Księżak Paweł, Kodeks cywilny. Wybór orzecznictwa. Komentarz orzeczniczy

Zrozumienie tekstu prawnego nie jest rzeczą łatwą. Nie chodzi przy tym jedynie o samą trudność języka, ale o skomplikowany kontekst, bez znajomości którego przepisy nie mogą być właściwie rozumiane. Kontekst ten tworzy praktyka, a w niej poczesne miejsce zajmuje orzecznictwo. W polskim systemie prawnym orzeczenie sądu nie jest źródłem prawa powszechnie obwiązującego. Wykładnia przepisów dokonana nawet przez Sąd Najwyższy wiąże jedynie w konkretnej sprawie. Jednakże wiele najważniejszych orzeczeń Sądu Najwyższego jest zaopatrywanych w tezy i publikowanych w oficjalnych zbiorach. Tezy prezentują węzłową myśl leżącą u podstaw orzeczenia, zawierają zwięźle podaną wykładnię przepisu oraz odpowiedzi na pytania nasuwające się po lekturze aktu prawnego. Tezy zaraz po opublikowaniu zaczynają funkcjonować w oderwaniu od konkretnej sprawy i stają się jakby uzupełnieniem przepisu, komentarzem do niego, quasi-oficjalną wykładnią, którą bezzwłocznie przyjmują wszystkie sądy w Polsce – odstępstwa są rzadkie i niechętnie widziane. W konsekwencji znaczenie orzecznictwa w Polsce jest być może większe niż w systemach precedensowych; tezy stają się bowiem de facto prawem – normami powszechnie stosowanymi. Granica między wykładnią a prawotwórstwem niejednokrotnie się zaciera. Wszystko to sprawia, że poznanie jakiejś dziedziny prawa czy choćby jej wycinka wymaga sięgnięcia do orzecznictwa. Sam przepis nie wystarcza.

Publikacja zawiera aktualny tekst kodeksu cywilnego wraz z wybranymi, najważniejszymi tezami orzeczeń Sądu Najwyższego do poszczególnych artykułów. Wyboru dokonano spośród nieprzebranej liczby orzeczeń opublikowanych od wejścia w życie kodeksu 1 stycznia 1965 r. Za cel wyboru przyjęto, by w publikacji przedstawić orzeczenia aktualne, a zarazem kluczowe, w kolejności wyznaczonej przez ich znaczenie i temat. W bazach komputerowych czy obszernych publikacjach można znaleźć tysiące wyroków, postanowień i uchwał, o różnym znaczeniu i wartości. Mała objętość książki nie ma ambicji konkurować z nimi ilością zebranego materiału; przeciwnie – jej wartością jest to, że czytelnik znajdzie tu tylko niektóre i to nieprzypadkowe orzeczenia. Nie ma obiektywnych kryteriów selekcji orzecznictwa – wybór jest kwestią indywidualną. Z prezentowanych tu judykatów prawie wszystkie zostały opublikowane w oficjalnych publikatorach Sądu Najwyższego, wiele z nich to uchwały poszerzonego składu i zasady prawne.

Kodeks cywilny nie jest jedynym aktem prawa prywatnego i nie funkcjonuje w próżni prawnej. Niejednokrotnie konieczne jest sięgnięcie do innych ustaw. Z tej przyczyny, dla orientacji, pod niektórymi artykułami wskazane zostały najważniejsze akty prawne, które bezpośrednio łączą się z danym zagadnieniem.

Książka jest pierwszym podręcznym komentarzem umożliwiającym szybkie zorientowanie się w najważniejszych rozstrzygnięciach sądowych wyznaczających rozumienie poszczególnych przepisów przez praktykę; daje odpowiedź od razu, bez potrzeby przeglądania wielu stron czy włączania bazy komputerowej. Jest to jakby udoskonalony kodeks, bo zawiera „przypisy” dodane przez Sąd Najwyższy. Mam nadzieję, że publikacja ta będzie praktycznym narzędziem w codziennej pracy w kancelarii i na sali sądowej. Może być szczególnie pomocna dla studentów przygotowujących się do zajęć i egzaminów, aplikantów oraz osób tylko okazjonalnie zajmujących się prawem cywilnym.

Paweł Księżak