Plesnarowicz-Durska Ewa, Prawo o ustroju sądów administracyjnych. Komentarz

Sądownictwo administracyjne - jako odrębny pion organów jurysdykcyjnych obok sądownictwa powszechnego - ma swój fundament w konstytucyjnych zasadach demokratycznego państwa prawa. W myśl art. 175 Konstytucji RP sądy administracyjne, podobnie jak Sąd Najwyższy, sądy powszechne i sądy wojskowe, sprawują wymiar sprawiedliwości. Granice właściwości sądów administracyjnych zostały określone wprost w art. 184 Konstytucji RP, z którego wynika, że sądy administracyjne w zakresie określonym w ustawie sprawują kontrolę działalności administracji publicznej. Takie rozdzielenie sądownictwa wprost w Konstytucji RP stanowiło ważną wskazówkę dla ustawodawcy regulującego w ustawach ustrój, właściwość i postępowanie przed sądami administracyjnymi.

Początek polskiego sądownictwa administracyjnego sięga okresu powołania do życia Najwyższego Trybunału Administracyjnego (ustawa z 3 sierpnia 1922 r. o Najwyższym Trybunale Administracyjnym, Dz.U. Nr 67, poz. 600). W piśmiennictwie poświęconym prawu administracyjnemu komentatorzy podkreślają długą tradycję samej idei sądownictwa administracyjnego w Polsce, gdyż zapowiedź utworzenia sądownictwa administracyjnego znalazła się już w Konstytucji marcowej z 1921 r. (ustawa z 17 marca 1921 r. - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. Nr 44, poz. 267 ze zm.). Jej uchwalenie umożliwiło rozpoczęcie działalności Najwyższego Trybunału Administracyjnego jako pierwszego w dziejach państwa polskiego sądu administracyjnego. W 1980 r. została ustawa uchwalona z 31 stycznia 1980 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. Nr 4, poz. 8 ze zm.) wprowadzająca jednoinstancyjne sądownictwo administracyjne pod nadzorem jurysdykcyjnym Sądu Najwyższego. Istotne zmiany w zakresie właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego nastąpiły na początku lat 90., a faktyczne zmiany przyniosła ustawa z 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.). Objęła ona, oprócz przepisów ustrojowych, również procedurę sądową, dotychczas odrębnie regulowaną w Kodeksie postępowania administracyjnego. Zasadnicze zmiany wprowadziła jednak Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r., dokonując wyodrębnienia pionu sądownictwa administracyjnego z Naczelnym Sądem Administracyjnym na czele oraz przyjmując zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowoadministracyjnego.

Określenie w Konstytucji RP granic właściwości rzeczowej sądów administracyjnych przesądziło o sposobie unormowania tej materii przez ustawy wprowadzające reformę sądownictwa administracyjnego, a więc:

Sądami administracyjnymi są Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy administracyjne. Sądownictwo administracyjne pełni funkcje:

Prawo o ustroju sądów administracyjnych w art. 1 § 1 stanowi, że sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę administracji publicznej, a także rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i sporów o właściwość między jednostkami samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz między tymi organami a organami administracji rządowej.

Celem tego komentarza jest dogłębna analiza przedmiotowej regulacji z powołaniem się na literaturę, poglądy doktryny i piśmiennictwa, a przede wszystkim na bogate orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich sądów administracyjnych.

Komentarz - ze względu na swój kompleksowy i syntetyczny charakter - stanowi pomocne źródło dla praktyków zajmujących się zagadnieniami ustroju sądów administracyjnych i administracji sądowej; pozwoli im na usystematyzowanie oraz zaktualizowanie ich wiedzy branżowej.

Publikacja ta powinna również zainteresować osoby wykładające prawo administracyjne oraz studentów, słuchaczy szkół wyższych i aplikantów, którzy chcą ugruntować swą wiedzę z tej dziedziny.