Król-Bogomilska Małgorzata, Program łagodzenia kar (leniency) w polskim prawie antymonopolowym - po pięciu latach obowiązywania ustawy

Programy łagodzenia kar (leniency) – przyjmowane współcześnie w coraz liczniejszej grupie państw – służą podniesieniu efektywności zwalczania porozumień kartelowych zawieranych między konkurentami, a w niektórych państwach, m.in. w Polsce, także porozumień wertykalnych zawieranych między przedsiębiorcami działającymi na różnych szczeblach obrotu (producentami – hurtownikami – detalistami). Zwalczanie porozumień, zwłaszcza kartelowych, napotyka zwykle na znaczne trudności dowodowe związane z ich tajnym charakterem, anonimowością i nieświadomością po stronie pokrzywdzonych. Znaczącym utrudnieniem dla ich wykrywania jest silna więź łącząca uczestników, oparta na poczuciu wspólnego interesu w dążeniu do zysku i do ukrycia naruszenia. Programy łagodzenia kar dają możliwość uwolnienia od kary albo jej obniżenia w zamian za istotne przyczynienie się przez przedsiębiorcę uczestniczącego w porozumieniu do wykrycia porozumienia lub do skutecznego zakończenia postępowania. Ich celem jest zwiększenie efektywności zwalczania porozumień przez rozbicie solidarności ich uczestników, destabilizację porozumień, skłonienie przedsiębiorców do współpracy z organem antymonopolowym oraz przezwyciężenie trudności dowodowych.

Problemem szczególnej wagi – zwłaszcza w przypadku transgranicznych porozumień – są jednak utrzymujące się do dnia dzisiejszego znaczne różnice pomiędzy programami stosowanymi w poszczególnych państwach członkowskich UE. Problemem jest również brak możliwości złożenia wniosku o skorzystanie z programu łagodzenia kar w jednym organie do spraw konkurencji ze skutkiem złożenia w organach innych państw członkowskich i w Komisji Europejskiej (dalej jako Komisja), tj. brak systemu „one-stop-shop”.

Problemem podnoszonym w piśmiennictwie jest spora doza niepewności, jaka towarzyszy zgłaszającym wniosek o leniency, związana z uznaniowością leżącą u podstaw stosowania niektórych zasad tego programu i ocennym charakterem stosowanych kryteriów. Stosowanie programów leniency bywa z tego powodu przyrównywane wręcz do „rosyjskiej ruletki” .