Kiełtyka Andrzej, Kotowski Wojciech, Ważny Andrzej, Prawo o prokuraturze. Komentarz, wyd. II

1. W dniu 28.01.2016 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił dwie ustawy, odnoszące się do funkcjonowania prokuratury: Prawo o prokuraturze oraz ustawę – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o prokuraturze . W ten sposób zastąpiono ustawę o prokuraturze , obowiązującą od 1985 r., która była wielokrotnie nowelizowana i niewiele pozostało z jej pierwotnego kształtu. Najbardziej istotne zmiany wprowadzono do niej ustawą z 22.03.1990 r. , która zmieniła m.in. nazwę ustawy: z ustawy „o prokuraturze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” na ustawę „o prokuraturze”, oraz ustawą z 9.10.2009 r. o zmianie ustawy o prokuraturze oraz niektórych innych ustaw , która z dniem 31.03.2010 r. wprowadziła urząd niezależnego Prokuratora Generalnego. To właśnie zerwanie z zasadą, że Prokuratorem Generalnym jest Minister Sprawiedliwości, stało się zasadniczą przyczyną wprowadzenia nowych uregulowań, zawartych w Prawie o prokuraturze z 28.01.2016 r.

2. Struktura i zadania prokuratury w Polsce przechodziły liczne przeobrażenia . Od dawna uważano jednak, że „prokuratoria państwa jest instytucją powołaną w państwie w pierwszym rzędzie do ścigania przestępstw z urzędu, to jest do wnoszenia o nie skarg przed właściwe sądy i domagania się, aby w ich przedmiocie te ostatnie zarządziły przepisane przez ustawę postępowanie karne” . Przed 1939 r. nie istniała odrębna ustawa o prokuraturze. Przepisy dotyczące zasad działania i funkcjonowania tego organu zawierało Prawo o ustroju sądów powszechnych z 1928 r. , co świadczyło o ścisłym związku ówczesnej prokuratury z wymiarem sprawiedliwości. Prokurator stał na straży ustaw, a w czynnościach swoich podlegał zleceniom swej zwierzchności, kierując się równą dla wszystkich bezstronnością. Funkcję Naczelnego Prokuratora pełnił Minister Sprawiedliwości. Przy Sądzie Najwyższym działali pierwszy prokurator i prokuratorzy Sądu Najwyższego; przy sądach apelacyjnych – prokuratorzy i wiceprokuratorzy apelacyjni ; przy sądach okręgowych – prokuratorzy, wiceprokuratorzy i podprokuratorzy okręgowi. Minister Sprawiedliwości mógł ustanowić przy poszczególnych sądach grodzkich podprokuratorów okręgowych. Przełożony prokuratury mógł przedsiębrać czynności, należące do zakresu działania prokuratury, we wszystkich sądach podlegającego mu okręgu osobiście lub wykonywanie ich zlecać podwładnym. Prawo nadzoru i kierownictwa służyło: Ministrowi Sprawiedliwości jako Naczelnemu Prokuratorowi – w stosunku do wszystkich prokuratur; pierwszemu prokuratorowi Sądu Najwyższego – w stosunku do prokuratorów przy tymże sądzie; prokuratorom apelacyjnym i okręgowym – w stosunku do prokuratorów, wiceprokuratorów i podprokuratorów podległych im okręgów. Prokurator obowiązany był służyć wiernie Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązki swego zawodu wypełniać zgodnie z ustawami i gorliwie, poświęcając im całą swą wiedzę i doświadczenie. Był obowiązany z całą ścisłością wykonywać polecenia swej zwierzchności: mógł jednak odstąpić od nich przy składaniu ustnych wniosków i oświadczeń na rozprawie, o ile na niej ujawniły się nowe okoliczności, które zmieniły dotychczasowy stan sprawy.

Ówczesny prokurator wykonywał przede wszystkim funkcje oskarżycielskie przed sądami, natomiast śledztwa prowadził sędzia śledczy. Szczegółowy podział czynności pomiędzy sędziów śledczych oraz zakres dokonywanych przez nich czynności w śledztwie określał Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów apelacyjnych, okręgowych i grodzkich w sprawach karnych . Udział prokuratora w śledztwie był jednak znaczący. Mógł on złożyć wniosek o wyznaczenie sędziego śledczego z pominięciem podziału czynności, gdy tego wymagał charakter sprawy. Mógł być obecny przy czynnościach śledczych (nawet gdy innym stronom prawa takiego odmówiono), przeglądać akta śledztwa, składać wnioski dowodowe, porozumiewać się z sędzią.

Prokuratora uważano wówczas nie tylko za oskarżyciela i „wykonawcę wyroków sądowych”, „lecz także i przede wszystkim za stróża prawa, za przedstawiciela rządu, obowiązanego do czuwania nad legalnością postępowania obywateli i słusznością wyroków sądowych” .

Pomimo braku konstytucyjnego umocowania organów prokuratury ustawowy zakres obowiązków prokuratora sprowadzał się zatem głównie do ścigania karnego. Uprawnienie do sprawowania kontroli prawidłowości wykonywania ustaw było w zasadzie iluzoryczne, gdyż prokurator posiadał jedynie prawo do występowania w niektórych sprawach cywilnych, bez prerogatywy nadzoru nad przestrzeganiem prawa przez organy administracji rządowej i samorządowej .

Z wejściem w życie kodeksu postępowania karnego z 1928 r. (rozporządzenie Prezydenta RP z 19.03.1928 r. – Przepisy wprowadzające kodeks postępowania karnego ) zakres procesowych kompetencji prokuratora uległ poszerzeniu .

Dalsze wzmocnienie procesowej roli prokuratora w postępowaniu karnym nastąpiło w 1938 r. . W oparciu o przepis art. 2 dekretu nowelizującego dokonano zmiany w art. 20 przepisów wprowadzających kodeks postępowania karnego z 1928 r., polegającej na przyznaniu prokuratorowi i policji prawa do dokonywania w toku dochodzenia szeregu czynności procesowych, będących dotychczas tzw. czynnościami sądowymi, ilekroć uznają to za niezbędne dla utrwalenia śladów i dowodów przestępstwa . Z przebiegu tych czynności należało sporządzić protokół. Czynnościom tym przydano moc czynności sądowych, a protokołom – moc protokołów sądowych .

3. Początkowo powołana do życia po zakończeniu II wojny światowej prokuratura była zorganizowana na zasadach obowiązujących w okresie międzywojennym. Szybko pojawiła się jednak koncepcja prokuratury i związane z tym zadania prokuratora wzorowane na charakterystycznej myśli prokuratury radzieckiej .

Zmiany w zakresie zadań prokuratury związane były m.in. z wprowadzeniem nowego modelu procesu karnego, ze znacznie rozszerzonym i dominującym postępowaniem przygotowawczym. W tym celu dokonywano nowelizacji kodeksu postępowania karnego z 1928 r., chociaż często poprzestawano na nadaniu przepisom z minionej epoki nowej, aktualnej wykładni . Zmiany w prokuraturze objęły także sferę kadrową. Zniesiono przedwojenny zakaz przynależności prokuratorów do partii politycznych. Prokuratorami mianowano absolwentów przyspieszonych kursów w szkołach prawniczych . Śledztwa zaczęli prowadzić prokuratorzy, funkcjonariusze śledczy Milicji Obywatelskiej oraz organów bezpieczeństwa państwa . Względy polityki kryminalnej miały przemawiać za wzmocnieniem władzy prokuratora . Kolejne akty prawne zezwalały prokuratorowi na prowadzenie śledztw. Były to m.in.: dekret z 16.11.1945 r. – tzw. mały kodeks karny , zastąpiony kolejnym dekretem, z 13.06.1946 r., o takiej samej nazwie , który dawał wszelkie prawa sędziego śledczego prokuratorowi. Dekret upoważniał do prowadzenia śledztw także funkcjonariuszy bezpieczeństwa publicznego. Doprowadzono następnie do likwidacji instytucji sędziego śledczego, co dokonano ustawą z 27.04.1949 r. .

Istotny wpływ na funkcjonowanie prokuratury niewątpliwie miało wejście w życie z dniem 1.09.1950 r. ustawy o prokuraturze PRL . Dokonano zasadniczej reformy tego organu. Utraciły wówczas w szczególności moc art. 231–254 Prawa o ustroju sądów powszechnych z 1928 r. Pracownicy dotychczasowych organów prokuratury przy sądach powszechnych oraz Prokuratury Najwyższego Trybunału Narodowego przeszli do służby w nowej prokuraturze. W skład nowej prokuratury weszło 889 prokuratorów zatrudnionych w prokuraturach powszechnych i 361 pracowników Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym . Powołano urząd Generalnego Prokuratora i utworzono samodzielny pion tzw. niezależnej prokuratury, wydzielonej ze struktury sądów powszechnych. Generalny Prokurator m.in. wszczynał postępowanie karne, sprawował nadzór nad śledztwem i popierał oskarżenie przed sądem. Na plan pierwszy wśród zadań prokuratury wysuwały się jednak obowiązki związane ze sprawowaniem nadzoru nad ścisłym przestrzeganiem prawa przez władze i obywateli, a więc określające tzw. nadzór ogólny. Było to zgodne z tzw. modelem „leninowskiej” prokuratury, obowiązującym wówczas w większości tzw. państw socjalistycznych . Wprowadzenie tzw. nadzoru ogólnego wzorowane było na doświadczeniach radzieckich, gdzie istniał tzw. wyższy nadzór .

W dniu 21.09.1950 r. Rada Państwa uchwaliła Tymczasowy Statut Organizacyjny Prokuratury RP. Szczegółowe zasady funkcjonowania prokuratury określał również Tymczasowy Regulamin Urzędowania Prokuratury RP, wprowadzony zarządzeniem Generalnego Prokuratora z 12.05.1952 r., który wszedł w życie z dniem 1.07.1952 r. i – chociaż „tymczasowy” – obowiązywał, z licznymi zmianami, do 1.01.1970 r. .

Taki model „funkcjonowania prokuratury utrwalony został w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22.07.1952 r. . Prokuratura PRL stała się odrębnym pionem organów państwowych. Rozdział 6 tej Konstytucji został zatytułowany „Sąd i prokuratura”. Prokurator Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej strzegł praworządności ludowej, czuwał nad ochroną własności społecznej, zabezpieczał poszanowanie praw obywateli. W szczególności czuwał nad ściganiem przestępstw godzących w ustrój, bezpieczeństwo i niezawisłość Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Prokuratora Generalnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej powoływała i odwoływała Rada Państwa. Temu też organowi Prokurator Generalny zdawał relację z działalności prokuratury.

4. W dniu 20.05.1967 r. weszła w życie kolejna ustawa o Prokuraturze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej , zastępująca poprzednią z 1950 r. Zasady funkcjonowania tego organu niewiele się zmieniły. Zadaniem Prokuratora Generalnego PRL i podległych mu prokuratorów nadal było strzeżenie praworządności ludowej, a w szczególności ściganie przestępstw, czuwanie nad ochroną własności społecznej, zapewnienie poszanowania praw obywateli. Działalność prokuratury miała na celu ochronę i umacnianie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego PRL. Zadania określone w ustawie Prokurator Generalny i podlegli mu prokuratorzy wykonywali przez: prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz wnoszenie i popieranie oskarżenia przed sądami; wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych, a nadto udział w postępowaniu cywilnym, jeżeli tego wymagała ochrona praworządności, praw obywateli, interesu społecznego lub własności społecznej; podejmowanie przewidzianych prawem środków zmierzających do zapewnienia prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, w sprawach o wykroczenia i administracyjnym oraz w innych rodzajach postępowania, o których stanowiły ustawy; sprawowanie nadzoru nad wykonaniem wyroków w sprawach karnych, jak również nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych orzeczeń o pozbawieniu wolności; prowadzenie badań w zakresie problematyki przestępczości; sprawowanie prokuratorskiej kontroli przestrzegania prawa przez terenowe organy administracji państwowej, przedsiębiorstwa państwowe i inne państwowe jednostki organizacyjne, z wyjątkiem sądów, oraz przez organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i społeczne w zakresie wykonywanych przez nie funkcji administracji państwowej lub innych funkcji zleconych im przez ustawy; współdziałanie z terenowymi organami władzy państwowej w zakresie czuwania przez nie nad przestrzeganiem praworządności ludowej, nad ochroną własności społecznej i zabezpieczeniem praw obywateli; koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw, prowadzonej przez inne organy państwowe, a także przez podejmowanie innych przewidzianych prawem czynności, niezbędnych do umacniania praworządności ludowej i zapobiegania przestępczości. W zakresie ścigania przestępstw prokurator, stosownie do przepisów ustawy, wszczynał i prowadził postępowanie przygotowawcze albo zlecał wszczęcie lub prowadzenie takiego postępowania właściwemu organowi ścigania. Sprawował nadzór nad postępowaniem przygotowawczym prowadzonym przez MO lub inny organ ścigania, a jego zarządzenia były dla tego organu ścigania wiążące. Wydawane przez ministrów zarządzenia, instrukcje, rozkazy i wytyczne o charakterze ogólnym, dotyczące postępowania przygotowawczego, wymagały uzgodnienia z Prokuratorem Generalnym.

W ustawie o prokuraturze PRL z 14.04.1967 r., wprowadzając nowe regulacje, zamiast dotychczasowego „nadzoru” użyto określenia „prokuratorska kontrola przestrzegania prawa”, które to pojęcie było bardziej adekwatne do czynności wykonywanych przez prokuratora .

Kolejne zmiany w zakresie funkcjonowania prokuratury wymusiły nowe kodyfikacje karne z 1969 r. . Od 1.01.1970 r. obowiązywał nowy regulamin powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury PRL . Z dniem 1.01.1971 r. został on zastąpiony kolejnym regulaminem . Następnie wszedł w życie regulamin z 1973 r., który obowiązywał stosunkowo długo, od 1.07.1973 r. do 31.12.1984 r. . Zastąpiony został kolejnym regulaminem, z 27.11.1984 r. .

5. W dniu 20.06.1985 r. uchwalono kolejną ustawę o prokuraturze PRL , która w zasadzie utrzymywała dotychczasowe, podstawowe zadania prokuratury: strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw.

Prokuraturę PRL stanowili Prokurator Generalny PRL oraz podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury. Działalność prokuratury miała na celu ochronę i umacnianie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego PRL oraz ochronę własności społecznej i zapewnienie poszanowania praw obywateli. Stanowiła, że prokurator powinien w swojej działalności wpływać na kształtowanie świadomości obywateli w duchu szacunku dla prawa i przestrzegania dyscypliny społecznej. Zadaniem Prokuratora Generalnego i podległych mu prokuratorów było strzeżenie praworządności ludowej w działaniach organów państwowych, innych państwowych jednostek organizacyjnych, spółdzielni i ich związków, organizacji zawodowych, samorządowych i społecznych, a także w postępowaniu obywateli. W kolejnych latach ustawa ta podległa kilku, raczej kosmetycznym, zmianom.

6. Zmiany o charakterze zasadniczym dotknęły polską prokuraturę w 1989 r. i były następstwem dokonanych wówczas ogólnie znanych przeobrażeń politycznych.

Ustawą z 29.12.1989 r. o zmianie Konstytucji PRL zmieniono (a po części uchylono) przepisy art. 64–66 Konstytucji dotyczące prokuratury. Zadaniem prokuratury stało się strzeżenie praworządności (już nie „ludowej”), ale nadal czuwanie nad ściganiem przestępstw. Prokuratura stała się podległa Ministrowi Sprawiedliwości (a więc politykowi i członkowi rządu), który sprawował jednocześnie funkcję Prokuratora Generalnego. Tryb powoływania i odwoływania prokuratorów oraz zasady organizacji i postępowania organów prokuratury nadal miała określać ustawa.

Ustawą z 22.03.1990 r. o zmianie ustawy o Prokuraturze PRL, Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia oraz ustawy o Sądzie Najwyższym , która weszła w życie 31.03.1990 r., włączono prokuraturę w skład struktur Ministerstwa Sprawiedliwości . Przesądzono, w ślad za zmienioną w tym zakresie Konstytucją, że zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Skreślono przepisy dotyczące prokuratorskiej kontroli przestrzegania prawa. Zlikwidowano Prokuraturę Generalną, której zadania początkowo przejął Departament Prokuratury w Ministerstwie Sprawiedliwości. Dokonano ponownego powołania wszystkich prokuratorów, czyli przeprowadzono tzw. weryfikację . W ramach równoczesnej reformy sądownictwa powołano sądy apelacyjne. W następnych latach, ustawą z 15.05.1993 r. o zmianie ustaw – Prawo o ustroju sądów powszechnych, o prokuraturze, o Sądzie Najwyższym, o Trybunale Konstytucyjnym, o Krajowej Radzie Sądownictwa i o powołaniu sądów apelacyjnych , z dniem 1.07.1993 r. utworzono prokuratury apelacyjne, doprowadzając do oczekiwanej symetrii tego organu z sądownictwem powszechnym.

W następnych latach, ustawą z 10.05.1996 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, o Sądzie Najwyższym, o Trybunale Konstytucyjnym oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych i ustawy – Prawo o adwokaturze , utworzono nieznaną wcześniej jednostkę organizacyjną – Prokuraturę Krajową, stanowiącą centralny organ prokuratury, pozostającą jednak w strukturach Ministerstwa Sprawiedliwości, oraz powołano Prokuratora Krajowego jako jednego z zastępców Prokuratora Generalnego.

Ustawa z 18.12.1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu przewidziała także wykonywanie funkcji śledczych Instytutu oraz powołała prokuratorów IPN. Artykuł 59 ustawy o IPN dokonał zmiany ustawy o prokuraturze przez uzupełnienie, że prokuraturę Rzeczypospolitej Polskiej stanowią także prokuratorzy pionu śledczego IPN (obok powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury). Właściwość poszczególnych oddziałowych komisji określono w zarządzeniu Dyrektora Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z 29.06.2001 r. .

W 1997 r. nastąpiła zmiana Konstytucji. W nowej Konstytucji RP, z 2.04.1997 r. , prokuratura nie została uwzględniona. Nastąpiła ewidentna deprecjacja tego organu. Wbrew oczekiwaniom nasiliło się zjawisko wciągania prokuratury w spory polityczne i traktowania jej jako instrumentu w rozgrywkach polityków .

Podkreślano, że wzmocnienie niezależności prokuratury powinno być wynikiem dokonania zmian w obowiązującej ustawie, ale pełne osiągnięcie stanu rzeczywistej niezależności organów prokuratury (a przez to i prokuratorów) może nastąpić jedynie przez rychłe zmiany ustrojowe i konstytucjonalizację prokuratury . Prokuratura została bowiem pominięta w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., co było zamierzeniem celowym i nieodpowiedzialnym . Niektórzy autorzy od dawna zwracali uwagę na bezzasadność „dekonstytucjonalizacji” prokuratury, uznając to za jedną z wad Konstytucji z 1997 r., a także inne przejawy obniżenia prestiżu prokuratury i marginalizację jej roli po 1990 r. .

„Przeprowadzona w 1997 r. «dekonstytucjonalizacja» prokuratury utrudnia legislacyjne rozstrzyganie o jej pozycji ustrojowej (zob. S. Waltoś, Prokuratura – jej miejsce wśród organów władzy, struktura i funkcje, PiP 2002/4, s. 10). Niemniej jednak należy podkreślić, że zadania prokuratury pozostają w ścisłym związku ze sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości. Co więcej, w doktrynie prawa karnego zwraca się uwagę, że ustawowe zadanie prokuratury, którym jest strzeżenie praworządności i czuwanie nad ściganiem przestępstw, winno być interpretowane przez pryzmat art. 2 Konstytucji, gdyż zadanie to (podobnie jak sprawowanie wymiaru sprawiedliwości) stanowi realizację zasady demokratycznego państwa prawnego” .

Rozporządzeniem z 11.04.1992 r., po raz pierwszy wydanym na podstawie delegacji ustawowej (art. 18 ust. 1 ustawy o prokuraturze), Minister Sprawiedliwości wprowadził regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury . Regulamin prokuratorski przechodził liczne zmiany, związane głównie z wejściem w życie nowych kodyfikacji karnych z 1997 r. oraz dużą nowelą do Kodeksu postępowania karnego z 10.01.2003 r. . Ważniejszej zmiany tego regulaminu dokonano rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 17.09.2003 r. .

7. Kolejne zmiany w ustawie o prokuraturze z 1985 r. wprowadzono w 2007 r. . Zwiększono wówczas uprawnienia Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego w zakresie kierowania jednostkami prokuratury. Prokurator Generalny został wyposażony w prawo wydawania poleceń co do treści czynności procesowych. Uzyskał także uprawnienie mianowania wszystkich prokuratorów, swobodnego powoływania prokuratorów na stanowiska funkcyjne i ich usuwania lub delegowania. Kształt prokuratury, jej funkcjonowanie, a zwłaszcza zarzuty uwikłania w politykę były przedmiotem krytyki. Z tych powodów pojawiły się postulaty rozdzielenia funkcji Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego .

Regulamin z 11.04.1992 r., z późniejszymi zmianami, z dniem 18.09.2007 r. został zastąpiony kolejnym regulaminem wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury z 27.08.2007 r. . Istotnej zmianie uległy struktury prokuratury, związane zwłaszcza z prowadzeniem najpoważniejszych śledztw. Według regulaminu prokuratorskiego z 27.08.2007 r. (obowiązującego w tym zakresie od 1.10.2007 r.) w Prokuraturze Krajowej rozpoczęło działalność Biuro do spraw Przestępczości Zorganizowanej, a w terenie 11 jego wydziałów zamiejscowych (w siedzibach apelacji).

Następne zmiany organizacyjne w tym zakresie dokonane zostały 1.04.2009 r. Wówczas w miejsce wydziałów zamiejscowych Biura do spraw Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej powołano w prokuraturach apelacyjnych dodatkowe komórki w postaci wydziałów V do spraw przestępczości zorganizowanej i korupcji . Regulamin z 27.08.2007 r. utracił moc z dniem 31.03.2010 r. w związku z wejściem w życie art. 1 pkt 17 lit. a ustawy z 9.10.2009 r. o zmianie ustawy o prokuraturze oraz niektórych innych ustaw .

8. Ustawą z 9.10.2009 r. o zmianie ustawy o prokuraturze oraz niektórych innych ustaw z dniem 31.03.2010 r. wprowadzono urząd niezależnego Prokuratora Generalnego. Został on powołany przez Prezydenta spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez Krajową Radę Sądownictwa . Prokuratorami powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury stali się prokuratorzy Prokuratury Generalnej, prokuratur apelacyjnych, prokuratur okręgowych i rejonowych. Prokuratorami wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury stali się prokuratorzy Naczelnej Prokuratury Wojskowej, wojskowych prokuratur okręgowych i wojskowych prokuratur garnizonowych. Prokuratorami Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu stali się prokuratorzy Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, prokuratorzy oddziałowych komisji ścigania zbrodni przeciwko narodowi polskiemu, prokuratorzy Biura Lustracyjnego oraz prokuratorzy oddziałowych biur lustracyjnych. Wprowadzono kadencyjność stanowisk kierowniczych w prokuraturze, od Prokuratora Generalnego do prokuratorów rejonowych. Utworzono Krajową Radę Prokuratury jako organ stojący na straży niezależności prokuratorów. Awanse prokuratorskie poprzedzone były skomplikowaną, ale przejrzystą procedurą konkursową. Prokuratorzy byłej Prokuratury Krajowej, niepowołani do nowej Prokuratury Generalnej, zostali przeniesieni w stan spoczynku.

Zakazano wydawania prokuratorom poleceń co do treści czynności procesowych. Wcześniej zakaz ten dotyczył jedynie poleceń wydawanych przez Prokuratora Generalnego. Została wprowadzona kadencyjność na stanowiskach kierowniczych. Prokurator Generalny został organem niezależnym zewnętrznie. Personalnie nie podlegał nikomu. Powoływany był przez Prezydenta RP nie później niż w ciągu 3 miesięcy przed upływem kadencji albo w ciągu 3 miesięcy od jej wygaśnięcia spośród kandydatów zgłoszonych przez Krajową Radę Sądownictwa i Krajową Radę Prokuratury. Organy te zgłaszały po jednym kandydacie nie później niż na cztery miesiące przed upływem kadencji albo w ciągu 2 miesięcy od jej wygaśnięcia. Prokurator Generalny składał przed Prezydentem RP ślubowanie, w którym zobowiązywał się „stać na straży Konstytucji RP i prawa oraz strzec praworządności”. Jego kadencja trwała sześć lat i nie mogła być powtórzona. Po zakończonej kadencji mógł przejść w stan spoczynku, niezależnie od osiągniętego wieku . W wystąpieniu pożegnalnym po zakończeniu swojej kadencji, 2.03.2016 r., Prokurator Generalny Andrzej Seremet podkreślił m.in.: „Starałem się łączyć, nie dzielić, gasić konflikty, a nie je podsycać. Mój styl mieścił się w modnym dziś pojęciu coachingu, a nie bezwzględnego systemu dyrektywnego”.

Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 24.03.2010 r., z dniem 31.03.2010 r. wprowadzono nowy Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury , obowiązujący do 1.01.2015 r.

Kolejne zmiany w zakresie funkcjonowania prokuratury spowodowane były zamierzonym wejściem w życie z dniem 1.07.2015 r. dużych nowelizacji karnych, zwłaszcza Kodeksu postępowania karnego, zawartych przede wszystkim w ustawie z 27.09.2013 r. . Zmieniały one istotnie model polskiego procesu karnego, w tym ograniczały zakres postępowania przygotowawczego. Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 11.09.2014 r. z dniem 1.01.2015 r. wprowadzono nowy Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury , który m.in. po raz pierwszy w miarę dokładnie określił właściwość rzeczową poszczególnych jednostek prokuratury. Z powodu krytyki, zanim przepisy tego aktu prawnego zdążyły wejść w życie, kolejnym rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości, z 18.12.2014 r., zmieniono Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury . Przesunięto termin wejścia w życie regulaminu na 14.01.2015 r. Na nowo także określono właściwość rzeczową prokuratur okręgowych i apelacyjnych.

Według uzasadnienia projektu obecnego Prawa o prokuraturze nowelizacja ustawy o prokuraturze z 1985 r., dokonana w 2009 r., doprowadziła przede wszystkim do rozdzielenia stanowiska Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości, co było posunięciem błędnym i mogło godzić w treść przepisu art. 146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji RP . Jedną z podstawowych funkcji państwa i jednocześnie jednym z obowiązków rządu jest zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i porządku publicznego, a prokuratura stanowi istotny element w realizacji tego zobowiązania. Nowelizacją z 2009 r. bardzo poważnie zatem ograniczono Radzie Ministrów możliwość realizacji konstytucyjnych zobowiązań wobec państwa, związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa jego obywatelom .

9. Nowe Prawo o prokuraturze (ustawa weszła w życie z dniem 4.03.2016 r., a więc z chwilą zakończenia sześcioletniej kadencji poprzedniego Prokuratora Generalnego – Andrzeja Seremeta) połączyło funkcje Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości oraz zlikwidowało Prokuraturę Generalną (utworzono Prokuraturę Krajową z Prokuratorem Krajowym jako jednym z zastępców Prokuratora Generalnego na czele) i prokuratury apelacyjne (w ich miejsce powołano 11 prokuratur regionalnych). Uzasadniając te zmiany podkreślano, że model funkcjonowania prokuratury obowiązujący od 1.04.2010 r. nie zdał egzaminu. Jednym z głównych powodów tego stanu rzeczy były regulacje prawne ograniczające pozycję Prokuratora Generalnego. Zakładano, że powrót do połączenia funkcji Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego powinien doprowadzić do odzyskania przez kierującego prokuraturą silnej pozycji, zarówno wobec podległych prokuratorów, jak i organów zewnętrznych .

W miejsce Prokuratury Generalnej utworzona została Prokuratura Krajowa jako centralny organ prokuratury, której zadaniem, oprócz zapewnienia obsługi Prokuratora Generalnego, jest prowadzenie niektórych postępowań przygotowawczych. Prokuraturą Krajową kieruje Prokurator Krajowy lub jego zastępca. Prokuratora Krajowego jako pierwszego zastępcę Prokuratora Generalnego oraz innych zastępców Prokuratora Generalnego powołuje spośród prokuratorów Prokuratury Krajowej i odwołuje z tych stanowisk Prezes Rady Ministrów na wniosek Prokuratora Generalnego, po uzyskaniu opinii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Odwołanie Prokuratora Krajowego i pozostałych zastępców Prokuratora Generalnego wymaga zgody Prezydenta. Rozwiązanie to ma zapewnić stabilność funkcjonowania najwyższych organów prokuratury. Takiej stabilności nie zapewniono jednak prokuratorom kierującym niższymi jednostkami prokuratury. Stworzone zostały stanowiska Zastępcy Prokuratora Generalnego do Spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji oraz Zastępcy Prokuratora Generalnego do Spraw Wojskowych, którzy bezpośrednio kierują tymi pionami prokuratury powszechnej.

Wydziały zamiejscowe do spraw przestępczości zorganizowanej i korupcji (dotychczas działające w strukturach prokuratur apelacyjnych jako wydziały V) przeniesione zostały na poziom Prokuratury Krajowej. Jednym z departamentów w Prokuraturze Krajowej został Departament do Spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji właściwy w sprawach przestępczości zorganizowanej, najpoważniejszych przestępstw korupcyjnych oraz przestępczości o charakterze terrorystycznym, posiadający wydziały zamiejscowe w siedzibach prokuratur regionalnych. Jednym z departamentów w Prokuraturze Krajowej stał się Departament do Spraw Wojskowych, właściwy w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych. Samodzielną komórką organizacyjną w Prokuraturze Krajowej został Wydział Spraw Wewnętrznych, właściwy w sprawach postępowań przygotowawczych dotyczących najpoważniejszych przestępstw popełnionych przez sędziów, asesorów sądowych, prokuratorów i asesorów prokuratury, a także do wykonywania funkcji oskarżyciela publicznego w tych sprawach przed sądem.

Prokuratury apelacyjne (odpowiedniki sądów apelacyjnych) zastąpiono nowo utworzonymi prokuraturami regionalnymi. Jak uzasadniano, modyfikacja ta związana była przede wszystkim ze zmianą zadań i charakteru tej prokuratury. Dotychczasowy charakter nadzorczo-sądowy został zastąpiony skupieniem się tej prokuratury na ściganiu najpoważniejszych przestępstw finansowo-gospodarczych czy skarbowych, co spowodowało konieczność utworzenia w nich co najmniej dwóch wydziałów śledczych. Prokuratury regionalne wykonują także zadania związane z organizowaniem pracy prokuratur niższego rzędu. Przy okazji likwidacji prokuratur apelacyjnych i zastąpienia ich prokuraturami regionalnymi dokonano swoistego „przeglądu kadr” byłych prokuratur apelacyjnych. Na poziomie prokuratur okręgowych prowadzone są postępowania przygotowawcze w sprawach o poważne przestępstwa kryminalne, finansowe i skarbowe. W tych prokuraturach okręgowych, w których utworzono wydziały do spraw wojskowych, prowadzone są też postępowania przygotowawcze w sprawach podlegających orzecznictwu wojskowych sądów okręgowych oraz wykonuje się funkcje oskarżyciela publicznego w tych sprawach przed sądem. Prokuratury okręgowe sprawują nadal nadzór instancyjny i służbowy nad postępowaniami prowadzonymi w prokuraturach rejonowych, jak również prowadzą wizytacje prokuratur rejonowych. Szereg prokuratorów byłych: Prokuratury Generalnej, Naczelnej Prokuratury Wojskowej, prokuratur apelacyjnych oraz wojskowych prokuratur okręgowych, zostało przeniesionych na inne, niższe stanowiska służbowe.

Na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 35 § 1 Prawa o prokuraturze Minister Sprawiedliwości wydał rozporządzenie w sprawie utworzenia Wydziałów Zamiejscowych Departamentu do Spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji w Prokuraturze Krajowej, prokuratur regionalnych, okręgowych i rejonowych oraz ustalenia ich siedzib i obszarów właściwości. Nowe zasady funkcjonowania prokuratury wymagały także wydania kolejnego Regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury. Dokonano tego rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 7.04.2016 r. . Wprowadzono również w życie kolejne zarządzenie Ministra Sprawiedliwości, z 3.03.2016 r., w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów oraz innych działów administracji w powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury .

Zniesiono wojskowe jednostki organizacyjne prokuratury (sądownictwo wojskowe ma umocowanie konstytucyjne), włączając je w struktury prokuratur powszechnych. Prokuratury wojskowe stały się częścią prokuratury powszechnej, z zachowaniem pewnej odrębności, poprzez stworzenie stanowiska Zastępcy Prokuratora Generalnego do Spraw Wojskowych, na poziomie Prokuratury Krajowej – Departamentu do Spraw Wojskowych oraz na poziomie prokuratur okręgowych i rejonowych odpowiednio wydziałów i działów do spraw wojskowych. Podobnej zmianie uległy zadania prokuratur rejonowych, w których stworzono działy ds. wojskowych. Ich zadaniem jest m.in. prowadzenie postępowań przygotowawczych w sprawach podlegających orzecznictwu wojskowych sądów garnizonowych, a także wykonywanie funkcji oskarżyciela publicznego w tych sprawach przed sądem. Odrębność zachowali prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Zlikwidowano wprowadzoną w 2010 r. kadencyjność funkcji kierowniczych w prokuraturze. Według uzasadnienia projektu Prawa o prokuraturze miała ona naruszać zasady hierarchicznego podporządkowania i utrudniać Prokuratorowi Generalnemu kierowanie instytucją. Prokurator Generalny, ponoszący pełną odpowiedzialność za funkcjonowanie całej prokuratury, uzyskał możliwość swobodnej – ograniczonej tylko ustawą – polityki kadrowej. W tym celu ograniczono rolę konkursów na stanowiska, pozostawiając decyzje w tym zakresie Prokuratorowi Generalnemu i Prokuratorowi Krajowemu, oraz zmniejszono okres pracy na poszczególnych poziomach prokuratury umożliwiający awans, promując przez to młodych, wyróżniających się i dynamicznych prokuratorów.

Krytycznie oceniono działalność Krajowej Rady Prokuratury, a zwłaszcza jej szerokie kompetencje kadrowe, dodatkowo ograniczające kształtowanie polityki kadrowej przez Prokuratora Generalnego. Prawo o prokuraturze ma przywrócić właściwą rolę temu organowi. Znacznie ograniczone zadania Krajowej Rady Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym (zmieniono nazwę tego ciała) są przeważnie opiniodawcze .

Zadania w zakresie ścigania przestępstw oraz strzeżenia praworządności Prokurator Generalny, Prokurator Krajowy i inni zastępcy Prokuratora Generalnego oraz podlegli im prokuratorzy wykonują przez: prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami; wytaczanie powództw w sprawach cywilnych oraz składanie wniosków i udział w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych, z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, jeżeli tego wymaga ochrona praworządności, interesu społecznego, własności lub praw obywateli; podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach przewidzianych przez ustawę; sprawowanie nadzoru nad wykonywaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności; prowadzenie badań w zakresie problematyki przestępczości oraz jej zwalczania i zapobiegania oraz współpracę z jednostkami naukowymi w zakresie prowadzenia badań dotyczących problematyki przestępczości, jej zwalczania i zapobiegania oraz kontroli; gromadzenie, przetwarzanie i analizowanie w systemach informatycznych danych, w tym danych osobowych, pochodzących z prowadzonych lub nadzorowanych na podstawie ustawy postępowań oraz z udziału w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia lub innych postępowaniach, przekazywanie danych i wyników analiz właściwym organom, w tym organom innego państwa, jeżeli przewiduje to ustawa lub umowa międzynarodowa ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską; zaskarżanie do sądu niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych oraz udział w postępowaniu sądowym w sprawach zgodności z prawem takich decyzji; koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw, prowadzonej przez inne organy państwowe; współdziałanie z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa; współpracę z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych; współpracę i udział w działaniach podejmowanych przez organizacje międzynarodowe lub ponadnarodowe oraz zespoły międzynarodowe działające na podstawie umów międzynarodowych, w tym umów konstytuujących organizacje międzynarodowe, ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską; opiniowanie projektów aktów normatywnych; podejmowanie innych czynności określonych w ustawach, a także współpracę z organizacjami zrzeszającymi prokuratorów lub pracowników prokuratury, w tym współfinansowanie wspólnych projektów badawczych lub szkoleniowych.

Wprowadzono zasadę, że każdy prokurator powinien wykonywać czynności w zakresie prowadzenia lub nadzorowania postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowania funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami, chyba że w uzasadnionych przypadkach kierownik jednostki organizacyjnej prokuratury zarządzi inaczej (tzw. obowiązkowy referat). Ma to służyć większemu zaangażowaniu w wykonywanie typowo prokuratorskich czynności wszystkich prokuratorów, zwłaszcza funkcyjnych.

Prokurator jest obowiązany wykonywać zarządzenia, wytyczne i polecenia przełożonego prokuratora. Polecenie dotyczące treści czynności procesowej prokurator przełożony wydaje na piśmie, a na żądanie prokuratora – wraz z uzasadnieniem. W razie przeszkody w doręczeniu polecenia w formie pisemnej dopuszczalne jest przekazanie polecenia ustnie, z tym, że przełożony jest obowiązany niezwłocznie potwierdzić je na piśmie. Polecenie włącza się do akt podręcznych sprawy. Jeżeli prokurator nie zgadza się z poleceniem dotyczącym treści czynności procesowej, może żądać zmiany polecenia lub wyłączenia go od wykonania czynności albo od udziału w sprawie. O wyłączeniu rozstrzyga ostatecznie prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem, który wydał polecenie. Żądanie takie prokurator zgłasza na piśmie wraz z uzasadnieniem przełożonemu, który wydał polecenie. Prokurator przełożony uprawniony jest do zmiany lub uchylenia decyzji prokuratora podległego. Zmiana lub uchylenie decyzji wymagają formy pisemnej i są włączane do akt podręcznych sprawy.

Prokurator Generalny, Prokurator Krajowy lub inni upoważnieni przez nich prokuratorzy mogą przedstawić organom władzy publicznej, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach także innym osobom, informacje dotyczące działalności prokuratury, w tym także informacje dotyczące konkretnych spraw, jeżeli mogą być one istotne dla bezpieczeństwa państwa i jego prawidłowego funkcjonowania. Mogą oni przekazywać mediom osobiście, lub upoważnić w tym celu innych prokuratorów, informacje z toczących się postępowań przygotowawczych lub dotyczących działalności prokuratury, z wyłączeniem informacji niejawnych, mając na uwadze ważny interes publiczny. W przypadkach wyżej wskazanych nie jest wymagane uzyskanie zgody prowadzącego postępowanie przygotowawcze, nie będzie miał wobec tego zastosowania przepis art. 156 § 5 k.p.k. Prokurator Generalny lub upoważniony przez niego prokurator nie będą ponosili w tym wypadku odpowiedzialności cywilnej i majątkowej za przekazanie rzetelnych i zgodnych z poczynionymi ustaleniami informacji.

Według projektodawców Prawa o prokuraturze zmierzano także do przywrócenia właściwej roli prokuraturze, w szczególności w zakresie ścigania przestępstw. W zakresie postępowania przygotowawczego Prawo o prokuraturze stanowi, że prokurator, stosownie do przepisów ustaw, wszczyna i prowadzi postępowanie przygotowawcze albo zleca wszczęcie lub prowadzenie takiego postępowania innemu uprawnionemu organowi, a następnie wykonuje w takich sprawach czynności oskarżyciela publicznego przed sądem, chyba że kierownik nadrzędnej jednostki organizacyjnej prokuratury zarządzi inaczej. Zadania prokuratora w zakresie prowadzenia śledztw mogą być realizowane w ramach zespołu prokuratorów, powoływanego zarządzeniem kierownika nadrzędnej jednostki organizacyjnej prokuratury. W skład takiego zespołu mogą wchodzić prokuratorzy powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury różnych szczebli, a także funkcjonariusze innych służb państwa. W toku postępowania przygotowawczego prokurator stosuje, w wypadkach przewidzianych w ustawach, środki zapobiegawcze wobec podejrzanych. Postępowanie przygotowawcze może być prowadzone w formie elektronicznej. W takiej też formie prokurator może wnieść do sądu akt oskarżenia wraz z materiałami postępowania przygotowawczego. Dokumenty sporządzone w formie elektronicznej prokurator opatruje podpisem elektronicznym.

Prokurator Generalny oraz Prokurator Krajowy będą mieli możliwość nagradzania wyróżniających się prokuratorów śledczych, w tym wynagradzania nagrodami pieniężnymi lub wcześniejszym awansem. Jednocześnie zwiększono liczbę rzeczników dyscyplinarnych oraz zmieniono definicję deliktu dyscyplinarnego. Postępowanie dyscyplinarne jest jawne, co ma zapewnić transparentność działania prokuratorów wobec opinii publicznej. Zastrzeżenia, z uwagi nie nieostrość sformułowania, budzić może wyłączenie odpowiedzialności za przewinienie dyscyplinarne w sytuacji, gdy prokurator podejmie lub zaniecha działania wyłącznie w interesie społecznym.

Wprowadzono zasadę, z której wynika, że Prokurator Generalny, Prokurator Krajowy lub upoważniony przez nich prokurator sprawują kontrolę nad czynnościami operacyjno-rozpoznawczymi poprzez wgląd w materiały zgromadzone w toku kontroli operacyjnej, zakupu kontrolowanego, kontrolowanego wręczenia lub przyjęcia korzyści majątkowej albo przesyłki niejawnie nadzorowanej, w warunkach przewidzianych dla przekazywania, przechowywania i udostępniania informacji niejawnych. Prokurator Generalny może zwrócić się o przeprowadzenie czynności operacyjno-rozpoznawczych podejmowanych przez upoważnione do tego organy, jeżeli pozostawałyby one w bezpośrednim związku z toczącym się postępowaniem przygotowawczym, oraz ma prawo zapoznać się z materiałami zgromadzonymi w toku takich czynności. Prokurator Generalny będzie przedstawiał Sejmowi i Senatowi jawną roczną informację o łącznej liczbie osób, wobec których został skierowany wniosek o zarządzenie kontroli i utrwalania rozmów lub wniosek o zarządzenie kontroli operacyjnej, ze wskazaniem liczby osób, co do których: sąd zarządził kontrolę i utrwalanie rozmów lub kontrolę operacyjną; sąd odmówił zarządzenia kontroli i utrwalania rozmów lub kontroli operacyjnej; wniosek o kontrolę operacyjną nie uzyskał zgody prokuratora – z wyszczególnieniem liczby osób w wymienionych kategoriach, co do których o kontrolę operacyjną wnioskował właściwy organ.

Prokurator Generalny oraz Prokurator Krajowy przy wykonywaniu swoich zadań mogą korzystać z pomocy doradców, w tym doradców społecznych. Doradcami mogą być także prokuratorzy i sędziowie w stanie spoczynku. Niektóre wprowadzone rozwiązania wzbudziły kontrowersje .

Prawo o prokuraturze z 28.01.2016 r. w dużej części powraca do uregulowań, które pojawiły się 2007 r. i obowiązywały stosunkowo krótko.

W dniu 7.03.2016 r. Prokuratorem Krajowym został Bogusław Święczkowski, w latach 2010 i 2011 wybierany w wyborach samorządowych i parlamentarnych z list partii politycznej. We wcześniejszych wypowiedziach podważający istotę niezależności prokuratury .

Warto przytoczyć słowa wieloletniego doświadczonego prokuratora: „W okresie czynnej służby prokuratorskiej miałem wiele okazji służbowych oraz bardziej bezpośrednich do bliższego poznania prokuratorów generalnych sprzed 1989 r. i w okresie późniejszym, już po reformie ustrojowej. Byli wśród nich jawnie oczekujący realizacji przez podległych prokuratorów celów politycznych i tacy, którzy kategorycznie odcinali się od takiej wizji prokuratury”.

Najwyraźniejszym chyba przykładem tej drugiej opcji był prof. Wiesław Chrzanowski, który na pierwszym inaugurującym posiedzeniu Rady Prokuratorów wprost oświadczył, że „polityki w prokuratorze nie będzie tolerował, gdyż od rozliczania polityków w państwie demokratycznym są wyborcy, a prokurator ma się zajmować bandytami” (J. Wojtasik, Refleksje wynikające z Komentarza do ustawy - Prawo i prokuraturze A. Kiełtyki i Współautorów, Prok. i Pr. 2018/1, s. 107, 108).

10. Równocześnie z nowym Prawem o prokuraturze wprowadzono istotne modyfikacje prawa karnego procesowego, zawarte głównie w ustawie z 11.03.2016 r. . Utrwalono w ten sposób model polskiego procesu karnego wprowadzonego w totalitarnych latach 50. ubiegłego wieku. Zmiany te były następstwem krytyki dużej reformy polskiego procesu karnego, która weszła w życie 1.07.2015 r. . Zmieniono wówczas model polskiego procesu karnego, co wywołało liczne kontrowersje . Przede wszystkim doprowadzono do ograniczenia roli pierwszego stadium procesu . Polegało to głównie na zawężeniu zakresu postępowania przygotowawczego, rozumianego jako suma czynności dokonywanych w tym stadium procesu, i przeniesieniu przeprowadzania dowodów na etap jurysdykcyjny. Zaktualizowano jeden z podstawowych celów postępowania przygotowawczego (odnoszący się w zasadzie do śledztwa): „zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zasadności wniesienia aktu oskarżenia albo innego zakończenia postępowania, jak również do przedstawienia wniosku o dopuszczenie tych dowodów i przeprowadzenie ich przed sądem” (art. 297 § 1 pkt 5 k.p.k.), co było zdecydowaną nowością. Jednocześnie utrzymano niezmieniony zapis Kodeksu o celu dochodzenia (art. 325h k.p.k. wprowadzony nowelą z 10.01.2003 r. z dniem 1.07.2003 r.) .

Zmiany wprowadzone ustawą z 11.03.2016 r. mają charakter zasadniczy i przeważnie stanowią powrót do rozwiązań obowiązujących przed 1.07.2015 r. . Głównym celem zmian jest modyfikacja modelu postępowania karnego w kierunku przywrócenia aktywniejszej roli sądu w toku procesu, zmierzającej do zapewnienia w maksymalnym stopniu zgodności ustaleń faktycznych w perspektywie zasady prawdy materialnej, jak również zwiększającej efektywność ścigania. „Z przywróceniem modelu rozprawy głównej obowiązującego do dnia 30 czerwca 2015 r., funkcjonalnie połączona jest restytucja rozpoznawczego kształtu postępowania przygotowawczego, przewidującego w szerokim zakresie utrwalanie dowodów dla sądu. Aktywna w odniesieniu do inicjatywy dowodowej rola sądu, a tym samym fakt, że postępowanie przygotowawcze nie ma być prowadzone wyłącznie w celu zebrania materiału pozwalającego na stwierdzenie zasadności wniesienia aktu oskarżenia, wymusza również konieczność sprawowania przez sąd merytorycznej kontroli nad zakresem i przebiegiem tego postępowania (por. art. 344a k.p.k.)” . Proponowane zmiany wskazują, że ciężar dowodzenia w procesie karnym przesunięty zostaje, tak jak przed reformą z lipca 2015 r., na etap postępowania przygotowawczego, w związku z czym wzrasta znaczenie tego stadium procesu. Powraca obowiązek utrwalania w śledztwie dowodów dla sądu (nowa treść art. 297 § 1 pkt 5 k.p.k. – celem postępowania przygotowawczego jest m.in. „zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu”). Powrócono także do obowiązujących do 30.06.2015 r. zasad związanych z zakresem wykonywania i sposobem dokumentowania przez poszczególne organy czynności śledztwa (art. 311 k.p.k.), unormowań dotyczących zaznajomienia podejrzanego i jego obrońcy z materiałami postępowania przygotowawczego, przesłanek prowadzenia dochodzenia przez prokuratora, wydawania i zatwierdzania postanowień w dochodzeniu, czasu trwania dochodzenia, konstrukcji aktu oskarżenia oraz jego wymogów formalnych. Zmieniły się wobec tego znacząco również rola i zadania prokuratora w procesie karnym.

11. Prawo o prokuraturze, pomimo stosunkowo krótkiego okresu obowiązywania, było wielokrotnie nowelizowane. Najdalej idące zmiany zamierzono wprowadzić uchwaloną w dniu 20 lipca 2017 r. ustawą o Sądzie Najwyższym , jednak ustawa ta została zawetowana przez Prezydenta. Prawa o prokuraturze dotyczył wówczas art. 86 ustawy o Sądzie Najwyższym, który przewidywał szereg istotnych zmian, wprowadzonych jednak do Prawa o prokuraturze w okresie późniejszym (głównie art. 110 ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. z 2018 r. poz. 5). Wówczas to m.in. powołano Izbę Dyscyplinarną Sądu Najwyższego, której działalność jest kwestionowana w orzecznictwie - zob. tezy 7 i 8 niniejszego Komentarza do art. 145 pr. prok.).

12. Ustawę – Prawo o prokuraturze funkcjonującą 5 lat nowelizowano już 15 razy:

Zważywszy na rozmiary zmian, trzy razy ogłaszano tekst jednolity: Dz.U. z 2017 r. poz. 1767; Dz.U. z 2019 r. poz. 740; Dz.U. z 2021 r. poz. 66.