Świecki Dariusz (red.), Kodeks postępowania karnego. Tom I. Komentarz aktualizowany

Komentarze
Opublikowano: LEX/el. 2024
Stan prawny: 1 stycznia 2024 r.
Autorzy komentarza:

Kodeks postępowania karnego. Tom I. Komentarz aktualizowany

Autorzy fragmentu:

Wprowadzenie

Kodeks postępowania karnego podlegał ostatnio licznym i głębokim nowelizacjom. Gruntowne zmiany dokonane zostały przez trzy duże nowelizacje. Pierwsza obowiązywała od 1.07.2015 r., druga – od 15.04.2016 r., a trzecia obowiązuje od 5.10.2019 r. Ponadto były jeszcze zmiany mniejsze. Wielka reforma procedury karnej, która weszła w życie z dniem 1.07.2015 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 1247 i Dz.U. z 2015 r. poz. 396), wprowadziła zwiększoną kontradyktoryjność procesu karnego, której efektem była rewolucyjna wręcz zmiana dotychczasowego modelu postępowania sądowego. Jednak jej najistotniejsze rozwiązania zostały zmienione nowelizacją z 11.03.2016 r. (Dz.U. poz. 437 ze zm.), obowiązującą od 15.04.2016 r. Jej wynikiem był powrót do zwiększonej inkwizycyjności postępowania sądowego kosztem jego kontradyktoryjności. W tym aspekcie nastąpiło fundamentalne odejście od poprzedniej reformy procedury karnej. Nie doszło jednak do całkowitego odwrócenia zmian dokonanych poprzednią reformą, gdyż w większości pozostawiono uregulowania, które nie odnoszą się do kontradyktoryjnego przeprowadzania dowodów. Ostatnia duża nowelizacja Kodeksu postępowania karnego weszła w życie 5.10.2019 r., a tylko przepis określający skrótową formę ogłoszenia sentencji wyroku obowiązuje od 5.09.2019 r., natomiast przepisy dotyczące formularzowego wzoru sporządzania pisemnego uzasadnienia wyroku sądu pierwszej i drugiej instancji obowiązują od 5.12.2019 r. (Dz.U. poz. 1694). Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy nowelizacyjnej, celem zmian było usprawnienie postępowania karnego przez rezygnację ze zbędnego formalizmu, wprowadzenie ułatwień dla uczestników postępowania związanych z udziałem w nim, zapobieżenie obstrukcji procesowej stron i szersze zabezpieczenie interesu społecznego w postępowaniu. W komentarzu przedstawiono zatem interpretację nowych i zmienionych przepisów także pod kątem ich projektowanej funkcjonalności.

Ponadto dokonano jeszcze pomniejszych nowelizacji Kodeksu postępowania karnego, m.in. ustawami z 10.06.2016 r. (Dz.U. poz. 1070) oraz z 23.03.2017 r. (Dz.U. poz. 768). Zmiany odnoszące się do procedury karnej wprowadziła także ustawa z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2023 r. poz. 1093 ze zm.) – m.in. do części wojskowej Kodeksu postępowania karnego w związku z likwidacją Izby Wojskowej Sądu Najwyższego. Ustawa ta przewiduje również nowy środek zaskarżenia w postaci skargi nadzwyczajnej. W postępowaniu w sprawie tej skargi w sprawach karnych w zakresie nieuregulowanym przepisami ustawy o Sądzie Najwyższym stosuje się przepisy Kodeksu postępowania karnego dotyczące kasacji. Ponadto w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych ustawą z 10.01.2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 201) w wyniku implementacji do polskiego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/41/UE z 3.04.2014 r. w sprawie europejskiego nakazu dochodzeniowego w sprawach karnych (Dz.Urz. UE L 130, s. 1) wprowadzono nową instytucję w postaci europejskiego nakazu dochodzeniowego (rozdział 62c). Ustawa nowelizująca weszła w życie 8.02.2018 r. Uwzględniono także ostatnie zmiany do Kodeksu postępowania karnego dokonane ustawą z 31.03.2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 568 ze zm.) oraz ustawą z 19.06.2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (Dz.U. z 2022 r. poz. 2141 z 2021 r. poz. 1072 ze zm.). W wyniku tych nowelizacji do Kodeksu postępowania karnego dodano przepisy dotyczące m.in. środków przymusu (art. 250 § 3b–3h, art. 251 § 4, art. 258a, 276a i 276a § 1a), zmieniono niektóre przepisy regulujące postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego w związku ze zmianą w Kodeksie karnym modelu orzekania kary łącznej, a także wprowadzono nową formułę przebiegu posiedzenia i rozprawy w formie zdalnej (art. 96a, 250 § 3b–3h i art. 374 § 3–9 k.p.k.). Kolejną zmianę w przepisach Kodeksu postępowania karnego wprowadziła ustawa z 20.04.2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1023). Do najistotniejszych należą: badanie źródła pochodzenia przedmiotu poręczenia majątkowego (nowy art. 266 § 1a), procedowanie w kwestii listu żelaznego (art. 281 i in.), przesyłanie w elektronicznej formie odpisów aktu oskarżenia (art. 334 § 2a), nowe ukształtowanie posiedzenia organizacyjnego przed rozprawą (art. 349).

Aktualne wydanie komentarza uwzględnia wszystkie te zmiany.

Konsekwencją nowelizacji z 2016 r., a także późniejszych zmian jest zróżnicowany stan procesowy spraw co do zakresu i sposobu stosowania nowych i dotychczasowych przepisów. Konieczne są zatem wskazówki i pomoc w interpretacji poszczególnych przepisów. Temu celowi służy niniejszy komentarz. Proporcjonalnie do charakteru wprowadzonych zmian dokonano w nim analizy poszczególnych znowelizowanych przepisów, wskazując na pojawiające się problemy interpretacyjne oraz przedstawiając propozycje ich rozwiązania.

W komentarzu wykorzystano dotychczasowy dorobek piśmiennictwa prawniczego. Starano się wszechstronnie, aczkolwiek w syntetyczny sposób, przedstawić poglądy doktryny, jak również zaprezentować stanowisko jej przedstawicieli w kwestiach spornych. Na początku każdego rozdziału umieszczono też zestawienie literatury.

W komentarzu zebrano także dorobek judykatury. W szerokim zakresie cytowane jest orzecznictwo Sądu Najwyższego, ale z krytyczną refleksją, gdy wypowiadane poglądy budzą wątpliwości. Dokonano selektywnego doboru orzecznictwa, w tym pod kątem jego aktualności na gruncie obowiązujących przepisów. Wybrano orzeczenia najistotniejsze, zwłaszcza o charakterze precedensowym, gdy przedstawiony pogląd ma znaczenie dla praktyki.

W publikacji główny nacisk położono na kwestie sporne przy stosowaniu przepisów. Myślą przewodnią podczas jej tworzenia było bowiem wydobywanie wątpliwości interpretacyjnych, a nie ich unikanie. W ten sposób starano się wyjść naprzeciw oczekiwaniom praktyków, aby komentarz nie kończył się tam, gdzie zaczynają się problemy.

Realizacja wskazanego celu wymagała nie tylko diagnozy, lecz także przedstawienia propozycji konkretnych rozwiązań. Zaprezentowane w komentarzu poglądy mogą budzić kontrowersje, zwłaszcza gdy wynikają z funkcjonalnej wykładni przepisów. Należy jednak mieć nadzieję, że będą one stanowiły przyczynek do dalszej dyskusji prawniczej.

Komentarz pełni przede wszystkim funkcję przewodnika po tekście ustawy. Przepisy procesowe mają jednak to do siebie, że stanowią naczynia połączone i nie da się ich objaśniać w oderwaniu od otoczenia normatywnego, w którym funkcjonują. Przy komentowaniu poszczególnych przepisów starano się więc pokazać ich wzajemne powiązania i zależności, aby całościowo przedstawić poszczególne instytucje procesowe.

W publikacji szczegółowo omówiono przepisy regulujące postępowanie ze stosunków międzynarodowych. Implementacja aktów unijnego prawa pochodnego do polskiego porządku prawnego – oparta na zasadzie wzajemnego uznawania orzeczeń – nie tylko oznacza wiele zmian w podejściu do dotychczasowych form współpracy międzynarodowej, lecz przede wszystkim wymaga uwzględniania praktyki, jaka w tej materii się ukształtowała. Rosnąca liczba spraw karnych z elementem zagranicznym stwarza problemy ze stosowaniem przepisów prawa krajowego i międzynarodowego. Dlatego w głównej mierze skoncentrowano się na aspektach praktycznych i technicznych poszczególnych form współpracy międzynarodowej z jednoczesnym uwzględnieniem orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Od unormowań proceduralnych w dużej mierze zależy sprawne działanie wymiaru sprawiedliwości. Nie ma jednak prawa doskonałego, zawsze konieczna jest jego interpretacja. Chodzi wszakże nie o samą egzegezę tekstu prawnego, ale o jej cel. W komentarzu zostały objaśnione przepisy pod kątem ich funkcjonowania i funkcjonalności, dlatego jego autorami są praktycy z długoletnim doświadczeniem sędziowskim i prokuratorskim, ale również o zacięciu naukowym, mający swój ugruntowany dorobek w literaturze prawniczej.

Publikacja jest skierowana przede wszystkim do praktyków prawa, a więc sędziów, prokuratorów, adwokatów i radców prawnych. Stanowi też źródło wiedzy dla aplikantów zawodów prawniczych.

Autor fragmentu:
Art. 1art(1)[Podsądność]

Podstawowe źródła prawa karnego procesowego

1.

W art. 1 ustawodawca statuuje jako podstawowe, ale nie jedyne źródło prawa karnego procesowego, Kodeks postępowania karnego. Nadrzędnym aktem prawa obowiązującego na terenie Rzeczypospolitej Polskiej jest bowiem Konstytucja RP (art. 8 ust. 2), której przepisy mogą być w niektórych sytuacjach stosowane bezpośrednio. Zagadnienie bezpośredniego stosowania norm ustawy zasadniczej jest niezwykle złożone. Podstawowym problemem jest bowiem możliwość oparcia orzeczenia bezpośrednio na normach Konstytucji RP. Wydaje się zasadne, że w sytuacji kiedy źródłem normy prawnej są jedynie postanowienia Konstytucji RP, po stronie sądów istnieje uprawnienie do stosowania wprost postanowień ustawy zasadniczej. Mamy wówczas do czynienia z normami samowykonalnymi (por. P. Czarny, B. Naleziński, Bezpośrednie..., s. 134), z tym zastrzeżeniem, że dopuszczalne jest jedynie stosowanie tych norm, które wyznaczają zakaz ingerencji w sferę wolności innego podmiotu, lub norm, które...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX