Kwapisz Krystyna, Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz

Komentarze
Opublikowano: LexisNexis 2013
Stan prawny: 2 listopada 2012 r.
Autor komentarza:

Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz

Autor fragmentu:

Wstęp

Zmiany, które zostały wprowadzone w wyniku wejścia w życie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: u.e.r. FUS), wywoływały w tamtym okresie wiele krytyki. Zapoczątkowane zostały przez ustawodawcę, który brał pod uwagę stanowisko przyszłych emerytów i rencistów wskazujących, że poziom świadczeń nie jest satysfakcjonujący.

Jak czytamy w Uzasadnieniu rządowego projektu ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 339), ustawa została wprowadzona w celu zapobiegnięcia pogłębienia się kryzysu i osiągnięcia długookresowej stabilności systemu. Jak można zaobserwować obecnie ilość nowelizacji u.e.r. FUS wyraźnie wskazuje, iż założony przez ustawodawcę cel nie został osiągnięty w oczekiwanym stopniu.

Do końca 1998 r. w Polsce funkcjonował wyłącznie system repartycyjny, czyli oparty na tzw. zasadzie solidarności międzypokoleniowej, zwanej także umową pokoleniową. Przyjęcie tego systemu oznacza, że płacący składki finansują świadczenia emerytów i rencistów. W tym systemie wysokość przyszłego świadczenia w niewielkim stopniu zależy od wpłacanych przez całe życie składek. Z drugiej strony, wiele grup społecznych ma możliwość wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, w tym również osoby, dla których wcześniejszy wiek emerytalny nie znajduje uzasadnienia chociażby w warunkach pracy. Podstawą systemu był Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), do którego co miesiąc trafiała składka w wysokości 45% płacy brutto (przed opodatkowaniem). Następnie pieniądze te były wypłacane w postaci bieżących świadczeń.

Obok systemu repartycyjnego, w niektórych krajach, funkcjonuje system kapitałowy. W takim systemie każdy pracownik wpłaca składki na własne konto w funduszu emerytalnym, który później będzie wypłacał świadczenia (emeryturę).

Istnieją również rozwiązania mieszane. Polski ustawodawca zdecydował się na przyjęcie trzeciego modelu. Wprowadzony w styczniu 1999 r. nowy system emerytalny opiera się na trzech filarach. Pierwszy filar to zreformowany ZUS, drugi stanowią otwarte fundusze emerytalne, a trzeci - dobrowolne ubezpieczenie dodatkowe. Ubezpieczenie w ramach I filaru jest powszechne i obowiązkowe, oparte - jak przed 1999 r. - na systemie repartycyjnym. W ramach II filaru wpłacane przez przyszłych świadczeniobiorców pieniądze są zarządzane przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne. Ubezpieczenie to jest powszechne i obowiązkowe, ale opiera się na zasadach, które zostały wytworzone w ramach systemu kapitałowego. Ubezpieczenie dodatkowe, które w przyszłości uzupełni wypłacane świadczenie, można wykupić w ramach III filaru.

Cechą charakterystyczną starego systemu było to, że wysokość składki nie determinowała wysokości późniejszego świadczenia. Emerytura zależała przede wszystkim od średniego wynagrodzenia, w mniejszym stopniu od liczby przepracowanych lat i wielkości składek. Dlatego system ten jest nazywany systemem zdefiniowanego świadczenia. W nowym systemie emerytura jest ściśle uzależniona od wpłaconych składek, stąd jego nazwa - system zdefiniowanej składki.

Wprowadzając w życie u.e.r. FUS, uzasadniano, iż z uwagi na konieczność poszanowania praw nabytych ustawa różnicuje warunki nabywania prawa do emerytury i zasady ich wymiaru w zależności od daty urodzenia ubezpieczonych:

1)

urodzonych po dniu 31 grudnia 1968 r., w przypadku których świadczenie otrzymywane z filaru repartycyjnego zależałoby wyłącznie od zgromadzonych w ciągu życia składek i od tzw. średniej oczekiwanej dalszej długości trwania życia. Zebrane składki miały być waloryzowane według współczynnika co rocznie określanego w ustawie budżetowej. Wielkość emerytury zależałaby zatem wyłącznie od wysokości zebranych składek i liczby miesięcy wyrażających średnią oczekiwaną długość trwania życia w momencie przejścia danej osoby na emeryturę, który to moment byłby indywidualną decyzją każdego ubezpieczonego, który przekroczył wymagane minimum, przewidywane na 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn;

2)

urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., czyli dla osób, które w dniu wejścia w życie reformy były w przedziale wieku 30-50 lat ustawodawca przewidział dobrowolność przystąpienia do II filaru ubezpieczeń, czyli do otwartych funduszy emerytalnych;

3)

urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., czyli dla osób, które w dniu wejścia w życie ustawy miały więcej niż 50 lat. Osobom tym ustawodawca pozostawił prawo do emerytury na zasadach, które obowiązywały przed 1 stycznia 1999 r., tzn. przy zachowaniu dotychczasowego wieku emerytalnego, nawet obniżonego jak również i stażu ubezpieczeniowego. Osoby te nie mają prawa uczestniczyć w otwartych funduszach emerytalnych.

W zakresie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy i renty rodzinnej u.e.r. FUS wprowadziła jednolite zasady nabywania prawa do świadczeń, zasady ich wymiaru, zasady zawieszania w razie dalszego zarobkowania i zasady ich przeliczania.

Dokonana reforma systemu ubezpieczeń społecznych nie dokonała zmian w zakresie przyznawania rent rodzinnych. Świadczenie to pozostało pochodną świadczenia zmarłego.

Od 1 stycznia 1999 r., czyli od wejścia w życie u.e.r. FUS, ustawa była wielokrotnie nowelizowana. Komentarz uwzględnia zmiany dokonane ustawą z 19 sierpnia 2011 r. o weteranach działań poza granicami państw (Dz. U. Nr 205, poz. 1203), która weszła w życie 30 marca 2012 r. Na wejście w życie oczekują kolejne istotne nowelizacje, choćby dokonane ustawą z 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r., poz. 637). Zmiany, które oczekują na wejście w życie, zostały omówione w niniejszym komentarzu. Wśród nich należy przykładowo wskazać wprowadzenie emerytury częściowej (art. 26b) czy kontrowersyjne z punktu widzenia zainteresowanych przyszłych świadczeniobiorców wydłużenie wieku emerytalnego (art. 24 ust. 1a i 1b).

Krystyna Kwapisz

Autor fragmentu:
Art. 1art(1)

1.

Art. 1 u.e.r. FUS określa zakres przedmiotowy i podmiotowy ustawy, stanowiąc, że w przepisach komentowanej ustawy uregulowane są zarówno warunki nabywania, jak i zasady ustalania świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego, a także zasady i tryb ich przyznawania i wypłaty.

Warunki nabycia prawa do świadczeń to przesłanki, które muszą być spełnione przez daną osobę, która chce być świadczeniobiorcą danego świadczenia. Przykładowo można tu wskazać wiek czy staż pracy ubezpieczonego. Szerzej o tych warunkach będzie mowa w komentarzu do poszczególnych przepisów. Zasady przyznawania świadczeń określają przepisy dotyczące postępowania w sprawie emerytur i rent. Ustawa nie reguluje tej materii całościowo. Z uwagi na to, że tryb postępowania w zakresie przyznawania świadczeń jest dwuetapowy (tj. przed organem rentowym i przed sądem ubezpieczeń społecznych), przepisy dotyczące postępowania można znaleźć także m.in. w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego, Kodeksupostępowan...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX