Kotowicz Bartosz, Kurzawa Angelika, Opaliński Bartłomiej, Prawo o aktach stanu cywilnego. Komentarz

Rejestracja zdarzeń, które indywidualizują osobę fizyczną, przy tym pozwalając ustalić jej tożsamość, jak urodzenie, małżeństwo czy zgon, ma swoją wielowiekową tradycję. To bowiem ze średniowiecznej rejestracji sakramentów kościelnych i kościelnych metryk chrztów, ślubów oraz zgonów wywodzi się współczesna świecka rejestracja stanu cywilnego, dokonywana w postaci aktów stanu cywilnego, jak akt urodzenia, akt małżeństwa oraz akt zgonu (zob. W.M. Hrynicki, Organizacja rejestracji stanu cywilnego w Polsce w ujęciu historycznym, „Ius Novum” 2016/4, s. 358–359).

Obecnie obowiązująca ustawa z 28.11.2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 709 ze zm.) weszła w życie 1.03.2015 r. Jest to czwarty akt normatywny dotyczący rejestracji stanu cywilnego, uchwalony po II wojnie światowej.

Pierwszym aktem normatywnym w tym zakresie był dekret z 25.09.1945 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. Nr 48, poz. 272 ze zm.), który został następnie zastąpiony dekretem z 8.06.1955 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. Nr 25, poz. 151 ze zm.). Ten ostatni obowiązywał do 1.03.1987 r. Został on uchylony przez ustawę z 29.09.1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264 ze zm.). Ustawa ta została zastąpiona przez obecnie obowiązującą ustawę z 28.11.2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego.

Celem wprowadzenia w 2015 r. nowej regulacji w zakresie rejestracji stanu cywilnego było podniesienie jakości rejestracji stanu cywilnego oraz poprawa sprawności procesów administracyjnych w tym obszarze. Osiągnięciu tego celu miała służyć elektronizacja stanu cywilnego, a zatem ewidencjonowanie zdarzeń z zakresu stanu cywilnego w systemie teleinformatycznym oraz przenoszenie dotychczasowych akt stanu cywilnego z postaci papierowej na elektroniczną. W założeniu ma to służyć ułatwieniu dostępu do akt stanu cywilnego z dowolnego urzędu stanu cywilnego. Ustawodawca przewidział również odejście od decyzji administracyjnych na rzecz czynności materialno-technicznych, zastąpienie postępowań sądowych procedurą administracyjną czy możliwość zawarcia związku małżeńskiego poza urzędem stanu cywilnego (uzasadnienie do rządowego projektu ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego, VII kadencja, druk sejmowy nr 2620, s. 1–2).

Proces elektronizacji rejestracji stanu cywilnego nie zakończył się wraz z uchwaleniem komentowanej ustawy, ale cały czas trwa, czego dowodem są kolejne zmiany w tym zakresie, wprowadzone ustawą z 16.10.2019 r. o zmianie ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2294), a także przepisy prawne, które wejdą w życie 1.01.2023 r. na mocy ustawy z 18.11.2020 r. o doręczeniach elektronicznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 569 ze zm.).

Prezentowany komentarz zawiera szczegółową analizę przepisów prawnych dotyczących aktów stanu cywilnego, odnoszących się przede wszystkim do:

Dokonana w komentarzu szczegółowa analiza przepisów prawnych dotyczących aktów stanu cywilnego z powołaniem się na poglądy doktryny, a także orzecznictwo sądowe w zakresie interpretacji przepisów prawnych, ma w założeniu stanowić źródło wiedzy oraz pomoc w rozwiązaniu problemów, które pojawiają się w praktyce stosowania tych przepisów. Dodatkowo omówienie zmian w zakresie elektronizacji aktów stanu cywilnego, które wejdą w życie 1.01.2023 r., powinno ułatwić ich zastosowanie w praktyce.

Publikacja jest skierowana do pracowników administracji publicznej, którzy w swojej codziennej praktyce zawodowej spotykają się z problemami związanymi z czynnościami z zakresu aktów stanu cywilnego, a także dla radców prawnych i adwokatów reprezentujących strony przed organami administracji publicznej oraz sądami. Bez wątpienia może również okazać się pożytecznym źródłem pomocniczym dla sędziów orzekających w sprawach z zakresu aktów stanu cywilnego, a także w sprawach cywilnych oraz rodzinnych i opiekuńczych. Z informacji w niej zawartych skorzystać będą mogli także notariusze na potrzeby czynności notarialnych dokonywanych z udziałem aktów stanu cywilnego. Komentarz przeznaczony jest także dla środowiska naukowego, zajmującego się problematyką prawa o aktach stanu cywilnego.

Bartosz Kotowicz

Angelika Kurzawa

Bartłomiej Opaliński