Varga Władysław, Komentarz do dyrektywy 2010/45/UE zmieniającej dyrektywę 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej w odniesieniu do przepisów dotyczących fakturowania

Zmiany, które wprowadzono do dyrektywy 2006/112/WE (dalej: dyrektywa VAT lub dyrektywa) za sprawą dyrektywy Rady 2010/45/UE z dnia 13 lipca 2010 r. (dalej: komentowana dyrektywa) dotyczą fakturowania oraz kilku innych istotnych kwestii, takich jak moment powstania obowiązku podatkowego w przypadku ciągłych dostaw towarów, elementy faktury czy termin wystawienia faktury. Główną ideą leżącą u podstaw przyjęcia komentowanej dyrektywy było uproszczenie, modernizacja i harmonizacja przepisów dotyczących faktur VAT i stąd nazywana jest ona „drugą dyrektywą fakturową” (Second Invoicing Directive) .

Prace nad zmianą zasad fakturowania toczyły się w ramach Unii Europejskiej od dłuższego czasu. Publiczne konsultacje rozpoczęły się jeszcze w 2008 r. Pierwszy projekt komentowanej dyrektywy został opublikowany w styczniu 2009 r. Ponad rok później, dnia 16 marca 2010 r. Rada UE, pracując w składzie ekonomiczno-finansowym (Ecofin), doszła do ostatecznego porozumienia w sprawie kształtu przepisów komentowanej dyrektywy.

Osiągnięcie porozumienia wymagało pewnego kompromisu i komentowana dyrektywa nie idzie tak daleko w kwestii uproszczenia i modernizacji fakturowania, jak wynikało to z pierwotnego kształtu propozycji. Niewątpliwie jednak stanowi istotny krok naprzód, którego wpływ na harmonizację i ułatwienie stosowania elektronicznych środków komunikacji w odniesieniu do fakturowania jest nie do przecenienia. Poprzednio obowiązujące regulacje dyrektywy VAT były bowiem wielokrotnie krytykowane ze względu na brak elastyczności i tworzenie barier administracyjnych, które blokowały rozwój e-fakturowania i petryfikowały archaiczne rozwiązania związane z obiegiem papierowych dokumentów. Skutkiem tych regulacji były spory prowadzone również w Polsce przez podatników i doradców podatkowych z organami skarbowymi, które dla osób niezajmujących się profesjonalnie kwestiami prawno-podatkowymi przypominały nieco średniowieczne dyskusje scholastyczne, poddające drobiazgowej analizie problemy całkowicie oderwane od rzeczywistości (klasycznym przykładem takiego sporu w sprawie faktur było zagadnienie, czy sprzedawca może wydrukować oryginał faktury papierowej na drukarce nabywcy – zgodnie z odpowiedzią udzielaną przez przedstawicieli aparatu skarbowego oraz niektóre sądy, taki dokument nie stanowił w ogóle ważnej faktury). Źródłem tych problemów był właśnie ograniczony i restrykcyjny system fakturowania elektronicznego – wdrożony w Polsce w ślad za postanowieniami dyrektywy VAT – który powodował, że niewiele podmiotów decydowało się na jego implementację, stosując zamiast tego różnego rodzaju rozwiązania pośrednie. Komentowana dyrektywa ostatecznie zrywa z tym systemem .

Kierunek zmian jest wyraźny już w preambule do komentowanej dyrektywy. Warto zwrócić uwagę na określony w punkcie 13 preambuły cel dyrektywy, tj. uproszczenie, modernizację i harmonizację przepisów dotyczących faktur VAT. Środkiem do realizacji tego celu jest likwidacja istniejących obciążeń i przeszkód oraz wprowadzenie zasady, że faktury papierowe i elektroniczne powinny być traktowane równo (punkt 8). Wyraźna i istotna jest też deklaracja odejścia od reguły numerus clausus (zamkniętego katalogu) technologii informatycznych dopuszczalnych dla wystawiania faktur elektronicznych (punkt 11: „nie należy wymagać od podatników stosowania żadnej szczególnej technologii fakturowania elektronicznego”). Wśród pozostałych kwestii podniesionych w preambule za istotne można uznać jeszcze postulat jednolitości i spójności danych zawartych w informacjach podsumowujących, znajdujący się w punkcie 3 preambuły, decyzję o harmonizacji terminu wystawienia faktury w odniesieniu do niektórych transakcji transgranicznych (punkt 6) i zapowiedź zmiany elementów faktury w celu umożliwienia lepszej kontroli podatkowej i zapewnienia bardziej jednolitego traktowania transakcji transgranicznych i krajowych (punkt 7).

Komentowana dyrektywa weszła w życie dwudziestego dnia po jej opublikowaniu, czyli 11 sierpnia 2010 r. (Dz. Urz. UE L 189 z 22.07.2010, s. 1).

Zmienione przepisy dyrektywy nie są jednak w pełni skuteczne od tej daty. Zgodnie bowiem z art. 2 ust. 1 komentowanej dyrektywy państwa członkowskie przyjmują i publikują, nie później niż do dnia 31 grudnia 2012 r., przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania niniejszej dyrektywy.

Innymi słowy implementacja komentowanej dyrektywy musi nastąpić najpóźniej do końca 2012 r. Nie ma oczywiście żadnych przeciwwskazań, aby implementacja nastąpiła wcześniej. Takie wcześniejsze zapisy transponujące powinny być jednak z mocy art. 2 ust. 1 akapit drugi komentowanej dyrektywy in fine i tak stosowane dopiero od dnia 1 stycznia 2013 r. Wcześniejsze wprowadzenie i zastosowanie nowych regulacji byłoby dyskusyjne z punktu widzenia tego przepisu, choć dopuszczalne, jeżeli dotyczyłoby przepisów wewnętrznych bez wpływu na rozliczenia podatników z podmiotami z innych państw członkowskich (bowiem nie zostałyby naruszone zasady harmonizacji i spójności stosowania wspólnotowego prawa przez poszczególne państwa członkowskie, które leżały u podstaw analizowanej regulacji). Możliwość wcześniejszej implementacji dotyczy też z pewnością metod wystawiania faktur elektronicznych, które już na mocy dotychczasowych przepisów mogły być inne niż wskazane w dyrektywie, pod warunkiem ich akceptacji przez państwo członkowskie (por. komentarz do art. 233 w szczegółach).