Maroń Grzegorz, Odwołania do miłosierdzia w procesie karnym w świetle orzecznictwa sądów Stanów Zjednoczonych

Streszczenie

W artykule syntetycznie przedstawiono oraz poddano krytyczno-ocennej analizie praktykę odwoływania się do miłosierdzia w procesie karnym. Przedmiotem badań i wniosków uczyniono wyroki amerykańskich sądów odwoławczych, zarówno federalnych, jak i stanowych. Na gruncie tamtejszego case law dominuje stanowisko, zgodnie z którym oskarżony lub jego obrońca może posługiwać się argumentum ad misericordiam – zwłaszcza w sprawach, gdzie sprawcy grozi kara śmierci – z kolei prokurator może w swojej argumentacji kwestionować zasadność okazania oskarżonemu miłosierdzia. W wielu szczegółowych kwestiach dotyczących tytułowej problematyki amerykańskie orzecznictwo pozostaje niespójne, stanowiąc źródło konfuzji. Powodem tego stanu rzeczy jest niewypracowanie jednolitego i prawidłowego rozumienia pojęcia miłosierdzia, a zwłaszcza jego relacji do pojęć pokrewnych, jak współczucie i litość. Według Autora akt miłosierny posiada intelektualno-emocjonalną naturę. Element rozumowy miłosierdzia, zasadniczo nieobecny we współczuciu i litości, polega na uwzględnieniu wszystkich okoliczności konkretnego przypadku, tj. związanych z osobą oskarżonego i popełnionym przez niego czynem. Jakkolwiek miłosierdzia nie wolno sprowadzać do naiwnej sentymentalności czy tkliwości, to wciąż obejmuje ono współczucie i litość. Zdolność współodczuwania po stronie sędziego i przysięgłych sprzyja, a być może jest nawet konieczna, do prawidłowego rozważania doniosłości co najmniej niektórych okoliczności łagodzących (mitigating factors). Autor podziela głosy tych przedstawicieli amerykańskiej judykatury, którzy afirmatywnie odnoszą się do miejsca dla miłosierdzia w procesie karnym. Miłosierdzie nie jest jednak i być nie może alternatywą dla sprawiedliwości, lecz jej uzupełnieniem w kontekście wymiaru kary w ekstraordynaryjnych przypadkach. Istotne różnice pomiędzy porządkami prawnymi w Polsce i Stanach Zjednoczonych (w szczególności brak w Polsce instytucji ławy przysięgłych oraz niewystępowanie kary śmierci) sprawia, że nie sposób mówić o porównywalnym potencjale argumentum ad misericordiam dla rodzimego procesu karnego, jak ten ujawniony w orzecznictwie amerykańskim.