Stawicki Aleksander (red.), Stawicki Edward (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz

Prawo konkurencji odgrywa coraz bardziej istotną rolę w prowadzeniu działalności gospodarczej. Już od chwili swojego utworzenia w 1990 r. polski organ antymonopolowy w zasadniczy sposób odciskał swoje piętno na polityce gospodarczej państwa. Jednak przez wiele pierwszych lat jego działania nastawione były raczej na zapobieganie ograniczeniom konkurencji oraz edukację przedsiębiorców i konsumentów. Dopiero ostatnie lata przyniosły zmianę tak prowadzonej polityki, która zaczęła cechować się coraz większą represyjnością. Surowe konsekwencje naruszenia przepisów prawa sprawiły z kolei, że także i przedsiębiorcy zaczęli przykładać coraz większą wagę do przestrzegania jego wymogów.

Równie istotną rolę odegrało przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. Od tego bowiem momentu polski system ochrony konkurencji i konsumentów stał się częścią systemu europejskiego, z czym związane były zarówno nowe obowiązki, jak i kompetencje Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Możliwość ścigania ujawniających się w Polsce antykonkurencyjnych praktyk przedsiębiorców zyskała także Komisja Europejska. Przed przedsiębiorcami powstała z kolei konieczność równoległego spełnienia obowiązków wynikających z dwóch odrębnych, choć w dużej mierze podobnych, systemów prawa (prawa polskiego i prawa Unii Europejskiej).

Coraz głębszej ingerencji prawa konkurencji w funkcjonowanie gospodarki nie towarzyszy uproszczenie czy choćby postępująca standaryzacja reguł gry. Prawo konkurencji pozostaje dziedziną niezwykle złożoną i trudną. W wielu przypadkach rozgraniczenie działań zgodnych z prawem od działań z tym prawem sprzecznych jest niezwykle skomplikowane. Dzieje się tak z wielu różnych powodów. Niewątpliwie doniosłą rolę odgrywa w tym zakresie lakoniczność regulacji (przykładowo, fundamentalnie istotny z punktu prowadzenia działalności gospodarczej zakaz nadużywania pozycji dominującej zawarty jest w jednym tylko przepisie ustawy, któremu nie towarzyszą żadne przepisy wykonawcze aktów niższego rzędu). Problemy wiążą się również i z tym, że stosowanie tego samego przepisu prawa może prowadzić do różnych rezultatów, w zależności od przyjętych założeń polityki ochrony konkurencji (np. co do celów regulacji antymonopolowych i przedmiotu ich ochrony), a rozwijające się życie gospodarcze wymusza ciągłą weryfikację tych właśnie założeń. Także ze wszech miar pożądany proces "ekonomizacji" stosowania przepisów prawa konkurencji, a więc uwzględniania w procesie jego wykładni również instrumentów ekonomicznych, wbrew pozorom nie prowadzi do zwiększenia bezpieczeństwa prawnego, bowiem dokonanie prawidłowej ekonomicznej analizy określonych zjawisk gospodarczych wymaga wysoce specjalistycznej wiedzy, której nie tylko małym i średnim, ale nawet i dużym przedsiębiorcom może po prostu brakować.

Rosnąca rola prawa konkurencji, częściowo wynikająca z jego coraz większej represyjności, rodzi także wiele pytań o system egzekwowania przepisów prawa antymonopolowego. Problem gwarancji proceduralnych dla przedsiębiorców-stron postępowania antymonopolowego (czy postępowania w sprawie ochrony zbiorowych interesów konsumentów) coraz częściej jest nie tylko przedmiotem zainteresowania doktryny, ale także osią sporu w wielu konkretnych sprawach dotyczących praktyk ograniczających konkurencję lub praktyk antykonsumenckich.

Przygotowany przez nas komentarz ma być praktycznym przewodnikiem po skomplikowanym świecie prawa konkurencji. Podstawowym celem wszystkich autorów, którzy zaangażowali się w prace nad tą publikacją, było w związku z tym możliwie najbardziej przystępne przedstawienie omawianych problemów. Mamy nadzieję, że cel ten udało się osiągnąć. Co jest równie istotne, praktyczny wymiar komentarza w naszym przekonaniu nie odbił się negatywnie na jego zawartości merytorycznej - wiele zagadnień, które w nim omawiamy, nie doczekało się do tej pory analizy w polskiej doktrynie. Wierzymy, że zaletą komentarza jest także i to, że jest on wynikiem pracy zespołu ludzi, którzy od wielu lat zajmują się prawem konkurencji i prawem konsumenckim w swojej działalności zawodowej. Część autorów ma za sobą doświadczenia wynikające z pracy w administracji państwowej odpowiedzialnej za egzekwowanie reguł konkurencji oraz ochronę interesów konsumentów, pozostali od wielu lat doradzają klientom w tego typu sprawach. Różnorodność tych doświadczeń, ich odmienność stanowiły punkt wyjścia do wielu niezwykle interesujących dyskusji w toku prac nad publikacją. Chcielibyśmy także podkreślić, że komentarz jest pierwszym chyba tego typu polskim opracowaniem, które odwołuje się nie tylko do orzecznictwa krajowych i europejskich organów ochrony konkurencji i konsumentów, ale w wielu wypadkach posiłkuje się również stanowiskami czy decyzjami organów z innych państw członkowskich (w tym zwłaszcza Holandii, Niemiec, Wielkiej Brytanii) oraz Stanów Zjednoczonych. Funkcjonujące w tych państwach rozwiązania w wielu wypadkach są zbieżne z prawem polskim, co pozwala czerpać z ich bogatych doświadczeń.

Niniejsze opracowanie wieńczy niemal 2 lata wytężonych prac. Mamy nadzieję, że przekazywany Państwu komentarz ułatwi podejmowanie trudnych decyzji biznesowych albo wydawanie trafnych rozstrzygnięć administracyjnych, będąc jednocześnie ciekawą, pouczającą i przekonującą lekturą.

Poznań, październik 2010 r.

Edward Stawicki

Aleksander Stawicki