Konstankiewicz Marek, Niewęgłowski Adrian, Narodowy zasób archiwalny i archiwa. Komentarz

Autorzy oddają do rąk Szanownych Czytelników pierwszy na rynku wydawniczym komentarz do ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1446 z późn. zm., dalej: u.n.z.a.). Opracowanie stanowi próbę zwięzłego omówienia poszczególnych przepisów najważniejszego aktu normatywnego w systemie prawa archiwalnego. Oprócz ustawy, którą komentują autorzy, na system ten składa się szereg szczegółowych rozwiązań istotnych z punktu widzenia postępowania z archiwaliami, "rozproszonych" w różnych regulacjach prawnych (w tym także w rozporządzeniach). Choć w komentarzu autorzy starali się je uwzględniać, nastąpiło to w zakresie niezbędnym do przedstawienia skomplikowanej materii ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach. Komentarz nie obejmuje więc analizy szczegółowych zagadnień prawa archiwalnego, wynikających z odrębnych aktów normatywnych.

Korzystając z komentarza, należy mieć świadomość założeń, które towarzyszyły jego powstaniu - stanowi on podstawowy przewodnik po fundamentach prawa archiwalnego, w żadnym razie nieaspirujący do miana wyczerpującego przedstawienia poruszanej w nim materii. Autorzy starali się uwzględnić oczekiwania praktyki, związane z brakiem na rynku podobnego opracowania. Komentarz zawiera autorską analizę przepisów, prowadzoną z wykorzystaniem podstawowej, najważniejszej i najbardziej aktualnej literatury przedmiotu. W komentarzu posłużono się orzecznictwem sądowym, głównie będącym rezultatem stosowania prawa przez sądy administracyjne.

Komentarz kierowany jest do praktyków, którym to mianem należy objąć osoby stykające się w codziennej pracy zawodowej z ustawą o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach. Autorzy żywią nadzieję, że może on również spotkać się z zainteresowaniem osób, które chciałyby pogłębić swoją wiedzę teoretyczną na temat poszczególnych instytucji prawa archiwalnego. Dotyczy to zwłaszcza osób przygotowujących prace licencjackie, magisterskie. Korzystać z niego mogą również doktoranci, a także inne osoby prowadzące badania naukowe w zakresie archiwistyki.

Mimo że autorzy starali się dochować należytej staranności przy pisaniu książki, zdają sobie sprawę z możliwych jej niedoskonałości i pozostają otwarci na wszelkie uwagi oraz sugestie ze strony Czytelników. Jeśliby zasługą komentarza było zainspirowanie innych osób do dalszych badań nad prawem archiwalnym, których owocem byłyby dzieła doskonalsze, autorzy uznaliby, że cele, które sobie postawili, zostały przynajmniej częściowo zrealizowane.

Komentarz powstawał w okresie ożywionej działalności parlamentu. W momencie, gdy prace nad nim były już bardzo zaawansowane, została uchwalona ustawa z dnia 25 lutego 2016 r. o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego (Dz. U. poz. 352). Przewidziano w niej szereg ważnych rozwiązań dla środowiska archiwalnego. Najważniejsze z nich dotyczyły zmian przepisów o udostępnianiu materiałów archiwalnych (art. 16 i 17 u.n.z.a.). Inne natomiast polegały na dodaniu nowych regulacji do komentowanej ustawy (art. 16a-16e u.n.z.a.). Autorzy dokonali omówienia zarówno zmian w ustawie o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, jak również przepisów dodanych. Czytelnicy muszą jednak mieć na uwadze, że wspomniane zmiany legislacyjne, wynikające z ustawy o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego, wchodzą w życie z upływem 3 miesięcy od dnia ogłoszenia tej ustawy w Dzienniku Ustaw, a więc z dniem 16 czerwca 2016 r. W celu ułatwienia poruszania się po tekście komentarza, zmiany, które dopiero zaczną obowiązywać, zaznaczono kursywą. Pomocne w ustaleniu stanu prawnego może być ponadto śledzenie przypisów dolnych, które zawierają informację o przepisach wchodzących w życie oraz o regulacjach uchylanych.

Starając się nadążyć za intensywnym tempem legislacyjnym prac, autorzy postanowili uwzględnić również regulacje ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o muzeach (Sejm VII kadencji, druk 3112). Wprowadza ona rozwiązania legislacyjne istotne dla ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach. Przed podpisaniem ustawy Prezydent RP złożył do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie jej zgodności z Konstytucją RP (Kp 2/15). Do czasu zakończenia prac nad komentarzem w marcu 2016 r. Trybunał nie orzekł w tej sprawie. Autorzy podjęli próbę zaznaczenia w przypisach dolnych ewentualnych zmian, jakie mogłoby nieść ze sobą wejście w życie nowelizacji ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Ponieważ jednak nie byli w stanie przewidzieć losu nowelizacji ustawy o ochronie zabytków, Czytelnicy powinni mieć świadomość niepewności ostatecznego kształtu ustawy nowelizującej przepisy o ochronie zabytków.

Komentarz jest owocem pracy autorów należących do lubelskiego środowiska naukowego, którzy razem uzgodnili założenia redakcyjne oraz przedyskutowali kwestie sporne. Mimo to ma on charakter utworu rozłącznego, co znaczy, że każdy z autorów odpowiada za wypowiedziane w poszczególnych częściach komentarza poglądy.

Autorzy bardzo serdecznie dziękują Profesorowi Andrzejowi Kidybie za wszelką pomoc, jaką im okazał. Dotyczy to w szczególności cennych uwag krytycznych, które Pan Profesor przedstawił w recenzji wydawniczej komentarza. Okazały się one nad wyraz wnikliwe i konstruktywne. Bez życzliwości ze strony Pana Profesora oddawany do rąk Czytelników komentarz nie ukazałby się w tym kształcie drukiem.

Autorzy dziękują również Paniom Monice Pawłowskiej i Ewie Fonkowicz za życzliwą i profesjonalną opiekę redakcyjną na etapie pracy nad komentarzem.

Autorzy Lublin, 15 marca 2016 r.