Dąbkiewicz Krzysztof, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz
Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz
Wprowadzenie
Ustawa z 24.08.2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst pierwotny Dz.U. poz. 1148, teksty jednolite: Dz.U. z 2008 r. poz. 848, Dz.U. z 2013 r. poz. 395, i Dz.U. z 2016 r. poz. 1713) weszła w życie 17.10.2001 r. Przepisy wprowadzające nową kodyfikację uchyliły zarazem dotychczas obowiązujący Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z 20.05.1971 r. (tekst pierwotny Dz.U. z 1971 r. poz. 116 ze zm.) wraz z licznymi zmianami, które zapoczątkowały stopniowy proces usądowienia postępowania w sprawach o wykroczenia. Do najistotniejszych należały tutaj rozwiązania wynikające z ustawy z 8.06.1990 r. o zmianie ustaw: Kodeks postępowania karnego, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń i Kodeks pracy (Dz.U. poz. 251), na mocy której kolegia do spraw wykroczeń – które do 3.07.1990 r. funkcjonowały przy terenowych organach administracji ogólnej – zostały umieszczone w strukturze sądów rejonowych. Innym równie istotnym aktem prawnym była ustawa z 28.08.1998 r. o zmianie ustawy – Kodeks wykroczeń, ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy – Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 717 ze zm.). Nowelizacja, dokonana w drodze tej ustawy, była najbardziej kompleksową ze wszystkich dotychczasowych zmian, których dokonano w orzecznictwie kolegiów do spraw wykroczeń. Zmieniono blisko połowę przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia z 1971 r., wprowadzając wiele nieznanych uprzednio postępowaniu wykroczeniowemu instytucji prawnych, np. stwierdzenie nieważności rozstrzygnięcia, jak również dokonano gruntownej zmiany systemu środków odwoławczych. W miejsce dotychczasowego środka zaskarżenia w postaci żądania skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego oraz środka odwoławczego, jakim było zażalenie, wprowadzono jednolity system środków odwoławczych w postaci odwołania i zażalenia, rozpoznawanych przez sąd rejonowy, przy którym działało kolegium. Likwidacja kolegiów do spraw wykroczeń z dniem 17.10.2001 r. i przekazanie orzecznictwa w sprawach o wykroczenia sądom spowodowały też uchylenie na mocy art. 5 § 7 pkt 4 ustawy z 24.08.2001 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. poz. 1149 ze zm.) rozdziału 54 „Postępowanie w sprawach o wykroczenia” Kodeksu postępowania karnego.
Powierzenie sądom orzecznictwa w sprawach o wykroczenia realizowało konstytucyjny wymóg, który wynikał z art. 237 Konstytucji RP, zgodnie z którym w okresie czterech lat od wejścia w życie ustawy zasadniczej w sprawach o wykroczenia miały orzekać kolegia do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych, natomiast odwołania od orzeczeń kolegiów miał rozpoznawać sąd. W ten sposób urzeczywistniona została inna konstytucyjna zasada sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądy (art. 175 ust. 1 Konstytucji RP).
Od czasu wejścia w życie Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia był wielokrotnie nowelizowany: od października 2001 r. do chwili obecnej wydano przeszło 30 ustaw zmieniających treść tego aktu prawnego. Dokonane nowelizacje miały rozmaity zakres i charakter – od dużej ustawy kompleksowo zmieniającej uregulowania kodeksowe, jak było w przypadku ustawy z 22.05.2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. poz. 1031), do niewielkich zmian redakcyjnych poszczególnych unormowań Kodeksu. Były one czynione ze względu na konieczność dostosowania przepisów procedury wykroczeniowej do innych ustaw lub wymagań stawianych przez orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, np. ustawa z 6.05.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. poz. 1103), nadająca nowe brzmienie art. 101 § 2, przyznała ukaranemu mandatem karnym prawo udziału w posiedzeniu w przedmiocie uchylenia tego rozstrzygnięcia. Impulsem do wprowadzenia zmian była też konieczność dostosowania regulacji Kodeksu do ustaw wprowadzających nowe instytucje w zakresie obrotu prawnego z innymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej (w tym zakresie por. np. ustawę z 24.10.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. poz. 1344, która weszła w życie 18.12.2008 r.). Obowiązujący od 17.10.2001 r. Kodeks nowelizowany był chronologicznie przez ustawy z:
22.05.2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. poz. 1031), która zmieniła przeszło 30 regulacji kodeksowych;
14.11.2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2081), która nadała nowe brzmienie art. 96 § 1;
6.05.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. poz. 1103), która nadała nowe brzmienie art. 101 § 2;
7.07.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. poz. 1203), która nadała nowe brzmienie art. 38 § 1;
16.11.2006 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1648), która nadała nowe brzmienie art. 90 § 3;
13.04.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2019 r. poz. 1251 ze zm.), która nadała nowe brzmienie art. 17 § 2 i art. 96;
9.05.2007 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 664), która nadała nowe brzmienie art. 8;
24.10.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1344), która nadała nowe brzmienie art. 38 § 1 oraz dodała do Kodeksu przepisy działu XIIa „Postępowanie w sprawach ze stosunków międzynarodowych”;
5.12.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1651), która nadała nowe brzmienie art. 10 § 1;
9.10.2009 r. o zmianie ustawy o prokuraturze oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1375 ze zm.), która nadała nowe brzmienie art. 110 § 1;
9.10.2009 r. o dyscyplinie wojskowej (Dz.U. z 2016 r. poz. 772 ze zm.), która dodała do Kodeksu art. 86a;
5.11.2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1589 ze zm.), która nadała nowe brzmienie art. 42 § 2, art. 90 § 3 i art. 112;
5.08.2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1167 ze zm.), która nadała nowe brzmienie art. 41 § 2 i 3 oraz art. 70 § 3;
24.09.2010 r. o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1307), która nadała nowe brzmienie art. 110 § 1;
29.10.2010 r. o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1466 oraz z 2011 r. poz. 1454 ze zm.), która nadała nowe brzmienie art. 17 § 3 i art. 97 § 1;
31.08.2011 r. o zmianie ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1280), na mocy której dodano do Kodeksu art. 91 § 2a, art. 92a i art. 96 § 1aa oraz zmieniono brzmienie art. 92 § 1;
16.09.2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1431), na mocy której dodano do Kodeksu art. 54 § 8;
16.09.2011 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1454), która nadała nowe brzmienie art. 96 § 1a;
31.08.2012 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1101), która nadała nowe brzmienie art. 119;
10.05.2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. poz. 765), która nadała nowe brzmienie art. 41 § 4;
27.09.2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1247 ze zm.), która nadała nowe brzmienie art. 8, art. 16, art. 20 § 3, art. 21 § 2, art. 23, art. 27 § 4, art. 28 § 1, art. 31 § 1, art. 38 § 1, art. 39 § 1, art. 41 § 1, art. 46 § 3, art. 49 § 1, art. 50 § 1, art. 53, art. 54 § 1–2 i 4, art. 81, art. 84 § 1, art. 85 § 4, art. 92 § 1 pkt 5–6, art. 101 § 1, art. 106 § 2, art. 106a, art. 113 § 1, art. 116, art. 119. Ponadto dodano nowe przepisy: art. 18a, w art. 32 dodano § 3a, w art. 54 dodano § 6a i § 9, w art. 67 dodano § 6, w art. 101 dodano § 1a i § 4, w art. 103 dodano § 3a i 3b, w art. 114 dodano § 2a. W drodze noweli wrześniowej z 2013 r. uchylono art. 52, natomiast w art. 104 uchylono dotychczasowy § 2;
14.03.2014 r. o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 486), która nadała nowe brzmienie art. 98 § 3;
4.04.2014 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. poz. 579), która nadała nowe brzmienie art. 35 § 2, art. 37 oraz art. 105 i dodała: art. 37a, art. 37b, art. 75a, art. 82 § 6 i 7, art. 107 § 2a;
28.11.2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka (Dz.U. z 2015 r. poz. 21), która nadała nowe brzmienie art. 37 § 11 pkt 1, dodała § 13 do art. 37 oraz nadała nowe brzmienie art. 41 § 1;
20.02.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 396), która nadała nowe brzmienie art. 85 § 2, art. 101 § 1 oraz dodała do art. 101 § 1a, § 1b oraz § 4;
15.05.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. poz. 841), która nadała nowe brzmienie art. 4 oraz art. 38 § 1, jak również dodała do treści art. 38 § 1a;
12.06.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. poz. 1186), która nadała nowe brzmienie art. 23 § 1 oraz dodała do art. 23 § 1a;
10.07.2015 r. o administracji podatkowej (Dz.U. poz. 1269), która nadała nowe brzmienie art. 100;
10.09.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Prawo budowlane oraz ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. poz. 1549), która w art. 96 dodała nowy przepis w postaci § 1c;
11.09.2015 r. o zmianie ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1707), która zmieniła treść art. 90 § 3 pkt 1;
9.10.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1855), która w art. 25 dodała nowy przepis w postaci § 5;
28.01.2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o prokuraturze (Dz.U. poz. 178), która nadała nowe brzmienie art. 32 § 4, art. 39 § 3, art. 85 § 1, art. 86 § 1, art. 87 § 3, art. 110 § 1;
11.03.2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 437), która nadała nowe brzmienie art. 37 § 1 i 13, art. 38 § 1, art. 39 § 1;
10.06.2016 r. o delegowaniu pracowników w ramach świadczenia usług (Dz.U. poz. 868), która nadała nowe brzmienie art. 17 § 2;
22.07.2016 r. o zmianie ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1265), która nadał nowe brzmienie art. 17 § 2;
16.11.2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. poz. 1948 ze zm.), która nadała nowe brzmienie art. 100 § 4 pkt 2 lit. a;
9.03.2017 r. o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów (Dz.U. poz. 708), która dodała do art. 96 nową jednostkę redakcyjną w postaci § 1ab;
23.03.2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 966), która nadała nowe brzmienie art. 100 § 4 pkt 1 i dodała § 4a do tego artykułu, a także dodała art. 102a;
7.04.2017 r. o zmianie ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 962), która dodała do art. 96 nowe jednostki redakcyjne w postaci § 1ba i § 1bb.
Dokonując interpretacji całości instytucji procesowego prawa wykroczeń zawartych w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia, wykorzystano w komentarzu, starając się zachować odpowiednie proporcje, orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz sądów apelacyjnych, jak również Trybunału Konstytucyjnego, a także bogaty dorobek literatury, zwłaszcza z zakresu procesu karnego. Było to możliwe i uzasadnione z tego względu, że wprawdzie w zamierzeniu autorów sądowe postępowanie w sprawach o wykroczenia miało się cechować wysokim stopniem autonomiczności, jednakże Kodeks nie tylko ściśle nawiązuje do zasad i rozwiązań przyjętych na płaszczyźnie postępowania karnego sensu stricto, lecz także przewiduje liczne i bezpośrednie zastosowanie wielu przepisów Kodeksu postępowania karnego. Jak się wskazuje, aktualnie w procedurze wykroczeniowej mamy do czynienia z blisko 300 odesłaniami do przepisów karnoprocesowych, przy zaledwie około 100 własnych przepisach o charakterze merytorycznym (bliżej por. A. Światłowski [w:] System Prawa Karnego Procesowego, t. 1, Zagadnienia ogólne, cz. 2, red. P. Hofmański, Warszawa 2013). Sytuacja taka w pełni uzasadnia zatem twierdzenie, że skala odesłania oraz przejęcia zasad i konstrukcji procesu karnego powoduje, iż postępowanie w sprawach o wykroczenia w istocie stanowi szczególny rodzaj postępowania karnego. Odrębną zupełnie kwestią jest natomiast to, że taka technika oparta na szerokiej recepcji unormowań i postanowień innego aktu prawnego nie zapewnia przejrzystości przyjętych rozwiązań prawnych. W komentarzu nawiązano także do uniwersalnych standardów z zakresu praw człowieka, w szczególności do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. poz. 284 ze zm.) oraz do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych otwartego do podpisu w Nowym Jorku 19.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. poz. 167), odwołano się także w niezbędnym zakresie do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Przy powoływaniu orzecznictwa zostały podane niezbędne dane pozwalające na jego identyfikację, co ułatwi korzystającemu z komentarza sięgnięcie do źródła w celu bliższego zapoznania się z treścią judykatu. W przypadku piśmiennictwa w pierwszym powołaniu książki, komentarza, artykułu czy glosy wskazano autora lub autorów, pełny tytuł pozycji oraz dane bibliograficzne. W toku kolejnych powołań zastosowano zapis skrócony.
Toruń, maj 2021 r.
Krzysztof Dąbkiewicz
POJĘCIE POSTĘPOWANIA
1.
Postępowanie w sprawach o wykroczenia to prawnie zorganizowana i uregulowana działalność sądu jako organu orzekającego oraz organów prowadzących czynności wyjaśniające, a także stron procesowych oraz innych uczestników postępowania, zmierzająca do realizacji norm prawa materialnego, które operują zagrożeniami karnymi za różne rodzaje wykroczeń. Przeciwdziałanie wykroczeniom wymaga realizacji tych zagrożeń w drodze udowodnienia sprawcom popełnionych czynów, wymierzania kar i środków karnych, jak również zastosowania środków oddziaływania wychowawczego. Jak z tego wynika, przedmiotem postępowania w sprawach o wykroczenia jest kwestia odpowiedzialności obwinionego za zarzucony mu czyn stanowiący wykroczenie (A. Marek, Prawo wykroczeń (materialne i procesowe), Warszawa 2008, s. 143–145).
2.
Działalność zmierzająca do prawidłowego zastosowania materialnego prawa wykroczeń jest prowadzona w ramach procesowego prawa wykroczeń. Główne źródło tego prawa stanowi Kodeks postępowania w...
Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX