Kiełtyka Andrzej, Ważny Andrzej, Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Komentarz, wyd. II

1. Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych (art. 30 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.). Przemoc w rodzinie (przemoc domowa) jest w każdym przypadku naruszeniem godności stanowiącej istotę praw człowieka. Każdy człowiek powinien mieć oparcie przede wszystkim w rodzinie, co winno mu dawać tak potrzebne poczucie pewności istnienia. Zdarza się jednak, i to nierzadko, że członkowie rodziny, zamiast być filarem bezpieczeństwa, stanowią dla bliskiej im osoby największe zagrożenie tego bezpieczeństwa.

Przemoc w rodzinie jest jedną z najcięższych form naruszenia praw człowieka. Naruszanych jest przy tym wiele innych praw, takich jak prawo do zdrowia, prawo do wolnego wykonywania zawodu, prawo do ochrony przed pracą przymusową, prawo do swobodnego decydowania o miejscu pobytu. Prawo ofiary do bezpieczeństwa, do niepoddawania się przemocy, jest naczelnym składnikiem godności ludzkiej i dlatego kwestia ta powinna zawsze zajmować priorytetowe miejsce w kształtowaniu polityki przeciwdziałania przemocy w rodzinie (zob. uzasadnienie projektu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r., druk Sejmu RP IV kadencji, nr 3639).

Ofiarami przemocy w rodzinie stają się przeważnie kobiety i dzieci. Coraz częściej jednak przemoc rodzinna dotyczy także mężczyzn, osób starszych i niepełnosprawnych.

Kiedy rodzina zawodzi, ofiara przemocy domowej musi mieć możliwość uzyskania pomocy ze strony organów państwa i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, działających w ramach sprawnego i wydolnego systemu prawnego.

2. Skala zjawiska przemocy w rodzinie (przemocy domowej) jest ogromna. Świadczą o tym statystyki policyjne i sądowe, wyniki badań opinii publicznej, a także powszechnie dostępna wiedza czerpana z mediów. Znaczna liczba osób zetknęła się, w różnym charakterze, z przemocą domową.

Liczba ofiar przemocy domowej według procedury "Niebieskiej Karty" w 2010 r. to 134 866 osób (w 2009 r. - 132 796 osób), w tym 82 102 kobiety, 12 651 mężczyzn, 40 113 małoletnich do 18. roku życia. Liczbę sprawców przemocy domowej w 2010 r. oceniono na 83 390 (w 2009 r. - 81 472), w tym 79 204 mężczyzn, 3981 kobiet i 205 nieletnich.

W 2010 r. Policja przeprowadziła 586 062 interwencje domowe (w 2009 r. - 573 834), w tym 83 488 dotyczących przemocy w rodzinie (w 2009 r. - 81 415).

Liczba sprawców przemocy domowej będących pod wpływem alkoholu w 2010 r. to 54 030 (w 2009 r. - 54 201). Do izb wytrzeźwień przewieziono w 2010 r. 12 789 osób, a do policyjnych pomieszczeń dla zatrzymanych do wytrzeźwienia 23 846 osób.

Policja przekazywała liczne informacje o ujawnionych przypadkach przemocy do różnego rodzaju instytucji i organizacji. W 2010 r. zgłoszonych przypadków przemocy było 109 872, z czego do ośrodków pomocy społecznej Policja przekazała 44 067 informacji, do gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych - 27 616, do placówek służby zdrowia - 175, do organizacji pozarządowych - 11 725.

W 2011 r. wszczęto 29 958 postępowań przygotowawczych o przestępstwo z art. 207 § 1-3 k.k. (w 2010 r. - 30 534, 2009 r. - 33 267, 2008 r. - 34 206, 2007 r. - 34 979, 2006 r. - 39 723, 2005 r. - 37 457, 2004 r. - 37 507, 2003 r. - 38 378, 2002 r. - 37 606, 2001 r. - 36 337, 2000 r. - 35 255, 1999 r. - 32 037) (zob. B. Gruszczyńska, Zjawisko przemocy w rodzinie w świetle statystyk kryminalnych i badań wiktymizacyjnych (w:) Jak skutecznie chronić ofiary przemocy w rodzinie, red. L. Mazowiecka, Warszawa 2013, s. 103 i n.).

W 2013 r. (uwzględniając wyłącznie działania podejmowane przez Policję - bez danych z działalności innych, upoważnionych do zwalczania przemocy domowej podmiotów) ustalono, że ogólna liczba ofiar przemocy to 86 797 osób, w tym 58 310 kobiet, 9233 mężczyzn oraz 19 254 małoletnich, z kolei 61 450 osób podejrzewano o stosowanie przemocy (56 755 mężczyzn, 4440 kobiet i 255 nieletnich).

Wiele przypadków przemocy w rodzinie kończy się tragicznie - co trzecie zabójstwo popełnione w Polsce jest skutkiem tzw. konfliktu w rodzinie (uważa się, że np. w 2010 r. na 686 zabójstw 235 miało związek z przemocą domową). Zdarza się, że dochodzi do sytuacji, że sprawca przemocy zabija członków rodziny tuż po opuszczeniu zakładu karnego (zob. M. Wojciechowski, Wyszedł z więzienia, zabił rodzinę i siebie, Gazeta Wyborcza, 11 sierpnia 2011, nr 186, s. 4).

Samych osób pokrzywdzonych przestępstwem z art. 207 k.k. było w Polsce w 2013 r. - 19 842, w tym 13 229 (67%) to kobiety, 2753 (14%) mężczyźni i 3860 (19%) dzieci.

W 2013 r. prokuratorzy skierowali do sądów 1753 wniosków o zastosowanie tymczasowego aresztowania w sprawach dotyczących przemocy w rodzinie, z czego sądy uwzględniły 1635 wniosków. Zakazem kontaktowania się z pokrzywdzonymi (art. 275 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego, Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) objęto 1593 podejrzanych, a oddaniem pod dozór Policji w miejsce niezastosowanego tymczasowego aresztowania pod warunkiem opuszczenia lokalu przez sprawcę (art. 275 § 3 k.p.k.) 588 osób (dane statystyczne Ministerstwa Sprawiedliwości).

Pamiętać jednak należy, że statystyki kryminalne są źródłem informacji wyłącznie o przestępczości ujawnionej. Poza nimi pozostaje wiele przestępstw z różnych powodów nieujawnionych. "Ciemna liczba przestępstw" występuje, i to w niemałym zakresie, w odniesieniu do czynów przeciwko rodzinie.

Wśród różnych powodów nieinformowania Policji o zaistniałym przestępstwie wymienia się decyzję samej ofiary, która może współczuć sprawcy (np. jeśli sprawcą jest osoba jej znana, spokrewniona z nią czy też zaprzyjaźniona) bądź też przeciwnie - obawiać się jej późniejszej reakcji (np. strach przed zemstą). W przypadkach np. znęcania się nad członkiem rodziny ofiara może czasami nie mieć świadomości, że dane zdarzenie jest przestępstwem (zob. J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, Gdańsk 2001, s. 226).

3. Każde państwo jest zobowiązane zapobiegać aktom przemocy, także tym dokonywanym w rodzinie, i chronić ich ofiary.

Pokrzywdzonym przemocą w rodzinie gwarantuje się w procesie karnym pewne szczególne uprawnienia, przewidziane prawem krajowym, które systematycznie ulegają poszerzeniu (zob. E. Bieńkowska, L. Mazowiecka, Uprawnienia pokrzywdzonego przestępstwem, Warszawa 2014, s. 85 i n.; E. Bieńkowska, Pokrzywdzony w świetle najnowszych nowelizacji przepisów prawa karnego, Prok. i Pr. 2014, nr 3, s. 16-31; E. Bieńkowska, Ofiary przestępstw w postępowaniu karnym - nowe standardy Unii Europejskiej, PiP 2014, z. 4, s. 58 i n.; D. Kaczmarska, Przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego w świetle nowelizacji kodeksu postępowania karnego, Prok. i Pr. 2014, nr 1, s. 124-27). Istotne zmiany w tym zakresie przewiduje ustawa z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2013 r. poz. 1247 z późn. zm.), wprowadzająca nowy model polskiego procesu karnego (zob. A. Kiełtyka, Uwagi o prawach pokrzywdzonych w postępowaniu przygotowawczym po noweli do kodeksu postępowania karnego z 27 września 2013 r., Ius et Administratio 2014, nr 2, s. 14-32) oraz ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 396), której zasadniczy termin wejścia w życie określono na dzień 1 lipca 2015 r.

Sytuacja prawna pokrzywdzonego (ofiary) - także przemocą w rodzinie - jest przedmiotem wielu międzynarodowych uregulowań. Do ważniejszych zaliczyć należy rezolucję 40/34 Zgromadzenia Ogólnego NZ z dnia 29 listopada 1985 r., którą przyjęto Deklarację podstawowych zasad sprawiedliwości dla ofiar przestępstw i nadużyć władzy.

Deklaracja definiuje ofiary jako osoby, które indywidualnie lub zbiorowo poniosły uszczerbek na zdrowiu fizycznym lub psychicznym, doznały zaburzeń emocjonalnych, strat materialnych lub istotnego naruszenia swoich podstawowych praw w wyniku działania lub zaniechania będącego naruszeniem ustaw karnych obowiązujących w państwach członkowskich. Dana osoba staje się ofiarą niezależnie od tego, czy sprawca został ujawniony, zatrzymany, oskarżony lub skazany, i niezależnie od więzi rodzinnej łączącej ją ze sprawcą. Pojęcie ofiary obejmuje również, jeżeli zachodzi taka potrzeba, najbliższą rodzinę lub osoby pozostające na utrzymaniu bezpośredniej ofiary i osoby, które doznały krzywdy w sytuacji zagrożenia lub zapobiegnięcia wiktymizacji.

Ofiary przestępstw powinny być właściwie traktowane i mieć zapewniony dostęp do sprawiedliwości bez względu na rasę, kolor, płeć, wiek, język, religię, obywatelstwo, przekonania polityczne i inne, wierzenia lub praktyki kulturowe, majątek, urodzenie lub status rodzinny, pochodzenie etniczne lub społeczne czy inwalidztwo. Powinny być one traktowane ze współczuciem i z godnością. Są uprawnione do dostępu do mechanizmów sprawiedliwości i do odpowiedniego zadośćuczynienia - stosownie do ustawodawstwa krajowego - za doznaną krzywdę. Powinno się umożliwić ofiarom przestępstw zadośćuczynienie w sposób szybki, sprawiedliwy, niekosztowny i dostępny oraz szczegółowo informować je o takich możliwościach.

Państwo powinno dążyć do zapewnienia materialnej kompensacji co najmniej ofiarom, które doznały ciężkiego uszkodzenia ciała lub uszczerbku na zdrowiu w wyniku poważnych przestępstw, a także członkom ich rodzin, zwłaszcza pozostającym na utrzymaniu osób, które poniosły śmierć lub które dotknęło kalectwo w wyniku przestępstwa.

Ofiary powinny otrzymywać niezbędną pomoc materialną, medyczną, psychologiczną i socjalną ze środków rządowych, społecznych lub lokalnych.

Pracownicy Policji, wymiaru sprawiedliwości, służby zdrowia i pomocy społecznej powinni być przeszkoleni w zakresie potrzeb ofiar oraz muszą wiedzieć, jak zapewnić im odpowiednią i niezwłoczną pomoc.

Także wiele innych aktów międzynarodowych odnosi się do przemocy. Wymienić tu można:

Analizując uregulowania międzynarodowe dotyczące przemocy domowej, warto wspomnieć także o dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE z dnia 25 października 2012 r. ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępującej decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW (Dz. Urz. UE L 315 z 14.11.2012, s. 57) oraz o dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/99/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie europejskiego nakazu ochrony (Dz. Urz. UE L 338 z 21.12.2011, s. 2). Oprócz wzmocnienia praw ofiar dotyczy ona wzajemnego uznawania środków ochronnych. Próbuje się ujednolicić standardy praw ochronnych i praw procesowych w krajach różniących się diametralnie co do roli pokrzywdzonego w procesie karnym i jego pozycji wobec oskarżonego. Dyrektywa z dnia 25 października 2015 r. definiuje m.in. ofiarę, członków rodziny, dziecko. Określa prawa do ochrony "ofiar szczególnie narażonych", a także prawo do ochrony wszystkich ofiar przestępstw i ich rodzin przed zemstą, zastraszeniem oraz powtórną i dalszą wiktymizacją. Określa również prawo do informacji oraz prawo do rozumienia i bycia rozumianym, prawo do dostępu do usług wsparcia dla ofiar, prawo do otrzymania potwierdzenia złożenia zawiadomienia o przestępstwie, prawo do bycia wysłuchanym, prawo ofiary do uniknięcia kontaktu z oskarżonym, prawo do ochrony podczas przesłuchania (zob. C. Kulesza, Projekt Europejskiej Dyrektywy z dnia 18 maja 2011 r. w sprawie wsparcia i ochrony ofiar w świetle polskiego prawa, Prok. i Pr. 2011, nr 12, s. 5 i n.; E. Bieńkowska [i in.], Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE ustanawiająca normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw. Komentarz, Warszawa 2014).

Regulacje powyższych dyrektyw zostały w Polsce wdrożone ustawą z dnia 28 listopada 2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka (Dz. U. z 2015 r. poz. 21).

Sprawcy i ofiary przemocy coraz częściej przemieszczają się pomiędzy różnymi krajami, co utrudnia wyegzekwowanie nałożonych obowiązków na sprawców przemocy. Dyrektywa unijna umożliwi ochronę ofiary także poza granicami kraju (zob. A. Łukasiewicz, Unia gotowa na europejski nakaz ochrony, Rzeczpospolita, 23 września 2011, nr 222, s. C2).

Odpowiedzialność państwa za bierność wobec przemocy domowej i dyskryminację jej ofiar była także przedmiotem orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W sprawie 33401/02, N.O. v. Turcja (wyrok ETPCz z dnia 9 czerwca 2009 r., LEX nr 504340) Trybunał stwierdził naruszenie m.in. art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w związku z niedopełnieniem przez władze tureckie obowiązku ochrony skarżącej przed atakami przemocy ze strony byłego męża. O takiej ocenie Trybunału przesądziła pasywna wobec realnych i bezpośrednich zagrożeń dla praw skarżącej i jej matki postawa władz, w szczególności organów wymiaru sprawiedliwości.

W europejski system ochrony ofiar przestępstw wpisuje się także stambulska konwencja Rady Europy z dnia 11 maja 2011 r. w sprawie zapobiegania i zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, ratyfikowana przez polski Sejm w dniu 6 lutego 2015 r.

U podstaw tej konwencji legły zwłaszcza przekonania uznające strukturalny charakter przemocy wobec kobiet za przemoc uwarunkowaną płcią, fakty, że kobiety i dziewczęta są często narażone na poważne formy przemocy, takie jak przemoc domowa, molestowanie seksualne, gwałt, małżeństwo przymusowe, przestępstwa popełniane w imię tzw. honoru i okaleczenia narządów płciowych, ciągłe naruszanie praw człowieka podczas konfliktów zbrojnych mające wpływ na ludność cywilną, podczas których kobiety i dziewczęta narażone są na przemoc uwarunkowaną płcią bardziej niż mężczyźni, oraz zapatrywania uznające, że przemoc domowa dotyka kobiety w stopniu nieproporcjonalnym i że mężczyźni również mogą się stać ofiarami przemocy domowej.

4. Prawo karne od dawna nastawione było na ściganie przestępstw związanych z przemocą w rodzinie. Uznanie, że ten rodzaj przemocy to przestępstwo, nie jest jednak wystarczające, aby mu zapobiegać. Niezbędne było udoskonalenie systemu prawnego, który zapewniałby nie tylko ściganie sprawców, lecz także ochronę ofiar przemocy. W Polsce prace nad pierwszym rządowym projektem ustawy, której celem było zagwarantowanie bezpieczeństwa ofierze przemocy w rodzinie, rozpoczęły się w 2003 r. (zob. S. Spurek, Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Praktyczny komentarz, Warszawa 2011, s. 46-55). Rządowy projekt ustawy, podpisany przez Prezesa Rady Ministrów M. Belkę, został skierowany do Sejmu RP dnia 28 grudnia 2004 r. (Sejm IV kadencji, druk nr 3639). Dnia 4 stycznia 2005 r. projekt skierowano do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu.

Podstawowe założenia, na jakich opierał się projekt ustawy, to:

Uchwalona ustawa określa: zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zasady postępowania wobec osób dotkniętych przemocą w rodzinie oraz zasady postępowania wobec osób stosujących przemoc w rodzinie.

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.), pomimo stosunkowo krótkiego okresu obowiązywania została kilka razy znacznie zmieniona:

Istotne znaczenie mają także zmiany innych przepisów powiązanych ze stosowaniem ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie:

5. Komentarz uwzględnia liczne, najnowsze zmiany przepisów mających związek ze stosowaniem ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Wymienić należy najważniejsze.

Z dniem 1 stycznia 2012 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy, zawierająca m.in. przepisy o rodzinie zastępczej oraz placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Przepisy te mają ścisły związek ze stosowaniem instytucji odebrania dziecka, przewidzianej art. 12a u.p.p.r. Wprowadziła ona także wiele zmian do obowiązujących już przepisów, m.in.:

Szereg zmian w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wprowadziła ustawa z dnia 25 lipca 2014 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r. poz. 1188).

Z dniem 1 stycznia 2012 r. zmieniono niektóre przepisy kodeksu karnego (art. 4 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 240, poz. 1431), a w szczególności dodano art. 75 § 2a dotyczący zarządzenia wykonania kary warunkowo zawieszonej oraz zmieniono art. 77 § 1 określający przesłanki warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kary.

Wyrokiem z dnia 17 lipca 2013 r., SK 9/10, Dz. U. poz. 905, Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 75 § 1 k.k. w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości odstąpienia przez sąd od zarządzenia wykonania kary w sytuacji, gdy wobec skazanego ponownie orzeczono karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, jeżeli przemawiają za tym szczególne względy, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Przepis ten utracił moc obowiązującą z upływem 18 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (czyli 9 lutego 2015 r.).

Z dniem 1 stycznia 2012 r. uległy zmianie niektóre przepisy kodeksu karnego wykonawczego dotyczące zwłaszcza określenia przesłanek odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia - art. 160 k.k.w. (ustawa z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 240, poz. 1431). Zmienione przepisy odnosiły się m.in. do uregulowań zawartych w art. 12d u.p.p.r.

W następstwie orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 4 marca 2008 r., S 2/08, OTK-A 2008, nr 2, poz. 33, oraz z dnia 4 listopada 2010 r., K 19/06, OTK-A 2010, nr 9, poz. 96; dnia 31 sierpnia 2011 r. uchwalono ustawę o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 224, poz. 1342), która weszła w życie 16 listopada 2011 r. Dokonano zmian przepisów kodeksu cywilnego oraz ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 z późn. zm.; obecnie obowiązuje tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 150). Zmienione przepisy mają istotne znaczenie dla wykonania obowiązku opuszczenia mieszkania przez stosującego przemoc wspólnie zamieszkałego członka rodziny (art. 11a u.p.p.r.).

Ustawa z dnia 31 sierpnia 2011 r. uznaje za uchylone wydane na podstawie art. 1046 § 11 k.p.c. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 stycznia 2005 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania w sprawach o opróżnienie lokalu lub pomieszczenia albo o wydanie nieruchomości oraz szczegółowych warunków, jakim powinno odpowiadać tymczasowe pomieszczenie (Dz. U. Nr 17, poz. 155).

Dnia 13 stycznia 2012 r. weszło w życie (wydane na podstawie art. 1046 § 11 k.p.c.) rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania w sprawach o opróżnienie lokalu lub pomieszczenia albo o wydanie nieruchomości (Dz. U. z 2012 r. poz. 11). Przepisy rozporządzenia mogą być wykorzystane w związku ze stosowaniem przepisu art. 11a u.p.p.r.

Ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. Nr 191, poz. 1135) usunięto z dniem 14 listopada 2011 r. przestępstwo handlu ludźmi (art. 189a k.k.) z katalogu przestępstw, w stosunku do których występuje prawny obowiązek denuncjacji, co może mieć wpływ na stosowanie art. 12 u.p.p.r.

Niewiele wcześniej - z dniem 8 września 2010 r. - ustawą z dnia 20 maja 2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy o Policji, ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks karny oraz ustawy - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 98, poz. 626) znowelizowano kodeks karny, rozszerzając prawny obowiązek denuncjacji (art. 240 § 1 k.k.) m.in. na przestępstwo handlu ludźmi (art. 189a k.k.).

Ze stosowaniem przemocy w rodzinie ma związek, dodany do kodeksu karnego z dniem 6 czerwca 2011 r., art. 190a (art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 25 lutego 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, Dz. U. Nr 72, poz. 381) dotyczący przestępstwa stalkingu.

Ustawą z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589 z późn. zm.) z dniem 8 czerwca 2010 r. uchylono art. 14 u.p.p.r. i wprowadzono nowe rozwiązania do art. 275 k.p.k. określającego środek zapobiegawczy w postaci dozoru Policji.

Z dniem 2 stycznia 2012 r. po raz kolejny otrzymał nowe brzmienie przepis art. 67 § 3 k.k. - zmieniony uprzednio przez art. 1 pkt 7 ustawy z dnia 12 lutego 2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz ustawy - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 40, poz. 227 z późn. zm.) z dniem 1 stycznia 2012 r., a następnie przez art. 2 ustawy z dnia 1 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 117, poz. 678).

Z dniem 31 marca 2010 r. ustawą z dnia 9 października 2009 r. o zmianie ustawy o prokuraturze oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 178, poz. 1375 z późn. zm.) rozdzielono funkcje Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego.

Z dniem 18 listopada 2011 r. powstało Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji w związku z podziałem resortu spraw wewnętrznych i administracji na dwa ministerstwa - Spraw Wewnętrznych oraz Administracji i Cyfryzacji (rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 listopada 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Administracji i Cyfryzacji, Dz. U. Nr 248, poz. 1479).

Ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2013 r. poz. 1247 z późn. zm.) z dniem 2 czerwca 2014 r. dodano art. 300 § 2 k.p.k., zawierający obowiązek pouczenia pokrzywdzonego o przysługujących mu uprawnieniach, a Minister Sprawiedliwości rozporządzeniem z dnia 27 maja 2014 r. (Dz. U. z 2014 r. poz. 739) określił wzór pouczenia o uprawnieniach i obowiązkach pokrzywdzonego w postępowaniu karnym.

Ponadto w systematyce ochrony ofiar przestępstw mieszczą się regulacje ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka (Dz. U. z 2015 r. poz. 21), określającej zasady, warunki i zakres stosowania środków ochrony i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka oraz osób im najbliższych, jeżeli w związku z toczącym się albo zakończonym postępowaniem karnym z udziałem pokrzywdzonego lub świadka albo postępowaniem karnym skarbowym z udziałem świadka istnieje zagrożenie dla życia lub zdrowia tych osób.

Daleko idące zmiany w zakresie prawa karnego materialnego i procesowego, wiążące się ze zwalczaniem przemocy w rodzinie, wprowadziła także ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015 poz. 396).

6. W obecnym kształcie u.p.p.r., a także powiązane z nią przepisy innych aktów prawnych pozwalają na stosowanie całego spektrum działań służących przede wszystkim ograniczaniu skali przemocy w rodzinie i pomocy jej ofiarom. W jej realizację zaangażowane są organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe realizujące zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, kościoły i związki wyznaniowe. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie i pomaganie ofiarom jest celem, który powinien łączyć działania sektora publicznego i organizacji pozarządowych.

Rada Ministrów przyjmuje i wykonuje Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Szczególnie ważne zadania ścigania przestępstw związanych ze stosowaniem przemocy, a także czynności pozakarne w tym zakresie wykonuje prokuratura. Na Prokuratorze Generalnym ciąży obowiązek opracowywania i wydawania wytycznych dotyczących zasad postępowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, wiążących wszystkie organy uprawnione do prowadzenia postępowań przygotowawczych. Ochrona osób pokrzywdzonych przestępstwami, w szczególności tymi, które związane są ze stosowaniem przemocy w rodzinie, oraz zapewnienie efektywnego wykorzystywania istniejących w tym zakresie instrumentów prawnych należą do podstawowych priorytetów działań Ministerstwa Sprawiedliwości. Zarówno Prokurator Generalny w wytycznych wydanych na podstawie art. 8a u.p.p.r., jak i Minister Sprawiedliwości (m.in. w piśmie z dnia 17 sierpnia 2011 r. do prezesów sądów apelacyjnych, DSP-l-5105-41/11) wskazują na istniejące możliwości prawne przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Za pośrednictwem różnych organów, instytucji i organizacji prowadzona jest także szeroka akcja informacyjna.

Mamy nadzieję, że niniejszy praktyczny komentarz stanie się pomocny dla osób stosujących przepisy u.p.p.r., a także przybliży problematykę przeciwdziałania przemocy w rodzinie wszystkim zainteresowanym.

Drugie wydanie komentarza zostało zaktualizowane i uzupełnione.