Stankowska Iwona, Ustawa o ochronie informacji niejawnych. Komentarz, wyd. II

Objęcie przez Polskę przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej w 2011 r. postawiło przed polską administracją konieczność podjęcia działań mających na celu dostosowanie polskiego systemu ochrony informacji niejawnych do reguł i praktyki obowiązujących w tym zakresie w instytucjach Unii Europejskiej, NATO oraz innych krajach członkowskich. Sytuacja taka wymusiła potrzebę podjęcia pracy nad nową ustawą o ochronie informacji niejawnych, która wprowadziłaby mechanizmy efektywnościowe do systemu ochrony informacji niejawnych, przybliżyłaby ten system do warunków nowoczesnych technologii, dostosowała dotychczasowe regulacje do zmieniających się standardów NATO i Unii Europejskiej, określonych w przepisach regulujących postępowanie z informacjami niejawnymi wymienianymi w ramach współpracy z NATO i Unią Europejską, a także do analogicznych zasad obowiązujących w wewnętrznych przepisach innych krajów członkowskich.

System ochrony informacji niejawnych w Polsce wymagał zatem gruntownych reform. Poprzednia ustawa z 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych, która dotychczas normowała bezpieczeństwo informacji klasyfikowanych w Polsce, niewątpliwie odegrała istotną rolę w okresie akcesji Polski do Sojuszu Północnoatlantyckiego. Z upływem lat wiele przepisów tej ustawy straciło na znaczeniu i stało się niefunkcjonalnymi, z uwagi choćby na postęp technologiczny, jaki dokonał się w ostatniej dekadzie, w zakresie środków łączności oraz systemów teleinformatycznych. W ciągu mijających 10 lat ustawa była nowelizowana 23 razy, a charakter tych zmian był rozmaity: od zmian porządkujących, wynikających z nowelizacji bądź uchwalania nowych ustaw, po zasadnicze zmiany merytoryczne samej ustawy o ochronie informacji niejawnych. Skutkiem była niespójna, a przez to i niejasna treść ustawy, co wywoływało wątpliwości interpretacyjne. Stosowanie jej przepisów w codziennej praktyce stwarzało trudności.

Prace nad projektem nowej ustawy o ochronie informacji niejawnych rozpoczęły się z inicjatywy rządu w Kolegium do spraw Służb Specjalnych w 2009 r. pod przewodnictwem Sekretarza Kolegium - Jacka Cichockiego. Rządowy projekt ustawy o ochronie informacji niejawnych oraz o zmianie niektórych ustaw wpłynął do Sejmu 16 lutego 2010 r. (druk nr 2791). W dniu 18 lutego 2010 r. został skierowany do pierwszego czytania. Czytanie miało miejsce na posiedzeniu Sejmu nr 62 w dniu 4 marca 2010 r. Następnie projekt ustawy został skierowany do prac Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych (prace przebiegały pod przewodnictwem posła Marka Biernackiego). Komisja wprowadziła do niego poprawki mieszczące się w meritum rozwiązań rządowych. Drugie czytanie rządowego projektu ustawy nastąpiło na posiedzeniu Sejmu nr 69 w dniu 23 czerwca 2010 r. W trakcie drugiego czytania zgłoszono trzy dodatkowe poprawki, które zostały przyjęte przez Sejm. Pierwsza z nich poszerzyła katalog podmiotów uprawnionych do wyrażenia zgody na jednorazowe udostępnienie określonych informacji niejawnych osobie nieposiadającej odpowiedniego poświadczenia bezpieczeństwa od Prezesa Najwyższej Izby Kontroli. Druga poprawka wprowadziła delegację ustawową dla Prezesa Rady Ministrów do wydania rozporządzenia na podstawie art. 53 ust. 4 ustawy. Trzecia skreśliła projektowaną zmianę ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o wyrobach medycznych jako bezprzedmiotową (w dniu wejścia w życie komentowanej ustawy będzie obowiązywać nowa ustawa o wyrobach medycznych z 20 maja 2010 r.). Trzecie czytanie odbyło się 24 czerwca 2010 r. na posiedzeniu Sejmu nr 69, podczas którego ustawa została uchwalona 263 głosami „za” (142 - „przeciw”, 0 - „wstrzymujących się”). W dniu 28 czerwca 2010 r. ustawę przekazano Prezydentowi i Marszałkowi Senatu. Podczas prac komisji w Senacie zostały wniesione poprawki do ustawy. Stanowisko Senatu było rozpatrywane na forum Sejmu na posiedzeniu nr 72 w dniu 5 sierpnia 2010 r. Sejm przyjął część poprawek. Ustawa została podpisana przez Prezydenta RP 30 sierpnia 2010 r.

Obowiązująca ustawa wprowadza spójne, jednoznaczne do stosowania regulacje w zakresie ochrony informacji niejawnych. Unowocześnia system ochrony informacji niejawnych w taki sposób, by odpowiadał warunkom nowoczesnych technologii. Nowa ustawa o ochronie informacji niejawnych oraz o zmianie niektórych ustaw pozwala na zapewnienie spójności systemowej w polskim porządku prawnym, upraszcza obowiązujące prawo, gdyż czyni je elastyczniejszym, zachowuje przy tym wymagane standardy bezpieczeństwa dla informacji niejawnych.

Mam nadzieję, że podjęta przeze mnie próba opracowania komentarza do obowiązujących przepisów ułatwi właściwe stosowanie przepisów ustawy w praktyce tym z Państwa, którzy w codziennej pracy zawodowej posługują się informacjami niejawnymi, a być może zainteresuje również tych, którzy studiują problematykę ochrony informacji niejawnych lub polemizują z nią w pracach naukowych. Komentarz nie odwołuje się do aktów wykonawczych do ustawy. Zgodnie z art. 189 ustawy (rozdział 12 - Przepisy przejściowe i końcowe) dotychczasowe przepisy wykonawcze wydane na podstawie ustawy z 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych zachowują moc do dnia wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie komentowanej ustawy, nie dłużej jednak niż przez okres 12 miesięcy od dnia jej wejścia w życie. Obecnie akty wykonawcze jako projekty zostały przedłożone do Sejmu wraz z projektem komentowanej ustawy. Odwoływanie się do nieobowiązujących przepisów uznałam za niezasadne, tym bardziej że przepisy mogą podczas prac legislacyjnych ulec zmianie. Uchwalenie aktów wykonawczych do ustawy może posłużyć jako materiał do odrębnej publikacji.

W drugim wydaniu komentarz został uzupełniony o orzecznictwo i praktyczne rozwiązania w stosowaniu niektórych przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych. W związku z tym, że nie ma orzecznictwa dotyczącego expressis verbis przepisów komentowanej ustawy, posiłkowano się wyrokami sądów w zakresie wykładni przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, do stosowania których odsyła ustawa o ochronie informacji niejawnych, w zakresie nieuregulowanym w tej ustawie. Przeszło 4-letni okres obowiązywania komentowanej ustawy pozwala też na pewne refleksje w praktycznym stosowaniu jej przepisów. Dziś można jednoznacznie stwierdzić, że ustawa z 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych jest kolejnym krokiem na drodze do pełnego wdrożenia w Polsce powszechnie przyjętych reguł podstawowych w zakresie bezpieczeństwa informacji niejawnych. Zapisane w niej rozwiązania w znacznym stopniu wyeliminowały niedoskonałości poprzednio obowiązującego systemu, pozwoliły na usprawnienie współpracy międzynarodowej w dziedzinach wymagających wymiany informacji niejawnych. Wydaje się, że cel projektodawców komentowanej ustawy został osiągnięty - nowa ustawa zapewniła elastyczne rozwiązania dotyczące bezpieczeństwa informacji niejawnych, co z jednej strony podniosło efektywność całego systemu ochrony informacji niejawnych, z drugiej - ułatwiło sprawne i skuteczne wykonywanie zadań związanych z dostępem do tego typu informacji, zwłaszcza oznaczonych niższymi klauzulami tajności.

Jednocześnie należy pamiętać, że nie ma aktu normatywnego, który byłby doskonały oraz spełniałby oczekiwania wszystkich podmiotów, których dotyczy. Komentowana ustawa o ochronie informacji niejawnych też nie jest takim aktem prawnym. Ewentualne nowelizacje jej przepisów będą miały na celu ciągłe doskonalenie systemu ochrony informacji niejawnych.

Komentarz odzwierciedla stan prawny na dzień 15 maja 2014 roku.

Iwona Stankowska