Świecki Dariusz (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz

Analiza tekstu prawnego w formie komentarza ma swoją długą tradycję historyczną. Wpisanie się w nią jest wyróżnieniem, ale też wiąże się z odpowiedzialnością. Autorzy tego komentarza postanowili podjąć się tego trudnego zadania w przekonaniu, że nadal istnieje potrzeba objaśniania przepisów procedury karnej. Nie jest to bowiem materia stała, ale żywa i ulegająca przemianom. Wymaga więc ciągłego omawiania.

Od unormowań proceduralnych w dużej mierze zależy sprawne działanie wymiaru sprawiedliwości. Nie ma jednak prawa doskonałego, zawsze konieczna jest jego interpretacja. Chodzi jednak nie o samą egzegezę tekstu prawnego, ale o jej cel. W komentarzu zostały objaśnione przepisy pod kątem ich funkcjonowania i funkcjonalności, dlatego też jego Autorami są praktycy z długoletnim doświadczeniem sędziowskim i prokuratorskim, ale też o zacięciu naukowym, mający swój ugruntowany dorobek w literaturze prawniczej.

W publikacji główny nacisk położono na kwestie sporne przy stosowaniu przepisów. Myślą przewodnią podczas jej tworzenia było bowiem wydobywanie wątpliwości interpretacyjnych, a nie ich unikanie. W ten sposób starano się wyjść naprzeciw oczekiwaniom praktyków, aby komentarz nie kończył się tam, gdzie zaczynają się problemy.

Realizacja wskazanego celu wymagała nie tylko diagnozy, lecz także przedstawienia propozycji konkretnych rozwiązań. Zaprezentowane w komentarzu poglądy mogą budzić kontrowersje, zwłaszcza gdy wynikają z funkcjonalnej wykładni przepisów. Należy jednak mieć nadzieję, że będą one stanowiły przyczynek do dalszej dyskusji prawniczej.

Komentarz pełni przede wszystkim funkcję przewodnika po tekście ustawy. Przepisy procesowe mają jednak to do siebie, że tworzą naczynia połączone i nie da się ich objaśniać w oderwaniu od otoczenia normatywnego, w którym funkcjonują. Przy komentowaniu poszczególnych przepisów starano się więc pokazać wzajemne ich powiązania i zależności, aby całościowo przedstawić poszczególne instytucje procesowe.

W publikacji szczegółowo omówiono przepisy regulujące postępowanie ze stosunków międzynarodowych. Implementacja aktów unijnego prawa pochodnego do polskiego porządku prawnego - oparta na zasadzie wzajemnego uznawania orzeczeń - oznacza wiele zmian nie tylko w podejściu do dotychczasowych form współpracy międzynarodowej, lecz przede wszystkim wymaga uwzględniania praktyki, jaka w tej materii się ukształtowała. Rosnąca liczba spraw karnych z elementem zagranicznym stwarza problemy w stosowaniu przepisów prawa krajowego i międzynarodowego. Dlatego też w głównej mierze skoncentrowano się na aspektach praktycznych i technicznych poszczególnych form współpracy międzynarodowej z jednoczesnym uwzględnieniem orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

W komentarzu uwzględniono wszystkie nowelizacje przepisów Kodeksu postępowania karnego, które zostały opublikowane do dnia oddania tekstu do druku, w tym zmianę wprowadzoną przez ustawę z 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2013 r. poz. 849), która wchodzi w życie 27 stycznia 2014 r. (treść zmienionych przepisów została złożona mniejszym drukiem).

Autorzy omówili w niezbędnym zakresie także zmiany wprowadzone przez ustawę z 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2013 r. poz. 1247), która - co do zasady - wchodzi w życie 1 lipca 2015 r., ale część jej przepisów będzie obowiązywała od 2 czerwca 2014 r., a niektóre już 14 dni od dnia ogłoszenia tekstu ustawy, tj. od 9 listopada 2013 r. (tekst przepisów w nowym brzmieniu wyróżniono mniejszą czcionką). Co należy podkreślić, to nadal jednak - pomimo nowelizacji - w sprawach już rozpoczętych w znacznej mierze będą stosowane przepisy w dotychczasowym brzmieniu.

W publikacji uwzględniono także ustawę z 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2013 r. poz. 1282), odnoszącą się do wyroków Trybunału Konstytucyjnego z 10 grudnia 2012 r. (K. 25/2011, LexisNexis nr 4144555) oraz z 11 grudnia 2012 r. (37/11), dotyczących przesłanek, których zaistnienie uprawnia prokuratora do zastrzeżenia kontroli korespondencji (zmiana art. 73 § 3 k.p.k.) albo obecności prokuratora podczas rozmowy podejrzanego z obrońcą (zmiana art. 73 § 2 k.p.k.), jak również przesłanek, których zaistnienie uprawnia zatrzymującego do obecności przy rozmowie zatrzymanego z obrońcą (zmiana art. 245 § 1 k.p.k.). Kontrola korespondencji oraz obecność prokuratora przy rozmowach podejrzanego z obrońcą będą możliwe w szczególnie uzasadnionych wypadkach, jeżeli będzie tego wymagać dobro postępowania przygotowawczego.

W komentarzu wykorzystano bogaty dorobek piśmiennictwa prawniczego, bez którego trudno byłoby rozwiązywać problemy praktyczne. Starano się wszechstronnie, acz w syntetyczny sposób przedstawić poglądy doktryny, a także zaprezentować stanowisko jej przedstawicieli w kwestiach spornych. Na początku każdego rozdziału umieszczono też zestawienie literatury.

W komentarzu zebrano również dorobek judykatury. W szerokim zakresie cytowane jest orzecznictwo Sądu Najwyższego, ale z krytyczną refleksją, gdy wypowiadane poglądy budzą wątpliwości. Znaczna liczebność orzeczeń wymusiła dokonanie selekcji, zwłaszcza że w szerszym zakresie są one dostępne w systemach informatycznych. Wybrano więc orzeczenia najistotniejsze, zwłaszcza o charakterze precedensowym, gdy przedstawiony pogląd ma znaczenie dla praktyki.

Publikacja jest skierowana przede wszystkim do praktyków prawa, czyli sędziów, prokuratorów, adwokatów i radców prawnych. Stanowi też źródło wiedzy dla aplikantów zawodów prawniczych.