Dąbkiewicz Krzysztof, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. IV

Komentarze
Opublikowano: WKP 2018
Stan prawny: 2 lipca 2018 r.
Autor komentarza:

Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. IV

Autor fragmentu:

Wprowadzenie

Ustawa z 6.06.1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. z 2018 r. poz. 652) stanowi – obok Kodeksu karnego i Kodeksu postępowania karnego – trzecią kodyfikację karną przyjętą przez polski parlament w czerwcu 1997 r. W pierwotnej wersji Kodeks ten miał obowiązywać od 1.01.1998 r., ostatecznie jednak na mocy art. 3 ustawy z 12.12.1997 r. o zmianie ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks karny, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1083) wszedł w życie w dniu 1.09.1998 r. Od tego czasu Kodeks był wielokrotnie nowelizowany. W okresie od września 1998 r. do sierpnia 2011 r. wydano blisko 40 ustaw nowelizujących treść tego aktu prawnego.

Pierwsza w tym zakresie była wspomniana już ustawa zmieniająca datę wejścia w życie, kolejne miały rozmaity zakres i charakter. Były to duże ustawy kompleksowo nowelizujące Kodeks karny wykonawczy zarówno w części ogólnej, jak i szczególnej (zwłaszcza ustawa z 24.07.2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. poz. 1380; por. w tym zakresie T. Bulenda, R. Musidłowski, Nowelizacja kodeksu karnego wykonawczego w 2003 r. (analiza i próba oceny), PWP 2003/40–41; T. Szymanowski, Kodeks karny wykonawczy po nowelizacjach z 2003 r., PiP 2004/2), jak i niewielkie zmiany. Były one czynione ze względu na konieczność dostosowania przepisów Kodeksu do innych ustaw, w tym międzynarodowych, lub wymagań stawianych przez orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, jak również do ustaw wprowadzających nowe instytucje w zakresie obrotu prawnego z innymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej (w tym ostatnim zakresie por. np. ustawę z 24.10.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. poz. 1344, która weszła w życie 18.12.2008 r.).

Kolejne zmiany zostały wprowadzone przepisami ustawy z 16.09.2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1431) oraz ustawy z 13.07.2012 r. o zmianie ustawy o działach administracji rządowej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 908). Druga ze wskazanych ustaw miała niewielki zakres, nadała jedynie nowe brzmienie przepisowi art. 40 § 2, ustalając na nowo krąg podmiotów wchodzących w skład Rady Głównej do Spraw Społecznej Readaptacji i Pomocy Skazanym. Dużo istotniejsze znaczenie miała nowela z 16.09.2011 r., na mocy której dokonano gruntownej zmiany kilku zasad – fundamentalnych dla postępowania wykonawczego. Z najważniejszych należy wskazać zmiany w zakresie zasady zaskarżalności wszystkich postanowień w postępowaniu wykonawczym przez dopuszczenie możliwości zaskarżenia tylko orzeczeń najbardziej istotnych dla skazanego i tylko w wypadkach gdy ustawa tak stanowi. Zniesiono zasadę udziału stron we wszystkich posiedzeniach. Odwrócono również zasady dotyczące wykonalności postanowień w postępowaniu wykonawczym. Wszystkie zmiany wynikające z tej nowelizacji zostały bliżej omówione w komentarzu, przy uwzględnieniu piśmiennictwa oraz orzecznictwa opublikowanego po 1.01.2012 r.

Kolejne zmiany w Kodeksie karnym wykonawczym zostały wprowadzone w drodze siedmiu dalszych aktów prawnych, tj. ustawy z 23.05.2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 1120 ze zm.), ustawy z 27.09.2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1247), ustawy z 21.03.2014 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 619), ustawy z 28.11.2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka (Dz.U. poz. 21), ustawy z 6.02.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. poz. 431), ustawy z 20.02.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 396) oraz ustawy z 20.03.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 541). Bez wątpienia najobszerniejsze zmiany – dotyczące bowiem zarówno części ogólnej, jak i szczególnej – wprowadzone zostały ustawą z 20.02.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 396). Nowelizacja Kodeksu karnego wykonawczego podyktowana była przede wszystkim koniecznością dostosowania unormowań z zakresu prawa karnego wykonawczego do zmian dokonanych w Kodeksie karnym, ponadto uwzględniono także wymogi płynące z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego oraz postulaty Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące poprawy warunków osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych. Dodane lub zmienione regulacje kodeksowe dotyczyły m.in. takich kwestii, jak problematyka zaprowiantowania osób konwojowanych, przyuczenia osób odbywających karę pozbawienia wolności do pracy, uprawnień osadzonych do kontaktów ze światem zewnętrznym, zwłaszcza gdy chodzi o zwiększenie liczby osób biorących udział w widzeniu, korzystanie z aparatu telefonicznego czy prawo tymczasowo aresztowanego do korespondencji z obrońcą lub pełnomocnikiem będącym adwokatem lub radcą prawnym oraz do porozumiewania się z konsulem. Inna grupa zmian dotyczyła zagadnień związanych z kwalifikowaniem skazanych do grup ryzyka i różnicowania wobec nich form dozoru. W tym zakresie dotychczasowe rozwiązania były zawarte w akcie wykonawczym, co zakwestionowane zostało przez Trybunał Konstytucyjny. Nowelizacja wprowadziła też nowe rozwiązania odnoszące się do wykonywania kar zastępczych, a także udziału stron oraz obrońcy w postępowaniu, gdy jego przedmiotem jest kwestia zarządzenia wykonania kary oraz dalsze stosowanie pobytu sprawcy w zakładzie psychiatrycznym. Zasadnicza zmiana dokonana na mocy noweli z 20.02.2015 r. polegała na dodaniu do Kodeksu nowego rozdziału VIIa i transpozycji norm zawartych w dotychczasowej ustawie z 7.09.2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego (Dz.U. z 2010 r. poz. 960 ze zm.). Nowela z 20.02.2015 r. zarazem wprowadziła w tym zakresie niezbędne zmiany dostosowawcze, które wynikały przede wszystkim z przyjętej w Kodeksie karnym nowej koncepcji w zakresie orzekania kar i środków (karnych i zabezpieczających) kontrolowanych w systemie dozoru elektronicznego. Duża część zmian wprowadzonych w Kodeksie wynikała również ze zmian wprowadzonych w rozdziale X k.k. i nadaniem nowego kształtu środkom zabezpieczającym.

W dalszym okresie na przestrzeni ledwie dwóch lat Kodeks nowelizowano dziesięciokrotnie tj. w drodze ustawy z 10.09.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. 2015 r., poz. 1573); ustawy z 11.03.2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. 2016, poz. 428); ustawy z 11.03.2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r., poz. 437); ustawy z 15.12.2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. z 2017 r., poz. 204); ustawy z 23.03.2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 768); ustawy z 12.07.2017 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1452); ustawy z 27.10.2017 r. o podstawowej opiece zdrowotnej (Dz.U. poz. 2217); ustawy z 9 .11.2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2400); ustawy z 10.01.2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 201) oraz ustawy z 12 .04.2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy i ustawy o Służbie Więziennej (Dz.U. poz. 1010).

Dokonując wykładni Kodeksu karnego wykonawczego, wykorzystano w komentarzu – starając się zachować odpowiednie proporcje – bogaty dorobek literatury oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego, sądów apelacyjnych, jak również Trybunału Konstytucyjnego i Naczelnego Sądu Administracyjnego. Mając na uwadze, że u podstaw wykonania każdej kary spoczywa zasada humanitaryzmu oraz poszanowanie godności ludzkiej skazanego, szeroko odwołano się do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz raportów Europejskiego Komitetu do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) i Krajowego Mechanizmu Prewencji, w których szczególnie mocno akcentowana jest konieczność zachowania respektu oraz poszanowania dla wskazanych wartości (podmiotowego traktowania skazanych). Nawiązano również do uniwersalnych oraz regionalnych standardów w zakresie postępowania ze skazanymi o charakterze soft law, a mianowicie Wzorcowych Reguł Minimum Postępowania z Więźniami ONZ przyjętych Genewie w 1955 r. przez Pierwszy Kongres Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zapobiegania Przestępczości i Postępowania ze Sprawcami Przestępstw, Rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ 43/173 z 9.12.1988 r. – Zbiór zasad mających na celu ochronę wszystkich osób poddanych jakiejkolwiek formie aresztowania bądź uwięzienia, Rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ 45/111 z 14.12.1990 r. – Podstawowe zasady traktowania więźniów, czy przyjętych 11.01.2006 r. Zaleceń Rec (2006)2 Komitetu Ministrów dla krajów członkowskich dotyczących Europejskich Reguł Więziennych. Uwzględniono także wiążące akty prawa międzynarodowego, by wymienić tylko konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz europejską konwencję o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.

Przy powoływaniu orzecznictwa zostały podane niezbędne dane pozwalające na jego identyfikację, co ułatwi korzystającemu z komentarza sięgnięcie do źródła w celu bliższego zapoznania się z treścią judykatu. W przypadku piśmiennictwa w razie pierwszego powołania książki, artykułu czy glosy wskazano autora (autorów), pełny tytuł pozycji oraz dane bibliograficzne. W toku kolejnych powołań zastosowano zapis skrócony.

Przy opracowaniu komentarza wielce pomocna była współpraca Pana Redaktora Michała Dymińskiego oraz Pań z Wolters Kluwer Polska. Ich głęboka wiedza oraz doświadczenie miały znaczący wpływ na ostateczny kształt niniejszego opracowania. Za tę cenną pomoc składam Państwu wyrazy serdecznej wdzięczności.

Krzysztof Dąbkiewicz

Autor fragmentu:
Art. 1art(1)Zakres obowiązywania kodeksu. Odesłanie do k.p.k.

1.

Kodeks karny wykonawczy zawiera normy prawne dotyczące postępowania zmierzającego do wykonywania orzeczeń sądowych, regulujących sposób i tryb wykonania kar, środków karnych, środków zabezpieczających, środków probacyjnych i środków przymusu. Normy Kodeksu karnego wykonawczego mają zastosowanie także do wykonywania środków orzekanych incydentalnie w toku postępowania przygotowawczego lub jurysdykcyjnego jeszcze przed rozstrzygnięciem o zasadniczym przedmiocie procesu (np. tymczasowe aresztowanie) oraz w zakresie wykonywania orzeczeń podjętych w stadium wykonawczym w toku różnego rodzaju postępowań incydentalnych (S. Pawela, Prawo karne wykonawcze. Zarys wykładu, Warszawa 2007, s. 17; J. Hołda, Z. Hołda, Prawo karne wykonawcze, Warszawa 2006, s. 13; L. Bogunia, Nauka prawa karnego wykonawczego i dyscypliny pokrewne [w:] Nowa kodyfikacja prawa karnego, t. X, Wrocław 2002, s. 273; M. Kuć, M. Gałązka, Prawo karne wykonawcze,...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX