Kohutek Konrad, Sieradzka Małgorzata, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, wyd. III
Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, wyd. III
Słowo wstępne
I. Niniejsza publikacja stanowi trzecie wydanie komentarza do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (pierwsze ukazało się w 2008 r., a drugie w 2014 r.). Zasadniczym powodem jego opracowania było uchwalenie zmian, jakie do wspomnianej ustawy zostały wprowadzone w drodze jej nowelizacji z 9.03.2023 r. Nowelizacja ta implementowała rozwiązania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1 z 11.12.2018 r. mającej na celu nadanie organom ochrony konkurencji państw członkowskich uprawnień do skuteczniejszego egzekwowania prawa i zapewnienia należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego (tzw. dyrektywa ECN+). Jak wynika z samej nazwy tej dyrektywy, służyć ma ona zwiększeniu efektywności w zakresie wdrażania reguł konkurencji na rynku wewnętrznym. Czyni to przez wyposażenie krajowych organów antymonopolowych w istotne instrumenty wykrywania naruszeń tych reguł oraz zapobiegania im. Podkreślenia wymaga, że większość tych instrumentów obowiązywała już w polskim prawie konkurencji. Niemniej jednak poszczególne unormowania w tej materii wymagały stosownych modyfikacji oraz doprecyzowania, w tym nierzadko także przez dodanie nowych przepisów. Dzięki temu zapewniono pełną zgodność ze standardami ustanowionymi w dyrektywie, prowadząc zarazem do ujednolicenia rozwiązań obowiązujących w tym zakresie w krajowych regulacjach antymonopolowych państw członkowskich. Jak to zostanie ukazane w komentarzu, nie wszystkie wszak rozwiązania z dyrektywy zostały prawidłowo transponowane (jak np. instytucja wolności od samooskarżania, tajemnica korespondencji z zewnętrznym prawnikiem – tzw. LPP – czy też wydanie uzasadnienia zarzutów w momencie wszczęcia postępowania).
Większa część regulacji wdrożonych na mocy nowelizacji z 9.03.2023 r. ma charakter proceduralno-kompetencyjny (jako że odnosi się do uprawnień Prezesa UOKiK, np. w zakresie pozyskiwania informacji, kontroli lub przeszukania), instytucjonalny (jak przede wszystkim regulacje zwiększające niezależność tego organu, w tym ustanawiające jego kadencyjność) albo dotyczący odpowiedzialności antymonopolowej (w tym instrumentów jej egzekwowania, tj. zwłaszcza kar pieniężnych). Mimo że w drodze nowelizacji z 9.03.2023 r. nie wprowadzono nowych reguł materialnych (w szczególności w przedmiocie treści/struktury zakazów praktyk antykonkurencyjnych lub „antykonsumenckich”), to jednak poszerzono krąg podmiotów, którym można przypisać wzmiankowaną odpowiedzialność, w tym nałożyć na nie kary. Chodzi o przedsiębiorców wywierających decydujący wpływ na przedsiębiorcę, który dopuścił się naruszenia zakazu porozumień antykonkurencyjnych lub zakazu nadużywania pozycji dominującej. Część zmian – które można kategoryzować jako proceduralne – ukierunkowana została na zwiększenie ochrony przedsiębiorców, w tym zwłaszcza w takich obszarach jak prawo do obrony, tajemnica przedsiębiorstwa oraz tajemnica korespondencji z zewnętrznym prawnikiem (LPP).
II. Podkreślenia wymaga, że niniejsze wydanie komentarza uwzględnia nie tylko zmiany wprowadzone w drodze nowelizacji z 9.03.2023 r. Od jego drugiego wydania (w 2014 r.) ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów była kilkukrotnie modyfikowana, a niektóre ze zmian były relatywnie obszerne (np. te dotyczące administracyjnej kontroli wzorców umownych). W naszym komentarzu uwzględniliśmy także najnowsze zmiany wynikające z ustawy o zmianie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym oraz niektórych innych ustaw. Wskazany akt nowelizuje także ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów. W jej wyniku dokonano implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z 25.11.2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylającej dyrektywę 2009/22/WE. Dyrektywa 2020/1828 unowocześnia i wzmacnia mechanizmy ochrony zbiorowych interesów konsumentów. Na jej podstawie upoważnione podmioty działające na rzecz ochrony konsumentów, wyznaczone przez państwa członkowskie UE, mogą występować z powództwami przedstawicielskimi, czyli powództwami wytaczanymi w imieniu konsumentów w celu doprowadzenia do zaprzestania stosowania przez przedsiębiorcę szkodliwej praktyki lub w celu zastosowania środka naprawczego w związku z jej stosowaniem. Każda z powyższych zmian została uwzględniona w ramach niniejszego komentarza.
Z pewnością pod względem ilościowym najwięcej modyfikacji komentowanej ustawy wiąże się ze wspomnianą wyżej nowelizacją, która implementuje dyrektywę ENC+. Zmiany w prawie konsumenckim związane są natomiast z transpozycją dyrektywy Omnibus oraz dyrektywy cyfrowej. Poniżej wskazane zostaną przepisy, które – naszym zdaniem – przewidują najistotniejsze zmiany (tj. wynikające zarówno ze wskazanej wyżej, jak i z innych nowelizacji ustawy z lat 2015–2022), jak również wiążące się z uchwaleniem lub nowelizacją innych niż komentowana ustawa regulacji prawnych dotyczących szeroko pojmowanego prawa konkurencji i konsumentów (w tym zwłaszcza regulacji o charakterze publicznoprawnym).
Wśród wspominanych zmian wymienić należy te zawarte w następujących przepisach (w tym dodanych do komentowanej ustawy w drodze jej nowelizacji z 9.03.2023 r.):
art. 1 ust. 2 (wprowadzenie zasad i trybu przeciwdziałania stosowaniu niedozwolonych postanowień wzorców umów);
art. 4 (wprowadzenie nowych definicji legalnych, np. kartelu);
art. 4a (możliwość przypisania odpowiedzialności antymonopolowej osobie fizycznej, która jako przedsiębiorca naruszyła określone przepisy komentowanej ustawy);
art. 6 (poszerzenie katalogu najpoważniejszych wertykalnych ograniczeń konkurencji o ograniczenia pozbawiające nabywcę możliwości skutecznej sprzedaży online, a także rozbudowanie miękkich regulacji dotyczących dystrybucji internetowej);
art. 6b i 9a (poszerzenie zakresu podmiotów ponoszących odpowiedzialność antymonopolową za dopuszczenie się naruszenia; przypisanie takiej odpowiedzialności przedsiębiorcy wywierającemu decydujący wpływ na „bezpośredniego” naruszyciela);
art. 23a–23d (decyzje Prezesa UOKiK w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone);
art. 24 (zmiana definicji praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów);
art. 24 ust. 2 pkt 4 (misselling jako nowa praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów);
art. 29, 30 oraz 34a (zwiększenie niezależności Prezesa UOKiK, w tym wprowadzenie kadencyjności tego organu);
art. 49 (ustawowe wprowadzenie instytucji szczegółowego uzasadnienia zarzutów, tzw. SUZ);
art. 49a (możliwość występowania do przedsiębiorców także w sprawach z zakresu ochrony konsumentów);
art. 50 (poszerzenie – o „nieprzedsiębiorców” – kręgu podmiotów mogących zostać zobowiązanymi do udzielenia informacji Prezesowi UOKiK, w tym wprowadzenie instytucji wolności od samooskarżenia);
art. 70 (ograniczenie udostępniania materiału dowodowego);
art. 99a–99f (postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone);
art. 100 (poszerzenie kręgu podmiotów mogących złożyć zawiadomienie o podejrzeniu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów o zagraniczne organizacje wpisane na listę organizacji uprawnionych w państwach członkowskich Unii Europejskiej do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania);
art. 101a (decyzja tymczasowa w sprawach konsumenckich);
art. 105da (ochrona tajemnicy korespondencji z zewnętrznym prawnikiem – tzw. LPP);
art. 105ia (instytucja tajemniczego klienta);
art. 106 ust. 1a–1f (unormowanie szczególne dotyczące kar nakładanych na związki przedsiębiorców, w tym w razie niewypłacalności związku);
art. 106 ust. 1 pkt 3a (unormowania szczególne dotyczące kar nakładanych na przedsiębiorców stosujących postanowienia wzorca umowy uznane za niedozwolone);
art. 106b (odpowiedzialność osoby zarządzającej za naruszenia przez przedsiębiorcę zakazów, o których mowa w art. 23a lub 24);
art. 106c (możliwość nałożenia kary łącznej na bezpośredniego naruszyciela i na przedsiębiorcę wywierającego na niego decydujący wpływ);
art. 111 (miarkowanie kary w odniesieniu do naruszeń zakazów z art. 23a i 24);
art. 113a–113l (modyfikacja przepisów dotyczących wniosków leniency).
III. Od publikacji drugiego wydania komentarza minęło już przeszło 10 lat. W okresie 2014–2024 wydanych zostało sporo wyroków sądów krajowych i unijnych z zakresu tematyki komentowanej ustawy. Ukazały się także liczne opracowania dotyczące przedmiotowej problematyki. Niniejszy komentarz uwzględnia z pewnością większość wzmiankowanych orzeczeń i publikacji, powołując je w swej treści. W sumie zacytowanych zostało łącznie ponad 210 nowych judykatów oraz ponad 200 nowych pozycji bibliograficznych.
IV. Niniejszy komentarz jest pierwszym na polskim rynku, w którym uwzględniona została nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów implementująca dyrektywę ECN+.
Podobnie jak w przypadku pierwszego i drugiego wydania komentarz ten adresowany jest przede wszystkich do praktyków prawa (zwłaszcza radców prawnych, adwokatów, sędziów oraz pracowników UOKiK). Interesujący może być także dla naukowców oraz osób zajmujących się ochroną konsumentów i przedsiębiorców (również w wymiarze dydaktycznym i/lub edukacyjnym).
prof. dr hab. Konrad Kohutek
dr hab. Małgorzata Sieradzka, prof. UŁa
1.
Zakres przedmiotowy ustawy; praktyki ograniczające konkurencję. W art. 1 u.o.k.k. wskazany został zakres przedmiotowy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Przedmiotem jej regulacji jest określenie warunków rozwoju i ochrony konkurencji oraz zasad podejmowanej w interesie publicznym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów. Sposób, w jaki przedmiot ów jest realizowany, wskazano w art. 1 ust. 2. W przepisie tym wskazano, za pomocą jakich prawnych instrumentów ustawodawca zamierza chronić zarówno samą konkurencję (stwarzając dogodne warunki jej rozwoju), jak i interes przedsiębiorców i konsumentów, który ma status interesu publicznego.
Pierwszym ze wspomnianych instrumentów jest przeciwdziałanie praktykom ograniczającym konkurencję (zob. art. 1 ust. 2 in principio u.o.k.k.). Praktyki te mogą mieć charakter indywidualny i grupowy (kolektywny) – w zależności od liczby przedsiębiorców, którzy je stosują. Praktyki polegające na zawieraniu porozumień...
Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX