Wach Karol, Konstrukcja arbitrażu przymusowego

W niniejszym tekście omówiono instytucję arbitrażu przymusowego, który może wynikać z mocy ustawy lub być narzucony przez osoby trzecie – niebędące władzą publiczną, a np. międzynarodowymi federacjami sportowymi – względnie przez stronę stosunku prawnego, w celu zabezpieczenia wykonania powinności wynikających z prawa prywatnego. Uważany jest on za efektywną, choć dyskusyjną formę rozwiązywania sporów prawnych, zwłaszcza ze względu na brak zapisu na sąd polubowny. Arbitraż przymusowy z mocy ustawy ma walor jurysdykcji wyjątkowej, do której prawodawca odnosi, przynajmniej częściowo, reżim dobrowolnego sądownictwa polubownego. W ten sposób upodabnia się on do sądownictwa państwowego, choć oczywiście nie jest jego częścią składową. W dwóch pozostałych przypadkach arbitrażu przymusowego współczesne prawo przewiduje formalne i materialne wymogi dla umowy arbitrażowej, która realizuje się zwłaszcza za pośrednictwem tzw. klauzuli arbitrażowej przez odesłanie. Wola poddania konkretnych spraw arbitrażowi nie wynika tu bezpośrednio z zapisu na sąd polubowny, lecz z odrębnego dokumentu (np. umowy wzorcowej lub statutu osoby prawnej), który strony akceptują, przystępując w szczególności do organizacji korporacyjnej.