Wprowadzenie programu zwalczania wścieklizny.
Dz.U.2017.69
Akt utracił mocROZPORZĄDZENIE
MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1
z dnia 30 grudnia 2016 r.
w sprawie wprowadzenia programu zwalczania wścieklizny
ZAŁĄCZNIK 2
PROGRAM ZWALCZANIA WŚCIEKLIZNY
PROGRAM ZWALCZANIA WŚCIEKLIZNY
Państwo członkowskie: Rzeczpospolita Polska
Choroba: Wścieklizna (Rabies)
Wniosek o współfinansowanie na lata: 2017 i 2018
2. Dane historyczne dotyczące sytuacji epizootycznej w zakresie wścieklizny
W okresie międzywojennym oraz w pierwszych latach po II wojnie światowej głównym nosicielem wścieklizny na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej były psy. Wprowadzenie w 1949 r. obowiązkowego szczepienia psów przeciwko wściekliźnie pozwoliło na znaczne ograniczenie występowania tej choroby. Liczba zachorowań na wściekliznę wśród zwierząt obniżyła się z ponad 3600 w 1946 r. do 73 w 1956 r. Problem wścieklizny pojawił się ponownie, kiedy zaczęto rejestrować coraz więcej przypadków tej choroby w środowisku zwierząt wolno żyjących. W latach 1946-1956 wśród zwierząt dzikich zgłaszano rocznie od 1 do 6 przypadków wścieklizny. W 1957 r. nie zanotowano żadnego takiego przypadku, natomiast w latach następnych zauważalny był wzrost zachorowań wśród zwierząt dzikich - w szczególności u lisów. Pod koniec lat siedemdziesiątych liczba zachorowań u zwierząt dzikich przekraczała liczbę zachorowań u zwierząt domowych.
W 1990 r. w Rzeczypospolitej Polskiej stwierdzono 2045 przypadków wścieklizny, w tym 1668 przypadków wśród zwierząt dzikich (1374 przypadki u lisów). Najwięcej przypadków tej choroby zanotowano w ówczesnych województwach: poznańskim (157), opolskim (139), koszalińskim (133), szczecińskim (130), bydgoskim (123) oraz słupskim (103). Pojedyncze przypadki odnotowano w lubelskim, łomżyńskim, łódzkim oraz przemyskim, natomiast nie odnotowano ich w bialskopodlaskim.
W 1991 r. stwierdzono 2287 przypadków wścieklizny, w tym 1864 u zwierząt dzikich, z czego 1513 przypadków u lisów. Wścieklizny nie odnotowano w ówczesnym województwie lubelskim, a pojedyncze przypadki wystąpiły w przemyskim, łódzkim, łomżyńskim oraz krośnieńskim.
W 1992 r. stwierdzono 3084 przypadki wścieklizny, w tym u zwierząt dzikich 2549, z czego 2079 u lisów.
Z uwagi na rozprzestrzenianie się wścieklizny w 1993 r. rozpoczęto akcję doustnych szczepień przeciwko wściekliźnie lisów wolno żyjących.
W 1993 r. stwierdzono 2648 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 2166 u zwierząt dzikich, z czego 1803 u lisów.
W 1994 r. stwierdzono 2238 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym u zwierząt dzikich 1788, z czego 1506 u lisów.
W 1995 r. stwierdzono 1973 przypadki wścieklizny u zwierząt, w tym 1528 u zwierząt dzikich, z czego 1280 u lisów.
W 1996 r. stwierdzono 2527 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 2064 u zwierząt dzikich, z czego 1779 u lisów.
W 1997 r. stwierdzono 1494 przypadki wścieklizny u zwierząt, w tym 1239 u zwierząt dzikich, z czego 1091 u lisów.
Efektem nieustającego przeprowadzania szczepień w zachodniej części terytorium Rzeczypospolitej Polskiej był spadek liczby przypadków wścieklizny, a także brak jej występowania od dłuższego czasu na terenach województw: zachodniopomorskiego, lubuskiego i dolnośląskiego.
W 1998 r. stwierdzono 1329 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 1120 u zwierząt dzikich, z czego 927 u lisów.
W 1999 r. stwierdzono 1148 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 721 u lisów.
W 2000 r. stwierdzono 2224 przypadki wścieklizny u zwierząt, w tym 1583 u lisów, a w 2001 r. stwierdzono 2964 przypadki wścieklizny u zwierząt, w tym 2224 u lisów.
W trakcie przeprowadzanych akcji szczepień zaobserwowano "przemieszczanie się" wścieklizny do wschodniej części terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, czyli na obszary nieobjęte do tej pory szczepieniami, oraz występowanie pojedynczych przypadków wścieklizny na terenach przygranicznych z Republiką Czeską.
W 2002 r. liczba przypadków wścieklizny u zwierząt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wyniosła 1119, z czego 1038 przypadków zanotowano u zwierząt dzikich, w tym 884 u lisów. W 2002 r. największą liczbę przypadków wścieklizny zanotowano w województwie wielkopolskim - 339.
W 2003 r. stwierdzono 388 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 314 u zwierząt dzikich, z czego 233 u lisów.
W 2004 r. stwierdzono 136 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 114 u zwierząt dzikich, z czego 86 u lisów.
W 2005 r. stwierdzono 138 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 102 u zwierząt dzikich, z czego 84 u lisów.
W 2006 r. stwierdzono 82 przypadki wścieklizny u zwierząt, w tym 63 u zwierząt dzikich, z czego 43 u lisów.
W 2007 r. stwierdzono 70 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 55 u zwierząt dzikich, z czego 42 u lisów.
W 2008 r. stwierdzono 29 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 24 u zwierząt dzikich, z czego 19 u lisów.
W 2009 r. stwierdzono 8 przypadków wścieklizny u zwierząt dzikich, z czego 6 u lisów.
W 2010 r. liczba przypadków wścieklizny ponownie wzrosła. W roku tym zanotowano 151 przypadków, z czego 145 przypadków stwierdzono u zwierząt innych niż nietoperze. Występowanie wścieklizny u zwierząt innych niż nietoperze odnotowano w województwie małopolskim oraz w województwach, w których choroba występowała w roku poprzednim. W województwie małopolskim stwierdzono najwięcej przypadków wścieklizny (118). W 2010 r. poziom uodpornienia i pobrania szczepionki u lisów wolno żyjących w Polsce wyniósł odpowiednio 84,90% i 89,15%.
W 2011 r. stwierdzono 160 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 156 u zwierząt innych niż nietoperze. Najwięcej przypadków wścieklizny zanotowano w województwie małopolskim (60) i podkarpackim (63). Występowanie wścieklizny u zwierząt innych niż nietoperze odnotowano w województwie śląskim i warmińsko-mazurskim oraz w województwach, w których choroba występowała w roku poprzednim. W województwie śląskim stwierdzono 1 przypadek, natomiast w województwie warmińsko-mazurskim stwierdzono 6 przypadków wścieklizny u zwierząt innych niż nietoperze. W 2011 r. poziom uodpornienia i pobrania szczepionki u lisów wolno żyjących w Polsce wyniósł odpowiednio 79,50% i 86,49%.
W 2012 r. stwierdzono 257 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 254 u zwierząt innych niż nietoperze. Najwięcej przypadków zanotowano w województwie małopolskim (24) i podkarpackim (213). Wściekliznę u zwierząt innych niż nietoperze stwierdzono jedynie w województwach, w których choroba występowała w roku poprzednim. W 2012 r. poziom uodpornienia i pobrania szczepionki u lisów wolno żyjących w Polsce wyniósł odpowiednio 79,29% i 87,10%.
W 2013 r. stwierdzono 204 przypadki wścieklizny u zwierząt, w tym 196 u zwierząt innych niż nietoperze. Występowanie wścieklizny u zwierząt innych niż nietoperze odnotowano w województwie świętokrzyskim oraz w województwach, w których choroba występowała w roku poprzednim, z wyjątkiem województwa podlaskiego, śląskiego i warmińsko-mazurskiego. W województwie świętokrzyskim stwierdzono 2 przypadki wścieklizny. Najwięcej przypadków wścieklizny zanotowano w województwie małopolskim (58) i podkarpackim (121). W 2013 r. poziom uodpornienia i pobrania szczepionki u lisów wolno żyjących w Polsce wyniósł odpowiednio 75,11% i 86,05%.
W 2014 r. stwierdzono 105 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 98 u zwierząt innych niż nietoperze. Występowanie wścieklizny u zwierząt innych niż nietoperze odnotowano w województwie podlaskim oraz w województwach, w których choroba występowała w roku poprzednim. W województwie podlaskim stwierdzono 4 przypadki wścieklizny. Najwięcej przypadków wścieklizny zanotowano w województwie małopolskim (81). W 2014 r. poziom uodpornienia i pobrania szczepionki u lisów wolno żyjących w Polsce wyniósł odpowiednio 59,77% i 88,27%.
W 2015 r. stwierdzono 97 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 93 u zwierząt innych niż nietoperze. Występowanie wścieklizny u zwierząt innych niż nietoperze odnotowano jedynie w województwach, w których choroba występowała w roku poprzednim. Najwięcej przypadków wścieklizny zanotowano w województwie małopolskim (79). W 2015 r. poziom uodpornienia i pobrania szczepionki u lisów wolno żyjących w Polsce wyniósł odpowiednio 54,10% i 89,10%.
Od 2002 r., w którym doustnymi szczepieniami przeciwko wściekliźnie lisów wolno żyjących objęto całe terytorium kraju, liczba przypadków wścieklizny u zwierząt innych niż nietoperze zmniejszała się systematycznie aż do 2009 r. W 2010 r. wściekliznę stwierdzono w województwie małopolskim po kilku latach jej nieobecności. Podejrzewa się, że powódź, która wystąpiła bezpośrednio po wiosennej akcji szczepień, mogła wpłynąć negatywnie na uodpornienie lisów przeciwko wściekliźnie w tym województwie. Pojawienie się wścieklizny po 2010 r. w województwie śląskim i świętokrzyskim było prawdopodobnie spowodowane migracją zakażonych dzikich zwierząt z obszaru województwa małopolskiego. Ponadto podejrzewa się, że wzrost liczby przypadków w województwie podkarpackim po 2010 r. był również konsekwencją sytuacji epizootycznej w województwie małopolskim. Natomiast ponowne pojawienie się wścieklizny w tym okresie w województwie podlaskim i warmińsko-mazurskim było prawdopodobnie wynikiem migracji zakażonych dzikich zwierząt z terytorium Białorusi i Federacji Rosyjskiej (Obwód Kaliningradzki).
W okresie po 2009 r. największą liczbę przypadków wścieklizny stwierdzono w województwie małopolskim i podkarpackim.
Główną przeszkodą i ograniczeniem w zwalczaniu wścieklizny w południowo-wschodniej części Polski wydają się trudności w uodparnianiu lisów bytujących w bezpośrednim sąsiedztwie siedzib ludzkich, np. na obszarach zabudowanych. Znaczna część przypadków wścieklizny w województwie małopolskim i podkarpackim została bowiem stwierdzona w ostatnich latach w okolicy zabudowań.
Szczegółowe dane dotyczące występowania wścieklizny u zwierząt w Polsce w latach 2010-2015 zawierają załączniki nr 1-6 do programu.
Poziom uodpornienia i pobrania szczepionki u lisów wolno żyjących utrzymuje się w ostatnich latach na wysokim poziomie. Spadek poziomu uodpornienia w 2014 i 2015 r. spowodowany był zastąpieniem testu RFFIT testem ELISA, który ma odmienną charakterystykę. W 2014 r. część próbek w ramach badania serologicznego została bowiem przebadana testem ELISA, natomiast w 2015 r. wszystkie próbki zostały przebadane testem ELISA.
3. Opis przedłożonego programu
Zgodnie z ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1539, z 2015 r. poz. 266 i 470 oraz z 2016 r. poz. 1605) wścieklizna należy do chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (załącznik nr 2 do ww. ustawy).
Lisy wolno żyjące na obszarach określonych przez ministra właściwego do spraw rolnictwa, zgodnie z art. 56 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, podlegają obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu przeciwko wściekliźnie, przeprowadzanemu przez wojewódzkiego lekarza weterynarii.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie przeprowadzania ochronnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie (Dz. U. poz. 1737) szczepionka jest rozrzucana z samolotu lub śmigłowca lub wykładana ręcznie dwa razy do roku na obszarach lasów oraz we wszystkich miejscach bytowania lisów wolno żyjących. Szczepionka może być podana raz w roku, jeżeli na terenie województwa nie stwierdzono wścieklizny w okresie dwóch kolejnych lat. Natomiast szczepień ochronnych nie przeprowadza się, jeżeli na terenie województwa nie stwierdzono wścieklizny w okresie co najmniej trzech kolejnych lat.
W przypadku stwierdzenia wścieklizny na terenie województwa, w którym nie stwierdzono wścieklizny w okresie co najmniej trzech kolejnych lat, wojewódzki lekarz weterynarii wyznacza obszar o promieniu co najmniej 50 km od ogniska wścieklizny, zwany dalej "strefą ochronną". Szczepienia ochronne w strefie ochronnej przeprowadza się dwa razy do roku przez okres trzech kolejnych lat od dnia stwierdzenia wścieklizny w tej strefie. Szczepienia ochronne w strefie ochronnej można przeprowadzić raz w roku, jeżeli w strefie ochronnej nie stwierdzono wścieklizny w okresie dwóch kolejnych lat.
Natomiast w przypadku istnienia ryzyka przeniesienia wścieklizny z innej części województwa lub z innego województwa, lub z obszaru położonego poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej wojewódzki lekarz weterynarii może wyznaczyć na terenie województwa obszar o szerokości co najmniej 50 km, na którym przeprowadza się szczepienia ochronne.
Jeżeli na obszarach, na których przeprowadzono szczepienia ochronne, wystąpiła katastrofa naturalna w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. z 2014 r. poz. 333 i 915 oraz z 2016 r. poz. 1954) mogąca ujemnie wpłynąć na podjęcie szczepionki przez lisy lub stwierdzono pogorszenie sytuacji epizootycznej w odniesieniu do wścieklizny, dopuszcza się przeprowadzenie dodatkowych szczepień ochronnych.
Liczba dawek szczepionki nie może być mniejsza niż 20 dawek na 1 km2 powierzchni, na której przeprowadza się szczepienia ochronne.
Badania monitoringowe wykonywane w celu określenia efektywności doustnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie przeprowadza się na podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt (Dz. U. poz. 2813, z późn. zm.). Zgodnie z tym rozporządzeniem w celu kontroli wścieklizny pobiera się do badań tkankę mózgową, surowicę i żuchwę od 4 lisów odstrzelonych na każdych 100 km2 obszaru, na którym lisy wolno żyjące zostały objęte szczepieniem ochronnym przeciwko wściekliźnie. Natomiast w celu izolacji i określenia szczepu wirusa wścieklizny do badań przesyła się tkankę mózgową lisów wolno żyjących, u których w badaniu laboratoryjnym potwierdzono wściekliznę.
Realizacja programu w odniesieniu do gatunków zwierząt wrażliwych na wściekliznę, innych niż lisy wolno żyjące, polega na zwalczaniu wścieklizny zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt oraz rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 stycznia 2005 r. w sprawie zwalczania wścieklizny (Dz. U. poz. 103).
4. Środki przewidziane w programie
4.1. Skrócony opis środków przewidzianych w programie
Rok: 2017
kontrola
badania
szczepienia
zwalczanie, kontrola lub monitorowanie
Rok: 2018
kontrola
badania
szczepienia
zwalczanie, kontrola lub monitorowanie
4.2. Organizacja, nadzór i rola wszystkich zainteresowanych stron biorących udział w programie
Zgodnie z art. 57 ust. 8 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt Główny Lekarz Weterynarii nadzoruje realizację programu zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, a w przypadku programu współfinansowanego ze środków pochodzących z Unii Europejskiej informuje Komisję Europejską o postępach w jego realizacji zgodnie z obowiązującymi przepisami Unii Europejskiej.
Organem odpowiedzialnym za nadzór i koordynację działań zapewniających realizację programu jest na poziomie krajowym Główny Lekarz Weterynarii.
Odpowiedzialność terenowych organów Inspekcji Weterynaryjnej za realizację programu została określona w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 2016 r. poz. 1077 i 1961) oraz w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt.
W rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 kwietnia 2012 r. w sprawie krajowych laboratoriów referencyjnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 256 i 1692 oraz z 2016 r. poz. 1107) wyznaczono jako krajowe laboratorium referencyjne dla wścieklizny Laboratorium Zakładu Wirusologii Państwowego Instytutu Weterynaryjnego - Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach.
Zgodnie z art. 56 ust. 5 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt szczepienia ochronne lisów wolno żyjących przeprowadzają wojewódzcy lekarze weterynarii.
Diagnostyka wścieklizny przy wystąpieniu podejrzenia tej jednostki chorobowej jest przeprowadzana przez laboratoria, o których mowa w art. 25 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej, z wykorzystaniem następujących badań:
1) immunofluorescencji odcisków mózgowych z monowalentnym koniugatem antynukleokapsydowym;
2) izolacji wirusa wścieklizny na kulturach komórkowych neuroblastomy;
3) genotypizacji izolatów wirusa wścieklizny.
Badania immunofluorescencji odcisków mózgowych przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny wykonuje się w zakładach higieny weterynaryjnej. Izolację wirusa wścieklizny przeprowadza się w Zakładach Higieny Weterynaryjnej lub krajowym laboratorium referencyjnym dla wścieklizny. Badania genotypizacji wykonywane są w krajowym laboratorium referencyjnym dla wścieklizny.
Badania monitoringowe w celu sprawdzenia skuteczności szczepienia lisów wolno żyjących są przeprowadzane przez laboratoria, o których mowa w art. 25 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej. Monitoring wykonuje się przy zastosowaniu:
1) immunofluorescencji odcisków mózgowych - badanie w kierunku wścieklizny;
2) szlifów kostnych żuchwy - badanie na obecność markera (TC - tetracyklin);
3) testu ELISA - określenie miana przeciwciał wirusa wścieklizny w surowicy;
4) różnicowania szczepów wirusa wścieklizny w celu rozróżnienia terenowych szczepów wirusa od szczepów szczepionkowych;
5) zbierania i analizowania danych epidemiologicznych na temat zdiagnozowanych przypadków wścieklizny na obszarze objętym szczepieniem.
Badania immunofluorescencji odcisków mózgowych, szlifów kostnych żuchwy oraz ELISA wykonywane w ramach monitoringu przeprowadzane są w zakładach higieny weterynaryjnej, natomiast badania różnicowania szczepów wirusa wścieklizny przeprowadzane są w krajowym laboratorium referencyjnym dla wścieklizny.
Badania potwierdzające wykonuje się, jeżeli zachodzi taka konieczność, w krajowym laboratorium referencyjnym dla wścieklizny przy użyciu metod zgodnych z podręcznikiem OIE.
Zwalczanie wścieklizny jest wspierane przez powołaną grupę doradczą.
4.3. Opis regionów administracyjnych Rzeczypospolitej Polskiej, na których program ma być wdrożony
Rok: 2017
Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
| Województwo | Całkowita powierzchnia województwa - km2 | Powierzchnia objęta doustnym szczepieniem lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie w 2017 r. - km2 |
| dolnośląskie | 19 947 | 0 |
| kujawsko-pomorskie | 17 972 | 0 |
| lubelskie | 25 122 | 22 208 |
| lubuskie | 13 988 | 0 |
| łódzkie | 18 219 | 0 |
| małopolskie | 15 183 | 15 183 |
| mazowieckie | 35 558 | 15 435a) |
| opolskie | 9 412 | 0 |
| podkarpackie | 17 845 | 16 336 |
| podlaskie | 20 187 | 19 175 |
| pomorskie | 18 310 | 1 635b) |
| śląskie | 12 334 | 10 135 |
| świętokrzyskie | 11 710 | 10 501 |
| warmińsko-mazurskie | 24 173 | 15 068c) |
| wielkopolskie | 29 827 | 0 |
| zachodniopomorskie | 22 892 | 0 |
| Razem | 312 679 | 125 676 |
a) Dotyczy powiatu białobrzeskiego z wyłączeniem gminy Promna, powiatu garwolińskiego, powiatu kozienickiego, powiatu lipskiego, powiatu łosickiego, powiatu mińskiego, powiatu ostrowskiego, powiatu otwockiego, powiatu przysuskiego, powiatu radomskiego i miasta Radom, powiatu siedleckiego i miasta Siedlce, powiatu sokołowskiego, powiatu szydłowieckiego, powiatu węgrowskiego, powiatu wołomińskiego, powiatu wyszkowskiego oraz powiatu zwoleńskiego.
b) Dotyczy powiatu malborskiego, nowodworskiego i sztumskiego.
c) Dotyczy powiatu bartoszyckiego, powiatu braniewskiego, powiatu elbląskiego i miasta Elbląg, powiatu ełckiego, powiatu giżyckiego, powiatu gołdapskiego, gminy Zalewo w powiecie iławskim, powiatu kętrzyńskiego, powiatu lidzbarskiego, powiatu mrągowskiego, powiatu oleckiego, gminy Barczewo, Biskupiec, Dobre Miasto, Jeziorany, Dywity, Gietrzwałd, Jonkowo, Kolno i Świątki w powiecie olsztyńskim oraz miasta Olsztyn, gminy Małdyty, Morąg, Miłakowo, Miłomłyn i Łukta w powiecie ostródzkim, powiatu piskiego, gminy Dźwierzuty w powiecie szczycieńskim oraz powiatu węgorzewskiego.
Rys. 1. Mapa obszarów objętych szczepieniem w 2017 r.
W 2017 r. szczepienia lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie obejmą całe województwo lubelskie, małopolskie, podkarpackie, podlaskie, śląskie oraz świętokrzyskie. Szczepienia obejmą również:
1) część województwa mazowieckiego, tj. powiat białobrzeski z wyłączeniem gminy Promna, powiat garwoliński, powiat kozienicki, powiat lipski, powiat łosicki, powiat miński, powiat ostrowski, powiat otwocki, powiat przysuski, powiat radomski i miasto Radom, powiat siedlecki i miasto Siedlce, powiat sokołowski, powiat szydłowiecki, powiat węgrowski, powiat wołomiński, powiat wyszkowski i powiat zwoleński;
2) część województwa pomorskiego, tj. powiat malborski, nowodworski i sztumski;
3) część województwa warmińsko-mazurskiego, tj. powiat bartoszycki, powiat braniewski, powiat elbląski i miasto Elbląg, powiat ełcki, powiat giżycki, powiat gołdapski, gminę Zalewo w powiecie iławskim, powiat kętrzyński, powiat lidzbarski, powiat mrągowski, powiat olecki, gminę Barczewo, Biskupiec, Dobre Miasto, Jeziorany, Dywity, Gietrzwałd, Jonkowo, Kolno i Świątki w powiecie olsztyńskim oraz miasto Olsztyn, gminę Małdyty, Morąg, Miłakowo, Miłomłyn i Łukta w powiecie ostródzkim, powiat piski, gminę Dźwierzuty w powiecie szczycieńskim i powiat węgorzewski.
Rok: 2018
Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
| Województwo | Całkowita powierzchnia województwa - km2 | Powierzchnia objęta doustnym szczepieniem lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie w 2018 r. - km2 |
| dolnośląskie | 19 947 | 0 |
| kujawsko-pomorskie | 17 972 | 0 |
| lubelskie | 25 122 | 22 208 |
| lubuskie | 13 988 | 0 |
| łódzkie | 18 219 | 0 |
| małopolskie | 15 183 | 15 183 |
| mazowieckie | 35 558 | 15 435a) |
| opolskie | 9 412 | 0 |
| podkarpackie | 17 845 | 16 336 |
| podlaskie | 20 187 | 19 175 |
| pomorskie | 18 310 | 1 635b) |
| śląskie | 12 334 | 10 135 |
| świętokrzyskie | 11 710 | 10 501 |
| warmińsko-mazurskie | 24 173 | 15 068c) |
| wielkopolskie | 29 827 | 0 |
| zachodniopomorskie | 22 892 | 0 |
| Razem | 312 679 | 125 676 |
a) Dotyczy powiatu białobrzeskiego z wyłączeniem gminy Promna, powiatu garwolińskiego, powiatu kozienickiego, powiatu lipskiego, powiatu łosickiego, powiatu mińskiego, powiatu ostrowskiego, powiatu otwockiego, powiatu przysuskiego, powiatu radomskiego i miasta Radom, powiatu siedleckiego i miasta Siedlce, powiatu sokołowskiego, powiatu szydłowieckiego, powiatu węgrowskiego, powiatu wołomińskiego, powiatu wyszkowskiego oraz powiatu zwoleńskiego.
b) Dotyczy powiatu malborskiego, nowodworskiego i sztumskiego.
c) Dotyczy powiatu bartoszyckiego, powiatu braniewskiego, powiatu elbląskiego i miasta Elbląg, powiatu ełckiego, powiatu giżyckiego, powiatu gołdapskiego, gminy Zalewo w powiecie iławskim, powiatu kętrzyńskiego, powiatu lidzbarskiego, powiatu mrągowskiego, powiatu oleckiego, gminy Barczewo, Biskupiec, Dobre Miasto, Jeziorany, Dywity, Gietrzwałd, Jonkowo, Kolno i Świątki w powiecie olsztyńskim oraz miasta Olsztyn, gminy Małdyty, Morąg, Miłakowo, Miłomłyn i Łukta w powiecie ostródzkim, powiatu piskiego, gminy Dźwierzuty w powiecie szczycieńskim oraz powiatu węgorzewskiego.
Rys. 1. Mapa obszarów objętych szczepieniem w 2018 r.
W 2018 r. szczepienia lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie obejmą całe województwo lubelskie, małopolskie, podkarpackie, podlaskie, śląskie oraz świętokrzyskie. Szczepienia obejmą również:
1) część województwa mazowieckiego, tj. powiat białobrzeski z wyłączeniem gminy Promna, powiat garwoliński, powiat kozienicki, powiat lipski, powiat łosicki, powiat miński, powiat ostrowski, powiat otwocki, powiat przysuski, powiat radomski i miasto Radom, powiat siedlecki i miasto Siedlce, powiat sokołowski, powiat szydłowiecki, powiat węgrowski, powiat wołomiński, powiat wyszkowski i powiat zwoleński;
2) część województwa pomorskiego, tj. powiat malborski, nowodworski i sztumski;
3) część województwa warmińsko-mazurskiego, tj. powiat bartoszycki, powiat braniewski, powiat elbląski i miasto Elbląg, powiat ełcki, powiat giżycki, powiat gołdapski, gminę Zalewo w powiecie iławskim, powiat kętrzyński, powiat lidzbarski, powiat mrągowski, powiat olecki, gminę Barczewo, Biskupiec, Dobre Miasto, Jeziorany, Dywity, Gietrzwałd, Jonkowo, Kolno i Świątki w powiecie olsztyńskim oraz miasto Olsztyn, gminę Małdyty, Morąg, Miłakowo, Miłomłyn i Łukta w powiecie ostródzkim, powiat piski, gminę Dźwierzuty w powiecie szczycieńskim i powiat węgorzewski.
Wskazane w programie obszary objęte doustnymi szczepieniami lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie w latach 2017 i 2018 są prognozą opracowaną na początku 2016 r. Zasięg obszarów może ulec zmianie ze względu na konieczność wzięcia pod uwagę sytuacji epizootycznej w odniesieniu do wścieklizny na początku 2017 i 2018 r.
W przypadku wystąpienia sytuacji, o której mowa w § 3 ust. 1, lub sytuacji, o której mowa w § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie przeprowadzania ochronnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie, powierzchnia objęta doustnym szczepieniem lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie w latach 2017 i 2018 może ulec zmianie.
4.4. Opis środków przewidzianych w programie
4.4.1. Powiadomienie o chorobie
Zgodnie z załącznikiem nr 2 do ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt wścieklizna należy do chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Zgodnie z art. 42 ww. ustawy w przypadku podejrzenia wystąpienia choroby obowiązek niezwłocznego zawiadomienia organu Inspekcji Weterynaryjnej albo najbliższego podmiotu świadczącego usługi z zakresu medycyny weterynaryjnej, albo wójta (burmistrza, prezydenta miasta) dotyczy posiadaczy zwierząt oraz wszystkich osób mających kontakt ze zwierzętami, w szczególności przy wykonywaniu obowiązków służbowych lub zawodowych. Wójt (burmistrz lub prezydent miasta) niezwłocznie informuje organ Inspekcji Weterynaryjnej o otrzymaniu zawiadomienia. Podmiot świadczący usługi z zakresu medycyny weterynaryjnej niezwłocznie informuje organ Inspekcji Weterynaryjnej o otrzymaniu zawiadomienia, jeżeli na jego podstawie podejrzewa wystąpienie choroby zakaźnej zwierząt podlegającej obowiązkowi zwalczania.
4.4.2. Zwierzęta i populacja zwierząt objęte programem
Na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej programem objęte są wszystkie gatunki zwierząt wrażliwych na wściekliznę, przy czym doustnym szczepieniem przeciwko wściekliźnie objęta jest jedynie populacja lisów wolno żyjących na obszarze określonym w ust. 4.3 programu.
4.3.4. Zastosowane badania i plany pobierania próbek
Na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej do diagnostyki wścieklizny i nadzoru nad programem szczepień są wykorzystywane następujące badania i analizy:
1) badania serologiczne - test ELISA;
2) badania wirusologiczne i immunochemiczne:
a) immunofluorescencja odcisków mózgowych z monowalentnym koniugatem antynukleokapsydowym (FAT - fluorescent antibody test), zgodnie z podręcznikiem OIE (rozdział 2.1.13 B.1.c.i) - test w kierunku wścieklizny,
b) różnicowanie szczepów wirusa wścieklizny,
c) izolacja wirusa w hodowli komórek mysiej neuroblastomy (RTCIT - rapid tissue culture infection test), zgodnie z podręcznikiem OIE (rozdział 2.1.13 B.1.c.ii);
3) inne badania - badanie na obecność markera (TC).
Monitoring szczepień w Rzeczypospolitej Polskiej obejmuje przeprowadzenie następujących badań:
1) immunofluorescencja odcisków mózgowych (FAT) w celu oceny skuteczności szczepień;
2) test ELISA w celu określenia poziomu uodpornienia lisów wolno żyjących, a tym samym efektywności szczepień doustnych;
3) badanie na obecność markera (TC) w celu określenia poziomu podjęcia szczepionki przez lisy wolno żyjące;
4) różnicowanie szczepów wirusa wścieklizny w celu rozróżnienia terenowych szczepów wirusa od szczepów szczepionkowych.
Badania monitoringowe (FAT, ELISA, TC) wykonywane w celu określenia efektywności doustnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie przeprowadza się zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt. Zgodnie z tym rozporządzeniem w celu kontroli wścieklizny pobiera się do badań tkankę mózgową, surowicę i żuchwę od 4 lisów odstrzelonych na każdych 100 km2 obszaru, na którym lisy zostały objęte szczepieniem ochronnym przeciwko wściekliźnie. Natomiast w celu izolacji i określenia szczepu wirusa wścieklizny do badań przesyła się tkankę mózgową lisów wolno żyjących, u których badaniem laboratoryjnym potwierdzono wściekliznę.
Ponadto do badań diagnostycznych w kierunku wścieklizny pobiera się tkankę mózgową zwierząt podejrzanych o wściekliznę, które padły lub zostały zabite. Dotyczy to wszystkich gatunków zwierząt wrażliwych na wściekliznę na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Badanie izolacji wirusa w hodowli komórek mysiej neuroblastomy (RTCIT) przeprowadza się na próbkach pobranych od zwierząt podejrzanych o wściekliznę, które padły lub zostały zabite, w przypadku potencjalnej ekspozycji człowieka na wirus wścieklizny lub w przypadku konieczności potwierdzenia wyniku badania immunofluorescencji odcisków mózgowych (FAT).
Wiek lisów odstrzelonych w ramach monitoringu jest określany w podziale na młode i dorosłe zwierzęta. Wyniki badań monitoringowych są analizowane, biorąc pod uwagę również ten czynnik.
Rok: 2017
Badania monitoringowe (FAT, ELISA, TC)
| Województwo | Całkowita powierzchnia województwa - km2 | Powierzchnia objęta szczepieniami - km2 | Całkowita powierzchnia bytowania lisów wolno żyjących na terenie województwa, z której lisy powinny zostać odstrzelone i dostarczone do badań monitoringowych - km2 | Liczba lisów, które powinny zostać odstrzelone w ramach monitoringu w 2017 r. - 4 lisy/100 km2 |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 = (4 x 4/100) |
| dolnośląskie | 19 947 | 0 | 0 | 0 |
| kujawsko-pomorskie | 17 972 | 0 | 0 | 0 |
| lubelskie | 25 122 | 22 208 | 22 208 | 888 |
| lubuskie | 13 988 | 0 | 0 | 0 |
| łódzkie | 18 219 | 0 | 0 | 0 |
| małopolskie | 15 183 | 15 183 | 15 183 | 607 |
| mazowieckie | 35 558 | 15 435a) | 15 435a) | 617a) |
| opolskie | 9 412 | 0 | 0 | 0 |
| podkarpackie | 17 845 | 16 336 | 16 336 | 653 |
| podlaskie | 20 187 | 19 175 | 16 754 | 670 |
| pomorskie | 18 310 | 1 635b) | 1 635b) | 65b) |
| śląskie | 12 334 | 10 135 | 10 131 | 405 |
| świętokrzyskie | 11 710 | 10 501 | 10 500 | 420 |
| warmińsko-mazurskie | 24 173 | 15 068c) | 15 068c) | 603c) |
| wielkopolskie | 29 827 | 0 | 0 | 0 |
| zachodniopomorskie | 22 892 | 0 | 0 | 0 |
| RAZEM | 312 679 | 125 676 | 123 250 | 4 928 |
a) Dotyczy powiatu białobrzeskiego z wyłączeniem gminy Promna, powiatu garwolińskiego, powiatu kozienickiego, powiatu lipskiego, powiatu łosickiego, powiatu mińskiego, powiatu ostrowskiego, powiatu otwockiego, powiatu przysuskiego, powiatu radomskiego i miasta Radom, powiatu siedleckiego i miasta Siedlce, powiatu sokołowskiego, powiatu szydłowieckiego, powiatu węgrowskiego, powiatu wołomińskiego, powiatu wyszkowskiego oraz powiatu zwoleńskiego.
b) Dotyczy powiatu malborskiego, powiatu nowodworskiego i powiatu sztumskiego.
c) Dotyczy powiatu bartoszyckiego, powiatu braniewskiego, powiatu elbląskiego i miasta Elbląg, powiatu ełckiego, powiatu giżyckiego, powiatu gołdapskiego, gminy Zalewo w powiecie iławskim, powiatu kętrzyńskiego, powiatu lidzbarskiego, powiatu mrągowskiego, powiatu oleckiego, gmin: Barczewo, Biskupiec, Dobre Miasto, Jeziorany, Dywity, Gietrzwałd, Jonkowo, Kolno i Świątki w powiecie olsztyńskim oraz miasta Olsztyn, gmin: Małdyty, Morąg, Miłakowo, Miłomłyn i Łukta w powiecie ostródzkim, powiatu piskiego, gminy Dźwierzuty w powiecie szczycieńskim oraz powiatu węgorzewskiego.
Rok: 2018
Badania monitoringowe (FAT, ELISA, TC)
| Województwo | Całkowita powierzchnia województwa - km2 | Powierzchnia objęta szczepieniami - km2 | Całkowita powierzchnia bytowania lisów wolno żyjących na terenie województwa, z której lisy powinny zostać odstrzelone i dostarczone do badań monitoringowych - km2 | Liczba lisów, które powinny zostać odstrzelone w ramach monitoringu w 2018 r. - 4 lisy/100 km2 |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 = (4 x 4/100) |
| dolnośląskie | 19 947 | 0 | 0 | 0 |
| kujawsko-pomorskie | 17 972 | 0 | 0 | 0 |
| lubelskie | 25 122 | 22 208 | 22 208 | 888 |
| lubuskie | 13 988 | 0 | 0 | 0 |
| łódzkie | 18 219 | 0 | 0 | 0 |
| małopolskie | 15 183 | 15 183 | 15 183 | 607 |
| mazowieckie | 35 558 | 15 435 a) | 15 435 a) | 617 a) |
| opolskie | 9 412 | 0 | 0 | 0 |
| podkarpackie | 17 845 | 16 336 | 16 336 | 653 |
| podlaskie | 20 187 | 19 175 | 16 754 | 670 |
| pomorskie | 18 310 | 1 635b) | 1 635b) | 65b) |
| śląskie | 12 334 | 10 135 | 10 131 | 405 |
| świętokrzyskie | 11 710 | 10 501 | 10 500 | 420 |
| warmińsko-mazurskie | 24 173 | 15 068c) | 15 068c) | 603c) |
| wielkopolskie | 29 827 | 0 | 0 | 0 |
| zachodniopomorskie | 22 892 | 0 | 0 | 0 |
| RAZEM | 312 679 | 125 676 | 123 250 | 4 928 |
a) Dotyczy powiatu białobrzeskiego z wyłączeniem gminy Promna, powiatu garwolińskiego, powiatu kozienickiego, powiatu lipskiego, powiatu łosickiego, powiatu mińskiego, powiatu ostrowskiego, powiatu otwockiego, powiatu przysuskiego, powiatu radomskiego i miasta Radom, powiatu siedleckiego i miasta Siedlce, powiatu sokołowskiego, powiatu szydłowieckiego, powiatu węgrowskiego, powiatu wołomińskiego, powiatu wyszkowskiego oraz powiatu zwoleńskiego.
b) Dotyczy powiatu malborskiego, powiatu nowodworskiego i powiatu sztumskiego.
c) Dotyczy powiatu bartoszyckiego, powiatu braniewskiego, powiatu elbląskiego i miasta Elbląg, powiatu ełckiego, powiatu giżyckiego, powiatu gołdapskiego, gminy Zalewo w powiecie iławskim, powiatu kętrzyńskiego, powiatu lidzbarskiego, powiatu mrągowskiego, powiatu oleckiego, gmin: Barczewo, Biskupiec, Dobre Miasto, Jeziorany, Dywity, Gietrzwałd, Jonkowo, Kolno i Świątki w powiecie olsztyńskim oraz miasta Olsztyn, gmin: Małdyty, Morąg, Miłakowo, Miłomłyn i Łukta w powiecie ostródzkim, powiatu piskiego, gminy Dźwierzuty w powiecie szczycieńskim oraz powiatu węgorzewskiego.
W przypadku wystąpienia sytuacji, o której mowa w § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie przeprowadzania ochronnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie, lub sytuacji, o której mowa w § 4 ust. 1 tego rozporządzenia, powierzchnia objęta szczepieniami w latach 2017 i 2018 może ulec zmianie, a w związku z tym zmianie może ulec liczba lisów, które powinny zostać odstrzelone w ramach monitoringu, oraz liczba badań diagnostycznych określona w ust. 6.1.1 programu.
4.4.4. Zastosowane szczepionki i programy szczepień
Stosowane szczepionki zgodne z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt (OIE), Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz standardami Unii Europejskiej (opinia naukowa Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności opublikowana w dniu 14 lipca 2015 r.) dopuszczone zostały do stosowania w Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z odrębnymi przepisami krajowymi. Szczepionkami obecnie zarejestrowanymi w Rzeczypospolitej Polskiej są Fuchsoral (SAD B19) i Lysvulpen (SAD Bern). Jest dostępna także szczepionka Rabigen SAG2 (SAG2) zarejestrowana w Europejskiej Agencji Leków (EMEA). Szczepionki używane w akcji szczepień są wybierane w trybie ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 2164, z późn. zm.). W celu kontroli jakości szczepionka jest poddawana badaniu w kierunku określenia miana wirusa wścieklizny w Krajowym Laboratorium Referencyjnym. W 2017 r. planowane jest poddanie 43 serii szczepionki badaniom określenia miana wirusa wścieklizny, natomiast w 2018 r. planowane jest poddanie 39 serii szczepionki tym badaniom.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie przeprowadzania ochronnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie szczepionka jest rozrzucana z samolotu lub śmigłowca lub wykładana ręcznie dwa razy do roku na obszarach lasów oraz we wszystkich miejscach bytowania lisów wolno żyjących. Szczepionka może być podana raz w roku, jeżeli na terenie województwa nie stwierdzono wścieklizny w okresie dwóch kolejnych lat. Natomiast szczepień ochronnych nie przeprowadza się, jeżeli na terenie województwa nie stwierdzono wścieklizny w okresie co najmniej trzech kolejnych lat.
W przypadku stwierdzenia wścieklizny na terenie województwa, w którym nie stwierdzono wścieklizny w okresie co najmniej trzech kolejnych lat, wojewódzki lekarz weterynarii wyznacza obszar o promieniu co najmniej 50 km od ogniska wścieklizny, zwany dalej "strefą ochronną". Szczepienia ochronne w strefie ochronnej przeprowadza się dwa razy do roku przez okres trzech kolejnych lat od dnia stwierdzenia wścieklizny w tej strefie. Szczepienia ochronne w strefie ochronnej można przeprowadzić raz w roku, jeżeli w strefie ochronnej nie stwierdzono wścieklizny w okresie dwóch kolejnych lat.
Natomiast w przypadku istnienia ryzyka przeniesienia wścieklizny z innej części województwa lub z innego województwa, lub z obszaru położonego poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej wojewódzki lekarz weterynarii może wyznaczyć na terenie województwa obszar o szerokości co najmniej 50 km, na którym przeprowadza się szczepienia ochronne.
Jeżeli na obszarach, na których przeprowadzono szczepienia ochronne, wystąpiła katastrofa naturalna w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej mogąca ujemnie wpłynąć na podjęcie szczepionki przez lisy lub stwierdzono pogorszenie sytuacji epizootycznej w odniesieniu do wścieklizny, dopuszcza się przeprowadzenie dodatkowych szczepień ochronnych.
Na konieczność przeprowadzania lub częstotliwość szczepień ochronnych lisów wolno żyjących nie ma wpływu występowanie wścieklizny u nietoperzy.
Odległości między liniami przelotowymi, na których wykonywany jest zrzut szczepionki z samolotu/śmigłowca, wynoszą 500 m. Samoloty/śmigłowce wyposażone są w system GPS i system rejestrujący zrzut szczepionki, aby umożliwić stwierdzenie, czy samoloty/śmigłowce poruszają się zgodnie z wcześniej ustalonymi liniami, oraz udokumentowanie, że na danej linii została wyłożona przewidziana liczba dawek szczepionki. W okresie dystrybucji szczepionki wojewódzki lekarz weterynarii codziennie otrzymuje dane dotyczące jej zrzutu i sprawdza, czy zrzut szczepionki odbył się prawidłowo. Są to następujące dane:
1) z urządzenia nawigacyjnego;
2) z urządzenia rejestrującego zrzut szczepionki.
Wojewódzki lekarz weterynarii sprawdza, czy:
1) szczepionka została rozrzucona równomiernie, zgodnie z planowaną liczbą dawek na kilometr kwadratowy;
2) trasy lotów pochodzące z urządzenia nawigacyjnego pokrywają się z danymi uzyskanymi z systemu rejestrującego zrzut szczepionki.
Wyłożenie ręczne szczepionki odbywa się w miejscach bytowania lisów wolno żyjących na obszarach, na których zrzut szczepionki z samolotu/śmigłowca nie jest możliwy lub nie jest możliwe jego optymalne wykonanie. Dotyczy to m.in. obszarów zabudowanych. Wykładanie ręczne szczepionki ma na celu uzyskanie uodpornienia u lisów bytujących na tych obszarach, odbywa się pod nadzorem przedstawiciela Inspekcji Weterynaryjnej i jest udokumentowane.
Szczepionka jest przechowywana i transportowana w warunkach określonych przez producenta. Wojewódzki lekarz weterynarii sprawuje nadzór nad warunkami temperaturowymi, w jakich szczepionka jest transportowana i przechowywana na lotnisku, z którego odbywa się jej zrzut.
Liczba dawek szczepionki rozrzucana z samolotu/śmigłowca wynosi 25 dawek na 1 km2 powierzchni objętej zrzutem szczepionki w:
1) części województwa mazowieckiego położonej na wschód od linii wyznaczonej wzdłuż długości geograficznej 22°50'E;
2) części województwa podlaskiego położonej na wschód od linii wyznaczonej wzdłuż długości geograficznej 22°50'E;
3) całym województwie świętokrzyskim.
Natomiast w całym województwie małopolskim i podkarpackim oraz w części woj. lubelskiego położonej na wschód od linii wyznaczonej wzdłuż długości geograficznej 22°50'E liczba dawek szczepionki rozrzucana z samolotu/śmigłowca wynosi 30 dawek na 1 km2 powierzchni objętej zrzutem szczepionki.
Na pozostałym obszarze objętym szczepieniami liczba dawek szczepionki rozrzucana z samolotu/śmigłowca wynosi 20 dawek na 1 km2.
Liczba dawek szczepionki wykładana ręcznie wynosi 30-40 dawek na 1 km2 powierzchni, na której stosuje się ten rodzaj dystrybucji szczepionki. We wszystkich województwach pokrytych szczepieniami obszar objęty wyłożeniem ręcznym nie przekracza 5% całkowitego obszaru, na którym wykonuje się szczepienia, a liczba dawek szczepionki wykładanych ręcznie nie przekracza 5% całkowitej liczby dawek szczepionki podlegających dystrybucji w ramach akcji szczepień.
Liczba dawek szczepionki jest wyższa niż 20 dawek na 1 km2 w części obszarów objętych szczepieniem ze względu m.in. na sytuację epizootyczną na tych obszarach oraz obszarach z nimi graniczących lub liczebność populacji lisa. Liczba dawek szczepionki na 1 km2 powierzchni objętej szczepieniem może ulec zmianie zgodnie z § 7 ust. 4 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie przeprowadzania ochronnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie, a w związku z tym zmianie może ulec liczba dawek szczepionki określona w pkt 6.2.1 programu.
W 2017 r. w województwie lubelskim, małopolskim, mazowieckim, podkarpackim, podlaskim, pomorskim, śląskim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim planowane jest przeprowadzenie dwóch akcji szczepień, które mają odbyć się wiosną i jesienią. Ponadto w województwie małopolskim i podkarpackim planowane jest ewentualne przeprowadzenie jednej dodatkowej akcji szczepień.
W 2018 r. w województwie lubelskim, małopolskim, mazowieckim, podkarpackim, podlaskim, śląskim i świętokrzyskim planowane jest przeprowadzenie dwóch akcji szczepień, które mają odbyć się wiosną i jesienią. W województwie pomorskim i warmińsko-mazurskim planowane jest wykonanie jedynie jesiennej akcji szczepień. Ponadto w województwie małopolskim i podkarpackim planowane jest ewentualne przeprowadzenie jednej dodatkowej akcji szczepień.
Terminy akcji szczepień uzgadniane są pomiędzy Wojewódzkimi Lekarzami Weterynarii województw sąsiadujących ze sobą.
Strategia szczepień w południowo-wschodniej Polsce, czyli na obszarach najbardziej dotkniętych chorobą, oparta jest przede wszystkim o wzmożony nadzór nad dystrybucją szczepionki, wzrost liczby dawek szczepionki wykładanych ręcznie oraz ewentualne wykonanie dodatkowych akcji szczepień.
Główny Lekarz Weterynarii powiadamia pisemnie właściwe centralne władze weterynaryjne państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw trzecich graniczących z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej o terminie i sposobie podania szczepionki w województwach graniczących z terytorium tych państw.
4.4.5. Środki w przypadku wyniku dodatniego
Zgodnie z ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt oraz rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 stycznia 2005 r. w sprawie zwalczania wścieklizny w przypadku stwierdzenia choroby powiatowy lekarz weterynarii wyznacza ognisko choroby oraz obejmuje je nadzorem, niezwłocznie powiadamia państwowego powiatowego inspektora sanitarnego o wyznaczeniu ogniska choroby oraz wyznacza obszar zagrożony wokół ogniska choroby.
Powiatowy lekarz weterynarii podejmuje również pozostałe czynności, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 stycznia 2005 r. w sprawie zwalczania wścieklizny.
4.4.6. Kontrola wdrażania programu i sprawozdawczość
Zgodnie z art. 57 ust. 8 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt Główny Lekarz Weterynarii nadzoruje realizację programu zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, a w przypadku programu współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej - informuje Komisję Europejską o postępach w jego realizacji zgodnie z przepisami Unii Europejskiej.
5. Korzyści programu
W 2017 r. celem programu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest spadek o 10% liczby przypadków wścieklizny u zwierząt innych niż nietoperze, w porównaniu do roku 2015.
W 2018 r. celem programu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest spadek o 20% liczby przypadków wścieklizny u zwierząt innych niż nietoperze, w porównaniu do roku 2015.
Szacunkowe koszty programu zostaną dostosowane do wielkości wydatków zaplanowanych na zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt w ustawie budżetowej na rok 2017 oraz w ustawie budżetowej na rok 2018 (w ramach rozdziału 01022 i poz. 12 rezerw celowych).
6. Założenia programu
6.1. Założenia związane z badaniami
6.1.1. Założenia w zakresie badań diagnostycznych
Rok: 2017
| Region | Rodzaj badania | Populacja docelowa | Rodzaj próbki | Cel | Liczba planowanych badań | Przewidywana liczba próbek z dodatnim wynikiem |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | lisy wolno żyjące | mózg | nadzór | 1 449 | 38 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie w kierunku wścieklizny w ramach monitoringu | lisy wolno żyjące | mózg | monitoring akcji | 4 928 | 23 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | kuny | mózg | nadzór | 130 | 4 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | sarny | mózg | nadzór | 108 | 0 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | jenoty | mózg | nadzór | 89 | 2 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | koty | mózg | nadzór | 971 | 4 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | psy | mózg | nadzór | 547 | 9 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | nietoperze | mózg | nadzór | 243 | 4 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | inne zwierzęta | mózg | nadzór | 340 | 3 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | ELISA | lisy wolno żyjące | surowica | monitoring akcji | 4 928 | 2 661 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | TC | lisy wolno żyjące | żuchwa | monitoring akcji | 4 928 | 4 386 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | RTCIT | lisy wolno żyjące | mózg | nadzór | 183 | 0 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | RTCIT | inne zwierzęta | mózg | nadzór | 1 478 | 0 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | Różnicowanie szczepów wirusa wścieklizny | lisy wolno żyjące | mózg | monitoring akcji | 61 | 61 |
| RAZEM | 20 383 | |||||
Rok: 2018
| Region | Rodzaj badania | Populacja docelowa | Rodzaj próbki | Cel | Liczba planowanych badań | Przewidywana liczba próbek z dodatnim wynikiem |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | lisy wolno żyjące | mózg | nadzór | 1 449 | 34 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie w kierunku wścieklizny w ramach monitoringu | lisy wolno żyjące | mózg | monitoring akcji | 4 928 | 20 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | kuny | mózg | nadzór | 130 | 3 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | sarny | mózg | nadzór | 108 | 0 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | jenoty | mózg | nadzór | 89 | 2 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | koty | mózg | nadzór | 971 | 4 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | psy | mózg | nadzór | 547 | 8 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | nietoperze | mózg | nadzór | 243 | 4 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | FAT - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny | inne zwierzęta | mózg | nadzór | 340 | 3 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | ELISA | lisy wolno żyjące | surowica | monitoring akcji | 4 928 | 2 661 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | TC | lisy wolno żyjące | żuchwa | monitoring akcji | 4 928 | 4 386 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | RTCIT | lisy wolno żyjące | mózg | nadzór | 183 | 0 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | RTCIT | inne zwierzęta | mózg | nadzór | 1 478 | 0 |
| Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej | Różnicowanie szczepów wirusa wścieklizny | lisy wolno żyjące | mózg | monitoring akcji | 54 | 54 |
| RAZEM | 20 376 | |||||
6.2. Założenia w zakresie szczepień lub leczenia
6.2.1. Założenia w zakresie szczepień lub leczenia dzikich zwierząt
Rok: 2017
| Region (województwo) | Powierzchnia (km2) | Cele programu szczepienia lub leczenia | ||
| liczba dawek szczepionki lub produktu leczniczego planowana do wyłożenia lub podania w ramach akcji | planowana liczba akcji | całkowita liczba dawek szczepionki lub produktu leczniczego planowana do wyłożenia lub podania | ||
| lubelskie | 22 208 | 569 400 | 2 | 1 138 800 |
| małopolskie | 15 183 | 464 490 | 3 | 1 393 470 |
| mazowieckie | 15 435 | 310 525 | 2 | 621 050 |
| podkarpackie | 16 336 | 497 430 | 3 | 1 492 290 |
| podlaskie | 19 175 | 439 500 | 2 | 879 000 |
| pomorskie | 1 635 | 32 700 | 2 | 65 400 |
| śląskie | 10 135 | 202 780 | 2 | 405 560 |
| świętokrzyskie | 10 501 | 262 626 | 2 | 525 252 |
| warmińsko-mazurskie | 15 068 | 301 360 | 2 | 602 720 |
| Razem | 3 080 811 | 7 123 542 | ||
Rok: 2018
| Region (województwo) | Powierzchnia (km2) | Cele programu szczepienia lub leczenia | ||
| liczba dawek szczepionki lub produktu leczniczego planowana do wyłożenia lub podania w ramach akcji | planowana liczba akcji | całkowita liczba dawek szczepionki lub produktu leczniczego planowana do wyłożenia lub podania | ||
| lubelskie | 22 208 | 569 400 | 2 | 1 138 800 |
| małopolskie | 15 183 | 464 490 | 3 | 1 393 470 |
| mazowieckie | 15 435 | 310 525 | 2 | 621 050 |
| podkarpackie | 16 336 | 497 430 | 3 | 1 492 290 |
| podlaskie | 19 175 | 439 500 | 2 | 879 000 |
| pomorskie | 1 635 | 32 700 | 1 | 32 700 |
| śląskie | 10 135 | 202 780 | 2 | 405 560 |
| świętokrzyskie | 10 501 | 262 626 | 2 | 525 252 |
| warmińsko-mazurskie | 15 068 | 301 360 | 1 | 301 360 |
| Razem | 3 080 811 | 6 789 482 | ||
Liczba akcji szczepień w poszczególnych województwach może ulec zmianie zgodnie z § 3 ust. 2, § 5 oraz § 8 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie przeprowadzania ochronnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie.
7. Szacunkowa analiza kosztów programu1)
Rok: 2017
| Przeznaczenie kosztów | Wyszczególnienie | Jednostka | Ilość jednostek | Koszt jednostkowy w zł | Kwota całkowita w zł3) | Koszt jednostkowy w euro2) | Kwota całkowita w euro2) | Wniosek o dofinansowanie z funduszy Unii Europejskiej (tak/nie) | |
| 1. Badania laboratoryjne - w 2017 r. | |||||||||
| Koszt pobierania próbek | Dostarczenie do badań laboratoryjnych lisów wolno żyjących odstrzelonych w ramach monitoringu | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 4 928 | 45,10 | 222 252,80 | 10,51 | 51 793,28 | tak | |
| Koszt pobierania próbek | Pozostały koszt pobierania próbek (wszystkie zwierzęta wrażliwe na wściekliznę) | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 8 805 | 30,37 | 267 407,85 | 7,08 | 62 339,40 | tak | |
| Koszt analizy | Test: immunofluorescencja odcisków mózgowych - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny (wszystkie zwierzęta wrażliwe na wściekliznę) | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 3 877 | 56,16 | 217 732,32 | 13,09 | 50 749,93 | tak | |
| Koszt analizy | Test: immunofluorescencja odcisków mózgowych - badanie w ramach monitoringu (lisy wolno żyjące) | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 4 928 | 56,16 | 276 756,48 | 13,09 | 64 507,52 | tak | |
| Koszt analizy | Test: ELISA (lisy wolno żyjące) | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 4 928 | 65,38 | 322 192,64 | 15,24 | 75 102,72 | tak | |
| Koszt analizy | Test: TC (lisy wolno żyjące) | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 4 928 | 7,25 | 35 728,00 | 1,69 | 8 328,32 | tak | |
| Koszt analizy | Test: izolacji wirusa w hodowli komórek mysiej neuroblastomy (wszystkie zwierzęta wrażliwe na wściekliznę) | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 1 661 | 260,27 | 432 308,47 | 60,67 | 100 772,87 | tak | |
| Koszt analizy | Test: sekwencjonowanie wirusa (różnicowanie szczepów wirusa wścieklizny u lisów wolno żyjących) | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 61 | 150,41 | 9 175,01 | 35,06 | 2 138,66 | tak | |
| 2. Szczepienie - w 2017 r. | |||||||||
| Zakup szczepionki | Doustne szczepienia dzikich zwierząt | Dawka szczepionki | 7 123 542 | 1,15 | 8 192 073,30 | 0,27 | 1 923 356,34 | tak | |
| Koszty dystrybucji | Doustne szczepienia dzikich zwierząt | Dawka szczepionki | 7 123 542 | 1,49 | 10 614 077,58 | 0,35 | 2 493 239,70 | tak | |
| 3. Czyszczenie i dezynfekcja - w 2017 r. | |||||||||
| Czyszczenie i dezynfekcja | Czyszczenie i dezynfekcja powierzchni | Metr kwadratowy powierzchni | 8 175 | 1,74 | 14 224,50 | 0,41 | 3 351,75 | nie | |
| 4. Inne koszty - w 2017 r. | |||||||||
| Koszty utylizacji | Utylizacja odpadów laboratoryjnych | Kilogram odpadów | 129 887 | 2,70 | 350 694,90 | 0,63 | 81 828,81 | nie | |
| Koszty materiałów | Materiały weterynaryjne | Sztuka | 20 663 | 2,51 | 51 864,13 | 0,59 | 12 191,17 | nie | |
| Koszty akcji informacyjnych | Materiały informacyjne | Ulotka/plakat | 122 243 | 0,07 | 8 557,01 | 0,02 | 2 444,86 | tak | |
| Koszt obserwacji | Obserwacja zwierzęcia podejrzanego o wściekliznę | Obserwacja | 24 925 | 147,47 | 3 675 689,75 | 34,38 | 856 921,50 | nie | |
| Razem koszty | 24 690 734,74 | 5 789 066,83 | |||||||
| Razem koszty, których dotyczy wniosek o dofinansowanie z funduszy Unii Europejskiej | 20 598 261,46 | 4 834 773,60 | |||||||
Rok: 2018
| Przeznaczenie kosztów | Wyszczególnienie | Jednostka | Ilość jednostek | Koszt jednostkowy w zł | Kwota całkowita w zł3) | Koszt jednostkowy w euro2) | Kwota całkowita w euro2) | Wniosek o dofinansowanie z funduszy Unii (tak/nie) | |
| 1. Badania laboratoryjne - w 2018 r. | |||||||||
| Koszt pobierania próbek | Dostarczenie do badań laboratoryjnych lisów wolno żyjących odstrzelonych w ramach monitoringu | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 4 928 | 45,10 | 222 252,80 | 10,69 | 52 680,32 | tak | |
| Koszt pobierania próbek | Pozostały koszt pobierania próbek (wszystkie zwierzęta wrażliwe na wściekliznę) | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 8 805 | 30,37 | 267 407,85 | 7,20 | 63 396,00 | tak | |
| Koszt analizy | Test: immunofluorescencja odcisków mózgowych - badanie przy wystąpieniu podejrzenia wścieklizny (wszystkie zwierzęta wrażliwe na wściekliznę) | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 3 877 | 55,24 | 214 165,48 | 13,09 | 50 749,93 | tak | |
| Koszt analizy | Test: immunofluorescencja odcisków mózgowych - badanie w ramach monitoringu (lisy wolno żyjące) | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 4 928 | 55,24 | 272 222,72 | 13,09 | 64 507,52 | tak | |
| Koszt analizy | Test: ELISA (lisy wolno żyjące) | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 4 928 | 64,31 | 316 919,68 | 15,24 | 75 102,72 | tak | |
| Koszt analizy | Test: TC (lisy wolno żyjące) | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 4 928 | 7,25 | 35 728,00 | 1,72 | 8 476,16 | tak | |
| Koszt analizy | Test: izolacji wirusa w hodowli komórek mysiej neuroblastomy (wszystkie zwierzęta wrażliwe na wściekliznę) | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 1 661 | 260,27 | 432 308,47 | 61,68 | 102 450,48 | tak | |
| Koszt analizy | Test: sekwencjonowanie wirusa (różnicowanie szczepów wirusa wścieklizny u lisów wolno żyjących) | Indywidualna próbka/badanie zwierzęcia | 54 | 150,41 | 8 122,14 | 35,64 | 1 924,56 | tak | |
| 2. Szczepienie - w 2018 r. | |||||||||
| Zakup szczepionki | Doustne szczepienia dzikich zwierząt | Dawka szczepionki | 6 789 482 | 1,15 | 7 807 904,30 | 0,27 | 1 833 160,14 | tak | |
| Koszty dystrybucji | Doustne szczepienia dzikich zwierząt | Dawka szczepionki | 6 789 482 | 1,49 | 10 116 328,18 | 0,35 | 2 376 318,70 | tak | |
| 3. Czyszczenie i dezynfekcja - w 2018 r. | |||||||||
| Czyszczenie i dezynfekcja | Czyszczenie i dezynfekcja powierzchni | Metr kwadratowy powierzchni | 8 175 | 1,74 | 14 224,50 | 0,41 | 3 351,75 | nie | |
| 4. Inne koszty - w 2018 r. | |||||||||
| Koszty utylizacji | Utylizacja odpadów laboratoryjnych | Kilogram odpadów | 129 887 | 2,70 | 350 694,90 | 0,64 | 83 127,68 | nie | |
| Koszty materiałów | Materiały weterynaryjne | Sztuka | 20 663 | 2,51 | 51 864,13 | 0,59 | 12 191,17 | nie | |
| Koszty akcji informacyjnych | Materiały informacyjne | Ulotka/plakat | 122 243 | 0,07 | 8 557,01 | 0,02 | 2 444,86 | tak | |
| Koszt obserwacji | Obserwacja zwierzęcia podejrzanego o wściekliznę | Obserwacja | 24 925 | 147,47 | 3 675 689,75 | 34,95 | 871 128,75 | nie | |
| Razem koszty | 23 794 389,91 | 5 601 010,74 | |||||||
| Razem koszty, których dotyczy wniosek o dofinansowanie z funduszy Unii Europejskiej | 19 701 916,63 | 4 631 211,39 | |||||||
1) Wszystkie wartości są podane bez VAT.
2) Wyliczenie kosztów według kursu 1 euro = 4,22 zł (zgodnie z wytycznymi Ministra Rozwoju i Finansów dotyczącymi stosowania jednolitych wskaźników makroekonomicznych będących podstawą oszacowania skutków finansowych projektowanych ustaw - aktualizacja - październik 2016 r.).
3) Szacunkowe koszty, które zostaną dostosowane do wielkości wydatków zaplanowanych na zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt w ustawie budżetowej na rok 2018 (w ramach rozdziału 01022 i poz. 12 rezerw celowych).