Stec Mirosław (red.), Regionalne izby obrachunkowe. Charakterystyka ustrojowa i komentarz do ustawy

Komentarze
Opublikowano: Oficyna 2010
Stan prawny: 30 czerwca 2010 r.
Autorzy komentarza:

Regionalne izby obrachunkowe. Charakterystyka ustrojowa i komentarz do ustawy

Autor fragmentu:

OD REDAKTORA

Uchwalenie 8 marca 1990 r. ustawy o samorządzie terytorialnym rozpoczęło zasadniczy proces przekształceń ustroju terytorialnego Polski. Akt ten był wyrazem powszechnego przekonania, że samorząd terytorialny staje się fundamentem państwa opartego na zasadzie decentralizacji władzy publicznej, której uzasadnienie ideowe tkwi w zasadzie pomocniczości. Przyjęcie powyższego stanowiska jako podstawowego drogowskazu dalszych reform wymagało - w kontekście jednoczesnej aprobaty zasady unitarnego (jednolitego) charakteru naszego państwa - stworzenia zupełnie nowego, oryginalnego systemu nadzoru nad samorządem terytorialnym. Jego założenia - dyskutowane jeszcze przed przyjęciem ustawy - znalazły swoje odzwierciedlenie w uchwalonym tekście, w którym jednoznacznie przesądzono, że nadzór ten sprawowany będzie wyłącznie ze względu na kryterium legalności, przez wskazane organy administracji publicznej - Prezesa Rady Ministrów, wojewodów i regionalne izby obrachunkowe. O ile status prawny pierwszych dwóch był precyzyjnie w przepisach określony, o tyle pojęcie izb obrachunkowych pojawiło się w tekście normatywnym po raz pierwszy, bez jakiegokolwiek bliższego dookreślenia, a jedynym przesądzającym stwierdzeniem było wskazanie zakresu przedmiotowego zadań izb obejmującego sprawy budżetowe. Dlatego kolejne dwa lata poświęcone były na przygotowanie, z udziałem wszystkich (a nie było ich wielu) ekspertów prawa finansowego i administracyjnego, całkowicie oryginalnego polskiego modelu organu nadzoru i kontroli nad samorządem terytorialnym w sferze spraw finansowych. W rezultacie w październiku 1992 r. uchwalona została ustawa o regionalnych izbach obrachunkowych. Już pierwsze lata ich funkcjonowania na tyle wykazały zasadność przyjętego wariantu, że w trakcie prac nad Konstytucją regionalne izby obrachunkowe zostały zaliczone do tej kategorii organów, których status prawny winien być zakotwiczony w przepisach ustawy zasadniczej, co też zaowocowało ich przywołaniem w art. 171.

Mija zatem 20 lat od chwili pojawienia się izb w tekście ustawowym i prowadzenia ożywionej dyskusji, tak w nauce prawa, jak i w środowiskach samorządowych i administracji rządowej, nad koncepcją tego organu. To odpowiednia chwila, by dokonać pewnego podsumowania funkcjonowania izb obrachunkowych z punktu widzenia nie tylko doktrynalnego, odpowiadającego na pytania podstawowe: o ich ustrojową pozycję, o rolę w systemie finansów publicznych, o charakter wykonywanych zadań (nadzorczych, kontrolnych, opiniodawczych i szkoleniowych), o porównanie polskiego wariantu z innymi obowiązującymi w państwach Unii Europejskiej, lecz także z perspektywy bardzo praktycznej, czyli wykładni aktualnie obowiązujących przepisów ustawy i rozporządzeń wykonawczych. Pomysł przygotowania takiej publikacji był wynikiem spotkania dwóch inicjatyw: grupy osób tworzących izby, związanych z nimi do dziś zawodowo lub poprzez redagowanie periodyku "Finanse Komunalne", oraz wydawnictwa Wolters Kluwer gotowego podjąć się jej wydania. Publikacja ta stanowi pierwsze w literaturze polskiej tak szerokie omówienie tej instytucji, bowiem brak jest w niej, jak dotąd, jakiejkolwiek monografii na temat regionalnych izb obrachunkowych.

Specyfika zaproponowanego ujęcia polega na połączeniu w jednym opracowaniu szeregu artykułów analizujących regionalne izby obrachunkowe w kilku zasadniczych aspektach ich statusu prawnego i zakresu działania (co w rezultacie daje swoistą, "multiautorską" monografię tych organów) z klasycznym komentarzem do ustawy uwzględniającym także treść rozporządzeń wykonawczych. Taka koncepcja wymagała skomponowania odpowiedniego zespołu autorów. W pierwszej części, tej monograficznej, wypowiadają się przedstawiciele świata nauki (niektórzy także pracujący w izbach, niekiedy od samego początku ich istnienia), niesłychanie blisko związani ze sferą finansów publicznych i prawa samorządowego, w tym m.in. prof. Teresa Dębowska-Romanowska - autorka projektu ustawy, który stał się w r. 1992 podstawą prac ustawodawczych. W części drugiej - komentarzowej - dominują przedstawiciele praktyki, czyli pracownicy izb obrachunkowych, na co dzień stosujący przepisy tej ustawy, co nie znaczy, by niektórych fragmentów komentarza nie opracowali autorzy piszący artykuły w części pierwszej. Nazwiska autorów-praktyków są dobrze znane czytelnikom "Finansów Komunalnych", gdyż od lat publikują oni na tych łamach swoje przemyślenia.

Przedstawiony wyżej charakter tego opracowania oznacza, że autorom zależy na bardzo szerokim kręgu jego czytelników. Z jednej strony publikacja ta kierowana jest do środowiska naukowego, w coraz większym stopniu wykazującego zainteresowanie szeroko rozumianym prawem samorządu terytorialnego, z drugiej - do osób praktycznie stosujących te ustawę, czyli przedstawicieli samorządu terytorialnego oraz administracji publicznej - rządowej i samorządowej. Autorzy mają też nadzieję, że znajdzie się ona na biurku każdego członka kolegium i pracownika regionalnych izb obrachunkowych.

Ponieważ publikacja ta stanowi swoiste kompendium wiedzy o regionalnych izbach obrachunkowych, w trzeciej części zamieszczone zostały teksty rozporządzeń wydanych na podstawie tej ustawy.

Komentarz uwzględnia stan prawny obowiązujący w dniu 30 czerwca 2010 r. ze zmianiami wchodzącymi w życie 1 stycznia 2011 r.

Na zakończenie pragnę podziękować w sposób szczególny doktorom: Bogdanowi Cybulskiemu i Stanisławowi Srockiemu za pomoc przy redagowaniu tej publikacji, a przede wszystkim za aktywny udział w jej przygotowaniu, czyli w wielogodzinnych dyskusjach nad koncepcją i konstrukcją tego opracowania.

Mirosław Stec

Autorzy fragmentu:
Art. 1art(1)

1.

Podstawowy przepis u.r.i.o. rozwija myśl zawartą w Konstytucji (art. 171 ust. 2) oraz w ustawach określających ustrój samorządu terytorialnego w Polsce (art. 86 u.s.g., art. 76 u.s.p., art. 78 u.s.w.). Wyznacza on tym samym miejsce r.i.o. w systemie organów państwa . Wymienione są tam główne funkcje rio: nadzorcze, kontrolne, opiniodawcze i szkoleniowe.

2.

Artykuł 1 ust. 1 określa izby jako organy państwowe, co wydaje się oczywistością zwłaszcza w świetle art. 4 u.r.i.o. Określenie to zostało wprowadzone do u.r.i.o. przez art. 1 pkt 1 u.z.r.i.o. 1997 ze względu na to, że odmawiano izbom statusu organów kontroli państwowej w postępowaniu karnym (art. 49 § 4 k.p.k.). Pomimo tej zmiany nadal można spotkać się z poglądem, że izby są organem samorządowym - kontroli samorządowej .

3.

Zasadniczą treścią dwu pierwszych ustępów komentowanego przepisu jest wyznaczenie kompetencji nadzorczych i kontrolnych izb. O ile kompetencje kontrolne nie wzbudzają większych kontrowersji, poza...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX