Czapliński Władysław, Mik Cezary, Traktat o Unii Europejskiej. Komentarz

Komentarze
Opublikowano: ABC 2005
Stan prawny: 30 kwietnia 2004 r.
Autorzy komentarza:

Traktat o Unii Europejskiej. Komentarz

Autorzy fragmentu:

WSTĘP

Proces integracji europejskiej, rozpoczęty ustanowieniem Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (1951 r.) i rozbudowany traktatami rzymskimi tworzącymi podstawy działania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (1957 r.), stopniowo ulegał polityzacji. Idea rozwinięcia integracji na sfery pozagospodarcze była już obecna w podstawowym dokumencie ideowym - Deklaracji Schumana z 9.5.1950 r. Wtedy stwierdzono, że integracja faktyczna (gospodarcza) ma być wstępem do integracji politycznej. W rzeczywistości pierwszą próbę stworzenia organizacji integracji politycznej podjęto jeszcze w okresie ustanawiania Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Wówczas podpisano traktat statuujący Europejską Wspólnotę Obronną (1952 r.), a niedługo potem Wspólne Zgromadzenie EWWiS uchwaliło projekt traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Polityczną (1953 r.) jako organizację o charakterze konstytucyjnym. Te wczesne projekty integracji politycznej zakończyły się jednak niepowodzeniem wskutek odrzucenia traktatu o EWO we francuskim Zgromadzeniu Narodowym (1954 r.).

Ideę współdziałania w sferze pozagospodarczej podjęto ponownie pod koniec lat pięćdziesiątych. Od 1959 r. ministrowie spraw zagranicznych zaczęli zatem odbywać regularne, cotrzymiesięczne konsultacje dotyczące polityki zagranicznej państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Jednocześnie jednak zgłoszony na początku lat sześćdziesiątych plan ustanowienia unii politycznej jako organizacji międzyrządowej (tzw. plan Foucheta, 1962 r.) nie spotkał się z aprobatą rządów państw członkowskich.

Integracja polityczna rozpoczęła się na szerszą skalę dopiero od chwili powstania Europejskiej Współpracy Politycznej (1970 r.). Współpraca objęła zagadnienia spraw zagranicznych oraz bezpieczeństwa, z wyłączeniem bezpieczeństwa wojskowego. Jednocześnie w jej ramach podjęto współpracę w sprawach zwalczania terroryzmu, nielegalnej imigracji, polityki azylowej, a częściowo także współpracy policyjnej i sądowej (karnej i cywilnej). Europejska Współpraca Polityczna była początkowo pozbawiona formalnych podstaw prawnych działania. Dopiero Jednolity Akt Europejski (1986 r.) ustanowił odpowiednie postanowienie traktatowe (art. 30 JAE).

Do zasadniczego przeobrażenia współpracy pozagospodarczej i formalnego jej włączenia do jednej struktury integracyjnej doszło na mocy traktatu z Maastricht (1992 r.). Powstała wtedy Unia Europejska, konstrukcyjnie osadzona na trzech filarach: Wspólnotach Europejskich, wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa (II filar) oraz współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (III filar). Materia dotąd ujmowana w sferze EWP została zatem rozbudowana i podzielona między II i III filar. Traktat z Masstricht nie uchylił obowiązywania traktatów ustanawiających Wspólnoty Europejskie, lecz powiązał je z traktatem unijnym jako takim (m.in. przez wspólne cele i ogólne zasady działania, niemożliwe stało się też przystąpienie do niektórych filarów Unii). Traktat o Unii Europejskiej stał się w ten sposób traktatem ramowym, podstawą tworzącej się nowej organizacji międzynarodowej - Unii Europejskiej. Dla wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych Traktat o Unii Europejskiej stanowił wyłączną podstawę prawną.

Traktat o Unii Europejskiej był dwukrotnie nowelizowany. Po raz pierwszy na mocy traktatu z Amsterdamu (1997 r.). W odniesieniu do postanowień mających zastosowanie do całej Unii Europejskiej traktat ten doprecyzował zasady aksjologiczne, na których oparta została Unia Europejska, oraz wprowadził procedurę sankcjonowania państw członkowskich z tytułu naruszenia tych podstawowych zasad. Ustanowiono też podstawy współpracy w węższym kręgu państw członkowskich (tzw. wzmocniona współpraca). W konsekwencji wejścia w życie traktatu przebudowano w dużym stopniu III filar Unii. Znaczną część jego materii przeniesiono do traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (dawną EWG). W trzecim filarze pozostawiono jedynie współpracę policyjną i sądową w sprawach karnych, jakkolwiek całość wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych nadal utrzymano w ramach jednej koncepcji - obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Traktat amsterdamski rozbudował autonomiczne cele współpracy, a ponadto znowelizował instrumenty współpracy, zbliżając je do instrumentów prawa wspólnotowego, oraz objął III filar specyficzną kontrolą Trybunału Sprawiedliwości. Dopuścił także w omawianej sferze tzw. wzmocnioną współpracę.

Druga nowelizacja została dokonana na mocy traktatu z Nicei (2001 r.). Zmodyfikowano tutaj procedurę sankcjonowania podstawowych wartości Unii, zakres jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości, wzmocnioną współpracę. Zmiany dotknęły jednak głównie filara II, gdzie zmodyfikowano podstawy współpracy w zakresie bezpieczeństwa i obrony, zasady zawierania umów międzynarodowych, status Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa i dopuszczono wzmocnioną współpracę. W skromniejszym zakresie (współpraca sądowo-karna, wzmocniona współpraca) znowelizowano też postanowienia III filara.

Niniejsza publikacja zawiera tekst Traktatu o Unii Europejskiej, z komentarzem, właśnie w wersji nicejskiej, a zatem aktualnie obowiązującej. Biorąc pod uwagę fakt, że 29.10.2004 r. podpisano nowy traktat - Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy, który stanowi całościową rewizję traktatów konstytuujących Unię i Wspólnotę, uchylającą Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, komentarz ten stanowi próbę podsumowania dotychczasowego dorobku, zwłaszcza w sferze kreowania tożsamości europejskiej, wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych. Służy też wykazaniu, że proces integracyjny w Europie rozwija się na zasadzie ciągłość plus zmiana, a nie sama zmiana. Rozwiązania przyjmowane w nowych traktatach, w tym w traktacie konstytucyjnym, są więc jedynie w pewnym zakresie nowatorstwem. W dużym stopniu są one kodyfikacją praktyki prawnej dotąd rozwijanej na poziomie instytucjonalnym, a w najgorszym razie praktyki organizacyjnej.

Aby nie być gołosłownym, zdecydowałem się umieścić po komentarzu fragmenty traktatu konstytucyjnego korespondujące z zakresem obecnie regulowanym Traktatem o Unii Europejskiej. Warto uświadomić sobie także, że zgodnie z traktatem konstytucyjnym jego postanowienia, które są porównywalne z postanowieniami dotychczasowych traktatów, powinny być rozumiane tak, jak dotychczas były one pojmowane i stosowane w orzecznictwie sądów wspólnotowych. W ograniczonym zakresie dotyczy to również obecnego Traktatu o Unii Europejskiej. Z tego względu na końcu publikacji znajdzie się zestawienie postanowień Traktatu o Unii Europejskiej i traktatu konstytucyjnego.

Cezary Mik

Autorzy fragmentu:
du:2004:90:864(subdoc(30))Ogólne

[Preambuła] - Cezary Mik

1. Tytuł komentowanej umowy międzynarodowej brzmi: Traktat o Unii Europejskiej (TUE). Już sama nazwa własna wskazuje, iż mamy do czynienia z umową międzynarodową w formie pisemnej. Z preambuły wiemy, że traktat ten jest zawarty wyłącznie między państwami (strony nie są wymienione w tytule, co jest charakterystyczne dla umów wielostronnych). Upoważnia to do twierdzenia, że podlega on Konwencji Wiedeńskiej o Prawie Traktatów z 23.5.1969 r. (KWPT). Z jej postanowień natomiast wynika, że każda umowa międzypaństwowa sporządzona w formie pisemnej jest traktatem (art. 2 ust. 1 lit. aKonwencji; nie należy mylić pojęcia technicznego z nazwą własną umowy). Nazwa własna nie ma znaczenia dla ustalenia charakteru prawnego czy ważności traktatu. Wskazuje ona jednak na charakter traktatu. W tym przypadku tytuł traktatu podpowiada, że mamy do czynienia z traktatem konstytuującym organizację międzynarodową, której nazwa brzmi Unia Europejska (jest...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX