Zagrodnik Jarosław (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz praktyczny do nowelizacji 2019

Komentarze
Opublikowano: WKP 2020
Stan prawny: 1 stycznia 2020 r.
Autorzy komentarza:

Kodeks postępowania karnego. Komentarz praktyczny do nowelizacji 2019

Autorzy fragmentu:

Wprowadzenie

W dniu 19.07.2019 r. została uchwalona ustawa o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1694), określana dalej mianem „nowelizacji lipcowej”. Na jej podstawie zostało wprowadzonych ponad 100 zmian w Kodeksie postępowania karnego. Mając na względzie podaną liczbę zmian, warto podkreślić, że poprzedzający ją proces legislacyjny był relatywnie krótki. Zasadniczy projekt ustawy, która przybrała ostatecznie postać nowelizacji lipcowej, wpłynął do Sejmu 25.02.2019 r. (druk sejmowy nr 3251). Pomimo negatywnych opinii ekspertów pierwotna wersja projektu uległa tylko nieznacznym modyfikacjom. W dniu 14.08.2019 r. nowelizacja lipcowa została podpisana przez Prezydenta RP, a 4.09.2019 r. – ogłoszona w Dzienniku Ustaw. Mimo postulatów wydłużenia okresu vacatio legis zgłaszanych w toku prac legislacyjnych, ostatecznie został on ustalony zasadniczo w wymiarze miesiąca i zmiany wynikające z nowelizacji lipcowej weszły w życie 5.10.2019 r. Zgodnie z ogólną regułą intertemporalną wyrażoną w art. 8 nowelizacji lipcowej przepisy Kodeksu postępowania karnego w brzmieniu wynikającym z tej nowelizacji znajdują zastosowanie do toczących się postępowań, o ile inne przepisy intertemporalne nowelizacji lipcowej nie przewidują w tym względzie odmiennych uregulowań.

Odwołując się do intencji legislacyjnej, można stwierdzić, że zmianom przewidzianym w nowelizacji lipcowej towarzyszyło dążenie do usprawnienia postępowania karnego i stworzenia warunków do szybszego załatwiania spraw w postępowaniu sądowym. Realizacji tych celów ma służyć rezygnacja ze zbędnego formalizmu procesowego oraz wprowadzenie mechanizmów pozwalających przeciwdziałać obstrukcji procesowej stron. Tytułem przykładu można wskazać z jednej strony rezygnację z obowiązku podania ustnie najważniejszych powodów wyroku, gdy na jego ogłoszeniu nikt się nie stawił (art. 418 § 3), z drugiej strony stworzenie możliwości przeprowadzenia przez sąd postępowania dowodowego i przesłuchania przybyłych na rozprawę świadków pomimo obiektywnej przeszkody do rozpoznania sprawy w postaci usprawiedliwionej nieobecności oskarżonego lub jego obrońcy (art. 378a). Inną symptomatyczną zmianą mającą na celu przeciwdziałanie obstrukcji procesowej stron jest wprowadzenie w art. 170 § 1 pkt 6 prekluzji dowodowej opartej na konstrukcji oddalenia wniosku dowodowego w sytuacji jego wniesienia przez stronę po terminie wyznaczonym w tym celu przez organ procesowy.

Całości zmian wprowadzonych w drodze nowelizacji lipcowej towarzyszyło założenie, że usprawnienie postępowania karnego nie może się odbywać kosztem gwarancji procesowych stron oraz zasady rzetelnego procesu. Odsyłając do szczegółowych rozważań i wniosków sformułowanych w niniejszym opracowaniu, w tym miejscu można poprzestać na ogólnym spostrzeżeniu, że w przypadku wielu rozwiązań przewidzianych w nowelizacji wskazane założenie okazuje się mieć charakter czysto deklaracyjny, zaś wzgląd na szybkość i ekonomikę procesową zdaje się stanowić główną miarę wartości obowiązujących i proponowanych uregulowań prawnych, przysłaniającą nie tylko gwarancje procesowe uczestników postępowania czy zapewnienie standardu rzetelnego procesu, ale również konieczność zagwarantowania w przepisach prawa karnego procesowego maksymalnego prawdopodobieństwa osiągnięcia sprawiedliwości materialnej, a więc realizacji zasady trafnej reakcji karnej, zgodnie z którą „każdy ten, i tylko ten, kto jest winien popełnienia przestępstwa, powinien ponieść odpowiedzialność taką i tylko taką, na jaką wedle prawa zasłużył” (M. Cieślak, Polska procedura karna, Warszawa 1971, s. 221). W tym kontekście można od razu zauważyć, że na tle wielu rozwiązań prawnych pod znakiem zapytania staje ich zgodność ze standardami konstytucyjnymi i konwencyjnymi, zwłaszcza w aspekcie realizacji prawa do obrony (np. art. 117 § 3a, art. 378a k.p.k.). Skłania to do konstatacji, że niebawem może ujawnić się potrzeba rezygnacji lub istotnej modyfikacji rozwiązań normatywnych przeforsowanych w nowelizacji lipcowej, natomiast do momentu stosownej interwencji ustawodawcy ich stosowanie powinno mieć miejsce w oparciu o wykładnię prokonstytucyjną i prokonwencyjną. Zachowując obiektywizm w ocenie nowelizacji lipcowej, należy zaznaczyć, że przewidziane w niej zmiany w niemałym stopniu zasługują także na akceptację. Dotyczy to np. wielu zmian związanych z ukształtowaniem sytuacji procesowej pokrzywdzonego w procesie karnym lub mających na celu usunięcie niejasności, sprzeczności czy rzeczywistych luk prawnych w dotychczasowych przepisach oraz uwzględnienie współczesnych uwarunkowań społecznych i postępu technologicznego.

Krótki czas, w jakim została przyjęta nowelizacja lipcowa, oraz zaledwie miesięczny okres vacatio legis, który został w niej przewidziany, sprawiły, że w momencie wejścia w życie znowelizowanych przepisów wyraźnie dał o sobie znać brak kompleksowych opracowań, które byłyby im poświęcone i ułatwiały, zwłaszcza w wymiarze praktycznym, zorientowanie się zarówno co do istoty wprowadzonych zmian i ich rozległości, jak i co do wzajemnych powiązań między nimi oraz ich praktycznych aspektów. Dostrzeżenie tego braku stanowiło główny impuls do tego, aby w zespole praktyków skupionych wokół kancelarii Chmielniak Adwokaci przygotować niniejsze opracowanie, które zgodnie z pierwotnym zamysłem redaktora naukowego miało służyć wypełnieniu wskazanego braku, wychodzącemu przede wszystkim naprzeciw oczekiwaniom praktyki. Temu został podporządkowany układ komentarza do poszczególnych zmian wprowadzonych w drodze nowelizacji lipcowej, na który składają się najczęściej osobne przedstawienie ich istoty oraz omówienie zmian. Komentarz nie obejmuje tych składników normatywnych przytaczanych w nim przepisów, które nie uległy zmianie w nowelizacji lipcowej, ponieważ wykraczałoby to poza zakres problematyki wyznaczony w tytule niniejszego opracowania. Nie tylko z tego względu, że opracowanie ma przede wszystkim charakter praktyczny, ale także dlatego, że – jak zaznaczono wyżej – rozwiązania normatywne wprowadzone w drodze nowelizacji lipcowej nie spotkały się dotychczas z szerszą analizą w piśmiennictwie, w ramach opracowania odesłanie do innych źródeł z natury rzeczy przyjmuje wymiar jednostkowy. Komentarz zawiera natomiast odesłanie do odpowiednich regulacji międzynarodowych oraz niektórych orzeczeń krajowych i zagranicznych organów wymiaru sprawiedliwości, które mają znaczenie dla wykładni znowelizowanych przepisów Kodeksu postępowania karnego.

W celu uproszczenia przywołania przepisów ustawy karnoprocesowej opiera się ono na wskazaniu poszczególnych jednostek redakcyjnych.

Autorzy fragmentu:
Art. 12art(12)Ściganie na wniosek pokrzywdzonego

Istota zmian: Przepis § 1a, który został dodany do art. 12 w drodze nowelizacji lipcowej, reguluje obowiązek uzyskania wniosku o ściganie w odniesieniu do poszczególnych etapów procesu karnego. Zmiana normatywna dokonana w art. 12 § 3 polega z kolei z jednej strony na wydłużeniu terminu, w którym może nastąpić skuteczne cofnięcie przez osobę uprawnioną wniosku o ściganie, z drugiej strony na obwarowaniu tego uprawnienia w toku przewodu sądowego dodatkowym warunkiem w postaci braku sprzeciwu prokuratora.

Omówienie zmian: Abstrahując od tego, czy wyraźne uregulowanie obowiązku uzyskania wniosku o ściganie było w ogóle potrzebne, można stwierdzić, że jest ono w art. 12 § 1a zdanie pierwsze podporządkowane zasadzie, zgodnie z którą wskazany obowiązek spoczywa na oskarżycielu. Wyłom od tej zasady, przewidziany w art. 12 § 1azdanie drugie, dotyczy postępowania sądowego, ale jest ograniczony tylko do tych wypadków, w których uzyskanie wniosku o...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX