Bajor Barbara i in., Prawo bankowe. Komentarz do przepisów cywilnoprawnych

Komentarze
Opublikowano: WKP 2020
Stan prawny: 1 sierpnia 2020 r.
Autorzy komentarza:

Prawo bankowe. Komentarz do przepisów cywilnoprawnych

Autor fragmentu:

SŁOWO WSTĘPNE

Czytelnik może zapytać o celowość komentowania tylko części – prywatnoprawnej – przepisów ustawy z 29.08.1997 r. – Prawo bankowe. Jest to w przekonaniu autorów tego komentarza zasadne przede wszystkim ze względu na odrębność materii cywilnoprawnych Prawa bankowego od pozostałych, publicznoprawnych przepisów tego prawa. Odrębność ta wynika z odmiennej metody regulacji i odmiennego przedmiotu regulacji. Na zakreślenie kręgu przepisów objętych komentarzem wpłynęła też coraz powszechniejsza specjalizacja wśród prawników zajmujących się prawem bankowym, zarówno teoretyków, jak i być może bardziej praktyków. Sprawą nieobojętną dla użyteczności będzie też wynikająca ze specjalizacji mniejsza objętość komentarza.

Nauka prawa wskazuje kilka kryteriów pozwalających odróżnić prawo bankowe prywatne od prawa bankowego publicznego. Teoria prawa cywilnego wskazuje, że najbardziej precyzyjnym criterium divisionis, pozwalającym na identyfikację norm należących do prawa prywatnego, jest kryterium metody regulacji . Tylko ta metoda daje możliwość uzyskania podziału o charakterze klasyfikacyjnym, a więc zupełnego i rozłącznego. Precyzyjne określenie, co oznacza „prywatnoprawna metoda regulacji”, nie jest łatwe, pojęcie metody regulacji ma wiele aspektów, niekiedy spornych. Dla celów niniejszego komentarza przyjmujemy, że prawo prywatne to takie prawo, które reguluje stosunki społeczne z uwzględnieniem autonomii woli stron; stosowana jest metoda regulacji prywatnoprawna, oparta na autonomii, a nie równości podmiotów stosunku prawnego. W znacznej mierze nieaktualny jest pogląd, że prywatnoprawna metoda regulacji znajduje zastosowanie w sytuacji równości stron stosunku prawnego . Oczywista jest nierówność materialna stron w większości przypadków umów zawieranych przez bank. Także równość formalna coraz częściej jest przedmiotem ingerencji ustawodawcy mającej na celu zniwelowanie nierówności materialnej, a z drugiej strony przedmiotem lex contractus, regulaminów i innych dokumentów wydawanych przez banki dla klientów. Kryterium równości stron jako instrument wyodrębnienia prawa prywatnego pozostaje jednak o tyle aktualne, że przepisy tego prawa mają na celu zapewnienie, by w relacjach prywatnoprawnych nie występował element imperium, a więc podporządkowania jednych podmiotów innym, co stwarzałoby możliwość jednostronnego kształtowania pozycji drugiej strony stosunku prawnego .

Kolejnym kryterium wyodrębnienia prawa prywatnego jest przedmiot jego regulacji. W przypadku prawa bankowego prywatnego będą, jak to ujmuje art. 1 in principio pr. bank., „zasady prowadzenia działalności bankowej”, a więc zasady dokonywania szeroko rozumianych czynności bankowych. Można im przeciwstawić zasady ustrojowe banków, nadzoru nad nimi itd., jak to określa art. 1 in fine pr. bank.: „zasady tworzenia i organizacji banków, oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych, a także oddziałów instytucji kredytowych oraz zasady sprawowania nadzoru bankowego, postępowania naprawczego, likwidacji i upadłości banków”.

Wreszcie ostatnim kryterium wyodrębnienia prawa bankowego jest podmiot czy podmioty regulacji: banki (zdefiniowane w Prawie bankowym) i ich klienci. „Prawo bankowe ma charakter prywatny, wówczas, gdy reguluje stosunki prawne banków z klientami” . Trzeba tu jednak zaznaczyć, że to kryterium nie może być stosowane w oderwaniu od kryterium przedmiotu regulacji: prawo bankowe prywatne reguluje zasady dokonywania czynności bankowych, w zasadzie nie reguluje natomiast czynności „zapleczowych” banków, np. wynajęcia lokalu dla oddziału banku, co reguluje prawo prywatne „ogólne”).

Przedstawione kryteria pozwalają stwierdzić, że prawo bankowe prywatne reguluje wszelkie stosunki łączące banki z innymi podmiotami na zasadach rządzących szeroko rozumianym prawem cywilnym (prawem prywatnym), zwłaszcza na zasadzie autonomii stron stosunku cywilnoprawnego. Prawo bankowe prywatne reguluje materie prywatnoprawne w zakresie statutowej działalności banków; materie prywatnoprawne czynności „zapleczowych” banków reguluje, jak wspomniano, prawo prywatne „ogólne”. Do prawa bankowego prywatnego należy też zaliczyć przepisy (normy) regulujące prywatnoprawne aspekty tworzenia i organizacji banków (uregulowane jednak poza Prawem bankowym, głównie w Kodeksie spółek handlowych).

Natomiast prawo bankowe publiczne stanowi część publicznego prawa gospodarczego. Jak wskazuje piśmiennictwo, przedmiotem publicznego prawa gospodarczego są te działania lub inne zachowania organów państwowych bądź samorządowych (tj. władzy publicznej), które stanowią wyraz prawnie określonych kompetencji interwencyjnych państwa w sferę swobodnego obrotu gospodarczego, a także wynikające z nich stosunki prawne . Przez „kompetencje interwencyjne” nauka prawa rozumie wszelkie czynności władzy publicznej, bez względu na ich formę oraz charakter prawny, które powodują korektę lub ograniczenie działania czystego mechanizmu rynkowego (tj. opartego wyłącznie na kryterium indywidualnej efektywności ekonomicznej osiąganej w warunkach naturalnego działania mechanizmów podaży i popytu) w określonych dziedzinach stosunków gospodarczych . Zatem do prawa bankowego publicznego zalicza się przepisy (lub w innym ujęciu – normy) regulujące publicznoprawne aspekty tworzenia i organizacji banków (aspekty prywatnoprawne tworzenia i organizacji banków uregulowane są w szeroko rozumianym prawie cywilnym, w tym w prawie spółek i prawie spółdzielczym), przepisy (normy) regulujące fundusze własne, kapitał wewnętrzny i gospodarkę finansową banków, przepisy (normy) regulujące nadzór nad bankami, przepisy (normy) regulujące publicznoprawne aspekty zrzeszania, łączenia się i podziału banków, przepisy (normy) regulujące publicznoprawne aspekty planów naprawy oraz wczesnej interwencji, likwidacji i upadłości banków (szerzej – zob. komentarz do art. 1 pr. bank.).

Trzeba jednak zaznaczyć, że kryteria odróżnienia prawa bankowego prywatnego od prawa bankowego publicznego skuteczne in abstracto nie zawsze dają jednoznaczny rezultat w przypadku konkretnych przepisów. Raczej jest to podział typologiczny, polegający na podobieństwie do pewnego wzorca, niż zupełny i rozłączny podział klasyfikacyjny.

Nie będzie więc budziło wątpliwości objęcie komentarzem przepisów o umowie rachunku bankowego, umowie kredytu, o umowach, na podstawie których udzielane są gwarancje bankowe czy akredytywy. Wątpliwości takie mogą jednak powstać przy przepisach ogólnych czy przy niektórych przepisach dotyczących rozliczeń pieniężnych.

Dlatego spore znaczenie przy dokonywaniu wyboru przepisów, które mają być przedmiotem komentarza, miała też częstotliwość występowania w praktyce problemów interpretacyjnych dotyczących danego przepisu oraz istotność tych problemów dla praktyki.

Lechosław Kociucki

Autor fragmentu:
Art. 1art(1)Zakres ustawy

Literatura:

M. Bączyk, Umowy w zakresie czynności bankowych [w:] System Prawa Handlowego, t. 5, Prawo umów handlowych, red. M. Stec, Warszawa 2017; M. Bączyk, Zarys prawa bankowego, cz. 1, Prawo systemu bankowego, Toruń 2000; M. Bączyk, E. Fojcik-Mastalska, L. Góral, J. Pisuliński, W. Pyzioł, Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 2007; M. Bączyk, A. Jakubiec, P. Katner, M. Romanowski, Umowy związane z obrotem papierami wartościowymi na rynku kapitałowym [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, B. Kordasiewicz, t. 9, Prawo zobowiązań – umowy nienazwane, red. W.J. Katner, Warszawa 2018; S. Czepita, E. Drozd, Z. Kuniewicz, Z. Radwański, S. Słotwiński [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, B. Kordasiewicz, t. 2, Prawo cywilne – część ogólna, red. Z. Radwański, A. Olejniczak, Warszawa 2019; A. Janiak, Bank jako instytucja zaufania publicznego, „Glosa” 2003/2; A. Janiak, Banki hipoteczne i listy zastawne w świetle prawa polskiego, Zamość 2004; A....

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX