Kohutek Konrad, Sieradzka Małgorzata, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz

Komentarze
Opublikowano: LEX 2014
Stan prawny: 1 września 2014 r.
Autorzy komentarza:

Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz

Autorzy fragmentu:

SŁOWO WSTĘPNE

I. Konkurencja jako zjawisko rynkowe, mające sprzyjać dobrobytowi konsumentów, to wartość, która podlega ochronie w interesie publicznym. Nadaje ona ekonomiczny sens w korzystaniu ze swobody działalności gospodarczej, a pośrednio również i z prawa własności (zwłaszcza w związku z prowadzeniem wspomnianej działalności). Możliwość bezkarnego ograniczania konkurencji przez praktyki jednych przedsiębiorców stanowiłaby istotny czynnik demotywujący innych przedsiębiorców do uatrakcyjniania własnej oferty handlowej w celu zdobycia (zatrzymania) klienteli i tym samym maksymalizacji ich dochodowości. Istnienie wskazanego związku funkcjonalnego uzasadnia umiejscowienie konkurencji jako dobra, które – obok wolności gospodarczej i własności prywatnej – stanowi filar społecznej gospodarki rynkowej (czego nie może podważać fakt, że tylko te dwie ostatnie zostały wprost wymienione w treści art. 20 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).

W ujęciu systemowym administracyjnoprawną ochronę konkurencji należy więc postrzegać jako rozwiązanie mające sprzyjać faktycznemu korzystaniu z wolności gospodarczej (mimo że z indywidualnego punktu widzenia poszczególnych przedsiębiorców reżim tej ochrony stanowi ograniczenie ich praw i wolności ekonomicznych, jakkolwiek – koniecznych – dla interesu publicznego; art. 22 Konstytucji). Nie można zarazem zapominać, że ultymatywnym beneficjentem ochrony konkurencji w interesie publicznym mają być konsumenci. W związku z tym, wolność gospodarcza jednych przedsiębiorców nie powinna być uznawana za ograniczoną przez praktyki innych graczy rynkowych (zwłaszcza tych bardziej efektywnych, innowacyjnych) – wymagając z tego powodu interwencji antymonopolowej – o ile praktyki te nie godzą w ekonomiczny dobrobyt konsumentów.

Konsumenci stanowią zatem grupę podmiotów, której ekonomicznym interesom sprzyjać ma ochrona konkurencji. Co więcej – z uwagi na znaczną asymetrię informacji oraz dysproporcję w zakresie wiedzy merytorycznej (w tym prawnej), jaka występuje w stosunkach między przedsiębiorcami a konsumentami – konieczne staje się zapewnienie administracyjnej ochrony także prawno-ekonomicznym interesom konsumentów (w relacjach umownych oraz przedkontraktowych). Zapobieganie nieuczciwym praktykom przedsiębiorców (oraz ich zwalczanie) z pewnością leży w interesie publicznym. Ponadto o potrzebie zagwarantowania wspomnianej ochrony expressis verbis stanowi art. 76 Konstytucji.

II. Aktem prawnym, którego unormowania zapewniać mają publicznoprawną ochronę mechanizmu konkurencji oraz zbiorowych interesów konsumentów, jest ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm.). Akt ów obowiązuje od ponad 7 lat, jakkolwiek przepisy poprzedzającej go ustawy (z dnia 15 grudnia 2000 r.) były w znaczącej większości zbliżone lub wręcz analogiczne. W dniu 10 czerwca 2014 r. uchwalona została nowelizacja obowiązującej ustawy antymonopolowej, która pod względem – przede wszystkim treści („jakości”) – zmian jest bardziej rozbudowana niż rozwiązania, jakie zaczęły obowiązywać od 21 kwietnia 2007 r. (wejście w życie ustawy z dnia 16 lutego 2007 r.). Ustawa nowelizująca ogłoszona została w Dzienniku Ustaw RP w dniu 18 lipca 2014 r. i w związku z 6-miesięcznym okresem vacatio legis obliczanym od tej daty wejdzie ona w życie w dniu 18 stycznia 2015 r.

Nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zmodyfikowała kilkadziesiąt jej przepisów, wprowadzając zarazem zupełnie nowe instytucje do polskiego prawa antymonopolowego, jak np. współodpowiedzialność osób zarządzających przedsiębiorcą za naruszenie zakazu porozumień antykonkurencyjnych, możliwość „pozytywnego” określenia przez Prezesa UOKiK zachowań przedsiębiorcy mających stanowić wykonanie decyzji tego organu (tzw. środki zaradcze/remedies), podanie do publicznej wiadomości informacji o naruszeniu interesów konsumentów, dobrowolne poddanie się karze (settlement), możliwość uzyskania dodatkowej redukcji kary pieniężnej za naruszenie zakazu porozumień antykonkurencyjnych (tzw. leniency plus), znaczne wydłużenie terminu przedawniania antymonopolowego. Doniosłą zmianą proceduralną jest ustanowienie dwóch terminów (miesięcznego oraz 5-miesięcznego) na wydanie przez Prezesa UOKiK decyzji w sprawie koncentracji, jak i wydłużenie terminu na prowadzenie postępowań w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Wprowadzone nowelizacją zmiany w założeniu zwiększać mają skuteczność ochrony konkurencji, a zarazem w szerszym stopniu uwzględniać interesy przedsiębiorców. Przynajmniej niektóre z nowych rozwiązań mogą wszak budzić zastrzeżenia (co do ich treści i/lub konstrukcji), rodząc tym samym wątpliwości, czy powyższe cele faktycznie zostaną zrealizowane (problematyka ta bliżej zaprezentowana zostanie w komentarzach do poszczególnych przepisów). Sprzeciw środowiska przedsiębiorców wzbudziła w szczególności regulacja umożliwiająca Prezesowi UOKiK upublicznienie informacji o naruszeniu interesów konsumentów, co może mieć miejsce jeszcze przed zakończeniem postępowania w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Pewien niedosyt pozostawia także brak uwzględnienia uwag zgłaszanych do projektu nowelizacji komentowanej ustawy, które były istotne z punktu widzenia realizacji jej celów.

III. Nowelizacja ustawy antymonopolowej z dnia 10 czerwca 2014 r. stanowiła zasadniczy powód napisania drugiego wydania komentarza do tej ustawy. Istnieje wszak druga – w naszej opinii równie istotna – przyczyna uzasadniająca potrzebę opracowania drugiego wydania komentarza. Publikacja ta ukazuje się po prawie 7 i pół roku obowiązywania ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z 2007 r. Mimo że okres ów nie jest bardzo długi, to jednak okazał się być wystarczający do znaczącego rozbudowania dorobku polskiego prawa antymonopolowego oraz kształtowania się określonych linii interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno wymiaru praktycznego – duża liczba wyroków sądowych z tej dziedziny (w tym orzeczeń Sądu Najwyższego), jak i naukowego – liczne publikacje, w tym 3 komentarze, ponad 50 monografii (mających zazwyczaj charakter rozpraw habilitacyjnych lub doktorskich), a także setki pozycji artykułowych.

Drugie wydanie komentarza w szerokim zakresie uwzględnia ów rozbudowany w ostatnim czasie dorobek antymonopolowy. Powołano się w nim na 115 orzeczeń sądów polskich oraz ponad 30 wyroków sądów unijnych wydanych w latach 2008–2014, a także prawie 200 publikacji krajowych i zagranicznych, które opublikowane zostały w tym okresie. Bazowanie na tak znacznej ilości wyroków wynika stąd, że we wskazanym 7-leciu mieliśmy do czynienia z relatywnie dużą „aktywnością orzeczniczą” – w tym także Sądu Najwyższego – w obszarze prawa antymonopolowego, mającą zarazem istotny wpływ na wykładnię przepisów tego prawa. Zjawisko to znalazło odzwierciedlenie w niniejszym komentarzu, w którym powołano się na ponad 45 orzeczeń tego sądu (wydanych po 2007 r.). W odróżnieniu od wydania pierwszego, niniejszy komentarz w dużo obszerniejszym zakresie powołuje również decyzje Prezesa UOKiK. Łącznie przytoczono prawie 200 decyzji (w tym ponad 145 z lat 2008–2014).

W ramach drugiego wydania dokonano zatem szerokiej i rzetelnej aktualizacji komentarza w wymiarze orzeczniczym i bibliograficznym. Aktualizacja ta odnosi się w szerszym zakresie do materialnoprawnych unormowań komentowanej ustawy. Warto dodać, że zmiany wprowadzane nowelizacją z dnia 10 czerwca 2014 r. mają w przeważającym stopniu charakter proceduralno-instytucjonalny, w tym „egzekucyjny” (gdyż w dużej mierze dotyczą sankcji za naruszenie zakazów antymonopolowych). Wzmiankowana aktualizacja pozwoliła zatem na swego rodzaju „tematyczne zbalansowanie” nowego tekstu komentarza, jaki dodany został w ramach jego drugiego wydania.

IV. Komentarze do niektórych przepisów wymagały dalej idących modyfikacji (polegających np. na ich rozbudowie, zawężeniu bądź też rekonstrukcji). Zmiany te bynajmniej nie wynikały z wadliwości ich dotychczasowej treści, a podyktowane były przede wszystkim dążeniem autorów do „poprawy jakości” poszczególnych jednostek redakcyjnych komentarza (polegając np. na ich uszczegółowieniu, konkretyzacji konkluzji czy też zwiększeniu transparentności wywodu).

Wzmiankowane modyfikacje dotyczyły zazwyczaj komentarzy do przepisów mających istotne znacznie praktyczne, jak w szczególności:

art. 1 (poszerzenie kwestii interpretacyjnych przesłanki interesu publicznego w kontekście ochrony konkurencji i jej pojmowania);

art. 3 (rozbudowanie zagadnienia relacji ustawy antymonopolowej do ustaw odrębnych w kontekście ograniczania konkurencji);

art. 4 pkt 9 (uszczegółowienie problematyki wyznaczania rynku właściwego pod względem produktowym);

art. 6 (konkretyzacja metodologii ustalania antykonkurencyjnego celu porozumienia);

art. 9 (rozbudowanie problemów definicyjnych nadużycia wykluczającego, w tym testów ułatwiających identyfikację takich praktyk);

art. 24 ust. 2 (konkretyzacja nazwanych praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów);

art. 69 (ukazanie problemu ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa w postępowaniu wyjaśniającym);

art. 100 (przedstawienie charakteru zawiadomienia o podejrzeniu stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów);

art. 111 (wyspecyfikowanie okoliczności łagodzących i obciążających wpływających na wymiar kary pieniężnej).

Poszerzono również komentarze dotyczące innych istotnych instytucji prawa antymonopolowego, jak np. odpowiedzialność za zawarcie kartelu, ocena pozycji dominującej, problematyka antymonopolowej kwalifikacji ustalania minimalnych cen odsprzedaży (RPM), zakres „obron” (defences) przed zarzutem nadużywania pozycji dominującej, pojęcie zbiorowego interesu konsumentów, ustalenie momentu zaprzestania stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, konsekwencje stosowania przez innego przedsiębiorcę klauzuli wpisanej do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone.

Drugie wydanie komentarza stało się więc sposobnością do wprowadzenia zmian oraz (nierzadko rozbudowanych) uzupełnień, które – w ocenie autorów – powinny w większym zakresie ułatwić Czytelnikom praktyczne zastosowanie przepisów prawa antymonopolowego, redukując krąg nierozstrzygniętych problemów (zwłaszcza w sposób jednoznaczny).

V. Publikacja skierowana jest przede wszystkich do praktyków prawa (adwokatów, radców prawnych, sędziów), dla których będzie cenną pozycją w codziennej pracy, a także do pracowników UOKiK, naukowców oraz organizacji i stowarzyszeń zajmujących się ochroną konsumentów oraz przedsiębiorców. Ze względu na układ komentarza, jego treść oraz przejrzystą strukturę będą do niego sięgać także studenci prawa i administracji.

Autorzy składają serdeczne podziękowania redakcji Wolters Kluwer i JustLuk za opublikowanie drugiego wydania niniejszego komentarza oraz za jego wnikliwą i profesjonalną korektę. Dzięki niej treść niniejszej publikacji jest – jak sądzimy – pozbawiona niejasności oraz niespójności redakcyjno-merytorycznych.

dr hab. Konrad Kohutek

dr Małgorzata Sieradzka

Autor fragmentu:
Art. 1art(1)

1.[Zakres przedmiotowy ustawy; praktyki ograniczające konkurencję]

W art. 1 wskazany został zakres przedmiotowy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Przedmiotem jej regulacji jest określenie warunków rozwoju i ochrony konkurencji oraz zasad podejmowanej w interesie publicznym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów. Sposób, w jaki przedmiot ów jest realizowany, wskazano w art. 1 ust. 2. W przepisie tym wymieniono, za pomocą jakich prawnych instrumentów ustawodawca zamierza chronić zarówno samą konkurencję (stwarzając dogodne warunki jej rozwoju), jak i interes przedsiębiorców i konsumentów, który ma status interesu publicznego.

Pierwszym ze wspomnianych instrumentów jest przeciwdziałanie praktykom ograniczającym konkurencję (zob. art. 1 ust. 2 in principio ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm.). Praktyki te mogą mieć charakter indywidualny i grupowy (kolektywny) - w zależności od liczby przedsiębiorców, którzy je stosują. Praktyki polegające na zawieraniu...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX