Garlicki Leszek (red.), Zubik Marek (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom I, wyd. II

Komentarze
Opublikowano: Wyd.Sejmowe 2016
Stan prawny: 1 stycznia 2016 r.
Autorzy komentarza:

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom I, wyd. II

Autorzy fragmentu:

OD REDAKTORÓW NAUKOWYCH

Oddajemy do rąk Czytelników pierwszy tom drugiego wydania komentarza do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wydanie pierwsze, pod naukową redakcją Leszka Garlickiego, przybrało postać pięciu tomów opublikowanych przez Wydawnictwo Sejmowe w latach 1999–2007 przez grono pięciu autorów (Kazimierz Działocha, Leszek Garlicki, Paweł Sarnecki, Wojciech Sokolewicz i Janusz Trzciński). Stanowiło najobszerniejsze komentarzowe ujęcie przepisów nowej konstytucji i spotkało się z dużym zainteresowaniem zarówno środowisk naukowych, jak i praktyki prawa konstytucyjnego, było też regularnie powoływane w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i innych sądów.

Szybki rozwój praktyki i orzecznictwa konstytucyjnego doprowadził jednak do częściowej dezaktualizacji pierwszego wydania komentarza, bo – z jednej strony – wzbogaceniu i ustabilizowaniu uległo orzecznicze znaczenie poszczególnych przepisów konstytucyjnych, jednocześnie przepisy te silniej zostały powiązane z Europejską Konwencją Praw Człowieka. Z drugiej zaś – pojawiło się wiele problemów nowych, których nie mogła jeszcze objąć wyobraźnia autorów tamtego wydania.

Co więcej, sama konstytucja potwierdziła się w praktyce ustrojowej. W płaszczyźnie ustrojowopolitycznej należy przypomnieć, że pod jej rządami pięciokrotnie już doszło do przejęcia większości parlamentarnej przez ugrupowania opozycyjne, mechanizmy konstytucyjnie nie zawiodły też, gdy – wobec katastrofy smoleńskiej – pojawiła się konieczność rozwiązania nadzwyczajnego zakłócenia funkcjonowania państwa. W płaszczyźnie praw jednostki nastąpił zaś proces jurydyzacji ogólnych klauzul konstytucyjnych, pozwalający na stosowanie ich przy kreowaniu norm podlegających bezpośredniemu stosowaniu przy rozpoznawaniu spraw indywidualnych. Rolę zasadniczą odegrała tu władza sądownicza z Trybunałem Konstytucyjnym na czele. Po blisko dwudziestu latach obowiązywania można już wskazać zalety i braki pierwotnego unormowania konstytucyjnego, ale – co jest podstawowym celem niniejszego komentarza – można też ustalić rzeczywistą treść i znaczenie prawne przepisów konstytucji. Składają się one na system „praw podstawowych dla państwa”, których poszanowanie i urzeczywistnianie jest podstawowym obowiązkiem wszystkich segmentów społeczeństwa obywatelskiego, a które szczególną odpowiedzialność za wierność Rzeczypospolitej nakładają na sprawujących władzę. Dają temu wyraz zarówno sformułowania „Wstępu” do konstytucji, jak i jej rozdziału pierwszego „Rzeczpospolita”, a ich szczegółowa analiza jest przedmiotem prezentowanego tomu.

Obecne wydanie zostało przygotowane przez szerszy zespół autorów, bo założeniem redakcyjnym stało się powiązanie autorskiego opracowania z pierwszego wydania z udziałem reprezentanta młodszego pokolenia konstytucjonalistów o ustalonej już pozycji w środowisku. Niektórzy pierwotni autorzy zdecydowali się na samodzielne przepracowanie swoich tekstów, w pracach tych nie mógł już, niestety, wziąć udziału profesor Wojciech Sokolewicz, którego śmierć zabrała z naszego grona.

Obecne wydanie przybrało postać publikacji zwartej, nie sprawdziła się koncepcja „edycji kołoblokowej” zastosowana w pierwszym wydaniu i zgodnie uznaliśmy zasadność powrotu do tradycyjnych form wydawniczych.

Nie uległ natomiast zmianie schemat komentowania kolejnych artykułów konstytucji. Każdy komentarz rozpoczynamy od wskazania unormowań poprzednich (punktem wyjścia są przepisy konstytucji 17 marca 1921 r.). Komentarz jurydyczny poprzedzony jest zwykle odniesieniami do teorii poszczególnych instytucji oraz informacjami komparatystycznymi, odnoszącymi się do konstytucji innych państw oraz regulacji międzynarodowych i europejskich. Głównym jednak celem komentarza jest przedstawienie prawnej egzegezy poszczególnych przepisów konstytucyjnych oraz zorientowanie wywodu na potrzeby praktyki parlamentarnej i orzeczniczej.

W komentarzach do poszczególnych artykułów zawarte są odniesienia do – na ogół już bardzo rozbudowanej – polskiej literatury przedmiotu, w tym z uwzględnieniem innych komentarzy do konstytucji z 1997 r. Zasadniczy nacisk został jednak położony na możliwie szeroką prezentację orzecznictwa konstytucyjnego. Powołując to orzecznictwo, mieliśmy na względzie rozwój elektronicznych form publikacji, które objęły już całość orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i sądów administracyjnych. Te orzeczenia są w zasadzie powoływane tylko przez wskazanie daty podjęcia i sygnatury, co wystarcza do odnalezienia ich w „Orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” (www.trybunal.gov.pl – orzeczenia TK) bądź w „Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych” (www.orzeczenia.nsa.gov.pl). W miarę potrzeby – przy nowszym orzecznictwie – wskazywana jest strona lub punkt uzasadnienia. Orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych jest jeszcze powoływane w bardziej tradycyjny sposób. Nie mamy tu możliwości przedstawienia pełnej literatury przedmiotu. Jej najważniejsze pozycje zostały wskazane przy omawianiu poszczególnych przepisów konstytucyjnych. Już po zakończeniu prac wydawniczych ukazało się też dwutomowe wydanie komentarza do Konstytucji RP, pod redakcją M. Safjana i L. Boska w Wydawnictwie C.H. Beck.

Autorzy i redaktorzy naukowi pragną wyrazić w tym miejscu serdeczne podziękowanie wszystkim, których życzliwość pozwoliła na zapoczątkowanie drugiego wydania komentarza. W pierwszej kolejności należy je skierować do kierownictwa Kancelarii Sejmu i Wydawnictwa Sejmowego, a szczególne słowa uznania pragniemy przekazać pani Grażynie Śniadowskiej, której praca redakcyjna nadała ostateczny kształt naszym opracowaniom.

Komentarz uwzględnia stan prawny i stan doktryny oraz orzecznictwa na dzień 1 stycznia 2016 r.

Leszek Garlicki i Marek Zubik

Autorzy fragmentu:
Art. 1art(1)

1.

Unormowania poprzednie: przepisów poprzedzających – w ścisłym znaczeniu – nie było. Wprawdzie konstytucja kwietniowa z 1935 r. proklamowała, że „Państwo polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli” (art. 1 ust. 1), to pomimo podobieństwa brzmienia, znaczenie tamtego przepisu było zgoła inne.

W kontekście innych przepisów konstytucji kwietniowej, a zwłaszcza pozostałych zasad przewodnich sformułowanych w obrębie rozdziału I, powyższy przepis harmonizował z ich wymową etatystyczną i autorytarną, akcentując bezpośrednie relacje między obywatelami i państwem, pomijające, co do zasady, ogniwa pośredniczące w postaci partii politycznych. Takiego rozumienia państwa jako „wspólnego dobra” z całą pewnością nie chciał przyjąć ustrojodawca w 1997 r. (zob. J. Ciemniewski, „Biuletyn KKZN” nr XII, s. 90; S. Gebethner, Rzeczpospolita w świetle postanowień rozdziału pierwszego Konstytucji z 1997 roku, [w:] Podstawowe pojęcia pierwszego rozdziału Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX