Łuczywek Cezary (red.), Pyć Dorota (red.), Zużewicz-Wiewiórowska Iwona (red.), Kodeks morski. Komentarz

Kodeks morski jest zbiorem norm o podstawowym znaczeniu dla stosunków prawnych regulowanych prawem morskim. Polskie prawo morskie jest ugruntowane historycznie, współdzielone gałęziowo, a rozwiązania prawne wchodzące do zakresu jego regulacji znajdują solidne oparcie w normach prawa międzynarodowego i dobrej praktyce morskiej. Na prawo morskie składają się normy o charakterze prywatnoprawnym i publicznoprawnym. Od kilku dziesięcioleci dynamiczny rozwój międzynarodowego prawa morskiego odbywa się głównie w obrębie regulacji publicznoprawnych w zakresie spraw bezpieczeństwa morskiego i zapobiegania zanieczyszczaniu środowiska przez statki. Regulacje te bezpośrednio lub pośrednio oddziałują na międzynarodowy obrót morski, w tym w szczególności na sytuację podmiotów żeglugowych eksploatujących statki morskie zatrudnione do przewozu ładunku lub pasażerów. Morska działalność żeglugowa wykracza poza granice jednego państwa czy też regionu. Jej międzynarodowy charakter stanowi jedną z zasadniczych cech wpływających na treść prawa morskiego.

Proces ujednolicania prawa międzynarodowego znalazł swoje wyraźne odzwierciedlenie w treści Kodeksu morskiego. Internacjonalizacja Kodeksu morskiego polega na tym, że w naturalny sposób łączy on w sobie najnowsze normy konwencyjne z tymi, które mają ponad stuletnią tradycję. Ustawodawca wyraźnie określił materię regulacji Kodeksu morskiego i ograniczył ją do stosunków prawnych związanych z żeglugą morską. Instytucje prawne uregulowane w Kodeksie morskim mieszczą się zasadniczo w zakresie materii cywilnego prawa morskiego, chociaż znalazło się w nim również miejsce dla regulacji o charakterze administracyjnoprawnym.

Nowe rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne oraz rozwój środków komunikacji stosowanych w międzynarodowym obrocie morskim wpływają na sytuację uczestniczących w nim podmiotów. Udoskonalone formy korzystania z morza, usprawnianie technik obrotu morskiego, zmiany w gospodarce światowej, nowe zjawiska społeczne i towarzyszące im nowe typy relacji międzypodmiotowych wpływają na kształt współczesnego prawa morskiego. Coraz większa świadomość i uznanie znaczenia bezpieczeństwa morskiego, ochrony środowiska, zabezpieczenia interesów majątkowych, ochrony konkurencji i poszanowania praw konsumentów znajduje odzwierciedlenie w normach prawa międzynarodowego, europejskiego i krajowego oraz wzmacnia publicznoprawną sferę regulacji prawa morskiego.

Za względu na dynamiczny rozwój techniki budowy statków i technologii przewozów morskich oraz zmieniających się w związku z tym wymogów międzynarodowych, wprowadzanych do prawa międzynarodowego w ramach takich instytucji jak Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO) i Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO), wyzwaniem stojącym przed polskim Kodeksem morskim i prawem morskim jest osiąganie zgodności z prawem międzynarodowym oraz wprowadzanie instrumentów prawnych służących zapewnieniu jego wykonania w praktyce. Kodeks morski inkorporuje część dorobku konwencji międzynarodowych. Uwzględnia w swojej treści unormowania zawarte w wielu międzynarodowych konwencjach ratyfikowanych przez Polskę.

Kodeks morski z 18.09.2001 r. zastąpił uprzednio obowiązujący Kodeks uchwalony 1.12.1961 r. Ustawa z 2001 r. zrewidowała niektóre, istniejące przez wiele lat, instytucje prawa morskiego, wyłączyła z treści Kodeksu morskiego większość regulacji o charakterze publicznoprawnym, wzmocniła problematykę z zakresu cywilnego prawa morskiego. Obecnie obowiązujący Kodeks wyraźnie nawiązuje do wielu instytucji ustawy z 1961 r., dając wyraz spójności koncepcyjnej pomiędzy wcześniejszą a obecną ustawą. Przeprowadzane wielokrotnie nowelizacje Kodeksu morskiego z 2001 r. miały przede wszystkim na celu utrzymanie zgodności norm prawa krajowego z prawem międzynarodowym i unijnym. Należy odnotować w szczególności zmiany z 2003 r. i 2004 r., które związane były z akcesją Polski do UE i miały przede wszystkim na celu dostosowanie prawa polskiego do acquis communautaire, a także nowelizacje przeprowadzone w latach 2009, 2012, 2013 i 2015.

Proces przebudowy Kodeksu morskiego nie jest jednak zakończony. Wymogi płynące dla polskiego ustawodawcy ze zobowiązań międzynarodowych i unijnych wymuszają dokonywanie zabiegów dostosowawczych w prawie wewnętrznym. Istotną rolę w tworzeniu i udoskonalaniu krajowego prawa morskiego odegrała działająca do 2019 r. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Morskiego, której praca koncepcyjna i merytoryczna na rzecz kształtowania nowoczesnego prawa morskiego znajduje swoje odzwierciedlenie w polskim ustawodawstwie morskim. W 2018 r. Komisja opracowała projekt nowego Kodeksu morskiego, do którego treści odnoszą się Autorzy komentarza w kilku miejscach.

Komentarz do Kodeksu morskiego stanowi dzieło zbiorowe, nie ma jednak charakteru opracowania wspólnego Autorów biorących udział w jego przygotowaniu. Wyrażone przez poszczególnych Autorów poglądy prawne, zaprezentowane w poszczególnych częściach komentarza, stanowią wyraz ich osobistych poglądów.

Komentarz zawiera liczne odniesienia do literatury przedmiotu, zarówno krajowej, jak i zagranicznej. Przywoływane w komentarzu opracowania nie stanowią jednak kompletnej listy bibliograficznej z zakresu prawa morskiego. Dotychczasowy dorobek naukowy i orzeczniczy przedstawicieli doktryny i judykatury został przedstawiony, zgodnie z wymaganiami niniejszego opracowania. W celu lepszego zilustrowania niektórych instytucji w komentarzu pojawiają się liczne odesłania do prawa obcego. W komentarzu znalazły się również odniesienia do orzecznictwa sądów polskich oraz sądów zagranicznych, a także wybrane orzeczenia polskich izb morskich i raporty PKBWM. Omówione zostały także konwencje międzynarodowe inkorporowane do Kodeksu morskiego. Ponieważ uzupełniają one treść normatywną Kodeksu, celowe było odniesienie się do ich treści. Zintensyfikowane w ostatnich latach zainteresowanie Unii Europejskiej sferą działalności morskiej znajduje swoje odzwierciedlenie w prawodawstwie unijnym. W niezbędnym zakresie komentarz odwołuje się i omawia akty nomatywne prawa żeglugi morskiej UE.

Praktyka międzynarodowa oraz powszechne używanie w obrocie morskim języka angielskiego narzuciły konieczność posługiwania się w komentarzu obcą terminologią. Znaczenie obcych pojęć zostało wyjaśnione w tekście komentarza oraz w wykazie skrótów.

Komentarz uwzględnia stan prawny na dzień 1.01.2022 r.

Dorota Pyć

Cezary Łuczywek

Iwona Zużewicz-Wiewiórowska

Gdańsk, 1 stycznia 2022 r.