Przyjęcie Strategii "Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko - perspektywa do 2020 r.".
M.P.2014.469
Akt utracił mocUCHWAŁA Nr 58
RADY MINISTRÓW
z dnia 15 kwietnia 2014 r.
w sprawie przyjęcia Strategii "Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko - perspektywa do 2020 r."
ZAŁĄCZNIK 1
Strategia
Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko
perspektywa do 2020 r.
Strategia
Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko
perspektywa do 2020 r.
Spis treści
WPROWADZENIE
I. STRESZCZENIE
II. ENERGETYCZNE I ŚRODOWISKO
III. PROGNOZA TRENDÓW ROZWOJOWYCH W ZAKRESIE OBJĘTYM STRATEGIĄ
IV. CELE ROZWOJOWE I KIERUNKI INTERWENCJI
CEL 1. ZRÓWNOWAŻONE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI ŚRODOWISKA
1.1. Racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin
1.2. Gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody
1.3. Zachowanie bogactwa różnorodności biologicznej, w tym wielofunkcyjna gospodarka leśna
1.4. Uporządkowanie zarządzania przestrzenią
CEL 2. ZAPEWNIENIE GOSPODARCE KRAJOWEJ BEZPIECZNEGO I KONKURENCYJNEGO ZAOPATRZENIA W ENERGIĘ
2.1. Lepsze wykorzystanie krajowych zasobów energii
2.2. Poprawa efektywności energetycznej
2.3. Zapewnienie bezpieczeństwa dostaw importowanych surowców energetycznych
2.4. Modernizacja sektora elektroenergetyki zawodowej, w tym przygotowania do wprowadzenia energetyki jądrowej
2.5. Rozwój konkurencji na rynkach paliw i energii oraz umacnianie pozycji odbiorcy
2.6. Wzrost znaczenia rozproszonych, odnawialnych źródeł energii
2.7. Rozwój energetyczny obszarów podmiejskich i wiejskich
2.8. Rozwój systemu zaopatrywania nowej generacji pojazdów wykorzystujących paliwa alternatywne
CEL 3. POPRAWA STANU ŚRODOWISKA
3.1. Zapewnienie dostępu do czystej wody dla społeczeństwa i gospodarki
3.2. Racjonalne gospodarowanie odpadami, w tym wykorzystanie ich na cele energetyczne
3.3. Ochrona powietrza, w tym ograniczenie oddziaływania energetyki
3.4. Wspieranie nowych i promocja polskich technologii energetycznych i środowiskowych
3.5. Promowanie zachowań ekologicznych oraz tworzenie warunków do powstawania zielonych miejsc pracy
4. GŁÓWNE KIERUNKI INTERWENCJI I ZADANIA W OBSZARZE ENERGETYKI I ŚRODOWISKA
5. WSKAŹNIKI
6. ZAGADNIENIA HORYZONTALNE
6.1. Adaptacja do zmian klimatu
6.2. Kształcenie kadr
6.3. Zielone ICT (Information and Communication Technologies)
6.4. Współpraca międzynarodowa
6.5. Zielone zamówienia/zielone zakupy
V. SYSTEM REALIZACJI
1. POWIĄZANIA Z INNYMI DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI
2. SYSTEM WDRAŻANIA I KOORDYNACJI
3. SYSTEM MONITOROWANIA
VI. RAMY FINANSOWE
Wprowadzenie
Pogodzenie wzrostu gospodarczego z dbałością o środowisko to obecnie jedno z największych wyzwań, przed którymi stoi Polska. Jest to szczególnie istotne w kontekście zmian zachodzących w światowej gospodarce związanych z dążeniem do wzrostu poziomu życia obywateli, koniecznością efektywnego wykorzystania zasobów naturalnych oraz potrzebą zmian wzorców produkcji i konsumpcji.
Podstawowym warunkiem zrównoważonego rozwoju jest zagwarantowanie wysokiej jakości życia obecnym i przyszłym pokoleniom, przy racjonalnym korzystaniu z dostępnych zasobów. Podejście to ma charakter dominujący w międzynarodowych stosunkach gospodarczych, a w ostatnich latach koncentruje się na konieczności transformacji systemów społeczno-gospodarczych w kierunku tzw. zielonej gospodarki.
Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko (BEiŚ) obejmuje dwa niezwykle istotne obszary: energetykę i środowisko, wskazując m.in. kluczowe reformy i niezbędne działania, które powinny zostać podjęte w perspektywie do 2020 r.
Kwestią zasadniczą dla jakości życia ludzi i funkcjonowania gospodarki są stabilne, niczym niezakłócone dostawy energii. Wykorzystanie zasobów energetycznych nie pozostaje jednak obojętne dla środowiska, zatem prowadzenie skoordynowanych działań w obszarze energetyki i środowiska jest nie tylko wskazane, ale i konieczne. Opisana w niniejszym dokumencie strategia tworzy więc rodzaj pomostu między środowiskiem i energetyką, stanowiąc jednocześnie impuls do bardziej efektywnego i racjonalnego prowadzenia polityki w obu obszarach, tak aby wykorzystać efekt synergii i zapewnić spójność podejmowanych działań. Celem strategii jest ułatwianie "zielonego" (sprzyjającego środowisku) wzrostu gospodarczego w Polsce przez zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i dostępu do nowoczesnych, innowacyjnych technologii, a także wyeliminowanie barier administracyjnych utrudniających "zielony" wzrost.
Mimo że obszary energetyki i środowiska mają szereg punktów stycznych, to jednak część zagadnień jest charakterystyczna tylko dla jednego z nich. Podstawowe zadanie strategii BEiŚ polega na zintegrowaniu polityki środowiskowej z polityką energetyczną tam, gdzie aspekty te przenikają się w dostrzegalny sposób, jak również wytyczenie kierunków, w jakich powinna rozwijać się branża energetyczna, oraz wskazanie priorytetów w ochronie środowiska.
I.
Streszczenie
Streszczenie
Do priorytetów w zakresie energetyki należy zidentyfikowanie strategicznych złóż surowców energetycznych i objęcie ich ochroną przed zabudową infrastrukturalną. Dotyczy to w szczególności węgla brunatnego i gazu z łupków 2 , którego wydobycie może przyczynić się do zmiany krajowej struktury energetycznej (ang. energy mix). Polityka dotycząca rodzimych zasobów energetycznych powinna dążyć do dywersyfikacji źródeł dostaw, które zmniejszą uzależnienie kraju od importu z jednego kierunku.
Konsekwentnie należy dążyć do poprawy efektywności energetycznej, przez zmniejszenie energochłonności polskiej gospodarki. Jesteśmy krajem posiadającym duży potencjał w tej dziedzinie. Największym wyzwaniem dla sektora energetyki jest modernizacja energetyki i ciepłownictwa: jednostek wytwórczych, sieci przesyłowych i dystrybucyjnych (także ich rozwój) oraz dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej przez wprowadzenie energetyki jądrowej i zwiększenie udziału rozproszonych źródeł odnawialnych (głównie energetyki wiatrowej, biogazowni, instalacji na biomasę i solarnych), w tym mikroźródeł. Modernizację sektora należy również powiązać z rozwojem kogeneracji i wyposażenie jej w inteligentne rozwiązania. Oprócz działań o charakterze inwestycyjnym w dalszym ciągu wspierane będą działania zwiększające konkurencję na rynku energii.
W prowadzeniu polityki energetycznej większą uwagę powinno się zwrócić na energetyczne problemy regionów, zwłaszcza w północno-wschodniej części kraju, gdzie utrudniony dostęp do energii elektrycznej jest kluczowym czynnikiem utrudniającym rozwój.
Priorytetowe w zakresie ochrony środowiska będą zmiany w zakresie ograniczenia zanieczyszczeń powietrza oraz reforma systemu gospodarki wodnej. Przy jednoczesnym wzroście produkcji energii elektrycznej i zapewnieniu pokrycia zapotrzebowania na energię cieplną musi następować redukcja emisji zanieczyszczeń do atmosfery substancji takich jak: związki azotu (NOx), dwutlenek siarki (SO2), tlenek węgla (CO), pyły PM10 i PM2,5 3 , benzo(a)piren 4 oraz wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne. Pogodzenie tych procesów jest możliwe tylko przez unowocześnienie sektora energetyczno-ciepłowniczego, poprawę efektywności energetycznej oraz ograniczenie tzw. niskiej emisji dzięki zastępowaniu tradycyjnych pieców i ciepłowni nowoczesnymi źródłami, przy zwiększeniu dostępnych mechanizmów finansowych będących wsparciem dla inwestycji w tym zakresie. Dostępność wody, podobnie jak w przypadku energii, ma kluczowe znaczenie dla jakości życia i stabilnego rozwoju gospodarczego. Nowy system zarządzania zasobami wód, dokończenie inwestycji wodościekowych, inwestycje w zakresie ochrony przeciwpowodziowej, z wykorzystaniem dużych zbiorników wodnych na cele energetyczne, to główne założenia zmian w gospodarce wodnej Polski. Jednym z kluczowych wyzwań jest również racjonalna eksploatacja innych zasobów naturalnych. Konieczne jest urealnienie rynkowych cen zasobów i odzwierciedlenie rzeczywistych kosztów ich eksploatacji - nie tylko kosztów wydobycia, ale również szkód dla środowiska naturalnego z tym związanych.
Właściwe zarządzanie środowiskiem powinno opierać się na nowoczesnym systemie planowania przestrzennego i ocen oddziaływania na środowisko. W świetle wyzwań inwestycyjnych, związanych z wdrożeniem pakietu działań wynikających ze zintegrowanych strategii rozwoju Polski, niezwykle istotna rola będzie przypisana do właściwego funkcjonowania systemu oceny oddziaływania na środowisko dla planowanych przedsięwzięć (EIA) oraz strategicznych ocen oddziaływania na środowisko (SEA), które są podstawowym narzędziem wdrażania polityki zrównoważonego rozwoju. W dziedzinach takich jak: energetyka, przemysł, gospodarka wodna, gospodarka odpadami, transport, jak również w celu ochrony zasobów przyrodniczych terenów szczególnie cennych przyrodniczo (w tym obszarów w sieci Natura 2000) niezwykle istotne jest, aby ocena oddziaływania na środowisko zarówno przedsięwzięć, jak i dokumentów strategicznych oraz programowych (tworzących ramy dla realizacji tych przedsięwzięć) była przeprowadzona w sposób rzetelny i poprawny oraz zgodnie z najlepszymi praktykami w tym zakresie.
Strategia BEiŚ jest jedną z 9 zintegrowanych strategii rozwoju. Z jednej strony uszczegóławia zapisy średniookresowej strategii rozwoju kraju (Strategia Rozwoju Kraju 2020) w dziedzinie energetyki i środowiska, z drugiej zaś stanowi ogólną wytyczną dla Polityki energetycznej Polski i innych programów rozwoju, które staną się elementami systemu realizacji BEiŚ. Ponadto, w związku z obecnością Polski w Unii Europejskiej, BEiŚ koresponduje z celami rozwojowymi określanymi na poziomie wspólnotowym, ujętymi przede wszystkim w dokumencie Europa 2020 - Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu (wpisując się także w jej kluczowe inicjatywy przewodnie) oraz celami pakietu klimatyczno-energetycznego. BEiŚ stanowi zatem ramy strategiczne dla dalszych prac programowych i wdrożeniowych, dotyczących w szczególności zagadnień adaptacji do zmian klimatu, ochrony zasobów naturalnych i środowiska przyrodniczego, jak również bezpieczeństwa i efektywności energetycznej; została także poddana strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko. Strategia BEiŚ służy również określeniu celów i kierunków działań nowej perspektywy finansowej 2014-2020.
Rysunek 1. Nowy system dokumentów strategicznych
Źródło: Opracowanie własne.
We wdrażanie strategii BEiŚ będzie zaangażowany szereg podmiotów na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Sukces realizacji określonych celów zależeć będzie od sprawnego funkcjonowania tych podmiotów, jak również od efektywnej współpracy między nimi.
II.
Diagnoza obszarów ujętych w Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko
Diagnoza obszarów ujętych w Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko
Dokonanie obiektywnej diagnozy energetyki w Polsce jest zadaniem trudnym. Jest to sektor, który został stworzony niemal od podstaw w latach 50. i 60. XX w. w odmiennych od dzisiejszych uwarunkowaniach. Jego głównym celem było zapewnienie dostępu do energii dla mającego wówczas najwyższy priorytet przemysłu ciężkiego, podczas gdy priorytety współczesnej polskiej gospodarki koncentrują się na usługach. Z jednej strony mamy więc do czynienia z sektorem, w którym uwarunkowania historyczne są nadal bardzo wyraźne, z drugiej z sektorem, w którym zachodzą bardzo dynamicznie zmiany zarówno systemowe, jak i technologiczne.
Polska elektroenergetyka była, jest i będzie w okresie objętym niniejszą strategią oparta przede wszystkim na węglu. Produkcja energii elektrycznej wg nośników przedstawiała się w 2012 r. następująco: węgiel brunatny 33,5%, węgiel kamienny 50,6%, gaz ziemny 3,3%, energia odnawialna (biomasa, biogaz, woda, wiatr) 10,4%, pozostałe paliwa 2% 5 . Znaczenie węgla dla polskiej gospodarki wynika z posiadania znacznych złóż tego surowca. Dzięki temu Polska w porównaniu z pozostałymi państwami UE jest krajem bezpiecznym w kontekście produkcji energii elektrycznej oraz charakteryzuje się stosunkowo niskimi kosztami jej wytwarzania.
Rysunek 2. Produkcja energii elektrycznej w 2012 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie ARE S.A.
Efektem większościowego udziału węgla w gospodarce jest wysoki poziom emisji CO2 oraz innych substancji do powietrza, tj. dwutlenku siarki, tlenków azotu oraz pyłów PM10 i PM2,5. Od kilku lat obserwuje się na arenie międzynarodowej i w polityce prowadzonej przez UE strategię ograniczania poziomu emisji tego gazu, co skutkuje stosownymi regulacjami prawnymi w tym obszarze. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że zgodnie z zapisami protokołu z Kioto, Polska zobowiązała się do 2012 r. ograniczyć emisję gazów cieplarnianych o 6%. Do 2009 r. udało się w Polsce zredukować o 27 pkt. proc. więcej emisji niż wyznaczony cel. Emisję obniżono o 186 mln ton ekw. CO2, co stanowi 33% redukcji emisji w stosunku do 1988 r. Jednocześnie, przy tak dużej redukcji emisji, w ciągu ostatnich 20 lat Polska odnotowała znaczący wzrost gospodarczy, przebiegający co najmniej dwa razy mniej emisyjnie niż w Europie Zachodniej 6 .
Z powodu znacznego wyeksploatowania oraz niskiej sprawności zdecydowana większość krajowych bloków energetycznych powinna zostać w najbliższych latach zmodernizowana lub zastąpiona nowymi. Ponieważ system energetyczny cechuje się dużym udziałem długoterminowych kosztów stałych, które odzyskuje się na przestrzeni dziesięcioleci, niepewność co do kształtu przyszłych regulacji unijnych znacząco zwiększa ryzyko i koszty budowy nowej infrastruktury dla przedsiębiorców, przyczyniając się w konsekwencji do hamowania podejmowania decyzji w sprawie inwestycji w moce wytwórcze oparte na paliwach konwencjonalnych. Mimo iż własne zasoby węgla zapewniają Polsce perspektywę stabilnej produkcji energii elektrycznej, to nadal problemem dla krajowej gospodarki pozostają uwarunkowania zaopatrzenia w gaz ziemny i ropę naftową (wahania cen gazu ziemnego i ropy naftowej oraz wysokie uzależnienie od dostaw z jednego kierunku - udział importowanego gazu ziemnego w bilansie energetycznym wynosi około 72%, z czego 80% pokrywane jest z kierunku wschodniego 7 ).
Kolejnym elementem wyróżniającym krajową gospodarkę na tle gospodarek unijnych jest kwestia efektywności energetycznej. W ciągu ostatnich 20 lat Polska dokonała dużego postępu w tej dziedzinie, jednak nadal energochłonność pierwotna PKB Polski, wyrażona w cenach stałych (rok bazowy to 2005) oraz parytecie siły nabywczej jest wyższa o 19% od średniej europejskiej 8 . Ze względu na fakt, że inwestycje w poprawę efektywności energetycznej często są relatywnie tanie i dość szybko przynoszą oczekiwane efekty, poprawa efektywności energetycznej została uznana za priorytetowy kierunek w przyjętej przez Radę Ministrów w listopadzie 2009 r. Polityce energetycznej Polski do 2030 r.
Obecny charakter polskiej energetyki zdeterminowały decyzje lokalizacyjne mocy wytwórczych podjęte w latach 50. i 60. XX w. Elektrownie zlokalizowano głównie w pobliżu rejonów wydobycia węgla, tj. na południu i w centrum kraju, co wpływa negatywnie na stabilność zasilania w regionach północnych i wschodnich, gdzie równocześnie występują istotne niedostatki w stopniu rozwoju sieci. W ujęciu przestrzennym polską energetykę charakteryzuje więc zdecydowana nierównomierność. Obecne rozłożenie mocy wytwórczych powoduje, że kluczową kwestią dla bezpieczeństwa energetycznego niektórych regionów staje się stan techniczny tych mocy oraz zdolność do transmisji energii (gęstość i stan techniczny sieci przesyłowych i dystrybucyjnych). Moc zainstalowana elektrowni krajowych na koniec 2012 r. wynosiła 38 046 MW, w tym w elektrowniach i elektrociepłowniach cieplnych zawodowych - 30 721 MW. Majątek wytwórczy elektrowni i elektrociepłowni zawodowych charakteryzuje się wysokim stopniem umorzenia, tj. 53,8% w przypadku kotłów i maszyn energetycznych. Blisko 55% mocy zainstalowane jest w turbozespołach pracujących od ponad 30 lat (183 urządzenia), natomiast ok. 25% w turbozespołach eksploatowanych poniżej 20 lat (111 turbozespołów) 9 .
W 2011 r. stopień zamortyzowania majątku sieci dystrybucyjnych wynosił ponad 25%, lecz jego wartość księgowa w związku z restrukturyzacją sektora elektroenergetycznego była kilkakrotnie przeszacowywana. Stan techniczny sieci dystrybucyjnych jest więc zróżnicowany, jednak zauważalne są problemy z utrzymaniem parametrów energii elektrycznej na terenach wiejskich (długie ciągi sieci niskiego napięcia). Problemem są także straty sieciowe energii (8,2% przy średniej dla UE-15 5,7%)
Rysunek 3. Istniejące w 2012 r. elektrownie cieplne w Polsce
Należy stwierdzić, że stan techniczny linii energetycznych wpływa negatywnie na bezpieczeństwo energetyczne kraju (zwłaszcza terenów wiejskich), co niekorzystnie oddziałuje także na rozwój regionów. Obszarami najbardziej niedoinwestowanymi w zakresie infrastruktury energetycznej są: Pomorze, Warmia i Mazury (co jednocześnie osłabia potencjał tych regionów związany z możliwością wykorzystania znacznych zasobów wiatru) oraz województwa Polski Wschodniej. Zagrożenie wystąpienia awarii jest natomiast najbardziej prawdopodobne na terenach położonych na północ od Łodzi, co wynika z niewielkiej liczby zlokalizowanych tam źródeł wytwarzania i małej gęstości sieci elektroenergetycznej przy dużej liczbie odbiorców. Zagrożenie powstania rozległej awarii na dużym obszarze kraju jest jednak niewielkie i może wyniknąć jedynie w przypadku splotu niesprzyjających okoliczności, np. wysokiego zapotrzebowania na energię połączonego z wystąpieniem niesprzyjających warunków pogodowych.
Infrastruktura ciepłownicza w Polsce (źródła wytwarzania, sieci ciepłownicze) jest bardzo zróżnicowana pod względem technicznym i ekonomicznym. W 2012 r. całkowita moc cieplna zainstalowana u koncesjonowanych wytwórców ciepła wynosiła 58 147,9 MW, a osiągalna -
57 262,9 MW. Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze dysponowały w 2012 r. sieciami o długości 19 794 km, przy czym należy zaznaczyć, że wielkość ta obejmowała sieci ciepłownicze łączące źródła ciepła z węzłami cieplnymi oraz sieci niskoparametrowe -zewnętrzne instalacje odbiorcze. Około 15,5% przedsiębiorstw posiadało sieci krótkie o długości do 5 km, a 16% sieci o długości powyżej 50 km. W 2012 r. wolumen sprzedanego ciepła ogółem (łącznie z odsprzedażą innym przedsiębiorstwom) wyniósł blisko 389,4 tys. TJ ciepła. Struktura paliw zużywanych do produkcji ciepła od 2002 r. ulega niewielkiej, ale stopniowej zmianie, nadal jednak podstawowym źródłem ciepła są w polskich warunkach paliwa stałe. Zróżnicowanie terytorialne udziału poszczególnych paliw w wytwarzaniu ciepła jest dosyć duże. W trzech województwach ponad 90% ciepła wytwarzane było z węgla kamiennego: w warmińsko-mazurskim (94%), opolskim (93,0%), świętokrzyskim (91,9%), natomiast w województwie lubuskim udział ten był najniższy - 21,6%. W województwie mazowieckim 21,6% wytwarzanego ciepła pochodziło z oleju opałowego ciężkiego, natomiast w województwie lubuskim aż 81,5% ciepła wytworzone zostało z gazu ziemnego. Gaz ziemny w znaczących ilościach zużywany był do wytwarzania ciepła także w województwach: podkarpackim (31,6%) i lubelskim (14,2%). Najwięcej ciepła z biomasy wytwarzane było w województwach: kujawsko-pomorskim (25,3%), podlaskim (20,9%) oraz pomorskim (14,3%). Operatorami sieci ciepłowniczych są miejscowe przedsiębiorstwa, które mają różny charakter - w zależności od rodzaju działalności gospodarczej, jaką prowadzą. W niektórych dużych ośrodkach miejskich (Warszawa, Kraków, Gdańsk, Wrocław, Szczecin i inne) wytwarzanie i dystrybucja ciepła są rozdzielone między odrębne podmioty, natomiast w mniejszych miastach przedsiębiorstwa ciepłownicze zajmują się przeważnie obiema formami działalności. Znaczną część wyprodukowanego ciepła koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze zużywały na zaspokojenie własnych potrzeb cieplnych - 34,2% w 2012 r., a pozostała jego część wprowadzona została do sieci ciepłowniczych zarówno własnych, jak i sieci będących własnością odbiorców. Ostatecznie do odbiorców przyłączonych do sieci, po uwzględnieniu strat podczas przesyłania, trafiło około 57,5% wyprodukowanego ciepła. Prawie 50% ciepła oddanego do sieci w 2012 r. było przedmiotem dalszego obrotu 10 .
Ponieważ konkurencyjne rynki paliw i energii przyczyniają się do zmniejszenia kosztów wytwarzania, a zatem ograniczenia wzrostu cen paliw i energii, to z perspektywy czasu za największą jakościowo zmianę ostatnich lat należy uznać wprowadzanie do sektora energetyki rynkowych zasad funkcjonowania. Detaliczny rynek paliw płynnych można w znacznym stopniu uznać za konkurencyjny i to mimo faktu, iż większość dostaw ropy naftowej trafia na rynek głównie z jednego kierunku. Działa również rynek węgla, ponieważ możliwość importu węgla zarówno drogą morską, jak i lądową tworzy warunki do ustalania rynkowych cen tego paliwa. Natomiast mimo rozdzielenia działalności przesyłowej i dystrybucyjnej od obrotu surowcem i prawnie stworzonych możliwości wyboru dostawcy przez odbiorców, w dalszym ciągu na rynku gazu ziemnego dominujący, bo 96% udział ma jedno przedsiębiorstwo (PGNIG S.A.), które dodatkowo jest w posiadaniu 100% pojemności podziemnych magazynów gazu (PMG). Wiele innych podmiotów posiada już możliwości dostaw gazu ziemnego z importu, jednak dopiero budowane nowe połączenia międzysystemowe pozwolą na zaistnienie konkurencji w dostawach importowych. Tworzony dotychczas rynek usług przesyłowych gazu ziemnego podporządkowany był historycznie ukształtowanym warunkom technicznym z zachowaniem większości przepływów na osi ze wschodu na zachód. Niewielkie przepustowości połączeń międzysystemowych z krajami UE są wykorzystywane w pełni. Regulowany rynek handlu hurtowego i detalicznego stanowi ograniczenie rozwoju konkurencji cenowej w dostawach. Rynek gazu ziemnego nadal bazuje głównie na kontraktach długoterminowych.
Zasady rynkowe funkcjonują w elektroenergetyce przede wszystkim dzięki wydzieleniu operatorów systemów przesyłowych (OSP) oraz operatorów systemów dystrybucyjnych (OSD). W Polsce działa jeden operator systemu przesyłowego elektroenergetycznego (PSE S.A.) i jeden operator systemu przesyłowego gazowego (OGP Gaz-System S.A.), ponadto na rynku działa obecnie 160 operatorów systemów dystrybucyjnych elektroenergetycznych 11 oraz 14 operatorów systemów dystrybucyjnych gazowych, jeden operator systemu magazynowania paliw gazowych i jeden operator systemu skraplania gazu ziemnego 12 . Operatorzy ci zobowiązani są do równego traktowania wszystkich użytkowników systemu oraz zapewnienia dostępu do sieci stronom trzecim. Do zwiększenia liberalizacji rynku elektroenergetycznego przyczyniła się także likwidacja kontraktów długoterminowych (KDT), nałożenie na wszystkich wytwórców obowiązku sprzedaży części lub całości (wytwórcy objęci programem KDT) wytworzonej energii przez giełdę towarową oraz zniesienie obowiązku przedkładania do zatwierdzenia przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (URE) taryf na energię elektryczną dla większości grup odbiorców.
W dziedzinie ochrony środowiska zaszły w ostatnich latach znaczące zmiany. Uruchomiono procesy inwestycyjne mające na celu zarówno dostosowanie kraju do określonych standardów, w szczególności w gospodarce komunalnej, jak i ochronę cennych i relatywnie dobrze zachowanych zasobów przyrodniczych. Mimo że w okresie ostatnich 20 lat zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia powietrza uznano za krajowy priorytet, Polska nadal boryka się z problemem jakości powietrza. W latach 1990-2008 redukcje emisji zanieczyszczeń, liczone w tonach, były na wysokim poziomie, zwłaszcza w zakresie wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej, spalania paliw przez gospodarstwa domowe oraz spalania paliw w branży produkcyjnej i budowlanej. Postępy w tej dziedzinie obejmują redukcję emisji tlenku siarki o 69%, ołowiu o 60%, kadmu o 54%, rtęci o 53% oraz dioksyn i furanów o 25%. Mimo to, w porównaniu z państwami UE-27, polska gospodarka produkuje najwięcej powyższych substancji zanieczyszczających, a Polska odpowiada w szczególności za 35,5% całkowitej emisji kadmu oraz 27% emisji ołowiu w krajach UE-27. W porównaniu z 2009 r., w 2010 r. zwiększyły się emisje prawie wszystkich zanieczyszczeń głównych i emisja metali ciężkich 13 . Natomiast w 2011 r., w porównaniu do 2010 r. zmniejszyły się emisje wszystkich zanieczyszczeń głównych, najbardziej frakcji pyłu PM10 (o około 7,6%) i TSP, czyli całkowita zawartość pyłu w powietrzu (o około 6%). Zmniejszyła się także emisja metali ciężkich, z czego najbardziej kadmu oraz niklu (około 11%) 14 . Wysoki poziom emisji zanieczyszczeń do atmosfery występował w Koninie, Rybniku, Jaworznie, Płocku, Warszawie, Dąbrowie Górniczej i Krakowie 15 . Zanieczyszczone powietrze ma negatywny wpływ na zdrowie ludzi i zwierząt oraz kondycję ekosystemów. Istotnym problemem pozostają również: w sezonie letnim - zbyt wysokie stężenia ozonu troposferycznego, a w sezonie zimowym - ponadnormatywne stężenia pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 oraz benzo(a)pirenu. Mimo obserwowanego zmniejszenia emisji pyłów oraz działań podejmowanych na rzecz redukcji stężeń pyłu drobnego w powietrzu, zwłaszcza najdrobniejszych jego frakcji, przekroczenia norm dla pyłu drobnego PM10 i PM2,5 pozostają najistotniejszym problemem jakości powietrza w Polsce. Analizy wskaźnika narażenia ludności w UE na ponadnormatywne oddziaływanie w odniesieniu do standardu średniorocznego pyłu PM10 wykazały, iż w 2007 r. udział ludności narażonej przekraczał średnią ogólnoeuropejską 16 . Zgodnie z raportem Ocena jakości powietrza za 2012 r., spośród 46 stref w kraju stwierdzono przekroczenia: w 38 strefach ze względu na przekroczenie poziomu dopuszczalnego PM10, w 22 strefach ze względu na przekroczenie poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji pyłu PM2,5 oraz w 42 strefach ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu. Z analiz wynika, że na stan jakości powietrza w kraju wpływa zwłaszcza sektor bytowo-komunalny 17 , transport oraz przemysł, przy czym rozkład procentowy udziału poszczególnych sektorów jest różny w poszczególnych strefach. Jednakże w większości stref największy jest udział przede wszystkim sektora bytowo-komunalnego, a w mniejszym stopniu transportu oraz przemysłu 18 .
Jednym z ważniejszych wyzwań ostatnich lat było odpowiedzialne gospodarowanie wodami. Prowadzone wcześniej przez wiele lat w niewłaściwy sposób melioracje doprowadziły do nadmiernego przyspieszenia spływu powierzchniowego, erozji rzecznej oraz zahamowania naturalnej retencji, co skutkowało degradacją torfowisk i innych ekosystemów zależnych od wody. Istotną kwestią okazała się niewłaściwa organizacja systemu instytucjonalnego odpowiedzialnego za koordynację działań dotyczących gospodarowania wodami w Polsce, opartego na połączeniu funkcji zarządzania gospodarowaniem wodami oraz utrzymaniu wód i zarządzaniu majątkiem. Istotne braki w tym zakresie polegają również na niewłaściwym określeniu kompetencji i odpowiedzialności w zakresie gospodarki wodno-ściekowej oraz gospodarowania wodami, a także wielość podmiotów odpowiadających za powyższy sektor. Problemem, mimo wielu inwestycji, ciągle pozostaje wykorzystanie wody przez polski przemysł, który jest trzy razy bardziej wodochłonny niż przemysł zachodnioeuropejski 19 . Brak odpowiedniego gospodarowania wodami stwarza nie tylko zagrożenie dla ludzi, ale prowadzi także do spadku różnorodności biologicznej 20 . Spośród typów chronionych siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim (wykazanych w dyrektywie siedliskowej UE) 82% siedlisk wodnych i od wody zależnych ma niekorzystny lub zły stan ochrony 21 .
Kluczowym priorytetem dla czystości wód jest poprawa zasięgu i jakości działania oczyszczalni ścieków. Chociaż zasięg systemu kanalizacji zwiększył się o ponad 100% w latach 2000-2010, a liczba oczyszczalni wzrosła o 24% w latach 2000-2006, 14% mieszkańców miast nadal mieszka w domach, które nie są podłączone do oczyszczalni ścieków. Ponadto do oczyszczalni nie jest również kierowanych 8% ścieków przemysłowych i komunalnych w całym kraju. Liczba mieszkańców, których domy są podłączone do oczyszczalni ścieków III stopnia, jest nadal względnie niska w skali kraju. Jest to jeden z powodów, dla których Polska wciąż nie spełnia standardów Unii Europejskiej dotyczących jakości wody. Jakość wody poniżej standardów ma duże znaczenie dla krajowego zaopatrzenia w wodę, które wynosi 1655 m3 na jednego mieszkańca rocznie i tym samym klasyfikuje Polskę na trzecim miejscu wśród krajów Europy Zachodniej 22 . Dużym problemem dla czystości wód w Polsce są również zanieczyszczenia wód pochodzące z rolnictwa.
Na tle Europy Polska wyróżnia się cennymi zasobami przyrodniczymi, zasługującymi na najwyższy stopień poszanowania oraz unikatową strukturą zarządzania lasami, które w 80% stanowią własność Skarbu Państwa. Mimo iż wszystkie formy ochrony przyrody (parki narodowe, krajobrazowe, obszary Natura 2000, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne i pomniki przyrody) zajmują około 40% powierzchni kraju, aż 15% gatunków roślin naczyniowych oraz 11% ssaków w Polsce jest zagrożonych wymarciem, a niektóre cenne obszary w Polsce nadal nie są objęte wystarczającą ochroną - tak jest w przypadku Mazur, Pogórza Przemyskiego oraz części Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Częstym problemem w zarządzaniu środowiskiem jest negatywne nastawienie lokalnych społeczności do ochrony przyrody na ich terenie. Brakuje mechanizmów, które wspierałyby koegzystencję człowieka i przyrody, np. promowałyby przyjazną dla przyrody przedsiębiorczość. Wciąż nie dostrzega się atutów środowiska o bogatej różnorodności biologicznej (tylko 38% Polaków deklaruje, że zetknęło się z terminem bioróżnorodność 23 ), dobra przyrodnicze nie są zatem wykorzystywane w budowaniu przewag konkurencyjnych.
Gospodarka odpadami należy do jednych z najtrudniejszych obszarów ochrony środowiska. W 2012 r. 74,7% 24 zebranych odpadów komunalnych trafiło na składowiska, powodując utratę surowców, energii oraz przestrzeni. Wysoki odsetek odpadów kierowanych na składowiska stanowi wyzwanie, zważywszy, że w porównaniu z krajami OECD ilość wytwarzanych w Polsce odpadów komunalnych rocznie na jednego mieszkańca jest stosunkowo niewielka i wynosi 320 kg przy średnio 520 kg w krajach OECD 25 . Ponadto w Polsce istnieje tylko jedna spalarnia odpadów komunalnych o małych mocach przerobowych, które są zdecydowanie niewystarczające w skali kraju.
Ochrona środowiska przyczynia się do prężnego rozwoju rynku innowacji i usług. Około 8% wszystkich inwestycji w Polsce to przedsięwzięcia związane z ochroną środowiska, na które rocznie wydaje się około 20 mld zł. Do tej pory większość nowoczesnych technologii powstawała poza granicami Polski. Niedofinansowanie ośrodków naukowych, brak odpowiedniego wsparcia dla etapów wdrożenia i brak odpowiedniego zaplecza technicznego przedsiębiorstw może doprowadzić do marginalizacji polskiego rynku nowoczesnych technik ochrony środowiska.
Jednym z kluczowych narzędzi w prowadzeniu skutecznej polityki ekologicznej jest sprawny system planowania przestrzennego. Brak sprawnego systemu planowania przestrzennego oraz ekspansja inwestycyjna może spowodować trudności w zarządzaniu przestrzenią oraz doprowadzić do degradacji cennych zasobów przyrodniczych i kulturowych kraju. Nierównomierne pokrycie planistyczne kraju oraz praktyka wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (w 2011 r. tylko 27,2% powierzchni kraju było objęte planami miejscowymi 26 ) umożliwia m.in. realizację uciążliwych inwestycji blisko obszarów mieszkalnych, na obszarach chronionych bądź narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Zagospodarowanie obszarów zalewowych powinno być adekwatne do możliwości i potrzeb zarządzania ryzykiem powodziowym, w sposób umożliwiający przejście wód powodziowych. W przypadku miast ułatwi to rozwój ich szans cywilizacyjnych związanych z realizacją tzw. waterfrontów i powstanie nowoczesnej urbanistyki, dysponującej innowacyjnymi możliwościami realizacji zabezpieczeń powodziowych opartych na doświadczeniach europejskich. System planowania przestrzennego w kraju powinien w większym stopniu opierać się na właściwym rozpoznaniu zasobów naturalnych kraju, jego potrzeb rozwojowych i priorytetów ochrony środowiska. W planowaniu przestrzennym w niedostatecznym stopniu uwzględnia się zagrożenia naturalne, co wynika z braku stosownych informacji, dlatego też niezbędne było sporządzenie map ryzyka powodziowego dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Dodatkowym czynnikiem, który powinien być brany pod uwagę, jest adaptacja do zmian klimatu 27 .
Bardzo duże znaczenie dla powodzenia realizacji wymienionych wyżej zagadnień środowiskowych ma świadomość ekologiczna Polaków. Obecne wzorce produkcji i konsumpcji w Polsce mają negatywny wpływ na jakość środowiska, na przykład jedynie 6% badanych Polaków stara się wybierać/wybiera produkty wyprodukowane w okolicy zamieszkania, a tylko 11% unika produktów jednorazowych, nietrwałych, jednocześnie 54% badanych zgadza się ze stwierdzeniem, że każdy człowiek ma wpływ przez swoje indywidualne działania na stan zasobów naturalnych. Pozytywnym sygnałem jest fakt, że zdecydowana większość Polaków (76%) uważa, że ochrona środowiska może wpłynąć pozytywnie na rozwój gospodarczy kraju 28 .
Tabela 1. Analiza SWOT ochrony środowiska i sektora energetyki
Źródło: Opracowanie własne.
III.
Prognoza trendów rozwojowych w zakresie objętym strategią
Prognoza trendów rozwojowych w zakresie objętym strategią
Trendy rozwojowe w sektorze energetycznym są w dużej mierze kształtowane przez czynniki makroekonomiczne. Na potrzeby niniejszej strategii przyjęto wyniki z Uaktualnienia prognozy zapotrzebowania na paliwa i energię do roku 2030 29 , wykonanej na potrzeby Programu Polskiej Energetyki Jądrowej uwzględniające m.in. niższe tempo wzrostu PKB: 2008 r. - 4,8%, 2009 r. - 1,7%, 2010 r. - 2,4% i 2011 r. - 3,0% 30 oraz stopniowo większe wzrosty w latach 2012-2030.
Założono, że w nadchodzących latach najszybciej rozwijającym się sektorem gospodarki w Polsce będą usługi (z 59,6% w 2010 r. do 62,9% w 2030 r.), do czego w znacznym stopniu przyczyni się rozwój usług finansowych i biznesowych. Sektor przemysłu w wartości dodanej wypada o wiele słabiej niż było to dotychczas obserwowane, jego udział zmniejszy się z 22,5% w 2010 r. do 21,2% w 2030 r. Spadek obserwujemy też w budownictwie, które z wartości 8,2% przypadającej na 2010 r. przechodzi w 2030 r. do poziomu 7,1%, podobnie jak rolnictwo (spadnie z 3,8% do 2,8% w analogicznym przedziale czasowym). Udział transportu pozostanie na stałym poziomie 6%. Taka prognoza w kształtowaniu się sytuacji gospodarczej wpłynie w sposób znaczący na zmianę mocy wytwórczych i krajowego bilansu energetycznego.
Prognozowany jest wzrost o ponad 30% zapotrzebowania na finalną energię elektryczną 31 z 119,1 TWh w 2010 r. do 161,4 TWh w 2030 r., przy czym największy wzrost przewidywany jest w sektorze usług (wzrost z 43,7 TWh do 63,8 TWh) tj. o 46%, co jest efektem tempa rozwoju tego sektora, 33% wzrost nastąpi w sektorze gospodarstw domowych i 28% w przemyśle. Opisaną sytuację z uwzględnieniem podziału na poszczególne sektory gospodarki przedstawia rysunek 4.
Rysunek 4. Prognoza zapotrzebowania na finalną energię elektryczną [TWh]
Źródło: Uaktualnienie prognozy zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 r.
W strukturze zużycia również przodują usługi, natomiast znacząco maleje udział przemysłu - tabela 2.
Tabela 2. Udział poszczególnych sektorów gospodarki w zużyciu energii elektrycznej [%]
| Rok | 2010 | 2020 | 2030 |
| Sektor | |||
| Handel i usługi | 36,7 | 38,5 | 39,5 |
| Gospodarstwa domowe | 24,0 | 23,6 | 23,7 |
| Transport | 2,8 | 2,7 | 2,6 |
| Rolnictwo | 1,4 | 1,2 | 1,2 |
| Przemysł i budownictwo | 35,1 | 34,0 | 33,1 |
Źródło: Uaktualnienie prognozy zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 r.
Przewiduje się wzrost osiągalnej mocy netto źródeł wytwarzania o ok. 33% z poziomu 33,5 GW w 2010 r. do 44,5 GW w 2030 r. Elektrownie systemowe zasilane paliwami kopalnymi zdecydowanie tracą na znaczeniu. Ich udział w mocy zainstalowanej spada z 69% na 37% w rozpatrywanym scenariuszu do 2030 r., wzrasta natomiast udział OZE, głównie elektrowni wiatrowych (do 2030 r. moc zainstalowana wyniesie ok. 8900 MW). Wzrośnie ilość źródeł wytwórczych zasilanych gazem ziemnym, generując tym samym zapotrzebowanie na ten surowiec. Po okresie obowiązywania Strategii pojawi się również elektrownia jądrowa.
Nastąpi zmiana starych wyeksploatowanych jednostek zasilanych węglem kamiennym na nowe o wysokiej sprawności i niskich emisjach SO2 i NOx (ok. 3100 MW do 2030 r.). Większość jednostek kogeneracyjnych stanowić będą instalacje zasilane gazem ziemnym (ok. 2200 MWe do 2030 r.). Ponadto pojawią się moce z jednostek zasilanych biomasą i biogazem (ok. 1000 MWe) i ok. 1500 MW mocy układów fotowoltaicznych.
Rysunek 5. Moc osiągalna netto źródeł wytwarzania energii elektrycznej wg technologii
Źródło: Uaktualnienie prognozy zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 r.
Analiza mocy wytwórczych wskazuje, że zaspokojenie krajowego zapotrzebowania na energię elektryczną będzie wymagało znaczącego zwiększenia produkcji energii elektrycznej netto - ze 143,8 TWh w 2010 r. do ok. 188 TWh w 2030 r., co stanowi wzrost o ok. 31%. W strukturze produkcji energii nastąpi znaczne zmniejszenie udziału elektrowni systemowych spalających paliwa węglowe - zmniejsza się on z 77% w 2010 r. do ok. 49% w 2030 r., wzrośnie natomiast produkcja ze źródeł odnawialnych, osiągając poziom 19% w 2030 r.
Znacząca zmiana struktury mocy zainstalowanej znajduje odzwierciedlenie w zmianach struktury produkcji energii elektrycznej (rys. 6). Przewiduje się spadek udziału produkcji z elektrowni na węglu brunatnym z 32% w 2010 r. do ok. 23% w 2030 r., podobnie jak z elektrowni na węglu kamiennym (ich produkcja zmniejszy się o ok. 27%), elektrownie jądrowe będą posiadać udział ok. 12% w 2030 r. Rokowany jest wzrost produkcji ze źródeł zasilanych gazem ziemnym z poziomu 4,2 TWh w 2010 r. do ok. 14,2 TWh w 2030 r., natomiast produkcja energii z odnawialnych źródeł (OZE) osiągnie w 2030 r. 32 TWh.
W perspektywie do 2030 r. może się ujawnić tendencja do wzrostu w Polsce cen energii elektrycznej oraz opłat za jej przesyłanie i dystrybucję. Wzrost cen energii wynikać może przede wszystkim z konieczności budowy nowych mocy wytwórczych, nabywania coraz większej liczby uprawnień do emisji CO2, zwiększenia produkcji energii ze źródeł odnawialnych oraz kosztów budowy nowych linii przesyłowych i sieci dystrybucyjnych bądź modernizacji już istniejących, szczególnie w rejonach o niskim stopniu urbanizacji. Obciążenie kosztami budowy nowych przepustowości przesyłowych, w tym instalacji LNG i sieci dystrybucyjnych ze względu na wymogi dywersyfikacji dostaw oraz budowy magazynów dla zwiększenia bezpieczeństwa dostaw może także spowodować podniesienie stawek sieciowych dla gazu. Jednakże ponieważ ceny gazu i ropy podlegają wahaniom światowym, możliwe są także okresowe obniżki tych cen.
Rysunek 6. Produkcja energii elektrycznej netto wg paliwa
Źródło: Uaktualnienie prognozy zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 r.
Duże znaczenie w prowadzeniu krajowej polityki energetycznej mają uwarunkowania zewnętrzne, np. zobowiązania unijne bądź międzynarodowe, sytuacja w krajach, z których Polska importuje surowce energetyczne, trudności z przewidywaniem cen energii z nieodnawialnych źródeł, a także zwiększenie globalnego popytu na zasoby energetyczne. Należy dążyć do tego, aby krajowy sektor energetyczny funkcjonował bez zakłóceń, bez względu na rozwój sytuacji międzynarodowej.
W odniesieniu do wymagań środowiskowych przewiduje się, że poziom emisji gazów cieplarnianych i substancji zanieczyszczających powietrze będzie się regularnie zmniejszał. Średnioroczne tempo spadku poszczególnych emisji wynosi: 0,4% dla dwutlenku węgla, 4,1% dla dwutlenku siarki, 1,3% dla tlenków azotu oraz 1,8% dla pyłu. Duże znaczenie dla redukcji emisji CO2 będzie miało wdrożenie nowoczesnych, niskoemisyjnych technologii wytwarzania energii oraz wykorzystanie potencjału tkwiącego w poprawie efektywności energetycznej. Prognozuje się, że emisja CO2 będzie stopniowo maleć z poziomu około 330,6 mln ton w 2006 r. do ok. 294,8 mln ton 32 w 2020 r. Obniżenie emisji w stosunku do 1988 r. wyniesie zatem ok. 38% i to mimo wzrostu zapotrzebowania na energię finalną 33 . Niewykluczone, że obniżenie przemysłowych emisji SO2, NOx i pyłów będzie musiało być wyższe niż przewidywane. Od stycznia 2011 r. obowiązuje dyrektywa 2010/75/UE o emisjach przemysłowych (IED), która m.in. od 2016 r. znacznie zaostrzy standardy emisyjne dla tych zanieczyszczeń. Ponadto ograniczeniu będzie np. podlegać emisja rtęci.
W dziedzinie ochrony środowiska do najważniejszych wyzwań należy zrównoważone, oszczędne i racjonalne gospodarowanie jego zasobami naturalnymi, którego celem będzie zapewnienie dostępu do tych zasobów następnym pokoleniom.
W najbliższych latach mogą stać się bardziej odczuwalne w Polsce skutki zmian klimatu. Najważniejsze prognozowane oddziaływanie i skutki zmian klimatu dla obszaru Europy Środkowo-Wschodniej to: częstsze ekstrema temperatury, częstsze występowanie susz, większa intensywność opadów mogąca powodować powodzie o każdej porze roku, niższe temperatury zimą mogą doprowadzić do częstszego zagrożenia powodziami zatorowymi, wyższa temperatura wody, wyższe zróżnicowanie plonów oraz zwiększone ryzyko pożaru lasów. Uwzględniając działania planowane w Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki, należy spodziewać się wzrostu innowacyjności w polskiej gospodarce, co przełoży się na bardziej efektywne korzystanie z zasobów i zmniejszenie emisji substancji zanieczyszczających atmosferę i gazów cieplarnianych. Czynności te będą wynikały również z dążenia Polski do osiągnięcia standardów UE w zakresie jakości powietrza. Szczególne wyzwanie stanowi osiągnięcie poziomów dopuszczalnych w zakresie pyłu (PM10, PM2,5) i docelowych w zakresie benzo(a)pirenu. Redukcja narażenia na cząstki pyłu poprawi w szczególności jakość życia i zdrowia ludzi.
Potencjału rozwoju Polski należy upatrywać w bogactwie różnorodności biologicznej, które odpowiednio wykorzystane może wpłynąć na wzrost konkurencyjności na poziomie regionalnym i lokalnym. W praktyce oznaczać to będzie działania zwiększające efektywność ochrony środowiska przyrodniczego, z uwzględnieniem interesu społeczności lokalnych i konieczności zwiększenia nakładów finansowych. Odpowiednio prowadzona gospodarka przestrzenna, biorąca pod uwagę także interes społeczności lokalnych, będzie uwzględniała zasoby przyrodnicze i świadczone przez nie usługi ekosystemowe oraz przeciwdziałała fragmentacji środowiska. Przestrzeń wymagać będzie racjonalnego i odpowiedzialnego dysponowania przy uwzględnieniu potrzeb rozwoju przemysłu, urbanizacji, infrastruktury oraz cennych przyrodniczo obszarów. Ponadto konieczne będzie zdefiniowanie formy prawnej korytarzy ekologicznych (o randze kontynentalnej i krajowej), w przeciwnym razie nie będzie możliwe kształtowanie i ochrona ich funkcji. Do 2020 r. będą prowadzone działania zmierzające do pełnego zinwentaryzowania zasobów siedlisk i gatunków. Spowoduje to poprawę jakości i efektywności systemu ocen oddziaływania na środowisko oraz innych narzędzi planowania rozwoju na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym.
Odpowiednia gospodarka wodami wiąże się również z właściwym gospodarowaniem przestrzenią. Dotyczy to w szczególności prognozowanego zwiększenia się częstotliwości i intensywności występowania powodzi, suszy i deficytu wody. Istotne będzie wypracowanie metod zabezpieczenia przed powodzią (np.: poldery, "przestrzeń dla rzeki"). Poważnym wyzwaniem dla gospodarki wodnej będzie ekspansja przestrzenna zabudowy mieszkaniowej, przemysłowej i usługowej w strefach podmiejskich, przyczyniająca się do wzmożonego wykorzystania zasobów wodnych i postępującej ich degradacji, a także intensyfikacji zmian reżimu odpływu wody. Niezwykle istotnymi narzędziami w tym zakresie będą wykonane dla obszarów dorzeczy plany zarządzania ryzykiem powodziowym oraz ich uwzględnienie w dokumentach planistycznych jednostek samorządu terytorialnego, zwiększenie retencjonowania wód, a także wprowadzenie odpowiedniej polityki gospodarowania przestrzenią w zakresie ograniczania wykorzystania terenów leśnych służących ochronie przeciwpowodziowej. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym będą stanowiły kompleksowe narzędzie, które ma minimalizować ryzyko występowania i skutków powodzi.
W zakresie gospodarki wodno-ściekowej będą kontynuowane działania inwestycyjne koncentrujące się na usuwaniu związków azotu i fosforu oraz zanieczyszczeń bakteriologicznych. Istotne dla jakości wód w Polsce będą zmiany w rolnictwie (nawożenie, melioracje) w kierunku stosowania tzw. dobrych praktyk rolniczych. Aby zapewnić dostępność wody, wzorce produkcji w przemyśle powinny być ukierunkowane na zmniejszanie wodochłonności (zamknięte obiegi wody) oraz odpowiednie opłaty za korzystanie z wody.
Biorąc pod uwagę obowiązujące trendy i wymagania w gospodarce odpadami, prognozuje się dla Polski stopniowe przechodzenie z zagospodarowania odpadów przez składowanie na sposoby bardziej przyjazne środowisku, tj. przygotowanie do ponownego użycia, recykling oraz odzysk energii (zgodnie z dyrektywą ramową o odpadach, do 2020 r. co najmniej 50% czterech frakcji odpadów komunalnych - papier, szkło, metale i tworzywa sztuczne - będzie przygotowane do ponownego użycia i poddane recyklingowi). Przede wszystkim jednak dla nowoczesnej gospodarki odpadami będzie miało znaczenie zmniejszanie ilości wytwarzanych odpadów przez wdrażanie nowoczesnych technologii oraz zwiększanie innowacyjności przemysłu i efektywności produkcji, co wpłynie na wzrost konkurencyjności polskiej gospodarki.
Dokonana w najbliższych latach modyfikacja systemu opłat za korzystanie ze środowiska i nowe rozwiązania w tym zakresie powinny przyczyniać się do bardziej efektywnego korzystania z zasobów środowiska, zmniejszania emisji zanieczyszczeń do powietrza i wody oraz ograniczania ilości składowanych odpadów. Zmiany systemu opłat za korzystanie ze środowiska powinny koncentrować się przede wszystkim na uproszczeniu tego systemu i wprowadzeniu ułatwień dla podmiotów korzystających ze środowiska, w szczególności przedsiębiorców (np. w wypełnianiu obowiązków dotyczących naliczania i uiszczania opłat oraz w zakresie obowiązków sprawozdawczych i raportowania), a także dotyczyć m.in. ograniczenia liczby substancji emitowanych do powietrza i wody objętych opłatami. Zmiany w systemie opłat za korzystanie ze środowiska powinny wpłynąć także na poprawę warunków prowadzenia działalności gospodarczej.
Niezmiernie istotna jest również kwestia pełnego wykorzystania możliwości, jakie wiążą się z rozwojem polskich technologii środowiskowych, które w znacznym stopniu wpłyną na zwiększenie innowacyjności gospodarki, a tym samym na wzrost jej konkurencyjności. Należy spodziewać się, że przedsiębiorstwa, chcąc sprostać wymaganiom rynku europejskiego, będą intensywnie wprowadzać nowe rozwiązania technologiczne, bardziej efektywne i bardziej przyjazne środowisku. Wyzwaniem jest wykorzystanie tego potencjału polskich rozwiązań w tym zakresie.
Kluczową dla realizacji podstawowych celów środowiskowych jest ich akceptacja społeczna. Dlatego kształtowanie postaw społeczeństwa sprzyjających zrównoważonemu rozwojowi będzie zadaniem fundamentalnym dla wdrażania standardów ochrony środowiska. Świadomość ekologiczna konsumentów będzie stale rosnąć. Przez zmianę wzorców postaw i zachowań społeczeństwa na bardziej sprzyjające poszanowaniu środowiska, wiele działań uwzględniających zasadę zrównoważonego rozwoju stanie się atrakcyjne rynkowo i wizerunkowo. Ponadto nie jest możliwe osiągnięcie wyznaczonych przez UE standardów w ochronie środowiska bez zaangażowana i poparcia społeczeństwa (oszczędzanie wody, energii, w tym cieplnej i elektrycznej, segregowanie odpadów, korzystanie ze środków transportu w sposób przyjazny środowisku).
IV.
Cele rozwojowe i kierunki interwencji
Cele rozwojowe i kierunki interwencji
| Celem głównym Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko jest zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną gospodarkę. |
Cel główny BEiŚ realizowany będzie przez cele szczegółowe i kierunki interwencji przedstawione na poniższym schemacie (rys. 7).
Rysunek 7. Cele szczegółowe i kierunki interwencji Strategii BEiŚ
Źródło: Opracowanie własne.
Cel 2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię
Siłą napędową każdej gospodarki jest niezakłócony dostęp do nośników energii o odpowiednich parametrach jakościowych i akceptowalnej cenie. Mimo że najczęściej mówi się o potrzebie zachowania bądź wzmocnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju, to termin ten dotyczy de facto odbiorców przemysłowych i indywidualnych. Pojęcie bezpieczeństwa energetycznego użyte w Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko należy rozumieć nie tylko, jako zróżnicowanie źródeł dostaw nośników energii oraz zapewnienie pewności ich dostaw po akceptowalnej dla społeczeństwa i gospodarki cenie, ale także jako optymalne wykorzystanie krajowych zasobów surowców energetycznych, przy jednoczesnym zastosowaniu nowych technologii i aktywnym uczestnictwie w międzynarodowych inicjatywach dotyczących środowiska i energetyki, w których Polska powinna dążyć do uwzględnienia w przygotowywanych rozwiązaniach specyfiki polskiej gospodarki, a w szczególności posiadanej bazy paliwowej.
Aby uzyskać stan trwałego bezpieczeństwa energetycznego należy podjąć ogromny wysiłek inwestycyjny w ramach opisanych poniżej kierunków interwencji. Realizacja procesu modernizacji sektora energetycznego nie może być jednak oderwana od uwarunkowań społecznych. Przedsiębiorstwa sektora energetycznego w swojej działalności powinny kierować się rzetelnością, dążeniem do zapewnienia wysokiej jakości świadczonych usług, przejrzystością funkcjonowania, poszanowaniem środowiska naturalnego oraz zaangażowaniem w rozwój lokalnych społeczności.
2.1. Lepsze wykorzystanie krajowych zasobów energii
Lepsze wykorzystanie krajowych zasobów energii to przede wszystkim zwiększenie pozyskiwania rodzimych surowców z uwzględnieniem rachunku ekonomicznego. Polska posiada duże zasoby konwencjonalnych surowców energetycznych (w szczególności węgla) oraz dość duże zasoby energii odnawialnej, której potencjał jest zróżnicowany w zależności od technologii. Zagadnienia efektywności pozyskania energii ze źródeł konwencjonalnych, niekonwencjonalnych i odnawialnych zostały opisane w kierunkach interwencji pn. Racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin oraz Wzrost znaczenia rozproszonych, odnawialnych źródeł energii. Lepsze wykorzystanie krajowych zasobów energii to także dążenie do najbardziej efektywnego energetycznie wykorzystania pozyskanych surowców. Służą temu kierunki interwencji Poprawa efektywności energetycznej, Modernizacja sektora elektroenergetyki zawodowej oraz Rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii. Lepsze wykorzystanie krajowych zasobów energii to również identyfikowanie nowych możliwości energetycznego wykorzystania dostępnych zasobów dzięki nowym technologiom, jak np. zgazowanie (ewentualnie podziemne) węgla, jego przerób na paliwa ciekłe lub gazowe, energetyczne wykorzystywanie odpadów, obszar rolnictwa energetycznego, w dalszej perspektywie możliwe gospodarcze zastosowanie wychwyconego dwutlenku węgla oraz rozwój pojazdów elektrycznych czy ogniw paliwowych. Zagadnienia te opisane zostały w kierunkach interwencji Wspieranie nowych i promocja polskich technologii energetycznych i Racjonalne gospodarowanie odpadami. Posiadanie dużej ilości zasobów energetycznych oraz możliwości ich wykorzystania to element mogący stanowić o sile Polski i jej gospodarki we współczesnym świecie, pozycjonujący Polskę geostrategicznie. Istotne jest jednak prowadzenie spójnej, długofalowej polityki zarządzania własnymi surowcami energetycznymi i oparcie bezpieczeństwa dostaw energii w większym stopniu na posiadanych zasobach 34 przy uwzględnieniu realiów ekonomicznych. Idea ta powinna także znaleźć swoje odzwierciedlenie w aktywności Polski na arenie międzynarodowej, przez promowanie na różnych forach zalet wykorzystania krajowych surowców energetycznych.
Tabela 3. Tabela obrazująca koncepcję lepszego wykorzystania zasobów krajowych
Źródło: Opracowanie własne.
2.2. Poprawa efektywności energetycznej
W ostatnich 20 latach w Polsce dokonał się znaczący postęp w zakresie efektywnego wykorzystania energii. Energochłonność pierwotna PKB Polski wyrażona w cenach stałych oraz parytecie siły nabywczej wyniosła w 2010 r. 0,180 kgoe/euro05ppp i była wyższa o 19% od średniej europejskiej, spadła o 24 pkt. proc. w porównaniu z 2000 r. W przypadku energochłonności finalnej PKB różnica wyniosła 18% między Polską (0,116) a średnią dla UE (0,098). Po obserwowanym w Polsce do 1993 r. wzroście energochłonności PKB nastąpił okres dynamicznej poprawy tego wskaźnika trwający do 2000 r. (w latach 1993-2000 średnia poprawa wynosiła około 7% rocznie). Od tej pory następowała stopniowa poprawa energochłonności w tempie ponad 2% rocznie, do 2008 r., gdy tempo spadku energochłonności PKB wzrosło do 4%. Spadek energochłonności w dużej mierze jest zasługą przemysłu, gdzie od 1996 r. obserwowane jest systematyczne zmniejszenie zużycia energii do poziomu 14 Mtoe w 2009 r. Udział zużycia energii w gospodarstwach domowych w finalnym zużyciu energii wyniósł 30% w 2011 r., przy czym zużyta energia w około 70% służyła do ogrzewania pomieszczeń, a w około 15% do podgrzewania wody. Liczby te ukazują ogromny z punktu widzenia wspierania poprawy efektywności energetycznej obszar konsumpcji paliw. W sektorze transportu (ok. 27% udział w finalnym zużyciu energii) prawie 95% energii zużywane jest w transporcie drogowym, ponad 2% w transporcie kolejowym, zaś prawie 3% w transporcie lotniczym. Energochłonność sektora usług mającego około 13% udział w finalnym zużyciu energii pozostaje na podobnym poziomie od 1994 r. 35
Zakres działań i wymogów unijnych kompleksowo został przedstawiony w treści przepisów dyrektywy 2012/27/UE i wcześniejszych dokumentów, do których ona odsyła. Zobowiązania te nakładają na Polskę obowiązek osiągnięcia do 2016 r. oszczędności energii finalnej w ilości nie mniejszej niż o 9% w stosunku do średniego zużycia energii w ciągu roku, przy czym uśrednienie obejmować będzie lata 2001-2005. Ponadto przepisy unijne wymagają opracowania tzw. Krajowego Planu Działań dla efektywności energetycznej i określają szczegółowe zasady oraz planowane środki służące poprawie sytuacji w poszczególnych sektorach gospodarki. Mając to na względzie, ustawa o efektywności energetycznej wprowadza mechanizm wsparcia dla działań na rzecz poprawy efektywności energetycznej prowadzący do uzyskania oszczędności energii w trzech obszarach: w wykorzystaniu końcowym, w przesyle i dystrybucji oraz w sektorze wytwarzania. Dotychczas podejmowane działania na rzecz poprawy efektywności energetycznej nie były wystarczająco skoordynowane, dlatego też niezwykle istotne jest rozważenie przekazania odpowiednich uprawnień specjalnie w tym celu powołanej lub już istniejącej instytucji publicznej bądź prywatnej. Stworzenie kompleksowego programu edukacyjnego poprawy efektywności energetycznej (działanie 17) przyczyniłoby się natomiast do kształtowania wśród Polaków zachowań sprzyjających oszczędzaniu energii. Program taki powinien uwzględniać między innymi zagadnienia poprawy efektywności energetycznej w gospodarowaniu ciepłem (ze zwróceniem szczególnej uwagi na ogrzewanie indywidualne) i energią elektryczną. Uzupełnieniem takiego programu powinno być stworzenie możliwości dokonywania działań proefektywnościowych przez osoby prywatne, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe oraz wspieranie budownictwa efektywnego energetycznie (działanie 18). Dużą rolę w poprawie efektywności energetycznej powinny odegrać firmy ESCO 36 , które udostępniają usługi dotyczące finansowania inwestycji zmniejszających zużycie energii. Wymaga to jednak zniesienia uregulowań prawnych utrudniających ich działanie oraz promocji działalności firm ESCO (działanie 19). Za ważny element poprawy efektywności energetycznej należy także uznać systematyczne wspieranie rozwoju wysokosprawnej kogeneracji i ciepłownictwa (działanie 20).
Przyszłe działania na rzecz wzrostu efektywności wykorzystania energii powinny również w dużym stopniu koncentrować się na gospodarstwach domowych oraz na sektorze transportu 37 . Cechą działań poprawiających efektywność energetyczną jest to, że są one stosunkowo mało kapitałochłonne i szybko przynoszą mierzalne korzyści, zatem biorąc pod uwagę problemy na rynku paliw oraz stan, w jakim obecnie znajduje się polski sektor energetyczny, działania te powinny mieć najwyższy priorytet w krótkim i średnim okresie.
Zaniedbania w dążeniu do poprawy efektywności energetycznej mogą wpłynąć negatywnie na konkurencyjność ciągle rozwijającej się polskiej gospodarki. Zahamowanie systematycznej poprawy efektywności energetycznej może także zniwelować oczekiwane korzystne zjawiska związane z odnawianiem mocy wytwórczych oraz przyczynić się do wzrostu emisji pyłów i gazów do powietrza.
2.3. Zapewnienie bezpieczeństwa dostaw importowanych surowców energetycznych
Polska, mimo posiadania dużej ilości własnych surowców energetycznych, nie jest całkowicie niezależna od ich importu. Bezpieczne dostawy ropy naftowej i gazu ziemnego są gwarancją niezakłóconego i stabilnego rozwoju polskiej gospodarki.
Spośród importowanych surowców najważniejsze miejsce zajmuje ropa naftowa. Z uwagi na niewielkie krajowe zasoby aż 97% wykorzystywanego przez rafinerie surowca pochodzi z importu, głównie z Federacji Rosyjskiej (90-95%). Transport ropy naftowej do Polski umożliwia zbudowany w latach 60. XX w. rurociąg "Przyjaźń" oraz terminal naftowy w Gdańsku, który stanowi alternatywną drogę importu ropy naftowej i może być wykorzystywany jako zabezpieczenie dostaw ropy naftowej do Polski. W przypadku wstrzymania lub ograniczenia dostaw surowca rurociągiem "Przyjaźń", polskie rafinerie mogą wykorzystywać terminal na stałe, niemniej koszty transportu ropy naftowej drogą morską wpłynęłyby na łączne koszty dostaw surowca. Dodatkowo zwiększyłoby się również ryzyko przerw w dostawach ropy naftowej do Polski, gdyż alternatywna droga dostaw ropy stałaby się głównym szlakiem jej transportu. Terminal naftowy umożliwia uzupełnienie brakujących wielkości dostaw ropy naftowej. Z uwagi na ekonomikę importu ropy naftowej do Polski z założenia należy dążyć do utrzymania stanu, w którym Polska zaopatrywana jest w ropę naftową rurociągiem (niższe koszty dostaw). Podejmowane są działania na rzecz zróżnicowania źródeł i kierunków transportu ropy naftowej do Polski (np. przez realizację Euroazjatyckiego Korytarza Transportu Ropy Naftowej - EAKTR), przy jednoczesnym zabezpieczeniu alternatywnych dostaw drogą morską. Ropa naftowa jest w całości zużywana jako surowiec w rafineriach. Polskie rafinerie całkowicie zabezpieczają popyt wewnętrzny na benzyny silnikowe, jednak wciąż około 20% oleju napędowego musi być importowane, co wobec rosnącego zużycia paliw w transporcie (głównie oleju napędowego) jest kolejnym czynnikiem uzależnienia importowego kraju.
W perspektywie od około 2024 r. do importowanych surowców energetycznych może dołączyć także uran. Ze względu na to, że złoża rudy uranowej są rozmieszczone równomiernie, głównie w krajach stabilnych politycznie 38 , funkcjonuje rozwinięty rynek paliwa, tworzone są banki paliwa oraz możliwość tworzenia wieloletnich zapasów paliwa jądrowego. Energetyka jądrowa umożliwia zapewnienie stabilnych i trwałych dostaw paliwa dla polskich elektrowni jądrowych. Nie należy także zapominać o możliwości, po wykonaniu stosownych analiz, rozwinięcia w przyszłości własnego krajowego przemysłu pozyskiwania i wzbogacania uranu.
Potrzeba magazynowania importowanych surowców energetycznych wynika z sezonowych nierównomierności zapotrzebowania na gaz ziemny i zachowania tym samym bezpieczeństwa energetycznego. Obecne możliwości magazynowania ropy naftowej stanowią zabezpieczenie na ponad 100 dni użytkowania, a gazu ziemnego na ponad 40 dni.
Zróżnicowanie źródeł dostaw nośników energii i pewność ich dostaw po akceptowalnej dla społeczeństwa i gospodarki cenie są kluczowymi elementami bezpieczeństwa energetycznego. Z tego też powodu działania w tym zakresie zamierza się skierować przede wszystkim na dywersyfikację źródeł i kierunków dostaw gazu ziemnego i ropy naftowej (działanie 21), co z kolei powinno być związane z rozbudową i modernizacją systemu sieci przesyłowych i dystrybucyjnych (działanie 22) oraz zwiększeniem i modernizacją pojemności magazynowych (działanie 23) tych surowców. Państwo polskie będzie kontynuować politykę wspierania polskich firm w pozyskiwaniu dostępu do złóż gazu ziemnego i ropy naftowej poza granicami naszego kraju (działanie 24), jednakże musi się to odbywać bez uszczerbku dla działania 1 (rozpoznanie występowania surowców energetycznych i stworzenie możliwości ich eksploatacji na terytorium kraju oraz wskazanie złóż strategicznych). Zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego należy także upatrywać w silniejszej integracji z rynkami naszych sąsiadów (działanie 25).
Uniezależnienie się od dostaw gazu ziemnego i ropy naftowej z jednego kierunku geograficznego bądź jednym szlakiem dostaw zdecydowanie poprawi bezpieczeństwo energetyczne kraju, wzmacniając tym samym pozycję międzynarodową Polski. W ostatnich latach do działań, które przekładają się na zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego, należy zaliczyć uruchomienie połączenia międzysystemowego polsko-czeskiego w okolicy Cieszyna o przepustowości 0,5 mld m3/rok i zakończenie rozbudowy połączenia międzysystemowego polsko-niemieckiego w okolicy Lasowa, co zwiększyło możliwości odbioru gazu ziemnego z około 1 do 1,5 mld m3/rok.
Warto także podkreślić, że od listopada 2011 r., dzięki wyznaczeniu OGP Gaz - System na operatora na polskim odcinku gazociągu jamalskiego, realizowane są dostawy gazu do Polski w ramach usługi rewersu wirtualnego. Za realizacją tych dostaw przemawiają uwarunkowania ekonomiczne. Usługa ta pozwala na sprowadzanie do Polski przez gazociąg jamalski dodatkowych ilości gazu - do około 2,3 mld m3 gazu rocznie. Istotna jest również rozbudowa podziemnych magazynów gazu (PMG), w których zmagazynowane jest ok. 2 mld m3 surowca.
Jak wcześniej wspomniano, obecnie projektem priorytetowym w obszarze dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego jest budowa terminalu LNG w Świnoujściu (inwestycja jest zaawansowana w ponad 70%, zakończone są dwa projekty towarzyszące - Nabrzeże i Falochron). Realizacja tej inwestycji, której zakończenie planuje się w 2014 r., umożliwi włączenie Polski do globalnego rynku gazu ziemnego.
Wynikająca z dywersyfikacji możliwość zapewnienia większej stabilizacji cen wpłynie pozytywnie na konkurencyjność gospodarki, zwłaszcza branż, dla których gaz ziemny jest istotnym składnikiem kosztotwórczym. Wobec rosnących cen ropy naftowej i prognozowanego znaczącego wzrostu zużycia światowego produktów ropopochodnych Polska musi podjąć niezbędne działania celem zabezpieczenia stałości dostaw ropy naftowej także przy zapewnionej dywersyfikacji kierunków i dróg dostaw oraz w celu utrzymania zdolności rafineryjnych polskich przedsiębiorstw na poziomie zapewniającym maksymalne pokrycie popytu wewnętrznego. Działania podjęte w tym zakresie w najbliższym czasie mogą okazać się kluczowe wobec bardzo napiętej sytuacji na światowym rynku naftowym.
Zaniechanie działań dotyczących dywersyfikacji dostaw importowanych nośników energii może mieć bardzo negatywne konsekwencje dla krajowej gospodarki. Wysokie ceny gazu ziemnego i ropy naftowej obniżą jej konkurencyjność oraz wpłyną negatywnie na jej stabilność. Brak inwestycji w strukturę magazynową oraz sieci przesyłowe i dystrybucyjne może - w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej wywołanej przez czynniki natury technicznej, politycznej bądź wynikających z przyczyn naturalnych - utrudnić bądź nawet uniemożliwić zaopatrzenie kraju w paliwa niezbędne do jego funkcjonowania.
2.4. Modernizacja sektora elektroenergetyki zawodowej, w tym przygotowania do wprowadzenia energetyki jądrowej
Krajowy system elektroenergetyczny obejmuje sieci wraz z przyłączonymi do nich instalacjami do wytwarzania i pobierania energii elektrycznej. Na początku 2012 r. stan mocy elektrycznej osiągalnej wynosił w Polsce 37 201 MW (rys. 10), z czego 33 588,4 MW pochodziło z elektrowni zawodowych. Produkcja energii elektrycznej w styczniu 2012 r. wyniosła 14 953 GWh, podczas gdy zużycie energii elektrycznej w tym czasie wyniosło 14 500 GWh.
Blisko 45% wszystkich urządzeń wytwarzających energię elektryczną ma ponad 30 lat, zaś około 77% ma ponad 20 lat. Biorąc pod uwagę fakt, że przewidywany okres życia bloków węglowych wynosi 40-45 lat, można szacować, że samo odnowienie istniejącego potencjału wymaga wybudowania w ciągu najbliższych lat bloków energetycznych o łącznej mocy od 13 do 18 GW. Proces modernizacji sektora wytwarzania energii elektrycznej pod względem wymagań dotyczących ograniczenia emisji przemysłowych przebiega dość sprawnie. Trudniej będzie jednak Polsce dostosować się do dekarbonizacyjnych celów unijnej polityki energetycznej.
Rysunek 10. Moc elektryczna osiągalna w styczniu 2012 r. [MW]
Źródło: Dane MG.
Z powodu utrzymywania się i prób stopniowego zaostrzania unijnej polityki przeciwdziałania zmianom klimatycznym nastąpił naturalny wzrost zainteresowania źródłami energii o niskiej emisji CO2. Decyzja o uruchomieniu w Polsce siłowni jądrowych znacznie ograniczy emisję gazów cieplarnianych. Energetyka jądrowa jest w stanie zapewnić podaż odpowiedniej ilości energii elektrycznej, przy równoczesnym zachowaniu wymagań związanych z ochroną klimatu. Program taki daje także naszemu krajowi możliwość dostępu do najnowszych technologii oraz zapewnia rozwój wysoko wykwalifikowanych kadr naukowych i technicznych 39 oraz przyczynia się do rozwoju przemysłu.
Rysunek 11. Struktura wiekowa infrastruktury przesyłowej
Źródło: PSE S.A.
W perspektywie kilkuletniej dla zapewnienia stabilnej pracy systemu elektroenergetycznego kluczowy jest rozwój sieci przesyłowych i dystrybucyjnych. Według stanu na dzień 1 stycznia 2012 r. w skład sieci elektroenergetycznej wchodziło 114 km linii o napięciu 750 kV, 5353 km linii o napięciu 400 kV, 8005 km o napięciu 220 kV oraz 32 732 km linii o napięciu 110 kV. Do tego należy dodać 234 404 km linii średnich napięć, 291 671 km niskich napięć oraz 102 stacje najwyższych napięć (220 kV, 400 kV i 750 kV). Brak inwestycji w modernizację i rozbudowę Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE) należy więc uznać za najważniejsze zagrożenie bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej i możliwości wzrostu udziału źródeł odnawialnych, dlatego też należy przeanalizować podejście do taryfowania w zakresie środków na inwestycje sieciowe w elektroenergetyce. Jest to o tyle istotne, iż ograniczenia sieciowe wewnątrz KSE wpływają negatywnie na zdolność wymiany energii z innymi krajami, a niewykluczone, iż ewentualne przejściowe problemy ze zbilansowaniem zapotrzebowania na energię trzeba będzie rozwiązać przez import energii z państw sąsiadujących z Polską. Rozwój infrastruktury energetycznej powinien także uwzględniać potencjalne wystąpienie ekstremalnych zagrożeń naturalnych oraz katastrof.
Rozwijając i modernizując sieć elektroenergetyczną należy mieć na uwadze trendy, jakie zachodzą w wytwarzaniu energii elektrycznej. Rozwijanie odnawialnych źródeł energii, zwłaszcza w formule generacji rozproszonej, oraz dążenie do nieustannego poprawiania efektywności wykorzystania energii sprawiają, iż konieczne jest wdrożenie rozwiązań dotyczących inteligentnych sieci (działanie 26), ponieważ funkcjonujący dotychczas model jednokierunkowego przepływu energii od wielkoskalowych źródeł energii do odbiorcy końcowego będzie ulegał zmianie. Bardzo ważnym elementem, który wchodzi w skład inteligentnej sieci, są inteligentne urządzenia pomiarowe, dzięki którym odbiorca energii posiada stały dostęp do informacji o bieżącym zużyciu energii oraz o jej cenach. Rozwiązanie to niesie ze sobą korzyści także dla przedsiębiorstw energetycznych, które mając stały dostęp do bieżących informacji o zużywanej energii, będą w stanie w sposób bardziej dokładny określać wielkość zapotrzebowania na energię, a co za tym idzie także ograniczać straty energii i wykorzystanie energii pierwotnej. Odbiorcy energii będą z kolei mogli dzięki temu reagować obniżeniem popytu na występowanie szczytów poboru, kiedy ceny są najwyższe.
Niezwykle ważne jest stałe identyfikowanie i usuwanie barier utrudniających funkcjonowanie sektora elektroenergetycznego (działanie 27). Działanie to powinno objąć swoim obszarem etap przygotowywania inwestycji oraz analizę utrudnień w bieżącej działalności przedsiębiorstw energetycznych. Dla rozwoju sektora energetyki w Polsce kluczowe jest kontynuowanie prac nad wdrażaniem energetyki jądrowej (działanie 28) 40 .
Efektem podjętych działań w perspektywie do 2020 r. powinien być wzrost bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej, wynikający ze zmniejszenia liczby przerw w dostawach energii oraz skrócenia czasu ich trwania. Rozwijanie energetyki jądrowej będzie się wiązało z korzyściami związanymi z rozwojem nowych technologii w Polsce, rozwojem badań w dziedzinach powiązanych z sektorem jądrowym oraz wzrostem liczby miejsc pracy nie tylko dla wyspecjalizowanych kadr. Proces wdrażania energetyki jądrowej powinien być także prowadzony z jak największym wykorzystaniem potencjału krajowych instytutów badawczych i przemysłu krajowego.
Należy stwierdzić, iż odsuwanie w czasie działań służących zapewnieniu bezpiecznych dostaw energii elektrycznej mogłoby godzić w interes ekonomiczny państwa, osłabiając jego potencjał gospodarczy. Dlatego konieczne są działania zmierzające do rozpoczęcia inwestycji w nowe moce wytwórcze, aby zapobiec potencjalnemu ryzyku wystąpienia niedoboru mocy, szczególnie po 1 stycznia 2016 roku 41 . Przed tą datą ryzyko wystąpienia niedoborów mocy wzrasta zwłaszcza w okresach remontowania jednostek wytwórczych oraz w przypadku wystąpienia ekstremalnych zjawisk pogodowych. W związku z powyższym celowe wydaje się wprowadzenie mechanizmów ograniczania ryzyka inwestycyjnego.
2.5. Rozwój konkurencji na rynkach paliw i energii oraz umacnianie pozycji odbiorcy
Kwestia cen energii jest kluczowa dla konkurencyjności naszej gospodarki i jej dalszego rozwoju. Przemysł stanowi bardzo istotną część produktu krajowego brutto (w 2011 r. stanowił 37% PKB), dlatego zapewnienie energii po akceptowalnej dla gospodarki cenie jest kluczowym priorytetem dla działań państwa i istotnym elementem Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko. W ostatnich latach, ze względu na konieczność realizacji polityki klimatycznej Unii Europejskiej, występuje presja na wzrost cen energii, które są istotnym elementem kosztów produkcji przemysłowej. Kluczowym obszarem działań nakierowanym na utrzymanie racjonalnych cen będzie wdrażanie mechanizmów konkurencji na rynku energii i gazu.
Krajowe rynki paliw i energii cechują się zróżnicowanym stopniem rozwoju konkurencyjności. Zasady rynkowe w najszerszym stopniu zostały wdrożone w elektroenergetyce, jest to bowiem największy rynek, obejmujący 16,7 mln odbiorców, z czego około 89% stanowią gospodarstwa domowe. Wolumen sprzedaży energii elektrycznej dla tej grupy stanowi około 25% sprzedaży całkowitej, pozostała zaś część to transakcje z grupami odbiorców przemysłowych.
Mimo wprowadzenia dotychczas wielu regulacji, rynek energii elektrycznej nie funkcjonuje w pełni zgodnie z oczekiwaniami, choć obowiązek publicznej sprzedaży energii elektrycznej przez przedsiębiorstwa ją wytwarzające przyniósł oczekiwane efekty. W 2010 r. kontrakty dwustronne między wytwórcą energii a przedsiębiorstwem obrotu nadal były główną formą handlu energią elektryczną (90% sprzedaży) i tylko nieznaczny wolumen był realizowany na giełdzie (4,2%) i rynku bilansującym. W 2011 r. przez giełdę sprzedano już 58,7% energii elektrycznej, a 37% przez kontrakty dwustronne (rys. 12).
Mimo iż od 1 lipca 2007 r. każdy odbiorca ma prawo zmiany dostawcy energii, to ciągle niewielu z nich (zaledwie 0,23%) skorzystało do tej pory z takiej możliwości. Od 2011 r. daje się jednak zaobserwować znaczącą dynamikę wzrostu zmiany sprzedawcy energii elektrycznej, szczególnie w segmencie odbiorców biznesowych oraz instytucjonalnych. Według szacunków Urzędu Regulacji Energetyki, dopiero 165 tysięcy Polaków zdecydowało się na zmianę dostawcy energii elektrycznej 42 .
Gospodarstwa domowe są także najliczniejszą grupą odbiorców na rynku sprzedaży gazu ziemnego (96,94%), jednak udział tej grupy w wolumenie sprzedaży w 2011 r. wyniósł tylko 25,35%. Największy wolumen sprzedaży tego paliwa związany jest z odbiorcami przemysłowymi (61,52%), zwłaszcza dużymi zakładami chemicznymi 43 . W warunkach krajowych obrót gazem ziemnym realizowany jest wyłącznie w ramach kontraktów dwustronnych, natomiast w krajach UE występuje tendencja do rozwoju sprzedaży gazu ziemnego przez giełdy lub węzły wymiany handlowej (tzw. huby). Krajowy rynek detaliczny gazu ziemnego jest niemal całkowicie zdominowany przez jedno przedsiębiorstwo (na rynku detalicznym udział niezależnych podmiotów wynosi poniżej 4%), w związku z tym mimo formalnego otwarcia rynku gazu ziemnego dla wszystkich odbiorców w 2007 r., faktycznie zasada TPA nie funkcjonuje. Hurtowa sprzedaż paliw ciekłych jest prowadzona w ponad 80% przez dwa podmioty. Krajowa produkcja benzyn zabezpiecza całkowicie zapotrzebowanie rynku, natomiast w zakresie oleju napędowego konieczne jest uzupełnienie produkcji krajowej importem. Zmiany cen paliw ciekłych uzależnione są przede wszystkim od notowań ropy naftowej na rynkach światowych, kursu PLN do USD, wysokości stawek podatku akcyzowego i VAT oraz opłaty paliwowej. Ceny paliw ciekłych nie podlegają regulacji i są wyznaczane na zasadach rynkowych. Krajowy rynek węgla, będący typowym rynkiem towarowym, uważa się za relatywnie dobrze działający. Możliwość importu węgla zarówno drogą morską, jak i lądową tworzy warunki do ustalania rynkowych cen tego paliwa.
Rysunek 12. Forma sprzedaży energii elektrycznej w latach 2010 i 2011
Źródło: URE.
W celu poprawy funkcjonowania konkurencyjnych rynków paliw i energii należy przyjąć założenie, że liberalizacja jest procesem ciągłym. W celu dalszego rozwoju konkurencji na rynkach paliw i energii (działanie 29) zakłada się kontynuację wdrażania zmian na rynku energii przy jednoczesnej analizie efektywności już zastosowanych rozwiązań, co oznacza przede wszystkim wspieranie wdrożenia unijnego III pakietu liberalizacyjnego. Należy także systematycznie zwiększać skalę upublicznienia obrotu energią elektryczną oraz monitorować realizację wdrożonych obowiązków w tym zakresie. Powinny być kontynuowane działania na rzecz zwiększenia ułatwień w zmianie sprzedawcy energii elektrycznej, a także inicjowane nowe działania, służące wzmocnieniu pozycji odbiorcy wobec przedsiębiorstw energetycznych. Należy podkreślić jednak, że tak długo, jak ceny dla gospodarstw domowych będą regulowane, a różnice w cenie między sprzedawcami energii elektrycznej w tej grupie odbiorców niewielkie, działania te mogą nie przynieść spodziewanego efektu. Zasadne wydaje się obniżenie obciążeń mających wpływ na cenę energii elektrycznej dla odbiorców końcowych. Specyfika rynku gazu ziemnego wymaga opracowania osobnego programu dotyczącego odchodzenia od obecnego systemu na rzecz rozwiązań bardziej konkurencyjnych. Działania podejmowane w ramach tego kierunku interwencji zawsze powinny brać pod uwagę czynnik społeczny, a przede wszystkim ochronę przed skutkami wzrostu cen najgorzej sytuowanych odbiorców energii. W tym celu należy także dokonać rozpoznania w kraju zjawiska tzw. ubóstwa energetycznego i przystąpić do opracowania programu działań zmniejszających skalę tego zjawiska. Realizując to działanie, należy mieć także na uwadze dążenie do stworzenia wspólnotowego rynku paliw i energii. Efektem wdrożenia powyższych działań powinno być funkcjonowanie efektywnego, konkurencyjnego i transparentnego rynku, na którym ceny będą odzwierciedlać relację podaży i popytu, a sygnały z niego wypływające będą ułatwiały zainteresowanym podmiotom podejmowanie racjonalnych decyzji zwiększających konkurencyjność prowadzonej działalności. Zwiększenie świadomości konsumentów odnośnie do możliwości, jakie daje rynek energii, oraz opracowanie i wprowadzenie mechanizmów chroniących grupy najuboższe przed skutkami wzrostu cen powinny być podstawowymi warunkami, których spełnienie umożliwić może przyszłe zliberalizowanie rynku energii elektrycznej dla gospodarstw domowych.
Opóźnienie działań w zakresie rozwoju konkurencji na rynkach paliw i energii grozi utrwaleniem obecnego stanu rzeczy, który jest nieefektywny i nie sprzyja rozwojowi konkurencji między przedsiębiorstwami energetycznymi. Szczególnie istotne jest rozwijanie konkurencji na rynku gazu ziemnego. Brak konkurencji nie stymuluje przedsiębiorstw do obniżania kosztów i uatrakcyjnienia oferty, co mogłoby skutkować coraz szybszym oddalaniem się polskiej energetyki od światowych standardów.
Akceptowalność cen jest terminem niezwykle trudnym do sprecyzowania, a przy tym jest zagadnieniem bardzo wrażliwym społecznie i zbyt szerokim, aby ująć go w jednym kierunku interwencji. Utrzymanie cen energii na akceptowalnym poziomie jest jednak celem większości działań i kierunków interwencji w Strategii. Widoczne jest to zwłaszcza w kierunku interwencji 2.4, w którym zaproponowane działania nakierowane na modernizację sektora elektroenergetycznego będą kluczowe dla kształtowania się cen energii w najbliższych latach. Obecna infrastruktura wytwórcza produkuje energię znacznie mniej efektywnie niż mogłyby to się odbywać w nowoczesnych elektrowniach konwencjonalnych wytwarzających z węgla kamiennego i brunatnego, zapewniając jednocześnie spełnienie wymagań związanych z ochroną klimatu. Podobnie jest w przypadku działań ujętych w kierunku interwencji dotyczącym efektywności energetycznej, których wdrażanie przyczyni się do racjonalizacji wydatków na energię przedsiębiorstw, jak i gospodarstw domowych. Mimo iż konkurencyjność jest najskuteczniejszym mechanizmem ograniczenia wysokości cen energii, to jak do tej pory możliwość zmiany przez odbiorcę końcowego dostawcy energii w niewielkim stopniu przekłada się na obniżki cen energii, gdyż udział kosztów stałych - zależnych tylko w części od polityki państwa - w cenach energii dla odbiorców końcowych jest znaczny. Podążając w kierunku gospodarki niskoemisyjnej, należy mieć więc na względzie, oprócz potrzeby wspierania bardziej ekologicznych sposobów wytwarzania energii, w nie mniejszym stopniu także interes odbiorców końcowych. W związku z tym poziom udzielanego wsparcia dla ekologicznych sposobów wytwarzania energii będzie uwzględniał interes odbiorców końcowych. Takie podejście będzie kluczowe dla realizacji polityki państwa nakierowanej na zapewnienie akceptowalnych cen energii i rozwój gospodarczy, przy jednoczesnej realizacji zobowiązań dotyczących zrównoważonego rozwoju.
2.6. Wzrost znaczenia rozproszonych, odnawialnych źródeł energii
W latach 2006-2012 pozyskanie energii pierwotnej z OZE wzrosło w Polsce o 78% (z 200 PJ do 356 PJ). Z uwagi na krajowe uwarunkowania geologiczne i klimatyczne, energia pozyskiwana ze źródeł odnawialnych pochodziła w 2011 r. z: biopaliw stałych (85,3%), biopaliw ciekłych (5,8%), z energii wody (2,7%), energii wiatru (3,7%), biogazu (1,8%), z odpadów komunalnych ulegających biodegradacji (0,4%), energii geotermalnej (0,2%) oraz energii promieniowania słonecznego (0,1%). Struktura ta wynika przede wszystkim z charakterystycznych dla naszego kraju warunków geograficznych i możliwych do zagospodarowania zasobów. Udział energii ze źródeł odnawialnych w finalnym zużyciu energii brutto w 2012 r. wynosił ponad 11%, a zgodnie z pakietem klimatyczno-energetycznym udział ten ma osiągnąć 15% w 2020 r. W przypadku zużycia energii elektrycznej brutto w Polsce udział OZE w latach 2006-2012 systematycznie wzrastał i w 2011 r. wynosił 10,6%. Energia elektryczna wytworzona z OZE pochodziła: z biopaliw stałych (56,5%), energii wiatru (28,1%), energii wody (12,1%) oraz z biogazu (3,4%) 44 .
W krajowym systemie energetycznym należy wykorzystywać zalety, jakie daje OZE, dla wzrostu bezpieczeństwa energetycznego na tych obszarach, w których rozwój energetyki zawodowej napotkać może duże ograniczenia. Należy jednak pamiętać, że rozwijanie generacji rozproszonej opartej na odnawialnych źródłach energii będzie wymagało dostosowania do nowych warunków zarówno samej sieci przesyłowej i dystrybucyjnej, jak i procedur dotyczących ich funkcjonowania, zabezpieczeń itp.
Rozwijanie odnawialnych źródeł energii ma także bardzo silny kontekst regionalny, ze względu na zróżnicowanie warunków klimatycznych (rys. 13). Dla rozwoju energetyki wiatrowej najlepsze obszary występują w północnej części Polski, najlepsze warunki do wykorzystania energii słonecznej występują w województwie podkarpackim, w części woj. lubelskiego, południowo-zachodniej części woj. podlaskiego, wschodniej części Mazowsza oraz w okolicach Skierniewic i na Wybrzeżu Gdańskim, najlepsze warunki dla geotermii znajdują się zaś w pasie północno-zachodnim.
Rysunek 13. Rozmieszczenie najbardziej optymalnych stref lokalizacji źródeł OZE (wiatrowych, fotowoltaicznych i geotermalnych)
Mapa nie uwzględnia ograniczeń środowiskowych zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. i ustawą - Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.
W Polsce z każdym rokiem wzrasta ilość biokomponentów wykorzystawanych w paliwach transportowych. W 2012 r. wykorzystano około 217 tys. ton bioetanolu i około 730 tys. ton estrów metylowych kwasów tłuszczowych, tym samym liczony według wartości opałowej udział biokomponentów w paliwach transportowych wyniósł około 6,09% 45 . Zgodnie z założonymi na kolejne lata poziomami Narodowych Celów Wskaźnikowych, udział ten powinien wynieść 7,10% (poziom obowiązujący w 2013 r.) w latach 2014-2016, natomiast w latach 2014-2016, natomiast w latach 2017 i 2018 odpowiednio 7,80% i 8,50%.
Rysunek 14. Zużycie biomasy w elektroenergetyce zawodowej (w tys. GJ)
W celu wspierania inwestycji w odnawialne źródła energii (działanie 30) należy przede wszystkim dążyć do uproszczenia w skali kraju procedur administracyjnych dotyczących inwestycji w ten sektor. Barierą dla rozwoju OZE jest stan infrastruktury przesyłowej i dystrybucyjnej energii elektrycznej, dlatego też istotne jest znalezienie rozwiązań łączących rozwój OZE z rozwojem i modernizacją sieci elektroenergetycznej. Ujednolicenie interpretacji przepisów i zmodyfikowanie systemu wsparcia OZE w kierunku większego rozwoju sieci przyczyniłoby się także do szybszego uruchamiania nowych OZE. Rozwój OZE w Polsce wymaga podjęcia działań mających na celu promocję energetyki odnawialnej w Polsce (działanie 31), opartego o Politykę energetyczną Polski, Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych (KPD), a także sprawozdania okresowe dotyczące postępu w promowaniu i wykorzystaniu energii ze źródeł odnawialnych w Polsce (przygotowane na podstawie art. 22 dyrektywy 2009/28/WE). Celem programu będzie wypracowanie konkretnych działań zapewniających realizację orientacyjnej ścieżki rozwoju poszczególnych technologii OZE określonej w KPD, a w rezultacie osiągnięcie co najmniej 15% udziału energii z OZE w końcowym zużyciu energii brutto do 2020 r. Program powinien zawierać rozwiązania obejmujące kwestie ekonomiczne, społeczne i środowiskowe, tak aby zapewnić zrównoważony rozwój tego sektora gospodarki.
Biorąc pod uwagę krajowy potencjał OZE, szczególną rolę może mieć biomasa. Na cele energetyczne w pierwszej kolejności powinna być wykorzystywana biomasa pochodząca z produktów ubocznych, pozostałości, a także odpadów z rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego. Surowce te powinny być wykorzystywane lokalnie w rozproszonych jednostkach wytwórczych.
Opracowanie zasad i systemu promocji wysokosprawnych instalacji dedykowanych do spalania biomasy ze szczególnym uwzględnieniem małych instalacji (działanie 32) oraz podjęcie inicjatywy wspierania powstawania upraw energetycznych na glebach najniższych kategorii (działanie 33) powinny przyczynić się do zwiększenia udziału OZE w krajowym bilansie energetycznym. Podstawą dla powstawania areałów upraw energetycznych jest jednak zbudowanie przede wszystkim rynku zbytu i właściwie działających powiązań między odbiorcami i producentami biomasy wykorzystywanej dla celów energetycznych. Wzrost lokalnego wykorzystania biomasy, w małych jednostkach wytwórczych wpisuje się w rozwój biogospodarki oraz umożliwia osiągnięcie skumulowanych efektów środowiskowych związanych z ograniczeniem emisji gazów cieplarnianych, gospodarczych - umożliwiających rozwój nowych działalności, a także społecznych w postaci nowych miejsc pracy. Ponadto przyczyni się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, zmniejszenia ilości odpadów w gospodarstwach, rozwiąże problemy z ich składowaniem, ułatwi spełnienie rosnących wymagań w zakresie ochrony środowiska, a także może być źródłem dodatkowych dochodów.
Osiągnięcie celów unijnych w zakresie energii odnawialnej w 2020 r. wymagać będzie produkcji energii elektrycznej brutto z OZE na poziomie około 31 TWh, co będzie stanowić 18,4% końcowego zużycia energii elektrycznej. Obligatoryjne jest także osiągnięcie 10% udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii w transporcie.
W perspektywie do 2020 r. ze wszystkich technologii wykorzystujących OZE największą moc zainstalowaną będzie stanowić energia z elektrowni wiatrowych - 6089 MW 46 . Tymczasem polska sieć w 2015 r. będzie dysponowała jedynie 2060 MW wolnych mocy, a wynika to przede wszystkim z niedostatków w sieciach dystrybucyjnych 47 . Rozwój energetyki odnawialnej - zwłaszcza rozproszonej - ma istotne znaczenie dla realizacji podstawowych celów polityki klimatyczno-energetycznej. Zwiększenie wykorzystania tych źródeł daje szansę na obniżenie emisji CO2 oraz na tworzenie nowych miejsc pracy. Planowane działania powinny doprowadzić do określenia, jaki "mix" OZE jest dla naszego kraju najkorzystniejszy oraz jaka technologia powinna stać się w Polsce dominująca. Zaletami takiej "specjalizacji" będzie wzrost nakładów na badania rozwojowe i wdrożenia. Równie istotne jest stworzenie jak najlepszych warunków dla rozwoju rynku biokomponentów i biopaliw ciekłych m.in. przez uruchomienie systemu wsparcia finansowego, który poprawi opłacalność poszczególnych etapów wytwarzania i wykorzystania biokomponentów.
2.7. Rozwój energetyczny obszarów podmiejskich i wiejskich
Na obszarach wiejskich czy też obszarach w niewielkim stopniu zurbanizowanych mieszka blisko 15 min obywateli (39% mieszkańców Polski). Obszary te charakteryzują się niewielkim stopniem wykorzystania nowoczesnych źródeł energii, bazując raczej na zaspokajaniu potrzeb energetycznych tanimi, łatwo dostępnymi, wysokoemisyjnymi nośnikami, które nie są przyjazne dla środowiska. Najczęściej wykorzystywane są węgiel i drewno (w ponad 80%), które są spalane w nieefektywnych instalacjach domowych. Kolejną cechą tych obszarów jest wyjątkowo zły stan sieci dystrybucyjnych energii elektrycznej, co w połączeniu z oddaleniem od jednostek wytwórczych powoduje przerwy w dostawach energii. Zjawisko przerw w zasilaniu nie tylko ogranicza możliwość rozwoju regionów, ale przede wszystkim ma negatywny wpływ na jakość życia mieszkańców, zwłaszcza w okresie zimowym. Polityka energetyczna na obszarach wiejskich lub w niewielkim stopniu zurbanizowanych stoi zatem przed tymi samymi wyzwaniami co energetyka w ujęciu krajowym.
W obecnych uwarunkowaniach prawnych na gminach spoczywa obowiązek przygotowania założeń do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, które m.in. powinny przeciwdziałać zagrożeniom bezpieczeństwa energetycznego ludności. Jednak niewielka liczba gmin wywiązuje się z tego obowiązku, co może być spowodowane np. brakiem środków finansowych, brakiem odpowiedniej kadry, ale także brakiem przekonania o potrzebie przygotowania takiego planu. W pierwszych dwóch przypadkach nawet nałożenie sankcji za brak przedmiotowego dokumentu nie gwarantuje wykonania ustawowego obowiązku. Poważnym problemem w funkcjonowaniu samorządów jest także fakt, iż zgodnie z obowiązującymi przepisami finansują one oświetlenie ulic, placów i dróg znajdujących się na ich terenie, podczas gdy infrastruktura techniczna należy do przedsiębiorstw energetycznych.
Podstawowym działaniem w tym kierunku powinna być poprawa lokalnego bezpieczeństwa energetycznego (działanie 34), opierająca się przede wszystkim na hierarchicznym systemie planowania energetycznego od szczebla centralnego, przez wojewódzki, po szczebel gminny. Celowym wydaje się także przeprowadzenie analizy skuteczności dotychczas stosowanych rozwiązań i wypracowanie na tej podstawie bardziej efektywnego systemu. Działaniu temu powinny towarzyszyć różnego rodzaju inicjatywy wspierające lokalne planowanie energetyczne, czy to o charakterze informacyjnym, wymiany doświadczeń lub przez promowanie najlepszych praktyk. Wysiłek organów centralnych na rzecz poprawy lokalnego bezpieczeństwa energetycznego powinien skupić się rozwiązaniu zagadnienia własności urządzeń energetycznych, które są finansowane przez samorządy, co ułatwić powinno pracę tym samorządom, dla których istotna jest systematyczna poprawa lokalnej efektywności energetycznej (np. inwestycje podwyższające efektywność energetyczną oświetlenia drogowego są obecnie utrudnione ze względu na możliwy konflikt interesów między jednostką samorządu a przedsiębiorstwem energetycznym).
Działania, w wyniku których większa liczba gospodarstw domowych podłączona będzie do sieci ciepłowniczej lub gazowniczej, nierozłącznie wiążą się z ograniczeniem emisji zanieczyszczeń do powietrza. Równocześnie należy prowadzić kampanie mające na celu zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie przyjaznych środowisku źródeł ciepła oraz konsekwencji niekontrolowanego spalania odpadów. Działania w tym zakresie będą realizowane w ramach kierunku interwencji 3.2.
Odpowiednie planowanie energetyczne stać się może fundamentem rozwoju gospodarczego regionu, podnieść jego konkurencyjność oraz przyczynić się do powstania nowych miejsc pracy. W znacznej mierze wpłynąć może także na poprawę lokalnego bezpieczeństwa energetycznego. Planowanie energetyczne jest istotnym elementem wspierania rozwoju energetyki rozproszonej, co stanowi szansę nie tylko na zapewnienie nieprzerwanych dostaw energii elektrycznej, ale także na rozwój obszarów wiejskich pod kątem pozarolniczej aktywizacji ludności. Przykładem wspierania rozwoju energetyki na obszarach wiejskich (a jednocześnie promowania biogospodarki) jest program wspierania biogazowni rolniczych. Przy występujących obecnie dysproporcjach regionalnych w rozwoju systemu elektroenergetycznego, dodatkowe problemy wynikają ze zdarzających się coraz częściej ekstremalnych zjawisk pogodowych powodujących przerwy w dostawach energii elektrycznej, które na niektórych terenach (szczególnie wiejskich) trwają ponad tydzień. Ponieważ tereny wiejskie wymagają często budowy układów sieciowych o wysokich nakładach kapitałowych, cechując się przy tym stosunkowo niską konsumpcją energii, to inwestycja taka nie jest opłacalna dla inwestorów, co grozi nie tylko utrwalaniem obecnego stanu rzeczy, ale i wzrostem zjawiska długotrwałych przerw w dostawach energii.
2.8. Rozwój systemu zaopatrywania nowej generacji pojazdów wykorzystujących paliwa alternatywne
Polityka unijna przewiduje rozwój flot pojazdów wykorzystujących paliwa alternatywne, takich jak energia elektryczna dla pojazdów elektrycznych, sprężony i skroplony gaz ziemny lub wodór. W swoich działaniach UE powołuje się na cele dotyczące utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu - dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego transportu, w szczególności na cel polegający na obniżeniu do 2050 r. o 60% emisji gazów cieplarnianych pochodzących z transportu. Jedną z głównych przeszkód we wprowadzaniu na rynek krajowy i ogólnoeuropejski pojazdów napędzanych paliwami alternatywnymi jest brak infrastruktury paliw alternatywnych. W związku z powyższym KE podjęła działania legislacyjne mające na celu wsparcie rozwoju transportu wykorzystującego paliwa alternatywne. Rozwój e-mobilności pociąga za sobą dodatkowe korzyści, ponad te dotyczące redukcji emisji CO2 i ograniczenia zależności od importu ropy naftowej. W przypadku pojazdów elektrycznych istnieje możliwość przesyłania energii z akumulatorów z powrotem do sieci w godzinach o wysokim ogólnym zapotrzebowaniu, co może poprawiać bezpieczeństwo energetyczne i obniżać zapotrzebowanie na budowę mocy szczytowych.
Cel 3. (uchylony)
| Nr | Nazwa działania | Wytyczne/Narzędzia/Zadania | Instytucja odpowiedzialna/ Kordynator | Instytucje zaangażowane w realizację 48 | Dokumenty powiązane |
| Kierunek Interwencji 1.1. Racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin | |||||
| 1 | (uchylone) | ||||
| 2 | Dążenie do utrzymania wydobycia węgla na poziomie zapewniającym zaspokojenie zapotrzebowania krajowego | 1) inicjowanie działań na rzecz utrzymania odpowiednich mocy wydobywczych, 2) promowanie nowoczesnych technologii w sektorze górnictwa węgla dla zwiększenia konkurencyjności, poprawy bezpieczeństwa pracy, ochrony środowiska oraz stworzenie podstaw pod rozwój technologiczny i naukowy, 3) promowanie możliwości prośrodowiskowego pozyskiwania energii z węgla (np. zgazowanie podziemne), 4) zwiększenie stopnia zagospodarowania metanu uwalnianego przy eksploatacji węgla w kopalniach przez modyfikację obowiązującego systemu wsparcia. | MG | -/- | Polityka energetyczna Polski |
| 3 | (uchylone) | ||||
| 4 | (uchylone) | ||||
| 5 | (uchylone) | ||||
| 6 | (uchylone) | ||||
| Kierunek Interwencji 1.2. Gospodarowanie wodami dla ochrony przed: powodzią, suszą i deficytem wody | |||||
| 7 | (uchylone) | ||||
| 8 | (uchylone) | ||||
| 9 | (uchylone) | ||||
| 10 | (uchylone) | ||||
| Kierunek Interwencji 1.3. Zachowanie bogactwa różnorodności biologicznej, w tym wielofunkcyjna gospodarka leśna | |||||
| 11 | (uchylone) | ||||
| 12 | (uchylone) | ||||
| 13 | (uchylone) | ||||
| 14 | (uchylone) | ||||
| Kierunek Interwencji 1.4. Uporządkowanie zarządzania przestrzenią | |||||
| 15A | (uchylone) | ||||
| 15B | (uchylone) | ||||
| 16 | (uchylone) | ||||
| Kierunek Interwencji 2.2. Poprawa efektywności energetycznej | |||||
| 17 | Stworzenie kompleksowego programu edukacyjnego poprawy efektywności energetycznej | 1) stworzenie mechanizmu wymiany informacji, doświadczeń i najlepszych praktyk dotyczących poprawy efektywności energetycznej, 2) stworzenie mechanizmu umożliwiającego użytkownikom końcowym łatwy dostęp do wiedzy i szkoleń nt. możliwych środków poprawy efektywności energetycznej, 3) zobligowanie operatorów systemów dystrybucyjnych energii do przekazywania odbiorcom końcowym, razem z rachunkiem za energię, informacji umożliwiających porównanie obecnego zużycia ze zużyciem za ten sam okres w roku poprzednim, 4) upowszechnianie wiedzy nt. norm efektywności energetycznej, jak PN 16001, ISO 14001 i ISO 5001, 5) wspieranie przedsięwzięć ukierunkowanych na oszczędzanie energii elektrycznej przez gospodarstwa domowe, 6) wspieranie przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej w transporcie. | MG | MIiR, MEN | Polityka energetyczna Polski |
| 18 | Stworzenie możliwości dokonywania działań proefektywnościowych przez osoby prywatne, a w szczególności przez spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, oraz wspieranie budownictwa efektywnego energetycznie | 1) opracowanie mechanizmów wsparcia finansowego dla budownictwa efektywnego energetycznie. | MG | MIiR, URE | Polityka energetyczna Polski |
| 19 | Promocja działalności firm ESCO i zniesienie uregulowań prawnych utrudniających ich działanie | 1) analiza możliwości wprowadzenia odpowiednich uregulowań prawnych dotyczących firm ESCO m.in. w prawie zamówień publicznych, ustawie o partnerstwie publiczno-prywatnym i innych, 2) promocja formuły ESCO. | MG | -/- | Polityka energetyczna Polski |
| 20 | Wspieranie rozwoju wysokosprawnej kogeneracji i ciepłownictwa | 1) dokonanie analizy potencjału wysokosprawnej kogeneracji i ciepłownictwa, 2) opracowanie mechanizmów wsparcia wysokosprawnej kogeneracji, poprzedzone analizą potencjału technologii oraz celowości zastosowania mechanizmów wsparcia, 3) podejmowanie działań służących poprawie efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw ciepłowniczych, 4) opracowanie katalogu działań służących zwiększeniu liczby odbiorców podłączonych do sieci ciepłowniczej. | MG | -/- | Program rozwoju wysokosprawnej kogeneracji do 2030 roku |
| Kierunek Interwencji 2.3. Zapewnienie bezpieczeństwa dostaw importowanych surowców energetycznych | |||||
| 21 | Dywersyfikacja źródeł i kierunków dostaw gazu ziemnego i ropy naftowej | 1) dywersyfikacja dostaw ropy naftowej i gazu ziemnego do Polski z innych regionów świata, m.in. przez budowę infrastruktury przesyłowej. | MG | MSZ, MIiR, MSP, podmioty komercyjne rekomendowane do realizacji działania | Polityka energetyczna Polski |
| 22 | Rozbudowa i modernizacja systemu sieci przesyłowych i dystrybucyjnych gazu ziemnego i ropy naftowej | 1) monitorowanie inwestycji dotyczących infrastruktury przesyłowej i dystrybucyjnej gazu ziemnego i ropy naftowej, 2) rozbudowa połączeń międzysystemowych, 3) wspieranie zagospodarowania energetycznego ciśnienia złóż gazu ziemnego i ciśnienia zawartego w transportowanym gazie, 4) likwidacja barier prawnych i proceduralnych wpływających negatywnie na rozbudowę i modernizację sieci przesyłowych i dystrybucyjnych gazu ziemnego i ropy naftowej. | MG | MIiR, MSP, podmioty komercyjne rekomendowane do realizacji działania | Polityka energetyczna Polski |
| 23 | Zwiększenie i modernizacja pojemności magazynowych | 1) wspieranie inwestycji dotyczących rozbudowy infrastruktury magazynowej ropy naftowej i gazu ziemnego, 2) ocena zasadności i skutków ekonomicznych zniesienia obowiązku fizycznego utrzymywania zapasów przez przedsiębiorców w zamian za opłatę celową, przeznaczoną na utrzymywanie zapasów przez podmiot prawa publicznego, 3) dokonanie zmian prawno-regulacyjnych w kierunku usunięcia barier w realizacji inwestycji magazynowych. | MG | MIiR, podmioty komercyjne rekomendowane do realizacji działania | Polityka energetyczna Polski |
| 24 | Pozyskiwanie dostępu do złóż gazu ziemnego i ropy naftowej poza granicami naszego kraju | 1) wsparcie polityczne dla inwestycji służących zwiększeniu pozyskiwania gazu ziemnego i ropy naftowej przez firmy krajowe. | MG | MSZ | Polityka energetyczna Polski |
| 25 | Silniejsza integracja z rynkami naszych sąsiadów | 1) monitorowanie i wsparcie polityczne dla inwestycji dotyczących rozbudowy połączeń z sieciami energetycznymi państw sąsiadujących, 2) likwidacja ograniczeń sieciowych wewnątrz kraju, powodujących obniżenie zdolności importu energii. | MG | URE, MSZ | Polityka energetyczna Polski |
| Kierunek Interwencji 2.4. Modernizacja sektora elektroenergetyki zawodowej, w tym przygotowania do wprowadzenia energetyki jądrowej | |||||
| 26 | Wdrożenie rozwiązań dotyczących inteligentnych sieci | 1) wdrożenie aktu prawnego regulującego zagadnienie inteligentnych sieci odpowiednio dla sieciowych nośników energii (gazu ziemnego, energii elektrycznej i ciepła), 2) realizacja działań w zakresie rozwoju inteligentnych sieci i zarządzania popytem, 3) kontynuowanie wsparcia finansowego ze środków NFOŚiGW na rozwiązania "smart grid" i "smart metering". | MG | MŚ, NFOŚiGW, URE | Polityka energetyczna Polski |
| 27 | Stałe identyfikowanie i usuwanie barier utrudniających funkcjonowanie sektora elektroenergetycznego | 1) monitorowanie inwestycji dotyczących realizacji elektroenergetycznej infrastruktury przesyłowej najwyższych napięć ze szczególnym uwzględnieniem połączeń transgranicznych i międzyregionalnych, 2) monitorowanie inwestycji dotyczących realizacji elektroenergetycznej infrastruktury dystrybucyjnej ze szczególnym uwzględnieniem połączeń międzyregionalnych sieciami wysokiego napięcia, 3) dążenie do zachowania spójności w rozwoju krajowej infrastruktury przesyłowej i dystrybucyjnej - wyrównanie różnic regionalnych w zakresie bezpieczeństwa dostaw energii, 4) zmodyfikowanie dostępnych programów wsparcia, tak aby w większym stopniu uwzględniać aspekt modernizacji linii przesyłowych i dystrybucyjnych (w tym poprawę ich efektywności energetycznej) oraz produkcję chłodu i ciepła. | MG | URE | Polityka energetyczna Polski |
| 28 | Kontynuowanie prac nad wdrażaniem energetyki jądrowej | 1) tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi energetyki jądrowej w Polsce, 2) kontynuowanie finansowania badań naukowych i prac rozwojowych dot. energetyki jądrowej, 3) znalezienie lokalizacji nowego składowiska odpadów nisko- i średnioaktywnych oraz rozpoczęcie jego budowy, 4) przygotowanie do zamknięcia Krajowego Składowiska Odpadów Promieniotwórczych w Różanie, 5) rozpoczęcie prac nad znalezieniem lokalizacji składowiska finalnego, głębokiego, składowania długożyciowych wysokoaktywnych odpadów promieniotwórczych. | MG | PAA, Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych | Polityka energetyczna Polski, Program polskiej energetyki jądrowej |
| Kierunek Interwencji 2.5. Rozwój konkurencji na rynkach paliw i energii oraz umacnianie pozycji odbiorcy | |||||
| 29 | Rozwój konkurencji na rynkach paliw i energii | 1) kontynuowanie działań służących ułatwieniu zmiany sprzedawcy energii elektrycznej, 2) określenie działań służących wzmocnieniu pozycji odbiorcy wobec przedsiębiorstw energetycznych, 3) obniżenie obciążeń mających wpływ na cenę energii elektrycznej dla odbiorców końcowych, 4) rozwój konkurencji na rynku ciepła sieciowego, 5) zapewnienie transparentnych procedur i równorzędnych zasad korzystania z infrastruktury wykorzystywanej do przesyłu ropy naftowej, 6) ustawowa regulacja dostępu stron trzecich do infrastruktury paliwowej (bazy magazynowe, rurociągi produktowe) na zasadach transparentności i równoprawności, 7) ustalenie nowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf dla usług przesyłania i magazynowania paliw gazowych, 8) monitorowanie obciążeń, jakie są nakładane na odbiorców końcowych, przemysł oraz energetykę konwencjonalną wynikających z systemu wspierania energetyki odnawialnej. | MG | URE | Polityka energetyczna Polski, Polityka Rządu RP dla przemysłu naftowego w Polsce, Polityka konkurencji na lata 2011-2013 |
| Kierunek Interwencji 2.6. Wzrost znaczenia rozproszonych, odnawialnych źródeł energii | |||||
| 30 | Wspieranie inwestycji w odnawialne źródła energii | 1) dokonanie analizy funkcjonującego rozwiązania polegającego na wpłacie zaliczki przez inwestora OZE za każdy 1 MW mocy przyłączeniowej, 2) podejmowanie działań zmierzających do poprawy efektywności wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych, 3) zmodyfikowanie systemu wsparcia OZE, 4) systematyczne usuwanie barier w rozwoju biogazowni rolniczych, monitoring rozwoju biogazowni rolniczych. | MG | MŚ, NFOŚiGW, WFOŚiGW, MRiRW | Polityka energetyczna Polski, Krajowy plan działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych |
| 31 | Działania mające na celu promocję energetyki odnawialnej w Polsce | 1) promowanie rozwoju OZE wśród podmiotów gospodarczych, w celu zapewnienia realizacji zobowiązań międzynarodowych w udziale OZE w finalnym zużyciu energii oraz w celu wykreowania jak największej liczby miejsc pracy w sektorze energetyki odnawialnej. | MG | -/- | Polityka energetyczna Polski, Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych |
| 32 | Opracowanie zasad i systemu promocji wysokosprawnych instalacji dedykowanych do spalania biomasy ze szczególnym uwzględnieniem małych instalacji | 1) wspieranie rozwoju instalacji opartych wyłącznie na biomasie (a nie na jej współspalaniu z węglem), wykorzystujących uprawy energetyczne oraz lokalne bioodpady rolnicze 2) objęcie systemem promocji powstawania lokalnych instalacji energetycznych spalających biomasę. | MG | MRiRW | Polityka energetyczna Polski, Krajowy Plan Działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych |
| 33 | Podjęcie inicjatywy wspierania powstawania upraw energetycznych na glebach najniższych kategorii | 1) podejmowanie inicjatyw wspierania mających na celu powstawanie upraw energetycznych na glebach najniższych kategorii (z wyłączeniem użytków wchodzących w skład systemów ekologicznych), uwzględniając lokalizację z punktu widzenia ochrony krajobrazu. | MG | MŚ, MRiRW, ARR, ARiMR | Polityka energetyczna Polski, Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 |
| Kierunek Interwencji 2.7. Rozwój energetyczny obszarów podmiejskich i wiejskich | |||||
| 34 | Poprawa lokalnego bezpieczeństwa energetycznego | 1) analizy skuteczności funkcjonującego systemu planowania energetycznego w województwach i wypracowanie na tej podstawie bardziej efektywnych rozwiązań, 2) zwiększenie roli samorządów wojewódzkich w kształtowaniu bezpieczeństwa energetycznego regionów (w tym szczególnie obszarów wiejskich i podmiejskich) z umocnieniem koordynacyjnych powiązań z lokalnym planowaniem energetycznym na poziomie gminnym oraz planowaniem energetycznym przedsiębiorstw energetycznych, 3) powiązanie planowania energetycznego zgodnie z koncepcją zagospodarowania przestrzennego, 4) upowszechnianie świadomości ekologicznej na terenach wiejskich, 5) stworzenie możliwości rozwoju energetyki rozproszonej wykorzystującej lokalne, odnawialne źródła energii. | MG | MRiRW, MŚ, WFOŚiGW, NFOŚiGW, jednostki samorządu terytorialnego | Polityka energetyczna Polski, Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 2010-2020 |
| Kierunek Interwencji 3.1. Zapewnienie dostępu do czystej wody dla społeczeństwa i gospodarki | |||||
| 35 | (uchylone) | ||||
| 36 | (uchylone) | ||||
| 37 | (uchylone) | ||||
| 38 | (uchylone) | ||||
| 3.2. Racjonalne gospodarowanie odpadami, w tym wykorzystanie ich na cele energetyczne | |||||
| 39 | (uchylone) | ||||
| 40 | (uchylone) | ||||
| 41 | (uchylone) | ||||
| 42 | (uchylone) | ||||
| 43 | (uchylone) | ||||
| 44 | (uchylone) | ||||
| Kierunek Interwencji 3.3. Ochrona powietrza, w tym ograniczenie oddziaływania energetyki | |||||
| 45 | (uchylone) | ||||
| 46 | (uchylone) | ||||
| 47 | (uchylone) | ||||
| Kierunek Interwencji 3.4. Wspieranie nowych i promocja polskich technologii energetycznych i środowiskowych | |||||
| 48A | (uchylone) | ||||
| 48B | (uchylone) | ||||
| 49 | (uchylone) | ||||
| Kierunek Interwencji 3.5. Promowanie zachowań ekologicznych oraz tworzenie warunków do powstawania zielonych miejsc pracy | |||||
| 50 | (uchylone) | ||||
| 51 | (uchylone) | ||||
| 52 | (uchylone) | ||||
| Lp. | Nazwa wskaźnika | Wartość bazowa w 2010 r. | Wartość oczekiwana w 2020 r. | Źródło danych (instytucja bądź publikacja) |
| Cel 1. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska | ||||
| 1 | (uchylona) | |||
| 2 | (uchylona) | |||
| 3 | (uchylona) | |||
| 4 | (uchylona) | |||
| 5 | (uchylona) | |||
| Cel 2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię | ||||
| 6 | ODEX (zagregowany wskaźnik efektywności energetycznej) 49 | 74,5 (dla por. w 2000 r. - 100,0) | 63,0 | GUS, Efektywność wykorzystania energii w latach (dostępne z danymi za rok t-2) |
| 7 | Udział importu gazu ziemnego z kierunku wschodniego w zaopatrzeniu kraju - wskaźnik poglądowy | 89,10% | tendencja malejąca | Sprawozdanie z wyników monitorowania Bezpieczeństwa dostaw paliw gazowych, MG |
| 8 | Stosunek mocy dyspozycyjnej elektrowni zawodowych i przemysłowych do obciążenia elektrowni w dniu maksymalnego zapotrzebowania w MW | 108 | powyżej 115 | Agencja Rynku Energii, Statystyka elektroenergetyki polskiej |
| 9 | SAIDI - wskaźnik przeciętnego systemowego czasu trwania przerwy długiej w przeliczeniu na jednego odbiorcę (nieplanowe, min/odbiorcę) | 316,1 | 200 | Agencja Rynku Energii, Statystyka elektroenergetyki polskiej |
| 10 | SAIFI - wskaźnik przeciętnej systemowej częstości przerw długich i bardzo długich w przeliczeniu na jednego odbiorcę (nieplanowe, szt./odbiorcę) | 3,7 | poniżej 1,5 | Agencja Rynku Energii, Statystyka elektroenergetyki polskiej |
| 11 | Liczba odbiorców posiadających inteligentny licznik energii | brak danych | 80% | Informacja operatorów sieci elektroenergetycznych |
| 12 | Średnia cena sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym - wskaźnik poglądowy | 195,32 zł/MWh | -/- | Coroczna informacja Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki |
| 13 | Liczba odbiorców, którzy zmienili sprzedawcę energii elektrycznej: odbiorcy inni niż gospodarstwa domowe/ gospodarstwa domowe - wskaźnik poglądowy | 7611/1365 50 | -/- | Sprawozdania z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki |
| 14 | Udział trzech największych przedsiębiorstw w podaży paliwa gazowego | 97,3% | tendencja malejąca | Sprawozdania z działalności Prezesa URE |
| 15 | Udział energii ze źródeł odnawialnych w finalnym zużyciu energii brutto | 9,5% | min. 15% | GUS, Energia ze źródeł odnawialnych |
| 16 | Odsetek gmin posiadających założenia do planów zaopatrzenia w ciepło i energię lub inną formę planowania energetycznego | brak danych | 100% | informacja zbiorcza od urzędów marszałkowskich |
| Cel 3. Poprawa stanu środowiska | ||||
| 17 | (uchylona) | |||
| 18 | (uchylona) | |||
| 19 | (uchylona) | |||
| 20 | (uchylona) | |||
| 21 | (uchylona) | |||
| 22 | (uchylona) | |||
| 23 | (uchylona) | |||
| 24 | (uchylona) | |||
| 25 | (uchylona) | |||
| 26 | (uchylona) | |||
6.1. (uchylona)
6.2. Kształcenie kadr
Niezbędne jest stałe poszerzanie i uzupełnianie kompetencji i kwalifikacji osób pracujących w zawodach związanych z energetyką i ochroną środowiska przez:
* poprawę poziomu kompetencji kluczowych jako efektu kształcenia ogólnego, kształcenia i szkolenia zawodowego oraz kształcenia wyższego,
* podniesienie atrakcyjności i elastyczności kształcenia i szkolenia zawodowego, w tym szczególnie elastycznych form szkoleń dorosłych dostosowanych do potrzeb rynku pracy oraz uwzględniających zaangażowanie dorosłych w wykonywanie pracy zarobkowej,
* wzmocnienie zaangażowania pracodawców w kształcenie zawodowe młodzieży oraz w podnoszenie kompetencji i podwyższanie kwalifikacji pracowników i poszukujących pracy,
* rozwijanie uczenia się praktycznego - kształcenia i szkoleń zawodowych opartych na wykonywanej pracy,
* przygotowanie nauczycieli do zmian w kształceniu i szkoleniu zawodowym,
* dostosowanie modelu szkolnictwa wyższego do warunków masowości kształcenia oraz do potrzeb gospodarczych i społecznych,
* rozwijanie poradnictwa edukacyjnego i zawodowego przez całe życie (ang. lifelong guidance),
* modernizowanie systemu oceny osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym, z uwzględnieniem systemu oceny kompetencji nabytych w doświadczeniu zawodowym oraz w innych zakresach edukacji innej niż formalna,
* uznawanie efektów uczenia się niezależnie od miejsca i form ich uzyskania, w tym uznawanie kwalifikacji w ramach krajowego systemu kwalifikacji.
6.3. Zielone ICT (Information and Communication Technologies)
Koncepcja zielonego ICT (technologii informacyjno-komunikacyjnych) to przede wszystkim oszczędność energii elektrycznej wynikająca z postępu technologicznego, efektywniejszego wykorzystania mocy obliczeniowych oraz z odpowiedniej edukacji użytkowników w zakresie korzystania z technik komunikacyjnych i informatycznych. Zastosowanie działań dążących do zmniejszenia zużycia energii dotyczy takich dziedzin jak: wybory konsumenckie 51 , wprowadzanie nowych rozwiązań informatycznych do codziennej pracy, komunikacja elektroniczna oraz systemy pracy zdalnej. Jednym z głównych aspektów zielonego ICT jest dążenie do efektywnego wykorzystywania sprzętu komputerowego, dzięki wirtualizacji serwerów i desktopów, przeniesieniu części procesów do przetwarzania w chmurze (ang. cloud computing) 52 oraz wprowadzeniu rozwiązań terminalowych 53 . Dla zachowania bezpieczeństwa i poufności danych, zastosowanie technologii chmur w administracji publicznej powinno być jednak ograniczone jedynie do rozwiązań tworzonych specjalnie na potrzeby administracji publicznej (np. chmura rządowa czy chmura danego urzędu), które wykluczałyby przetwarzanie danych w systemach teleinformatycznych wyłączonych spod kontroli państwa.
Obecne technologie dostępu do aplikacji dają możliwości przeprowadzania audio-i wideokonferencji, a także komfortowe warunki pracy zdalnej już przy standardowym szerokopasmowym łączu, także tym dostępnym dla użytkowników domowych. Dalszy rozwój mobilnych połączeń oraz jakości dostępnego łącza, a także miejsc zapewniających darmowy dostęp do Internetu, pozwoli na zoptymalizowanie standardów pracy zdalnej oraz możliwości szkolenia pracowników on-line 54 . Jednym z aspektów zielonego ICT są działania zmierzające do redukcji ilości zużywanego papieru, co można osiągnąć przez podwyższenie stopnia faktycznego wykorzystania w firmach oraz administracji publicznej dokumentów elektronicznych, podpisu elektronicznego, korespondencji oraz kalendarzy elektronicznych, stosowania formularzy on-line, przekazywania informacji pracownikom za pomocą mediów elektronicznych. Ważne są również działania, dzięki którym zmniejsza się liczba potrzebnego sprzętu. Powinny być wykorzystywane urządzenia wielozadaniowe oraz rozwiązania pozwalające na centralizację wydruków, ponieważ bardziej wydajne energetycznie jest utrzymanie jednego urządzenia dla kilku czy kilkunastu użytkowników, co rozwiązuje również problem powstawania dużej liczby zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz zużytych baterii i akumulatorów.
Konkretne działania w zakresie rozwoju usług zielonego ICT wskazane są w Strategii Innowacyjna i Efektywna Gospodarka.
6.4. Współpraca międzynarodowa
Współpraca międzynarodowa jest istotnym elementem wsparcia w realizacji strategii BEiŚ. Ze względu na procesy globalizacyjne i internacjonalizację wyzwań podejmowanych w BEiŚ, strategie dotyczące energii i środowiska realizowane przez inne państwa będą wpływać na realizację celów i zadań strategii Polski w tych obszarach. Jednocześnie efektywna realizacja strategii BEiŚ wpływać będzie na wzrost międzynarodowej konkurencyjności Polski, co należy wykorzystać w celu wzmocnienia jej pozycji geostrategicznej.
Współpraca międzynarodowa w przedmiotowym obszarze prowadzona powinna być zarówno w wymiarze dwustronnym, jak i wielostronnym. Wśród najważniejszych zagadnień będących przedmiotem współpracy wymienić można zrównoważony i bezpieczny dla środowiska rozwój własnych zasobów energetycznych, bezpieczeństwo energetyczne i klimatyczne, rozwój bezemisyjnych źródeł energii, w tym energetyki jądrowej, dostęp do wody, bezpieczeństwo żywnościowe, bioróżnorodność itp.
Celem współpracy międzynarodowej powinno być sprzyjanie rozwojowi, transferowi i rozpowszechnianiu nowoczesnych technologii w obszarze energii i środowiska. W praktyce istotne jest również pozyskiwanie poparcia (w szczególności w wymiarze europejskim) dla polskich interesów w obszarze energii i środowiska w dyskusjach na forum UE i na innych płaszczyznach współpracy międzynarodowej. Narzędziami realizacji współpracy międzynarodowej w wymiarze zarówno wielo-, jak i dwustronnym mogą być zagraniczne i krajowe wizyty studyjne; konsultacje polityczne na wysokim szczeblu oraz na poziomie eksperckim; warsztaty i konferencje międzynarodowe.
6.5. (uchylona)
V.
System realizacji
System realizacji
W dniu 24 listopada 2009 r. Rada Ministrów przyjęła dokument Plan uporządkowania strategii rozwoju, który wprowadza działania porządkujące w obszarze obowiązujących dokumentów strategicznych, w szczególności polityk, strategii i programów rozwoju. Głównym celem Planu jest ograniczenie liczby dokumentów strategicznych do długookresowej strategii rozwoju kraju (Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności), średniookresowej strategii rozwoju kraju (Strategia Rozwoju Kraju 2020) oraz 9 strategii zintegrowanych obejmujących najważniejsze obszary funkcjonowania państwa, co zapewnić ma większą przejrzystość, efektywność i spójność systemu planowania strategicznego w Polsce. Strategie te powiązane są także z Krajowym Programem Reform, który stanowi główny element wdrażania Strategii Europa 2020 w Polsce oraz z Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do 2030 r.
Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, będąc jedną z 9 zintegrowanych strategii rozwoju, powstałych na podstawie ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, jest ściśle powiązana z pozostałymi strategiami i tworzy z nimi spójny i komplementarny system planowania rozwoju w Polsce. Ze względu na fakt, iż ochrona środowiska jest obszarem horyzontalnym, realizacja celów w tym zakresie nie ogranicza się jedynie do strategii BEiŚ, a jest obecna we wszystkich strategiach.
Strategią, w stosunku do której zidentyfikowano najwięcej pól komplementarności z BEiS - szczególnie w aspekcie środowiskowym - jest Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa (SZRWRiR). Wynika to z faktu, że rolnictwo w bezpośredni sposób jest uzależnione od stanu środowiska. Ponadto oddziaływanie rolnictwa na środowisko jest bardzo duże ze względu na powierzchnię obszarów rolnych w Polsce, a zdecydowana większość form ochrony przyrody znajduje się na obszarach wiejskich. Silne wzajemne powiązania widoczne są także w obszarze energii odnawialnej oraz adaptacji do zmian klimatu. Cele i priorytety określone w kontekście tej problematyki będą realizowane przez obie strategie. Ważna jest również komplementarność tych dokumentów w zakresie: gospodarki wodnej, ochrony różnorodności biologicznej, gospodarki odpadami, a także promowania zachowań ekologicznych i tworzenia zielonych miejsc pracy.
Drugą strategią istotną z punktu widzenia komplementarności z BEiŚ jest Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki (SIEG). SIEG przyjmuje założenie, że mocną stroną wpływającą na rozwój innowacyjności w Polsce jest duży potencjał przyrodniczy. Z drugiej strony barierą rozwoju może być: wysoka energochłonność gospodarki, niskie zainteresowanie przedsiębiorców wdrażaniem systemów zarządzania środowiskowego, niska świadomość ekologiczna konsumentów oraz przedsiębiorstw, zwłaszcza sektora MŚP, niedostateczne uwzględnienie kwestii ograniczenia materiało- i energochłonności przez przedsiębiorstwa. Wskazane w tabeli kierunki interwencji i działania BEiŚ komplementarne wobec SIEG są odpowiedzią na zdiagnozowane w zakresie innowacyjności bariery. Widać to szczególnie wyraźnie w obszarze efektywnego gospodarowania zasobami (w tym gospodarka odpadami), uporządkowania zarządzania przestrzenią, efektywności energetycznej oraz rozwoju technologii środowiskowych i energetycznych. Jednym z dwóch programów wykonawczych do SIEG, który powinien przyczynić się również do realizacji celów BEiŚ, jest Narodowy Program Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej. Program będzie koncentrował się na rozwoju gospodarki niskoemisyjnej przy zapewnieniu zrównoważonego rozwoju kraju przez m.in. rozwój niskoemisyjnych źródeł energii, poprawę efektywności gospodarowania surowcami i materiałami, rozwój i wykorzystanie technologii niskoemisyjnych oraz promocję nowych wzorców konsumpcji.
Ponadto w strategii BEiŚ uwzględniono kierunki interwencji ściśle związane z obszarami aktywności państwa ujętymi w innych strategiach. Takim przykładem jest promowanie zachowań ekologicznych i tworzenie nowych miejsc pracy. Działania w tym obszarze znajdują się we wszystkich strategiach.
Należy również podkreślić, że strategia BEiŚ nie jest dokumentem obejmującym wszystkie zagadnienia środowiskowe. Istnieją obszary, które uznano za istotne z punktu widzenia realizacji celów innych strategii. Przykładem może być ochrona gleb (ujęta w SZRWRiR) lub problem hałasu (SRT). Poniższa tabela przedstawia wzajemne relacje między BEiŚ a pozostałymi strategiami zintegrowanymi.
Tabela 6. Korelacje między Strategią BEiŚ i pozostałymi strategiami rozwoju
Źródło: Opracowanie własne.
Strategia BEiŚ nakreśla ogólne kierunki rozwoju sektorów energetyki i środowiska, wskazując konkretne działania, które należy podjąć, aby urzeczywistnić cel główny strategii. Wyszczególnione działania mają zróżnicowany charakter: planistyczny, prawny, administracyjny bądź analityczny. Część działań ma także charakter infrastrukturalny. Zdecydowana większość działań (także inwestycyjnych) będzie realizowana na podstawie przyjętego przez Radę Ministrów dokumentu określającego politykę energetyczną Polski oraz opracowanych osobno programów i innych dokumentów operacyjnych przewidzianych w krajowym systemie zarządzania strategicznego i to właśnie te dokumenty będą stanowić o wysokości i sposobie finansowania działań oraz o dokładnym przebiegu ich realizacji.
Zgodnie z Planem uporządkowania strategii rozwoju, Minister Gospodarki pełni rolę koordynatora Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko we współpracy z Ministrem Środowiska. Ich rolą jest inicjowanie działań wynikających ze strategii, koordynacja wdrażania działań, monitorowanie realizacji celów oraz zapewnienie spójności między BEiŚ a dokumentami o charakterze wykonawczym (politykami, planami i programami rozwoju). Minister Gospodarki w porozumieniu z Ministrem Środowiska może w każdym czasie powołać zespół zadaniowy do przygotowania określonych rozwiązań prawnych lub organizacyjnych, związanych z realizacją strategii. Istotne znaczenie w realizacji celów BEiŚ będą pełnić podmioty na poziomie regionalnym i lokalnym, w szczególności wojewoda oraz samorząd województwa, który jest odpowiedzialny za zadania związane z programowaniem i realizacją kluczowych działań rozwojowych w regionie. W tym zakresie samorząd województwa bierze udział w opracowaniu dokumentów o charakterze strategicznym i wdrożeniowym, w tym programów operacyjnych w ramach polityki spójności. Narzędziem szczególnej wagi w systemie realizacji BEiŚ może okazać się kontrakt terytorialny, stanowiący umowę określającą cele i przedsięwzięcia priorytetowe, które mają znaczenie dla rozwoju kraju oraz wskazanego województwa. Zakres kontraktu (cele i przedsięwzięcia priorytetowe, jak również sposób finansowania, koordynacji i realizacji, a także dofinansowanie programów służących realizacji umowy partnerstwa w zakresie polityki spójności) będzie uzgadniany na etapie negocjacji między stroną rządową (właściwi ministrowie i wojewodowie) i samorządową (poziom wojewódzki, z uwzględnieniem potrzeb na poziomie lokalnym). Instrument ten ma szansę zapewnić optymalne dostosowanie interwencji w obszarze energetyczno-środowiskowym z poziomu centralnego do potrzeb regionów, z uwzględnieniem ich specyficznych potencjałów.
W realizacji zapisów BEiŚ ważną rolę będzie odgrywał Komitet Koordynacyjny do spraw Polityki Rozwoju, który jako organ opiniodawczo-doradczy Prezesa Rady Ministrów zapewnia efektywną koordynację programowania i wdrażania obowiązujących polityk rozwoju, a także monitoruje i ocenia stan jej realizacji.
Strategie, polityki, programy lub inne dokumenty o charakterze strategicznym lub wykonawczym przygotowywane na poziomie krajowym, które będą projektowane w okresie obowiązywania niniejszego dokumentu (do 2020 r.) i będą oddziaływały na obszary ujęte w BEiŚ, powinny w trakcie prac zostać poddane analizie zgodności z zapisami BEiŚ. Analizy będzie dokonywać MG wraz z MŚ 55 . Dokumenty strategiczne szczebla regionalnego powinny natomiast uwzględniać zapisy i wytyczne BEiŚ. Dotyczy to w szczególności takich dokumentów jak wojewódzkie strategie rozwoju i plany zagospodarowania przestrzennego województw.
W celu bieżącego nadzoru nad postępami we wdrażaniu Strategii BEiŚ oraz dla celów informacyjnych, do końca listopada każdego roku, Minister Gospodarki wraz z Ministrem Środowiska będą przedkładać Radzie Ministrów sprawozdanie z realizacji BEiŚ za rok poprzedni zawierające:
* listę działań, których realizacja została rozpoczęta w danym roku,
* stan prac nad realizowanymi działaniami,
* listę działań zakończonych w danym roku,
* tabelę wskaźników uzupełnioną o dane z roku sprawozdawczego w ujęciu narastającym,
* propozycje modyfikacji sposobu realizacji działań, w dostosowaniu do bieżącej sytuacji.
Sprawozdanie z realizacji BEiŚ - przed jego przedłożeniem Radzie Ministrów - podlegać będzie opiniowaniu przez Komitet Koordynacyjny do spraw Polityki Rozwoju. Strategia BEiŚ podlegać więc będzie także okresowej ocenie realizacji w odniesieniu do celów i priorytetów średniookresowej strategii rozwoju kraju, której dokonuje minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego.
VI.
Ramy finansowe
Ramy finansowe
Wyszczególnione w BEiŚ działania planistyczne, administracyjne oraz analityczne, co do zasady, mają być realizowane w ramach obecnie istniejącej struktury administracyjnej, nie powodując znaczącego wzrostu obciążeń dla budżetu państwa. Realizacja tego rodzaju działań powodować będzie koszty przeprowadzenia stosownych analiz, koszty kampanii edukacyjnych bądź promujących poszczególne zagadnienia. Większe koszty (w tym wzrostu zatrudnienia) mogą zostać spowodowane ewentualnym podjęciem decyzji o utworzeniu nowej instytucji odpowiedzialnej za koordynowanie poprawy efektywności energetycznej oraz podnoszenie nakładów na badania naukowe związane z energetyką i środowiskiem.
Dyrektywy UE wymienione w Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko:
* dyrektywa Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych (tzw. dyrektywa ściekowa),
* dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. dyrektywa siedliskowa),
* dyrektywa Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów,
* dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna),
* dyrektywa 2004/107/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu,
* dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tzw. dyrektywa powodziowa),
* dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (tzw. dyrektywa CAFE),
* dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy,
* dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (tzw. dyrektywa OZE),
* dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE z dnia 21 października 2009 r. ustanawiająca ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla projektów związanych z energią,
* dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola).
Dokumenty powiązane
Jeżeli chcesz mieć dostęp do wszystkich dokumentów powiązanych, zaloguj się do LEX-a Nie korzystasz jeszcze z programów LEX? Zamów dostęp testowy »