Kwapisz Krystyna, Ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Komentarz

Zasadniczym celem ustawy jest stworzenie regulacji służących ochronie praw i interesów konsumentów. Jak wynika z uzasadnienia komisyjnego projektu ustawy o ochronie konsumentów (druk sejmowy nr 942, LexPolonica wersja elektroniczna) ustawa stanowi element realizacji tych zobowiązań uwzględniając światowe tendencje w zakresie ochrony konsumentów i specyfikę rynku polskiego. Konieczność wzmocnienia prawnej ochrony konsumentów wynika również z narastającej świadomości pochodzących z rynku zagrożeń związanych z niebezpiecznymi (wadliwymi) wyrobami (usługami) oraz nieuczciwymi praktykami handlowymi. Konsument jest stroną ogólnie słabszą na rynku względem znacznie silniejszych ekonomicznie i organizacyjnie producentów lub sprzedawców (usługodawców). Wielokrotnie narażony jest na agresywne propozycje rynkowe, wyostrzone przy pomocy różnych technik marketingu. Uczestniczy często w transakcjach kształtowanych de facto jednostronnie przez profesjonalnych partnerów handlowych. Zagrożenia te potęgują się na rynkach zmonopolizowanych, powodując zarazem blokadę zwyczajowych instrumentów prawnych o charakterze ochronnym. Poza tym konsument dysponuje zbyt małymi możliwościami faktycznej realizacji przysługujących mu praw.

Dokonuje ona w zakresie swojej regulacji wdrożenia następujących dyrektyw Wspólnot Europejskich:

Ustawa wprowadziła nowe regulacje dotyczące umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa oraz umów zawieranych na odległość, a także zmieniła ogólne przepisy o zobowiązaniach umownych zawarte w kodeksie cywilnym. Wprowadziła także nieznany wcześniej rodzaj postępowania w sprawach gospodarczych - postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Jak wspomniałam wcześniej, przyjęte w ustawie rozwiązania mają na celu ochronę praw konsumentów, dlatego istotne znaczenie miała definicja konsumenta - tj. osoby, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio nie związanym z działalnością gospodarczą (znowelizowany art. 384 § 3 kc). Zauważyć jednak należy, iż wspomniany art. 384 § 3 kc obecnie jest uchylony na mocy art. 1 pkt 30 lit. a ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2003, Nr 49, poz. 408).

Przedsiębiorca, który proponuje konsumentowi zawarcie umowy poza lokalem przedsiębiorstwa, okazuje przed zawarciem umowy dokument potwierdzający prowadzenie działalności gospodarczej oraz dokument tożsamości. W razie zawierania umów w imieniu przedsiębiorcy zawierający umowę okazuje ponadto dokument potwierdzający swoje umocowanie. Brak takich działań jest zagrożony karą grzywny (wprowadzony art. 138a kodeksu wykroczeń)

Przepisy o umowach zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa stosuje się także do umowy zawartej w wyniku zorganizowanego poza lokalem przedsiębiorstwa zbierania ofert konsumentów w czasie odwiedzin przedsiębiorcy lub osoby działającej w jego imieniu w miejscu pracy konsumenta, w jego mieszkaniu albo w innym miejscu jego prywatnego pobytu.

Konsument, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, może od niej odstąpić bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie, w terminie dziesięciu dni od zawarcia umowy.

W razie odstąpienia umowa jest uważana za niezawartą, a konsument jest zwolniony z wszelkich zobowiązań. To, co strony świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Jeżeli konsument dokonał jakichkolwiek przedpłat, należą się od nich odsetki ustawowe od daty dokonania przedpłaty.

Ustawa nakłada także inne obowiązki związane z zawarciem umowy z konsumentem poza lokalem przedsiębiorstwa (np. obowiązek poinformowania konsumenta na piśmie o prawie odstąpienia od umowy w terminie dziesięciu dni od zawarcia umowy), a także przewiduje sankcje za ich niedopełnienie (np. brak rozpoczęcia dziesięciodniowego terminu do odstąpienia).

Ustawa reguluje także zasady zawierania umów na odległość oraz prawa i obowiązki stron związane z jej zawarciem (np. prawo konsumenta do odstąpienia bez podania przyczyn), a także konsekwencje braku spełnienia świadczenia, z tego powodu że przedmiot świadczenia nie jest dostępny lub jest przejściowo niedostępny.

Ustawa wprowadziła regulacje dotyczące niedozwolonych klauzul umownych, tj. takich postanowień umów, które nie zostały uzgodnione z konsumentem indywidualnie, a które powodują nierównowagę praw i obowiązków stron, rażąco naruszając interesy konsumenta. Jednocześnie jest ona nowelizacją kodeksu cywilnego, zmodyfikowała ona bowiem przepisy art. 384-385⁴ oraz dodała w księdze trzeciej tytuł VI¹.

Rozdziały 1 i 2 dotyczą umów zawieranych w obrocie między przedsiębiorcą a konsumentem. Przepisy dotyczące odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, mają chronić konsumentów, ale odnoszą się do szkód wyrządzonych komukolwiek (E. Łętowska Ochrona niektórych praw konsumentów Warszawa, 2001, s. 24).