Świecki Dariusz (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz do zmian 2016

Nowelizacja kodeksu postępowania karnego wprowadzona ustawą z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 437), która weszła w życie z dniem 15 kwietnia 2016 r., modyfikuje model postępowania karnego w kierunku przywrócenia szerszego zakresu inkwizycyjności postępowania sądowego. W tym aspekcie następuje fundamentalne odejście od reformy procedury karnej zwiększającej kontradyktoryjność, która obowiązywała od 1 lipca 2015 r. Obecna nowelizacja, oparta na zasadzie inkwizycyjności, przywraca reguły przeprowadzania dowodów sprzed 1 lipca 2015 r. Nie stanowi natomiast całkowitego odwrócenia zmian dokonanych poprzednią reformą, gdyż w większości pozostawia uregulowania, które nie odnoszą się do kontradyktoryjnego przeprowadzania dowodów.

Nowelizacja z 2016 r. wprowadza zmiany o niejednolitym charakterze: od zmian o mniejszej wadze do zmian zasadniczych. Te ostatnie, jak już wspomniano, dotyczą powrotu do inkwizycyjnego modelu postępowania sądowego. Mniejszym zakresem zmian objęte zostało postępowanie odwoławcze. Wprowadzono natomiast istotne zmiany co do nadzwyczajnych środków zaskarżenia oraz odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Nowelizacja z 2016 r. przywraca instytucje zwrotu sprawy do uzupełnienia postępowania przygotowawczego, a także zobowiązania prokuratora na rozprawie do przedstawienia dowodów. Dodaje też nowe rozwiązania o różnym charakterze: od upraszczających postępowanie sądowe, które nie budzą wątpliwości co do potrzeby ich wprowadzenia, jak np. art. 337a k.p.k., poprzez kontrowersyjne uregulowania dotyczące wykorzystania dowodów uzyskanych z naruszeniem prawa (art. 168a k.p.k.) lub dowodów uzyskanych w wyniku kontroli operacyjnej (art. 168b k.p.k.), a także kontroli procesowej (art. 237a k.p.k.) poza zakresem podmiotowym lub przedmiotowym zgody sądu, po dotychczas nieznany procedurze karnej środek zaskarżenia w postaci skargi na wyrok sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania (rozdział 55a k.p.k.).

Aktualną konsekwencją nowelizacji z 2016 r. jest zróżnicowany stan procesowy spraw co do zakresu i sposobu stosowania nowych i dotychczasowych przepisów. Zgodnie z zasadą "chwytania w locie" obowiązują nowe przepisy, jednak niezmieniony został sposób procedowania w sprawach, w których postępowanie sądowe zostało wszczęte po 30 czerwca 2015 r. i niezakończone do 14 kwietnia 2016 r. Ponadto toczą się jeszcze sprawy, w których postępowanie sądowe rozpoczęto przed 1 lipca 2015 r. W tych sprawach mają zastosowanie przepisy wprowadzone nowelizacjami z 2013 r. i 2015 r. w zakresie, w jakim "chwytały w locie", i na takiej samej zasadzie stosuje się przepisy nowej ustawy. Zróżnicowany stan prawny pogłębiają wątpliwości interpretacyjne. Rozstrzygają je częściowo przepisy przejściowe. Jednak ich interpretacja też może nastręczać trudności, a ponadto nie rozwiązują one wszystkich kwestii mogących pojawić się w okresie przejściowym, gdy nachodzą na siebie różne stany prawne. W tym czasie stosowanie przepisów procesowych jest szczególne utrudnione, a ich prawidłowa interpretacja rzutuje na stabilność wydanych rozstrzygnięć. Komentarz stara się wyjść naprzeciw tym trudnościom. Wszędzie tam, gdzie dostrzeżono, że mogą pojawić się wątpliwości interpretacyjne, starano się przedstawić rozstrzygnięcie wykładnicze. Oprócz przepisów procesowych dokonano także wykładni poszczególnych przepisów przejściowych ustawy nowelizacyjnej pod kątem stosowania różnych procedur w różnych układach procesowych.

Prezentację nowelizacji z 2016 r. dokonano metodą komentarzową, w układzie kodeksowym na kilku poziomach. Na początku przedstawiono zakres dokonanych zmian. W dalszej kolejności porównany został stan prawny przed i po nowelizacji. Następnie skomentowano zmienione i nowe przepisy. Zawarto także odniesienia do przepisów przejściowych w celu ustalenia zakresu stosowanych zmian. W komentarzu wykorzystano także dotychczasowy dorobek piśmiennictwa i orzecznictwa, który pozostał aktualny po nowelizacji z 2016 r.

Przytoczono dwie wersje brzmienia komentowanych przepisów: wprowadzone ustawą nowelizującą oraz poprzednio obowiązujące. Pismem pochyłym zaznaczono brzmienie albo już nieobowiązujące, albo przyszłe.

Komentarz pełni przede wszystkim funkcję przewodnika po tekście ustawy nowelizacyjnej. Przepisy procesowe mają jednak to do siebie, że tworzą naczynia połączone i nie da się ich objaśniać w oderwaniu od otoczenia normatywnego, w którym funkcjonują. Przy komentowaniu poszczególnych zmienionych lub nowych przepisów starano się więc pokazać wzajemne ich powiązania i zależności, aby całościowo przedstawić poszczególne instytucje procesowe.

Autorzy mają świadomość, że podjęli się trudnego zadania. Żywią jednak nadzieję, że zdołali mu sprostać.

Publikacja jest skierowana przede wszystkim do praktyków prawa, czyli sędziów, prokuratorów, adwokatów i radców prawnych. Stanowi też źródło wiedzy dla aplikantów zawodów prawniczych.