Mężykowska Aleksandra, Europejski Trybunał Praw Człowieka jako europejski sąd pamięci - perspektywa skarg skierowanych przeciwko Polsce w związku z przyznaniem świadczeń dla byłych robotników przymusowych i niewolniczych

Dwadzieścia pięć lat członkostwa Polski w Radzie Europy to równocześnie niemalże tyle samo lat obecności Polski w strasburskim systemie ochrony praw człowieka, którego podstawą i źródłem jest Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności . Granicą jurysdykcji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej jako ETPCz) w stosunku do Polski jest dzień 1.05.1993 r., który stanowi moment początkowy dla oceny wszelkich działań i zaniechań władz polskich co do ich zgodności z gwarancjami Konwencji. Równocześnie jednak należy zauważyć, że rozstrzygnięciu ETPCz zostało poddanych wiele skarg dotyczących stanów faktycznych i prawnych, które wywodziły się z przeszłości. Do takich spraw niewątpliwie należały postępowania skargowe w tzw. sprawach lustracyjnych, w sprawach dotyczących odebranego bezprawnie w czasach komunistycznych mienia, w sprawach dotyczących oceny rzetelności śledztw ws. zbrodni komunistycznych prowadzonych już po upadku reżimu, w sprawach dotyczących ingerencji prawodawcy w prawa z zakresu zabezpieczenia społecznego, w których uprzywilejowana sytuacja skarżących wynikała z uprzedniego zatrudnienia w organach bezpieczeństwa państwa komunistycznego, czy wreszcie skargi dotyczące mechanizmu przyznawania świadczeń dla byłych robotników przymusowych i niewolniczych w trakcie II wojny światowej. Niewątpliwie, każdy z tych tematów wymaga odrębnej analizy, po części dokonanej już w literaturze, ponieważ licznie napływające z Polski skargi stanowiły w wielu przypadkach impuls dla Trybunału w Strasburgu do podejmowania nowych tematów, które pojawiły się wraz z przystąpieniem do systemu EKPCz państw z Europy Środkowo-Wschodniej. Przedmiot niniejszego artykułu ogranicza się do analizy orzecznictwa strasburskiego w jednym ze wskazanych powyżej obszarów, a mianowicie do dokonania oceny, po pierwsze, na ile rozstrzygnięcia ETPCz dokonane w odniesieniu do funkcjonowania mechanizmów przyznawania świadczeń dla byłych robotników przymusowych i niewolniczych w czasie II wojny światowej są spójne z podobnymi ocenami dokonanymi przez ETPCz w sprawach skierowanych przeciwko innym państwom oraz, po drugie, w jaki sposób orzeczenia te odnoszą się do kwestii odpowiedzialności państwa za naruszenia podstawowych praw człowieka dokonane jeszcze przed związaniem się Polski Konwencją.