Stasiak Krzysztof, Ustawa o kuratorach sądowych. Komentarz

Komentarze
Opublikowano: WKP 2021
Stan prawny: 28 stycznia 2021 r.
Autor komentarza:

Ustawa o kuratorach sądowych. Komentarz

Autor fragmentu:

Wprowadzenie

Uchwalenie 27.07.2001 r. ustawy o kuratorach sądowych bez wątpienia było jednym z przełomowych momentów w historii kurateli sądowej w Polsce. Historia ta rozpoczęła się 7.02.1919 r., kiedy to Naczelnik Państwa Józef Piłsudski dekretem w przedmiocie utworzenia sądów dla nieletnich powołał przy nich urzędy stałych opiekunów sądowych do sprawowania nadzoru nad nieletnimi. Od tamtej pory instytucja opiekunów sądowych, przekształcona w 1929 r. w instytucję kuratorów nieletnich przy sądach grodzkich i sądach dla nieletnich, trwale wpisała się w polski system sądowniczy. Znamienny jest fakt, iż jej powołanie uważano za jeden z priorytetów państwa, zarówno w okresie jego restytucji po czasach zaborów, jak i w czasie odbudowy kraju po II wojnie światowej. Natomiast systematyczne poszerzanie zakresu zadań powierzanych kuratorom, z początku o sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej i osób małoletnich, a następnie o sprawy karne osób dorosłych, może świadczyć o uznaniu dla tego organu wymiaru sprawiedliwości.

Zwiększający się udział kuratorów w postępowaniu sądowym w sprawach opiekuńczych i nieletnich, a także w wykonywaniu orzeczeń sądów karnych, liczebny wzrost coraz lepiej przygotowanej i świadomej swojej roli profesjonalnej kadry, wreszcie podniesienie ich do rangi organu wykonawczego sądu ujawniły obiektywną potrzebę ustawowego uregulowania statusu prawnego liczącej już wówczas blisko 4 tysiące osób grupy zawodowej. Potrzeba ta zbiegła się w czasie z coraz wyraźniejszymi postulatami środowiska kuratorskiego dotyczącymi wydania stosownego aktu prawnego rangi ustawy określającego zasady funkcjonowania kuratorów, jako grupy zawodowej należącej do zawodów zaufania publicznego. Powstała w takim klimacie – dzięki determinacji środowiska kuratorskiego i pewnej przychylności Ministerstwa Sprawiedliwości oraz wsparciu parlamentarzystów, sędziów i przedstawicieli nauki – ustawa oceniana była bardzo pozytywnie. Poseł M. Markiewicz – sprawozdawca projektu tej ustawy na posiedzeniu Sejmu 23.05.2001 r. tak przedstawiał jego genezę: „był to projekt szczególny dlatego, że przygotowany przez stowarzyszenie kuratorów sądowych, organizację samorządu kuratorskiego, której chwała za to, że ten projekt został przygotowany [...]. Kuratorzy sądowi, jak mówiłem w trakcie pierwszego czytania, to szczególna grupa zawodowa. Są to ludzie, od których wymaga się wysokich kwalifikacji, którzy wykonują pracę niesłychanie odpowiedzialną, a których pozycja w hierarchii zawodów prawniczych, a szczególnie tych funkcjonujących w wymiarze sprawiedliwości, jest od lat nieproporcjonalnie niższa od tej, jaką chciałoby się widzieć”.

W ocenie fachowców ustawa postrzegana jest jako wyraz rozsądnego kompromisu między potrzebami i oczekiwaniami środowiska kuratorskiego z jednej strony a realnymi możliwościami państwa i jego władzy sądowniczej z drugiej. Jednak mimo to spełnia swoją rolę, ale blisko dwudziestoletni okres jej obowiązywania wykazał też jej pewne mankamenty, które bez wątpienia wymagają interwencji ustawodawczej.

Pierwszy komentarz do ustawy o kuratorach sądowych, autorstwa sędzi dr Krystyny Gromek, został wydany w 2002 r., niemal równocześnie z wejściem w życie ww. aktu prawnego (doczekał się drugiego wydania w 2004 r.). Ustawę w pewnym zakresie komentowali także jej współtwórcy A. Martuszewicz i A. Rzepniewski [A. Martuszewicz, A. Rzepniewski, Ustawa o kuratorach sądowych. Fakty i komentarz do wybranych zasad ustrojowych kurateli sądowej [w:] Kurator w społeczeństwie obywatelskim, „Biuletyn Biura Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu”, Warszawa 2003/7 (51)]. Niniejszy komentarz, którego dwa wcześniejsze wydania ukazały się w 2008 r. oraz 2014 r. i były napisane wspólnie z moim przyjacielem śp. dr Tadeuszem Jedynakiem, jest jej trzecią próbą analizy. Jak sądzę, upływ czasu zadziałał na jego korzyść, gdyż w tym okresie uwidoczniło się wiele różnych problemów, których sposoby rozwiązania przyczyniły się do poszerzenia zakresu wiedzy na temat praktycznych aspektów komentowanej ustawy.

Każdy rozdział niniejszego komentarza został poprzedzony wprowadzeniem zawierającym przegląd obowiązujących w przeszłości unormowań omawianej w nim problematyki. Takie podejście pozwala na uchwycenie ciągłości i zmiany w ewolucji instytucji kurateli sądowej w Polsce.

W niniejszym wydaniu zostały uwzględnione wszystkie zmiany legislacyjne, które miały wpływ na system kurateli sądowej w Polsce. Zmiany te przyczyniły się do wyjaśnienia wielu niejasności i wątpliwości sygnalizowanych w poprzednich wydaniach, dlatego zrezygnowano z pewnych fragmentów, gdyż były one już nieaktualne. Książka ta – można powiedzieć – odzwierciedla stan wiedzy na temat kuratorskiej służby sądowej na dzień 1.01.2021 r.

Komentarz adresowany jest przede wszystkim do kuratorów sądowych i aplikantów kuratorskich, ale także do sędziów, studentów pedagogiki, psychologii, socjologii, prawa i kryminologii oraz przedstawicieli zawodów i służb społecznych współpracujących z kuratorami sądowymi, a także wszystkich tych, którzy są zainteresowani poruszaną w nim problematyką.

Omawiana materia jest niezwykle trudna, gdyż odnosi się do różnych aspektów funkcjonowania tej grupy zawodowej. Niektóre przepisy, skondensowane do formy zdania prostego, zawierają w sobie tak bogatą i złożoną treść, że jej wydobycie wymaga wyjątkowo mozolnej pracy. Wielu ciekawych spostrzeżeń dostarczyła analiza materiałów archiwalnych: aktów prawnych i publikacji fachowych pierwszego samorządu kuratorskiego z początku lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku. Publikacje te były nie tylko inspiracją do pracy, ale równocześnie źródłem zobowiązania wobec ich autorów – wcześniejszych pokoleń kuratorów, którzy znaczną część swojego życia poświęcili tworzeniu polskiej kurateli sądowej. Dotarcie do tych materiałów nie byłoby możliwe bez pomocy ze strony pani Ewy Tokaj z Biblioteki Ministerstwa Sprawiedliwości oraz pani Sylwestry Jankowskiej z Archiwum Akt Nowych w Warszawie, dlatego pragnę im za to bardzo serdecznie podziękować (T. Jedynak, K. Stasiak, Ustawa o kuratorach sądowych. Komentarz, Warszawa 2014, s. 11–14).

Ustawa o kuratorach sądowych do tej pory doczekała się kilku prób zmian. Ostatnia, z 2019 r. [Projekt ustawy o kuratorskiej służbie sądowej z 31.05.2019 r., https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12321964/12599106/12599107/dokument399627.pdf (dostęp: 15.12.2020 r.)], zakłada nawet uchwalenie nowego aktu prawnego. Każdy spotkał się z dużą krytyką ze strony różnych środowisk, co może świadczyć o tym, iż regulowana materia jest na tyle skomplikowana, że trudno opracować rozwiązania, które dobrze odzwierciedlają jej specyfikę.

Autor

USTAWA

z dnia 27 lipca 2001 r.

o kuratorach sądowych

(Dz.U. z 2020 r. poz. 167)

Autor fragmentu:
Art. 1art(1)Zakres przedmiotowy ustawy

1.

W ustawie o kuratorach sądowych pojęcie „kurator sądowy” zdefiniowano przez określenie charakteru wykonywanych przez niego zadań. Nawet pobieżna analiza wymienionego katalogu prowadzi do wniosku, iż w celu prawidłowego ich zrealizowania kurator musi mieć duży zakres niezależności oraz, z uwagi na częste wykonywanie zadań w środowiskach dysfunkcyjnych, zwiększony zakres ochrony prawnej. Jednocześnie trzeba dostrzec, iż wykonywanie wymienionych zadań w istotny sposób ingeruje w prawa obywatelskie osób objętych oddziaływaniem kuratora, dlatego musi być on szczególnie wyczulony na konieczność zachowania taktu i obiektywizmu. Takie cechy zadań wykonywanych przez kuratora uzasadniały zaliczenie go do funkcjonariuszy publicznych, o czym stanowi art. 115 § 13 pkt 3 k.k. W artykule tym pojęcie to zdefiniowano poprzez wymienienie jego elementów składowych (definicja zakresowa – § 153 ust. 1r.z.t.p.). Kurator sądowy, na jego podstawie, został zaliczony do...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX