Muszyński Mariusz, Tożsamość konstytucyjna jako granica lojalności państwa wobec UE

Streszczenie

Zasadniczym problemem integracji europejskiej jest dziś pytanie o granice zasady pierwszeństwa prawa unijnego. Trybunał Sprawiedliwości UE uznaje, że prawo UE powinno mieć pierwszeństwo wobec prawa krajowego, w tym także wobec krajowych konstytucji. Ocenie tej sprzeciwiają się sądy i trybunały konstytucyjne państw członkowskich. Jednym z instrumentów używanych przez nie dla obrony własnych konstytucji jest doktryna ochrony tożsamości konstytucyjnej państwa. Opiera się ona o traktatowy obowiązek szanowania przez UE tożsamości narodowej państw członkowskich (art. 4 ust. 2 TUE). Jako koncepcja orzecznicza jest oczywiście w różnych państwach UE różnie definiowana, choć wszystkie stanowiska mają wspólny metodologiczny rdzeń. Chodzi tu o zbiór norm podstawowych regulujących sfery funkcjonowania państwa, których nie tylko nie można przekazać na poziom UE, ale też ich obowiązywanie i stosowanie ma mieć zawsze zagwarantowany prymat nad normami unijnymi. W przeciwnym razie groziłoby to dekonstrukcją suwerennego państwa. Tym samym ochrona tożsamości konstytucyjnej opiera się na pewnej wyjątkowości konstrukcyjnej państwa, która oczekuje przychylności ze strony UE.

Niniejszy tekst przedstawia analizę doktryny ochrony tożsamości konstytucyjnej państwa. Omawia perspektywę konstytucyjną, traktatową i orzeczniczą, w szczególności rolę krajowych sądów i trybunałów konstytucyjnych. Pokazuje mocne i słabe strony tej koncepcji, w szczególności istniejące sprzeczności konstrukcyjne. Nawiązuje przy tym polemicznie do tekstów, jakie pojawiły się w dorobku polskiej doktryny prawa. Uzupełnia je i rozszerza spektrum spojrzenia na problem w szczególności o elementy systemowe. Razem z dwoma artykułami opublikowanymi już w we wcześniejszych numerach miesięcznika „Prokuratura i Prawo” (zob. Dialog Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Sprawiedliwości UE, Prokuratura i Prawo 2021, nr 7–8, s. 5–43 oraz Działanie TSUE ultra vires a Trybunał Konstytucyjny RP, Prokuratura i Prawo 2022, nr 9, s. 5–36), stanowi swoisty tryptyk tematyczny w odniesieniu do relacji prawa UE i konstytucji.