Oleszko Aleksander, Prawo o notariacie. Komentarz. Część II. T. I. Art. 79-91

Rządowy projekt z 21 maja 2012 r. kolejnej nowelizacji Prawa o notariacie dokonany przygotowywaną ustawą o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów (http://ms.gov.pl/pl/deregulacja-dostepu-do-zawodow, dostęp 16 lipca 2012 r.) przeprowadzany jest w ramach tzw. deregulacji m.in. zawodów prawniczych, w tym przede wszystkim notariuszy.

Istotne zmiany o charakterze ustrojowym zostaną uwzględnione w drugim wydaniu Komentarza, cz. I. Proponowana nowelizacja nie rozszerza wprawdzie rodzajów czynności notarialnych (art. 79), ale przewiduje w art. 1 § 2 nowe brzmienie tego przepisu, zgodnie z którym czynności notarialnych będzie dokonywał także asesor notarialny prowadzący kancelarię asesora notarialnego. Oznacza to, że oprócz funkcjonujących dotychczas asesorów notarialnych powołanych przez Ministra Sprawiedliwości na zastępców notariusza zatrudnionych przez notariusza prowadzącego kancelarię notarialną, po wskazanej nowelizacji powstanie nowa grupa zawodowa asesorów notarialnych prowadzących własne kancelarie.

Ilekroć zatem w przepisach art. 79 i n. oraz odrębnych ustaw używa się określenia „notariusz”, należy rozumieć przez to także asesora notarialnego prowadzącego własną kancelarię, chyba że dany przepis stanowi inaczej (art. 1 § 3 proj. ustawy).

Dopuszczenie asesora notarialnego do wykonywania zawodu notariusza stanowi istotne poszerzenie podmiotowe osób upoważnionych z mocy prawa do dokonywania czynności notarialnych, które mają moc dokumentów urzędowych (art. 79 w zw. z art. 2 § 2). O powołaniu na asesora i wyznaczeniu siedziby jego kancelarii decyduje Minister Sprawiedliwości (art. 76 § 1 proj. ustawy). Według intencji projektodawcy okresowe powołanie ma stanowić gwarancję definitywnego przygotowania notariusza jako pełnoprawnej osoby zaufania publicznego powołanej do dokonywania czynności notarialnych o mocy urzędowej.

Utrzymanie stanowiska asesora notarialnego z jednej strony świadczy o woli ustawodawcy właściwego przygotowania do zawodu notariusza, uznając, że asesor nie jest w pełni przygotowany do pełnienia funkcji notariusza we właściwym wymiarze, a z drugiej - dopuszcza do okresowego wykonywania zawodu notariusza ze wszystkimi płynącymi z tego skutkami w zakresie gwarancji ustrojowych bezpieczeństwa obrotu prawnego dokonywanego z udziałem asesorów prowadzących kancelarię asesora notarialnego.

Po wejściu w życie proponowanych zmian funkcjonować będą dwa rodzaje kancelarii: kancelaria notarialna prowadzona przez notariusza oraz kancelaria asesora notarialnego prowadzona przez niego w okresie trzech lat do chwili powołania na notariusza bądź odmowy nadania mu takiego statusu prawnego.

Dynamiczna zmienność koncepcji „deregulacji” Prawa o notariacie (bliżej A. Oleszko, Deregulacja zawodu notariusza a gwarancje państwa w zakresie bezpieczeństwa obrotu prawnego oraz Nadzór Ministra Sprawiedliwości nad działalnością notariuszy i organami samorządowymi a inicjatywy deregulacji zawodu notariusza, „Rejent” 2012, nr 4, s. 93-125) znalazła wyraz w następnym projekcie nowelizacji z 4 lipca 2012 r. Kolejna wersja omawianych zmian polega na tym, iż projektodawca rezygnuje ze statusu asesora notarialnego prowadzącego własną kancelarię. Według uzasadnienia do tego ostatniego projektu Minister Sprawiedliwości wyraża pogląd, iż uprawnienie dla osób, które złożyły egzamin notarialny bądź co do wymienionych w art. 12 § 2 projektu, uzasadnia złożenie przez nich wniosku o powołanie na stanowisko notariusza bez odbycia klasycznej asesury notarialnej. Notariusz powołany w trybie art. 10a projektu ustawy staje się notariuszem przez okres 3 lat. Przy takiej regulacji decyzja Ministra stanowi podstawę do stałego wykonywania zawodu notariusza w odniesieniu do wszystkich czynności notarialnych przewidzianych ustawą, ale wyłącznie przez czas w niej wskazany, tj. przez okres trzech lat. Po upływie tego okresu notariusz z mocy prawa traci uprawnienia do wykonywania czynności notarialnych bądź zostaje wszczęta procedura (na jego wniosek) o powołanie go i wyznaczenia siedziby kancelarii na czas nieokreślony. Tak więc w miejsce asesora prowadzącego własną kancelarię projekt przewiduje powołanie na notariusza na okres czasowy. Nie wchodząc w słuszność ustrojową takiego rozwiązania, należy liczyć się, że uchwalenie ustawy w proponowanym brzmieniu i tak spowoduje funkcjonowanie dwóch rodzajów kancelarii: notariusza powołanego na czas niekreślony (art. 10) oraz notariusza powołanego na czas określony (art. 10a). Powstanie techniczny problem uzewnętrznienia tych dwóch rodzajów kancelarii w odniesieniu do podmiotów korzystających z dokonywanych czynności notarialnych.