Internetowa baza tekstów prawnych OpenLEX

CZĘŚĆ I.

UMOWA ZWIĄZKU NARODÓW.

WYSOKIE UKŁADAJĄCE SIĘ STRONY,

Zważywszy, że w celu rozwoju współdziałania narodów oraz zapewnienia im pokoju i bezpieczeństwa ważnem jest

przyjąć pewne zobowiązania nie uciekania się do wojny,

utrzymywać jawne stosunki międzynarodowe, oparte na sprawiedliwości i honorze,

zachowywać ściśle przepisy prawa międzynarodowego, uznane odtąd za prawidło postępowania Rządów,

przestrzegać sprawiedliwości i skrupulatnie szanować wszelkie zobowiązania Traktatowe w stosunkach wzajemnych między zorganizowanemi narodami, przyjmują niniejszą Umowę, która ustanawia Związek Narodów.

Artykuł 1.

Pierwszymi Członkami Związku Narodów są Ci z Podpisujących, którzy są wymienieni w Aneksie do niniejszej Umowy, oraz Państwa, również wyszczególnione w Aneksie, które bez zastrzeżeń do tej Umowy przystąpią, składając deklarację w Sekretarjacie w przeciągu dwu miesięcy od chwili uprawomocnienia się Umowy, co zostanie notyfikowane innym Członkom Związku.

Każde Państwo, Posiadłość lub Kolonja, rządzące się samodzielnie, a nie wymienione w Aneksie, może zostać Członkiem Związku, o ile za jego przyjęciem wypowiedzą się dwie trzecie Zgromadzenia, pod warunkiem jednak, że da rzeczywiste rękojmie co do swych szczerych zamiarów przestrzegania zobowiązań międzynarodowych, oraz że przyjmie postanowione przez Związek uregulowanie sił zbrojnych oraz zbrojeń lądowych, morskich i lotniczych.

Każdy Członek Związku może, w dwa lata po uprzedzeniu o swym zamiarze, wystąpić ze Związku pod warunkiem, że wypełni do chwili wystąpienia wszystkie swe międzynarodowe zobowiązania wraz z zobowiązaniami z tej Umowy płynącemi.

Artykuł 4.

Rada składa się z Przedstawicieli Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych oraz z przedstawicieli czterech innych Członków Związku. Tych czterech członków Związku wybiera dowolnie Zgromadzenie, przytem w odstępach czasu, jakie uzna za stosowne. Do chwili pierwszego wyboru przez Zgromadzenie członkami Rady są przedstawiciele Belgji, Brazylji, Hiszpanji i Grecji.

Za zgodą większości Zgromadzenia Rada może wyznaczyć innych Członków Związku, którzy będą odtąd stale reprezentowani w Radzie. Rada za zgodą większości Zgromadzenia może również powiększyć liczbę członków Związku; ich Przedstawiciele zasiądą w Radzie z wyboru Zgromadzenia.

Rada zbiera się, ilekroć to się okaże potrzebnem, a przynajmniej raz do roku, w siedzibie Związku lub w innem miejscu, które zostanie wyznaczone.

Rada rozpoznaje wszystkie sprawy, wchodzące w zakres działania Związku, lub dotyczące pokoju świata.

Każdy Członek Związku, w Radzie nie reprezentowany, będzie wezwany, aby wysłał tam swego Przedstawiciela, ilekroć Radzie zostanie przedłożona sprawa, która szczególnie dotyka jego interesów.

Każdy Członek Związku, w Radzie reprezentowany, ma w niej jeden tylko głos i jednego tylko Przedstawiciela.

Artykuł 5.

O ile wyraźnie nie zostało inaczej postanowione w tej Umowie lub w niniejszym Traktacie, uchwały Zgromadzenia lub Rady zapadają przez jednomyślną uchwałę Członków Związku, na posiedzeniu reprezentowanych.

O wszystkich zagadnieniach, dotyczących postępowania na posiedzeniach Zgromadzenia lub Rady, nie wyłączając wyznaczenia Komisji do zbadania poszczególnych spraw, rozstrzyga Zgromadzenie lub Rada większością głosów Członków Związku, reprezentowanych na posiedzeniu.

Pierwsze posiedzenie Zgromadzenia i pierwsze posiedzenie Rady zwoła Prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki.

Artykuł 6.

Stały Sekretarjat będzie utworzony w siedzibie Związku.

Składać się ma z Sekretarza jeneralnego oraz potrzebnych sekretarzy i personelu.

Pierwszy Sekretarz jeneralny jest wymieniony w Aneksie. Następnych Sekretarzy jeneralnych będzie mianowała Rada z aprobatą większości Zgromadzenia.

Sekretarzy i personel Sekretarjatu mianować będzie Sekretarz jeneralny z aprobatą Rady.

Sekretarz jeneralny Związku będzie z samego prawa Sekretarzem jeneralnym Zgromadzenia i Rady.

Koszty Sekretarjatu ponosić będą Członkowie Związku w stosunku, ustanowionym dla międzynarodowego Biura Wszechświatowego Związku Pocztowego.

Artykuł 7.

Siedzibę Związku ustanawia się w Genewie.

Rada może w każdej chwili ustanowić siedzibę gdzieindziej. Wszystkie stanowiska w Związku lub w związanych z nim gałęziach służby, nie wyłączając Sekretarjatu, są narówni dostępne dla mężczyzn i kobiet.

Przedstawiciele Członków Związku oraz ich urzędnicy przy wykonywaniu swych czynności korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych.

Budowle i tereny zajęte przez Związek, jego urzędy, lub jego posiedzenia, sa nietykalne.

Artykuł 8.

onkowie Związku uznają, że utrzymanie pokoju wymaga ograniczenia zbrojeń narodowych do minimum, dającego się pogodzić z bezpieczeństwem narodowem, oraz z przymusowem przeprowadzaniem zobowiązań międzynarodowych przez wspólne działanie. Uwzględniając geograficzne położenie i specjalne warunki każdego Państwa, Rada opracuje plany tego ograniczenia dla przedłożenia poszczególnym Rządom do rozważenia i decyzji.

Plany te będą poddawane ponownemu rozważeniu i, w razie potrzeby, rewizji przynajmniej co lat dziesięć.

Ustalone w ten sposób i przyjęte przez poszczególne Rządy granice zbrojeń nie będą mogły być przekroczone bez zgody Rady.

Zważywszy, że fabrykacja prywatna amunicji i materjału wojennego nasuwa poważne zarzuty, Członkowie Związku polecają Radzie, aby obmyśliła środki, jak uniknąć szkodliwych tej fabrykacji skutków, uwzględniając potrzeby Członków Związku, którzy sami nie mogą wytwarzać amunicji i materjału wojennego, niezbędnych do ich własnego bezpieczeństwa.

Członkowie Związku zobowiązują się udzielać sobie nawzajem szczerych i zupełnych wiadomości, dotyczących stopy swych zbrojeń, programów wojskowych, morskich i lotniczych oraz stanu tych gałęzi przemysłu, które mogą być przystosowane do celów wojennych.

Artykuł 11.

Oświadcza się wyraźnie, że wszelka wojna lub groźba wojny, niezależnie od tego, czy jest wprost wymierzona lub nie przeciw jednemu z Członków Związku, dotyczy interesów całego Związku, który winien przedsięwziąć wszelkie środki, zdolne skutecznie zabezpieczyć pokój między Narodami. W takim wypadku Sekretarz jeneralny na żądanie któregokolwiek Członka Związku zwoła niezwłocznie Radę.

Również oświadcza się niniejszem, że każdemu z Członków Związku, jako przyjacielowi, przysługuje prawo zwrócić uwagę Zgromadzenia lub Rady na każdą okoliczność, dotykającą stosunków międzynarodowych i zagrażającą pokojowi, lub dobremu porozumieniu między narodami, od których zależy utrzymanie pokoju.

Artykuł 12.

Członkowie Związku, gdyby między nimi powstał spór, mogący spowodować zerwanie stosunków, zgadzają się przedłożyć go już to sądowi rozjemczemu, już to na rozpatrzenie Rady, zgadzają się również na to, że w żadnym przypadku nie powinni uciekać się do wojny przed upływem trzech miesięcy od wyroku rozjemczego, lub sprawozdania Rady.

We wszystkich wypadkach, przewidzianych niniejszym artykułem, wyrok rozjemców powinien być wydany we właściwym terminie, zaś sprawozdanie Rady powinno być sporządzone w ciągu 6 miesięcy od dnia przedłożenia jej sporu.

Artykuł 13.

Członkowie Związku zgadzają się, że w razie gdyby między nimi powstał spór, nadający się ich zdaniem do rozstrzygnięcia rozjemczego i gdyby spór ten nie mógł być załatwiony zadawalająco w drodze dyplomatycznej, to sprawa będzie w całej rozciągłości oddana sądowi rozjemczemu.

nadające się w ogólności do rozstrzygania rozjemczego zostają uznane te, które wynikają z wykładni traktatów, wszystkie spory powstające na gruncie prawa międzynarodowego, spory dotyczące ustalenia faktów, które, gdyby zostały stwierdzone, stanowiłyby naruszenie zobowiązań międzynarodowych, wreszcie spory co do wielkości i natury odszkodowania z tytułu podobnego naruszenia.

Sądem rozjemczym, któremu spór zostanie poddany, będzie ten, który wskażą Strony lub ten, który został przewidziany w uprzednio zawartych przez nie Konwencjach.

Członkowie Związku zobowiązują się wykonywać w dobrej wierze wydane wyroki i nie uciekać się do wojny z Członkiem Związku, który się do wyroku zastosuje. W razie odmowy zastosowania się do wyroku Rada zaproponuje środki, zdolne zapewnić mu skuteczność.

Artykuł 15.

Jeżeli między Członkami Związku powstanie spór, który mógłby sprowadzić zerwanie stosunków i jeżeli on nie zostanie poddany sądowi rozjemczemu, przewidzianemu w art. 13, to Członkowie Związku zgadzają się przedłożyć go Radzie. W tym celu, wystarczy, by jedna ze Stron zawiadomiła o sporze Sekretarza jeneralnego który zarządzi wszelkie środki celem przystąpienia do wszechstronnego rozpoznania i zbadania sporu.

Strony winny w możliwie najkrótszym czasie przedstawić Sekretarzowi jeneralnemu stan sprawy ze wszystkiemi dotyczącemi faktami i dowodami. Rada może nakazać natychmiastowe ich ogłoszenie.

Rada będzie się starała zapewnić załatwienie sporu. W razie wyniku dodatniego Rada, w miarę jak uzna to za pożyteczne, ogłosi przedstawienie stanu faktycznego, niezbędne jego wyjaśnienie i sposób załatwiania sporu.

Jeżeli spór nie będzie mógł być załatwiony, Rada ułoży i poda do wiadomości publicznej sprawozdanie, przyjęte jednomyślnie albo większością głosów,. z przedstawieniem okoliczności sporu oraz rozwiązania przez Radę zaleconego, jako najsłuszniejszego i najodpowiedniejszego w danej sprawie.

Każdy Członek Związku, w Radzie reprezentowany, może również podać do publicznej wiadomości przedstawienie faktycznego stanu sporu i swe własne wnioski.

Jeżeli sprawozdanie zostanie przyjęte jednomyślnie, przyczem głos Przedstawicieli Stron nie bierze się w rachubę przy obliczaniu tej jednomyślności, to Członkowie Związku zobowiązują się nie uciekać się do wojny ze stroną, która się do wniosku sprawozdania zastosuje.

Gdyby Radzie nie udało się doprowadzić do jednomyślnego przyjęcia sprawozdania przez wszystkich Członków, poza Przedstawicielami Stron spór wiodących, to Członkowie Związku zastrzegają sobie prawo działania, jak to uznają za niezbędne, w obronie prawa i sprawiedliwości.

Jeżeli jedna ze Stron będzie twierdziła i Rada uzna, że spór dotyczy sprawy którą prawo międzynarodowe pozostawiło wyłącznej kompetencji tej Strony, to Rada stwierdzi to w sprawozdaniu, nie zalecając żadnego rozwiązania.

Rada może w każdym wypadku, przewidzianym w niniejszym artykule, przedłożyć spór Zgromadzeniu. Spór musi być przedłożony Zgromadzeniu, o ile jedna ze Stron tego zażąda; żądanie to winno być zgłoszone przed upływem 14 dni od wprowadzenia sporu przed Radę.

We wszystkich sprawach, przedkładanych Zgromadzeniu, przepisy niniejszego artykułu i art. 12 co do postępowania i atrybucji Rady, stosować się będą także do postępowania i atrybucji Zgromadzenia.

Sprawozdanie Zgromadzenia, zatwierdzone przez Przedstawicieli Członków Związku, reprezentowanych w Radzie, oraz przez większość pozostałych Członków Związku, wyjąwszy w każdym wypadku Przedstawicieli Stron, mieć będzie taki sam skutek, jak sprawozdanie Rady, przyjęte jednomyślnie przez jej Członków, którzy nie są Przedstawicielami Stron.

Artykuł 16.

Jeżeli jeden z Członków Związku ucieka się do wojny wbrew zobowiązaniom przyjętym w art. 12, 13 lub 15, uważany będzie ipso facto za dopuszczającego się aktu wojennego przeciw wszystkim Członkom Związku. Ci zobowiązują się zerwać z nim natychmiast wszystkie stosunki handlowe i finansowe, zakazać wszelkich stosunków między swymi obywatelami a obywatelami Państwa, które złamało Umowę, wreszcie przerwać wszelkie porozumienie w sprawach finansowych, handlowych czy osobistych między obywatelami tego Państwa a obywatelami innych Państw, należących do Związku lub do niego nie należących.

W podobnym wypadku obowiązkiem Rady będzie wskazać poszczególnym Rządom, jakim kontyngensem sił wojskowych, morskich i lotniczych każdy z Członków Związku ma współdziałać w siłach zbrojnych, przeznaczonych do tego, by wymusić poszanowanie zobowiązań Związku.

Członkowie Związku zgadzają się nadto udzielać sobie wzajem poparcia w przeprowadzeniu zarządzeń gospodarczych i finansowych, które będą przedsiębrane na mocy niniejszego artykułu, aby możliwie zmniejszyć wynikające z tych zarządzeń straty i niedogodności. Również wspierać się będą wzajemnie w oporze przeciw specjalnym środkom, jakie wobec jednego z nich stosować będzie Państwo, które złamało Umowę. Wreszcie poczynią niezbędne zarządzenia, by ułatwić przejście przez swe terytorja wojskom każdego Członka Związku, biorącego udział we wspólnej akcji, mającej na celu zapewnienie poszanowania zobowiązań Związku.

Każdy Członek Związku, który się stał winnym złamania jednego z zobowiązań, wynikających z tej Umowy, może być wykluczony ze Związku. Wykluczenie będzie orzeczone w głosowaniu wszystkich pozostałych Członków Związku, w Radzie reprezentowanych.

Artykuł 17.

W przypadku sporu między Państwami, z których tylko jedno jest Członkiem Związku, lub też żadne doń nie należy, Państwo lub Państwa wobec Związku obce, zostaną dla załatwienia danego sporu na warunkach, uznanych przez Radę za słuszne, wezwane do poddania się takim samym zobowiązaniom, jakie ciążą na Członkach Związku. Jeżeli zastosują się one do wezwania, to będą miały do nich zastosowanie postanowienia art. 12 do 16 z zastrzeżeniem zmian, które Rada uzna za konieczne.

Po wysłaniu wezwania Rada zarządzi rozpoznanie okoliczności sporu i zaproponuje załatwienie, które jej się wyda w danym poszczególnym wypadku najlepszem i najskuteczniejszem.

Jeżeli Państwo wezwane nie zechce w celu załatwienia danego sporu poddać się zobowiązaniom Członka Związku i ucieknie się do wojny z Członkiem Związku, natenczas zostaną doń zastosowane przepisy art. 16.

Jeżeli obie wezwane Strony odmówią poddania się zobowiązaniom Członka Związku, mającym na celu uregulowanie sporu, to Rada będzie mogła przedsięwziąć wszelkie środki i czynić wszelkie propozycje, zdolne zapobiec krokom nieprzyjacielskim i zapewnić rozwiązanie konfliktu.

Artykuł 22.

Następujące zasady stosują się do kolonji i do terytorjów, które na skutek wojny przestały być pod zwierzchnictwem Państw, dotychczas niemi rządzących, a które są zamieszkane przez ludy, jeszcze niezdolne do rządzenia się samodzielnie w szczególnie trudnych warunkach nowożytnego świata. Dobrobyt i rozwój tych ludów stanowią święte posłannictwo cywilizacji i dlatego godzi się włączyć do niniejszej Umowy rękojmie spełnienia tego posłannictwa.

Najlepszym sposobem urzeczywistnienia w praktyce tej zasady jest powierzenie opieki nad temi ludami narodom rozwiniętym, które ze względu na swe zasoby, doświadczenie i położenie geograficzne mogą najskuteczniej przyjąć na siebie podobną odpowiedzialność i zechcą ją przyjąć; narody te wykonywałyby opiekę w charakterze Mandatarjuszów Związku i w jego imieniu

Charakter mandatu winien być różny zależnie od stopnia rozwoju ludu, położenia geograficznego terytorjum, jego warunków gospodarczych i innych podobnych czynników.

Niektóre społeczności, które należały poprzednio do Cesarstwa Otomańskiego, osiągnęły taki stopień rozwoju, że ich istnienie niepodległe może być uznane tymczasowo, pod warunkiem, że rady i pomoc Mandatarjusza kierować będą ich administracją aż do chwili, kiedy się staną zdolne do samodzielnych rządów. Życzenia tych społeczności winny być w pierwszym rzędzie wzięte pod rozwagę przy wyborze Mandatarjusza.

Stopień rozwoju, na którym znajdują się inne ludy, w szczególności w Afryce środkowej, wymaga, aby Mandatarjusz podjął zarząd terytorjum na warunkach, które uniemożliwią nadużycia, jak handel niewolnikami, bronią i alkoholem, zapewnią wolność sumienia i religji, z temi tylko ograniczeniami, których może wymagać utrzymanie porządku publicznego i dobrych obyczajów, zabronią wznoszenia fortec, tworzenia stacji wojskowych i morskich oraz wyszkolenia wojskowego tubylców, o ile to nie jest konieczne ze względów policyjnych lub do obrony terytorjum, wreszcie zapewnią innym Członkom Związku równe warunki wymiany i handlu.

W końcu, są takie terytorja, jak Afryka południowo-zachodnia i niektóre wy- y Oceanu Spokojnego, które dla swej nielicznej ludności, niewielkiego obszaru, oddalenia od ognisk cywilizacji, przyległości geograficznej do terytorjum Mandatarjusza, lub dla innych powodów mogłyby być rządzone najlepiej pod panowaniem ustaw Mandatarjusza jako część nierozdzielna jego terytorjum, z zastrzeżeniem jednak wyszczególnionych wyżej rękojmi w interesie ludności tubylczej.

We wszystkich tych wypadkach Mandatarjusz winien przedkładać Radzie coroczne sprawozdanie o powierzonych mu terytorjach.

Jeżeli granice władzy, nadzoru i zarządu, które ma sprawować Mandatarjusz, nie zostały ułożone uprzednio w Konwencji między Członkami Związku, odpowiednie postanowienia pod tym względem poweźmie Rada.

Stała Komisja będzie odbierała i badała sprawozdania roczne Mandatarjuszy oraz udzielała Radzie opinji we wszystkich sprawach, związanych z wykonaniem mandatu

Artykuł 23.

Z zastrzeżeniem i zgodnie z postanowieniami Konwencji międzynarodowych, już zawartych, lub zawrzeć się mających, Członkowie Związku:

Artykuł 24.

Wszystkie biura międzynarodowe, utworzone poprzednio na mocy traktatów zbiorowych, będą poddane władzy Związku, o ile nastąpi na to zgoda Stron, które te traktaty podpisały. Wszystkie inne biura międzynarodowe i komisje dla uregulowania spraw międzynarodowych, które zostaną w następstwie utworzone, będą poddane władzy Związku.

Co się tyczy wszystkich spraw o znaczeniu międzynarodowem, normowanych przez Konwencje ogólne, ale nie poddanych nadzorowi komisji lub biur międzynarodowych, Sekretarjat Związku będzie, na żądanie Stron i za zgodą Rady, gromadził wszystkie potrzebne wiadomości i udzielał ich, oraz służył wszelką pomocą konieczną lub pożądaną.

Rada może postanowić, że koszty utrzymania biur lub komisji, poddanych władzy Związku, zostaną policzone na poczet wydatków Sekretarjatu.

ANEKS.

I. PIERWSI CZŁONKOWIE ZWIĄZKU NARODÓW PODPISUJĄCY TRAKTAT POKOJU.

STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI

BELGJA

BOLIWJA

BRAZYLJA

IMPERJUM W. BRYTANJI

KANADA

AUSTRALJA

AFRYKA POŁUDNIOWA

NOWA ZELANDJA

INDJE

CHINY

KUBA

EKWATOR

FRANCJA

GRECJA

GWATEMALA

HAITI

HEDŻAS

HONDURAS

WŁOCHY

JAPONJA

LIBERJA

NIKARAGUA

PANAMA

PERU

POLSKA

PORTUGALJA

RUMUNJA

PAŃSTWO SERBSKO-KROACKO-SŁOWEŃSKIE

SYJAM

CZECHO-SŁOWACJA

URUGWAJ

PAŃSTWA WEZWANE DO PRZYSTĄPIENIA DO UMOWY.

ARGENTYNA

CHILI

KOLUMBJA

DANJA

HISZPANJA

NORWEGJA

PARAGWAJ

HOLANDJA

PERSJA

SALWADOR

SZWECJA

SZWAJCARJA

WENEZUELA.

II. PIERWSZY SEKRETARZ JENERALNY ZWIĄZKU NARODÓW.

Wielmożny Pan James Eric DRUMMOND, K. C. M. G., C. B.

CZĘŚĆ II.

GRANICE NIEMIEC.

Artykuł 27.

Granice Niemiec będą następujące:

1°. Z Belgją:

Od punktu zetknięcia się trzech granic: Belgji, Holandji i Niemiec, w kierunku południowym:

północno-wschodnia granica dawniejszego terytorjum neutralnego Moresnet, dalej wschodnia granica powiatu Eupen, dalej granica między Belgją a powiatem Montjoie, dalej północno-wschodnia granica powiatu Malmédy aż do zetknięcia się jej z granicą Luksemburgu.

2°. Z Luksemburgiem:

Granica z 3 sierpnia 1914 r. aż do jej zetknięcia się z granicą Francji z 18 lipca 1870 r.

3°. Z Francją:

Granica z 18 lipca 1870 r. od Luksemburga do Szwajcarji, z zastrzeżeniem postanowień artykułu 48 Działu IV (Zagłębie Sarry) Części III.

4°. Ze Szwajcarją:

nica obecna.

Prudnik - Neustadt.

5°. Z Austrją:

Granica z 3 sierpnia 1914 r. od Szwajcarji do Czecho-Słowacji, określonej

6°. Z Czecho-Słowacją:

Granica między Niemcami a Austrją z 3 sierpnia 1914 r., od punktu jej zetknięcia się z dawną granicą administracyjną, dzielącą Czechy od prowincji Górnej Austrji do północnego punktu występu dawnej prowincji Śląska austrjackiego, położonego mniej-więcej 8 km. na wschód od Prudnika.

7°. Z Polską:

Od punktu powyżej określonego aż do punktu, który będzie oznaczony na miejscu, położonego mniej-więcej o dwa kilometry na wschód od Woskowic Małych:

granica taka, jaka będzie określona zgodnie z artykułem 88 niniejszego Traktatu;

stamtąd, ku północy aż do punktu gdzie granica administracyjna Poznańskiego przecina rzekę Barycz:

linja, która będzie oznaczona na miejscu, pozostawiająca Polsce miejscowości Skorischau, Rychtal, Trębaczów, Dziadowa Kłoda, Ślizów, Kozła Wielka, Pisarzowice, Rybiń, Niwki Książęce, Pawłów, Czeszno (Cześń), Konradów, Jankowice, Modzinowe, Bogdaj, a Niemcom miejscowości Woskowice Małe, Kowalowice, Głuszyna, Dalborowice, Reesewitz, Stradomia, Syców, Kraszów, Międzybórz, Domasławice, Wedelsdorf, Kuźnica Czeszyńska;

stamtąd ku północo-zachodowi granica administracyjna Poznańskiego aż do punktu, gdzie granica ta przecina linję drogi żelaznej Rawicz-Wąsosz;

stamtąd aż do punktu, gdzie granica administracyjna Poznańskiego przecina drogę Rydzyna-Czernina:

linja, która będzie oznaczona na miejscu, przechodząca na zachód od Triebusz i Jabłonny i na wschód od Saborwitz;

stamtąd granica administracyjna Poznańskiego aż do punktu jej zetknięcia się z wschodnią granicą administracyjną powiatu (Kreis) wschowskiego;

stamtąd ku północo-zachodowi aż do punktu, który będzie obrany na drodze pomiędzy miejscowościami Kargową i Kopanicą;

______

Woskowice Małe - Lorzendorf, Barycz - Bartsch, Rychtal-Reichtal, Trębaczów-Trembatschau, Dziadowa Kłoda - Kunzendorf, Ślizów - Schleise, Kozła Wielka-Gross - Kosel, Pisarzowice-Schreibersdorf, Rybiń-Rippin, Niwki Książęce-Fürstlich Niefken, Pawłów-Pawelau, Czeszno (Cześń)-Tscheschen, Konradów-Konradau, Jankowice-Johannisdorf, Modzinowe-Modzenowe, Bogdaj-Bogdaj, Kowalowice-Kaulwitz, Głuszyna-Glausche, Dalborowice-Dalbersdorff, Stradomia-Stradam, Syców Gross-Wartenberg, Kraszów-Kraschen, Międzybórz-Neu-Mittelwalde, Domasławice-Domaslawitz, Kuźnica Czeszyńska - Tscheschen-Hammer, Rawicz - Rawitsch, Wąsosz-Herrnstadt, Rydzyna-Reisen, Czernina-Tschirnau, Triebusz-Triebusch, Jabłonna-Gaqel.

linja, która będzie obrana na miejscu, przechodząca na zachód od miejscowości Dębowa Łęka, Brenno, Wieleń, Kaszczor, Kębłowo, i na wschód od miejscowości Olbrachcice, Bukowo, Lgiń, Wijewo, Łupice, Świętno;

stamtąd aż do najdalej na północ wysuniętego punktu jeziora Chłop:

linja, która będzie oznaczona na miejscu, a przejdzie środkiem jezior; w każdym razie miasto i stacja Zbąszyń (włącznie z punktem połączenia linji Swiebodzina - Zbąszyń i Cylichowa - Zbąszyń) pozostaną na terytorjum polskiem;

stamtąd ku północo-wschodowi aż do punktu zetknięcia się granic powiatów (Kreis) skwirzyńskiego, międzychodzkiego i międzyrzeckiego:

linja, która będzie oznaczona na miejscu na wschód od Pszczewa;

stamtąd ku północy, granicą, dzielącą powiaty (Kreise) skwirzyński i międzychodzki, następnie ku wschodowi północna granica Poznańskiego aż do punktu, gdzie linja ta przecina rzekę Noteć;

stamtąd w górę rzeki aż do miejsca, gdzie do niej wpada rzeka Gwda;

bieg rzeki Noteci;

stamtąd w górę rzeki, aż do punktu, który będzie obrany mniej-więcej o 6 kilometrów na południowy wschód od Piły:

bieg rzeki Gwdy;

stamtąd aż do punktu najbardziej południowego wgięcia, utworzonego przez północną granicę Poznańskiego, mniej-więcej o 5 kilometrów na zachód od Starego:

linja, która będzie oznaczona na miejscu, a pozostawi w tym okręgu linję drogi żelaznej Piła - Chojnice całkowicie na terytorjum niemieckiem;

stamtąd granica Poznańskiego ku północo-wschodowi aż do krańca występu, który ta granica tworzy mniej-więcej o 15 kilometrów na wschód od Złotowa;

stamtąd ku północo-wschodowi aż do punktu zetknięcia się rzeki Kamionki z południową granicą powiatu chojnickiego, mniej-więcej o trzy kilometry na północny wschód od Gronowa:

linja, która będzie oznaczona na miejscu, a pozostawi Polsce następujące miejscowości: Jazdrowy, Lutowo, Lutówko, Witkowo, a Niemcom następujące miejscowości: Buczek Wielki, Szyszkowo, Batorowo, Buk (Nowa Wieś), Gronowo;

______

Wschowa - Fraustadt, Kargowa-Unruhstadt, Kopanica-Kopni.z, Dębowa Łęka-Geyersdorf, Brenno-Brenno, Wieleń-Fehlen, Kaszczor-Altkloster, Kębłowo-Kiebel, Olbrachcice - Ulbersdorf, Bukowe-Buchwald, Lgiń-Ilgen, Wijewo-Weine, Łupice - Lupitze, Świętno - Schwenten, Chłop-Chlop, Zbąszyń-Bentschen, Swiebodzina-Schwiebus, Cylichowa-Züllichau, Skwirzyna-Schwerin, Międzychód-Birnbaum, Międzyrzec - Meseritz, Pszczew - Betsche, Noteć - Netze, Gwda-Küddow.

Piła - Schneidemühl, Gwda - Küddow, Stare-Stahren, Chojnice-Konitz, Złotów-Platow, Kamionka-Kamionka, Gronowo-Grunau, Jazdrowy-Jasdrowo, Lutowo-Gross Lutau, Lutówko - Klein Lutau, Witkowo - Witkau, Buczek Wielki-Gross Butzig, Szyszkowo- Cziskowo, Batorowo - Battrow, Buk (Nowa Wieś)-Böck, Człuchów- Schlochau, Brda -Brahe, Miastko - Bummelsburg.

stamtąd ku północy granica pomiędzy powiatami (Kreise) chojnickim i człuchowskim aż do punktu, gdzie ta granica przecina rzekę Brdę;

stamtąd aż do punktu granicy Pomorza, położonego o 15 kilometrów na wschód od Miastka:

linja, która będzie oznaczona na miejscu i pozostawi następujące miejscowości Polsce: Konarzyny, Kiełpin, Brzeźno, a Niemcom następujące miejscowości: Sępolno (Sampohl), Nowawieś, Szteinfort, Pietrzykowy;

stamtąd ku wschodowi granica Pomorza, aż do jej zetknięcia się z granicą pomiędzy powiatami (Kreise) chojnickim i człuchowskim;

stamtąd ku północy granica pomiędzy Pomorzem a Prusami Zachodniemi aż do punktu nad rzeką Redą (mniej-więcej o 3 kilometry na północo-zachód od Góry), gdzie ta rzeka otrzymuje dopływ, idący od północo-zachodu;

stamtąd aż do zakrętu rzeki Piaśnicy mniej-więcej o 1½ kilometra na północo-zachód od Warzkowa:

linja, która będzie oznaczona na miejscu;

stamtąd bieg rzeki Piaśnicy w dół rzeki, następnie środkiem jeziora Żarnowieckiego i wreszcie granica Prus Zachodnich aż do morza Baltyckiego.

8°. Z Danją:

Granica, jaką się oznaczy według postanowień artykułów 109 do 111 Części III Działu XII (Szlezwig).

Artykuł 28

Granica Prus Wschodnich oznaczy się jak następuje, z zastrzeżeniem postanowień Działu IX (Prusy Wschodnie) Części III:

od punktu położonego na wybrzeżu Bałtyku około 1½ km. na północ od kościoła wsi Pröbbernau, pod kątem 159° (licząc od północy ku wschodowi):

linja, mniej-więcej dwukilometrowa do oznaczenia na miejscu;

stąd w linji prostej przez latarnię umieszczoną w kolanie kanału elbląskiego, mniej-więcej do punktu: 54 19'½ północnej szerokości, 19° 26' wschodniej długości od Greenwich;

stąd do najbardziej na wschód położonego ujścia Nogatu, mniej-więcej pod kątem 209°, licząc od północy ku wschodowi;

______

Konarzyny - Kanarzin, Kiełpin-Kelpin, Brzeźno-Adl. Briesen, Sępolno - Sampohl, Nowawieś - Neuguth, Szteinfort-Steinfort, Pietrzykowy - Gr. Peterkau, Reda-Rheda, Góra-Gohra, Piaśnica-Piaśnitz, Warzkowo-Warschkau, Żarnowiec-Sarnowitz.

stąd biegiem Nogatu w górę do punktu, gdzie oddziela się ta rzeka od Wisły;

stąd głównem korytem żeglownem Wisły w górę, dalej południową granicą powiatu kwidzyńskiego, dalej takąż granicą powiatu suskiego ku wschodowi do punktu jej zetknięcia się z dawną granicą Prus Wschodnich;

stąd dawną granicą między Prusami Zachodniemi a Prusami Wschodniemi, dalej granicą między powiatami ostródzkim a niborskim, biegiem Szkotewki w dół rzeki, dalej w górę Nidy aż do punktu położonego mniej-więcej 5 kilometrów na zachód od Białut, a najbardziej zbliżonego do dawnej granicy rosyjskiej;

stąd ku wschodowi do punktu leżącego bezpośrednio na południe od przecięcia się drogi Niborg-Mława z dawną granicą rosyjską:

linja, mająca się oznaczyć na miejscu, a biegnąca na północ od Białut;

stąd dawną granicą rosyjską aż na wschód od Smolnik, dalej w dół głównego żeglownego koryta Niemna, dalej odnogą Skierwieth jego delty aż do zalewu kurońskiego;

stąd linją prostą do punktu zetknięcia się wschodniego brzegu mierzei kurońskiej i granicy administracyjnej, mniej-więcej 4 km. na południo-zachód od Nidden;

stąd tą granicą administracyjną do zachodniego brzegu mierzei kurońskiej.

Artykuł 30.

Co się tyczy granic wyznaczonych biegiem rzek, terminy "bieg" lub "koryto", użyte w opisach niniejszego Traktatu, oznaczają: z jednej strony, przy rzekach nieżeglownych, linję środkową rzeki lub jej głównego ramienia, z drugiej strony, przy rzekach żeglownych, linję środkową głównego koryta żeglownego. W każdym

______

Kwidzyń - Marienwerder, Susz - Rosenberg, Ostródz - Osterode, Niborsk - Neidenberg Szkołówka-Skottau, Nida-Neide, Białuty-Biallutten, Smolniki-Schmalleningken, Kuroński zalew-Kurisches Haff, Kurońska mierzeja-Kurische Nehrung.

razie będzie rzeczą Komisji granicznych, przewidzianych przez niniejszy Traktat, oznaczyć szczegółowo, czy przy ewentualnych zmianach wodnych granica pójdzie w ten sposób określonym biegiem lub korytem, czy też ustali się ją na stałe według położenia rzeki lub koryta w chwili, kiedy niniejszy Traktat uzyska moc obowiązującą.

CZĘŚĆ III.

PRZEPISY POLITYCZNE EUROPEJSKIE.

Dział I.

BELGIA.

Artykuł 31.

Niemcy uznają, że Traktaty z 19 kwietnia 1839 r., które nadały Belgji ustrój przedwojenny, nie odpowiadają obecnemu położeniu rzeczy i godzą się na uchylenie pomienionych Traktatów oraz zobowiązują się już teraz uznawać i szanować wszystkie bez wyjątku konwencje, jakieby Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, albo niektóre z nich, zawarły z Rządami Belgji lub Niderlandów celem zastąpienia pomienionych Traktatów z r. 1839. Gdyby żądano formalnego przystąpienia Niemiec do tych konwencji lub do niektórych ich przepisów, to zobowiązują się one już obecnie udzielić na to swej zgody.

Artykuł 34.

Pozatem Niemcy zrzekają się na rzecz Belgji wszelkich praw i tytułów do terytorjów, obejmujących całość okęgów (Kreise) Eupen i Malmédy.

W przeciągu sześciu miesięcy od chwili, gdy Traktat niniejszy otrzyma moc obowiązującą, władze belgijskie wyłożą w Eupen i w Malmédy rejestry, do których mieszkańcy pomienionych obszarów zgłaszać będą na piśmie swe życzenia co do pozostawienia całkowitych terytorjów lub ich części pod zwierzchnictwem niemieckiem.

Rząd belgijski zawiadomi Związek Narodów o wyniku tego plebiscytu. Belgja zobowiązuje się zaakceptować postanowienie Związku.

Artykuł 37.

W przeciągu 2 lat po ostatecznem przeniesieniu zwierzchnictwa nad terytorjami, przyznanemi Belgji na zasadzie niniejszego Traktatu, obywatele niemieccy, mający powyżej lat 18 i stale na tych obszarach przebywający, będą mogli wybrać przynależność niemiecką. Wybór męża skutkuje za żonę, wybór zaś rodziców - za ich dzieci, poniżej lat 18.

Ci, którzy wykonają wyżej przewidziane prawo wyboru, powinni w ciągu następnych 12 miesięcy przenieść swe stałe zamieszkanie do Niemiec.

Będą mogli zatrzymać własność nieruchomą, posiadaną na obszarach, nabytych przez Belgję. Władni będą zabrać ze sobą wszelki majątek ruchomy. Z tego tytułu nie będą obciążeni żadnemi opłatami ani wywozowemi, ani przywozowemi.

Artykuł 38.

Rząd niemiecki przekaże niezwłocznie Rządowi belgijskiemu archiwa, rejestry, plany, tytuły i dokumenty wszelkiego, rodzaju, dotyczące zarządu cywilnego, wojskowego, skarbowego, sądowego i innych, a ściągające się do terytorjum, przechodzącego pod zwierzchnictwo Belgji.

Rząd niemiecki zwróci również Rządowi belgijskiemu archiwa i dokumenty wszelkiego rodzaju, zabrane w czasie wojny przez władze niemieckie z belgijskich urzędów publicznych, a w szczególności z Ministerjum Spraw Zagranicznych w Brukseli.

Dział II.

LUKSEMBURG.

Artykuł 40.

Niemcy zrzekają się względem W. Ks. Luksemburskiego wszelkich korzyści, przewidzianych na ich rzecz w Traktatach z dn. 8 lutego 1842, 2 kwietnia 1847, 20-25 października 1865, 18 sierpnia 1866, 21 lutego i 11 maja 1867, 10 maja 1871, 11 czerwca 1872, 11 listopada 1902 r., jako też we wszystkich Konwencjach, zawartych w następstwie pomienionych Traktatów.

Niemcy uznają, iż W. Ks. Luksemburskie od 1 stycznia 1919 r. przestało należeć do niemieckiego Związku Celnego, zrzekają się wszelkich praw do eksploatacji dróg żelaznych, zgadzają się na uchylenie stanu neutralności Wielkiego Księstwa i zgóry akceptują wszelkie układy międzynarodowe, przez Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zawarte ściągające się do Wielkiego Księstwa.

Dział III.

LEWY BRZEG RENU.

Dział IV.

ZAGŁĘBIE SARRY.

Artykuł 48.

Granice terytorjum Zagłębia Sarry, podlegającego przepisom niniejszym, będą określone jak następuje:

Na południu i na południowym zachodzie:

przez granicę Francji, ustaloną w Traktacie niniejszym.

Na północnym zachodzie i na północy:

przez linję, biegnącą północną granicą administracyjną okręgu (cercle) Merzig od punktu, w którym odłącza się ona od granicy francuskiej, do punktu, w którym przecina granicę administracyjną, oddzielającą granicę Saarhölzbach od gminy Britten; dalej granicą gminną w kierunku południowym, dotykając granicy administracyjnej kantonu Merzig w ten sposób, że włącza do obszaru Zagłębia Sarry kanton Mettlach z wyjątkiem gminy Britten; północną granicą administracyjnych kantonów Merzig i Haustadt, włączonych do pomienionego terytorjum Zagłębia Sarry, a następnie granicami administracyjnemi, które oddzielają okręgi Sarrelouis, Ottweiler i Saint - Wendel od okręgów Merzig, Trewiru i księstwa Birkenfeld, aż do punktu, położonego w odległości 500 metrów na północy od wsi Furschweiler (szczyt Metzelbergu)

Na północnym wschodzie i na wschodzie:

od ostatniego punktu wyżej określonego do punktu, położonego w przybliżeniu o 3 km. 500 m. na wschód-północo-wschód od Saint-Wendel:

będzie ustalona linja na terenie, idącym na wschód od Furschweiler, na zachód od Roshberg, na wschód od punktów pomiarowych 418,329 (południowa strona Roschbergu), na zachód od Leitersweiler, na północny wschód od punktu pomiarowego 464, dalej, biegnąc ku południowi linją grzbietu górskiego aż do punktu zetknięcia się z granicami administracyjnemi okręgu (cercle) Kusel; stamtąd, ku południowi, granica okręgu Kusel, następnie granica okręgu Homburga w kierunku południowym - południowo - wschodnim aż do punktu, położonego w przybliżonej odległości 1,000 metrów na zachód od Dunzweiler; stamtąd do punktu, położonego w przybliżonej odległości 1 km. na południe od Hornbachu:

będzie ustalona linja na terenie, przechodzącym przez punkt pomiarowy 424 (w przybliżeniu 1,000 m. na południowy-wschód od Dunzweileru), przez punkt pomiarowy 363 (Fuchs-Berg), 322 (na południowy-zachód od Waldmohru), następnie na wschód od Jägersburgu i Erbachu, dalej, obejmując Homburg i przechodząc przez punkty pomiarowe 361 (2 km. 500 m. w przybliżeniu na wschód-północny-wschód od miasta), 342 (w przybliżeniu 2 km. na południowy-wschód od miasta), 357 (Schreiner-Berg), 356, 350 (1 km. 500 m. w przybliżeniu na południowy-wschód od Schwarzenbachu), przechodząc następnie na wschód od Einöd, do południowego-wschodu punktów pomiarowych 322 i 333, na 2 km. w przybliżeniu na wschód od Webenheimu, 2 kilometry na wschód od Mimbachu, okrążając wyniosłość terenu, przez który przechodzi droga z Mimbachu do Böckweileru, włączając pomienioną drogę do terytorjum Sarry, przechodząc na północ od skrzyżowania dwóch dróg, idących od Böckweileru i Altheimu i położonego w przybliżonej odległości 2 kilometrów na północ od Altheimu, następnie wyłączając Ringweilerhof i włączając punkt pomiarowy 322, spotykając się z granicą francuską w zakręcie, utworzonym w przybliżonej odległości 1 km. na południe od Hornbachu (ob. kartę w skali 1/100.000, załączoną do niniejszego Traktatu sub Nr. 2).

W 15 dni od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu będzie powołana Komisja, składająca się z 5 członków, z których jednego zamianuje Francja, jednego Niemcy, trzech Rada Związku Narodów z grona obywateli innych Mocarstw, a to w celu ustalenia na miejscu linji granicznej, powyżej opisanej.

Co do tych części linji powyższej, która nie zbiega się z granicami administracyjnemi, Komisja starać się będzie o przybliżone wytknięcie szlaku, licząc się - w miarę możności - z miejscowemi interesami gospodarczemi i z istniejącemi granicami gmin.

Postanowienia Komisji, powzięte większością głosów, obowiązywać będą strony interesowane.

ANEKS.

Zgodnie z postanowieniami art. 45-50 niniejszego Traktatu przepisy, według których ma być dokonana przez Niemcy cesja kopalni Zagłębia Sarry na rzecz Francji, oraz zarządzenia, zapewniające poszanowanie prawa i dobrobyt mieszkańców, a również sprawowanie rządów na terytorjum i warunki, w których ludność będzie powołana do oświadczenia się za zwierzchnictwem, pod którem pozostawać zechce, ustalone zostały jak następuje:

Rozdział I.

O USTĄPIENIU WŁASNOŚCI GÓRNICZEJ I O JEJ EKSPLOATACJI.

§ 1.

Z chwilą, gdy Traktat niniejszy otrzyma moc obowiązującą, Państwo francuskie nabędzie całkowitą i bezwzględną własność wszystkich pokładów węgla, znajdujących się w granicach Zagłębia Sarry, wyszczególnionych w art. 48 pomienionego Traktatu.

Państwo francuskie będzie miało prawo eksploatowania lub nieeksploatowania powyższych kopalni, lub też ustąpienia ich na rzecz osób trzecich celem eksploatacji, bez potrzeby uzyskania uprzednio upoważnienia lub zachowania jakichkolwiek formalności.

Państwo francuskie zawsze będzie mogło żądać zastosowania niemieckich ustaw i regulaminów górniczych, wyszczególnionych poniżej, a to celem zapewnienia określenia swych praw.

§ 3.

Co się tyczy kopalni eksploatowanych, przeniesienie własności na Państwo francuskie stosuje się do wszystkich przynależności powyższych kopalni, a mianowicie do ich urządzeń i przyrządów eksploatacji, znajdujących się zarówno na powierzchni, jakoteż pod ziemią, do przyrządów wydobywczych, fabryk przetwarzających węgiel na siłę elektryczną, koks i produkty wtórne, do warsztatów, dróg komunikacyjnych, przewodów elektrycznych, instalacji zbiorników i rozdziału wód, do terenów i budynków, jak to: biura, domy mieszkalne dyrektorów, urzędników i robotników, szkoły, szpitale i przychodnie lecznice, do składów i zapasów żywności wszelkiego rodzaju, do archiwów oraz planów i wogóle do tego wszystkiego, do czego właściciele lub ciągnący korzyści z kopalni posiadają prawo własności lub użytkowania w celu eksploatowania kopalni i ich przynależności.

Przeniesienie własności stosuje się również do nieuiszczonych wierzytelności za produkty, dostarczone przed objęciem w posiadanie przez Państwo francuskie i po podpisaniu niniejszego Traktatu, a również do kaucji, złożonych przez klientelę; prawa klienteli będą zawarowane przez Państwo francuskie.

§ 4.

Państwo francuskie nabywa własność, zupełnie wolną od wszelkich długów i obciążeń. Nie będą wszakże uszczuplone prawa do pensji, przysługujących osobom wysłużonym lub niezdolnym do pracy, prawa, w chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu już nabyte przez personel kopalni oraz ich przynależności, albo w toku nabycia będące. Wzamian za to Niemcy winne będą wypłacać Państwu francuskiemu matematyczne rezerwy rent, przysługujących wyżej wzmiankowanemu personelowi.

§ 8.

Nie będą czynione żadne przeszkody przy robotach dodatkowych na drogach żelaznych lub wodnych, jako to przy podwojeniu szyn, powiększeniu dworców, budowie warsztatów i ich przynależności - uznanych przez Państwo francuskie za konieczne celem zapewnienia wywozu i transportu wytwórczości kopalni i ich przynależności. W razie sporu podział kosztów poddany będzie przewodowi rozjemczemu.

Również będzie mogło Państwo francuskie urządzać wszelkie nowe sposoby komunikacji, które uzna za konieczne dla potrzeb eksploatacji, jako to: drogi, przewody elektryczne i połączenia telefoniczne.

Państwo francuskie będzie korzystało swobodnie i bez żadnych przeszkód z dróg komunikacyjnych, których będzie właścicielem, a w szczególności z tych, które łączą kopalnie i ich przynależności z drogami komunikacyjnemi, znajdującemi się na terytorjum francuskiem.

§ 9.

Państwo francuskie zawsze będzie mogło żądać zastosowania niemieckich ustaw i regulaminów górniczych, obowiązujących w d. 11 listopada 1918 r. (z zastrzeżeniem co do przepisów, wydanych wyłącznie ze względu na stan wojny), a to w celu nabycia terenów, które uzna za konieczne dla eksploatacji kopalni i ich przynależności.

Wynagrodzenie szkód na nieruchomościach z powodu eksploatacji wymienionych kopalni i ich przynależności będzie określone zgodnie z wyżej wyszczególnionemi niemieckiemi ustawami i regulaminami górniczemi.

§ 11.

Kopalnie i inne nieruchomości, które przeszły na własność Państwa francuskiego, nigdy nie będą mogły być przedmiotem zarządzeń, powodujących utratę, skup, wywłaszczenie lub rekwizycję czy jakiekolwiek inne zarządzenie, gwałcące prawa własności.

Personel i materjały, przeznaczone do eksploatacji tych kopalni lub ich przynależności, jak również produkty, wydobyte z tych kopalni lub wytworzone w przynależnościach kopalni, nigdy nie będą mogły być przedmiotem zarządzeń rekwizycyjnych.

§ 12.

Eksploatacja kopalni i ich przynależności, nabytych prawem własności przez Państwo francuskie, poddana będzie z zastrzeżeniami przepisów § 23, jak niżej, niemieckim ustawom i regulaminom, obowiązującym w dniu 11 listopada 1918 r. (z zastrzeżeniem co do przepisów, wydanych wyłącznie ze względu na stan wojny)

Zachowane będą również prawa robotników, istniejące w dniu 11 listopada 1918 r. na podstawie wyżej wymienionych ustaw i regulaminów niemieckich z zastrzeżeniem przepisów § 23.

Nie będą stawiane żadne przeszkody w przedmiocie sprowadzania do Zagłębia i używania robotników cudzoziemskich w kopalniach lub w ich przynależnościach. Robotnicy i urzędnicy narodowości francuskiej będą mogli należeć do francuskich związków zawodowych.

Rozdział II.

RZĄD TERYTORJUM ZAGŁĘBIA SARRY.

§ 17.

Komisja Rządowa w § 16 przewidziana składać się będzie z 5 członków, mianowanych przez Radę Związku Narodów. Jeden z nich będzie francuzem, drugi - nie francuz - winien zamieszkiwać na terytorjum Zagłębia Sarry i zeń pochodzić, trzej zaś pozostali będą obywatelami 3 państw, wyjąwszy Francję i Niemcy.

Członkowie Komisji Rządowej będą powołani na rok jeden, ich mandat może być ponowiony. Będą mogli być odwołani przez Radę Związku Narodów, która wyznaczy następców.

Członkowie Komisji Rządowej będą mieli prawo do płacy, określonej przez Radę Związku Narodów i wypłacanej z dochodów terytorjum.

§ 19.

Komisja Rządowa mieć będzie na terytorjum Zagłębia Sarry całą władzę rządową, która należała uprzednio do Rzeszy Niemieckiej, do Prus i do Bawarji, włączając prawo odwoływania i mianowania urzędników i tworzenia takich organów administracyjnych i przedstawicielskich, jakie uzna za konieczne.

Mieć będzie pełnię władzy w zakresie administracji oraz eksploatacji dróg żelaznych, kanałów i różnych urządzeń publicznych.

Postanowienia jej zapadać będą większością głosów.

§ 22.

Komisja Rządowa mieć będzie zupełne prawo użytkowania własności, wyjąwszy kopalnie, należącej bądź z tytułu publicznego, bądź z tytułu prywatnego do Cesarskiego Rządu niemieckiego lub Rządu któregokolwiek Państwa niemieckiego na terytorjum Zagłębia Sarry.

Co się tyczy dróg żelaznych, dokonany będzie słuszny podział środków przewozowych przez Komisję mieszaną, w której będzie reprezentowana Komisja Rządowa terytorjum Zagłębia Sarry i niemieckie drogi żelazne.

Osoby, towary, statki, wagony, wozy i transporty pocztowe przy wjeździe i wyjeździe z Zagłębia Sarry korzystać będą ze wszelkich praw i udogodnień, ściągających się do tranzyta i przewozu a przewidzianych w postanowieniach Części XII niniejszego Traktatu (Porty, Drogi wodne i Drogi żelazne).

§ 23.

Ustawy i regulaminy, obowiązujące na terytorjum Zagłębia Sarry w dniu 11 listopada 1918 r. (z zastrzeżeniem co do przepisów, wydanych ze względu na stan wojny), będą obowiązywały nadal.

Jeśli ze względów zasadniczych lub w celu uzgodnienia tych praw i regulaminów z postanowieniami Traktatu niniejszego zajdzie potrzeba zmian, zmiany te będą uchwalone i wykonane przez Komisję Rządową po zasięgnięciu opinji wybranych przedstawicieli ludności w trybie, przez Komisję ustalonym.

Nie będzie mogła być powzięta bez zgody Państwa francuskiego żadna zmiana ustawowego sposobu eksploatacji, przewidzianego w § 12, chyba że zmiana ta będzie wynikiem ogólnego uporządkowania stosunków pracy, przyjętego przez Związek Narodów.

Przy ustalaniu warunków i godzin pracy dla mężczyzn, kobiet i dzieci, winna Komisja Rządowa wziąć pod uwagę życzenia miejscowych organizacji pracowniczych, jak również zasady, przyjęte przez Związek Narodów.

§ 24.

Przepisy Traktatu niniejszego, z zastrzeżeniem postanowień § 4, nie naruszają praw mieszkańców Zagłębia Sarry w przedmiocie ubezpieczeń i rent, niezależnie od tego, czy prawa te są już nabyte lub są w toku nabycia w chwili uzyskania mocy obowiązującej przez niniejszy Traktat, czy są w związku z jakimkolwiek niemieckim systemem ubezpieczeń, czy też dotyczą jakichkolwiek rent.

Niemcy i Rząd terytorjum Zagłębia Sarry będą zachowywali i opiekowali się prawami wyżej wzmiankowanemi.

§ 31.

Terytorjum Zagłębia Sarry, w granicach określonych przez artykuł 48 niniejszego Traktatu, podlega francuskiemu systematowi celnemu. Dochody z ceł na towary, przeznaczone dla spożycia miejscowego, będą szły na rzecz budżetu powyższego terytorjum, po potrąceniu wszystkich kosztów poboru.

Produkty metalurgiczne lub węgiel, wywożony z tego terytorjum do Niemiec, jak również wywóz niemiecki, przeznaczony dla przemysłu terytorjum Zagłębia Sarry, nie będzie podlegał żadnym opłatom wywozowym.

Surowce lub fabrykaty, pochodzące z Zagłębia, wolne będą przy tranzycie przez terytorjum niemieckie od wszelkich opłat celnych. To samo dotyczy wytworów niemieckich przy tranzycie przez terytorjum Zagłębia.

W przeciągu lat pięciu od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, produkty, pochodzące i przybywające z Zagłębia, korzystać będą z wolności wwozu do Niemiec; w tym samym czasie wolny będzie od opłat celnych przywóz z Niemiec do Zagłębia artykułów, przeznaczonych na spożycie miejscowe.

W przeciągu tych lat pięciu Rząd francuski zastrzega sobie ograniczenie ilości dopuszczanych do Francji artykułów, przybywających z Zagłębia i zawierających wolne od cła surowce lub półfabrykaty, przychodzące wolno z Niemiec, do przeciętnej rocznej wysokości wwozu do Alzacji i Lotaryngji oraz do Francji w latach 1911 - 1913, określonej na podstawie wiadomości i dokumentów statystyki urzędowej.

Rozdział III.

PLEBISCYT.

§ 34.

Po upływie lat 15 od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu ludność terytorjum Zagłębia Sarry będzie powołana do wypowiedzenia swej woli w sposób następujący:

Zarządzone będzie głosowanie gminami lub okręgami co do trzech alternatyw: a) utrzymanie stanu, zaprowadzonego przez niniejszy Traktat i niniejszy Aneks; b) połączenie z Francją; c) połączenie z Niemcami.

Prawo głosu będą miały, bez różnicy płci, wszystkie osoby, które w chwili głosowania posiadają powyżej lat 20 i zamieszkują na terytorjum w dniu podpisania Traktatu.

Pozatem zasady, tryb i czas głosowania ustalone będą przez Radę Związku Narodów, przy zabezpieczeniu wolności, tajemnicy i rzetelności głosowania.

§ 35.

Związek Narodów zadecyduje, komu będzie oddane zwierzchnictwo nad terytorjum, licząc się z życzeniem, wypowiedzianem przez głosowanie ludności:

§ 36.

W wypadku, gdy Związek Narodów postanowi przyłączenie do Niemiec całości lub części terytorjum Zagłębia Sarry, Niemcy skupią ryczałtem prawa własności Francji do kopalni w tej części terytorjum za cenę płatną w złocie. Cen określą trzej biegli większością głosów; jeden będzie mianowany przez Niemcy drugi przez Francję, trzeci zaś przez Związek Narodów; ostatni nie będzie an francuzem, ani niemcem.

Obowiązek Niemiec dokonania wypłaty będzie wzięty pod rozwagę prze Komisję odszkodowań i w tym celu Niemcy będą mogły zaofiarować pierwszą hypotekę na swym kapitale lub na swych dochodach wszelkiego rodzaju, które zaakceptuje Komisja odszkodowań.

Jeżeli jednak Niemcy nie dokonają wypłaty w rok po terminie, w którym powinna ona była nastąpić, to Komisja odszkodowań obmyśli na to środki w duchu instrukcji, otrzymanych od Związku Narodów i, jeżeli to będzie konieczne zlikwiduje część pomienionych kopalni.

§ 39.

Rada Związku Narodów podejmie zarządzenia konieczne celem organizacji porządku rzeczy, wprowadzić się mającego po uprawomocnieniu się postanowień Związku Narodów, przewidzianych w § 35. Te postanowienia obejmować będą słuszny podział wszelkich zobowiązań, ciążących na Rządzie Zagłębia Sarry z powodu zaciągnięcia przez Komisję pożyczek lub jakiegokolwiek innego zarządzenia.

Z chwilą, gdy nowy porządek rzeczy otrzyma moc obowiązującą, ustają pełnomocnictwa Komisji Rządowej, wyjąwszy wypadek, w § 35 a) przewidziany.

Dział V.

ALZACJA I LOTARYNGIA.

WYSOKIE UKŁADAJĄCE SIĘ STRONY, uznając obowiązek moralny naprawienia krzywdy, wyrządzonej przez Niemcy w r. 1871 zarówno prawom Francji, jak i woli ludności Alzacji i Lotaryngji, którą oddzielono od Ojczyzny mimo uroczystego protestu ich przedstawicieli na Zgromadzeniu w Bordeaux.

zgadzają się na następujące artykuły:

Artykuł 53.

Osobne Konwencje między Francją a Niemcami uregulują interesy mieszkańców terytorjów, wskazanych w artykule 51, zwłaszcza co się tyczy ich praw cywilnych, ich handlu i wykonywania przez nich zawodu; przytem rozumie się, że Niemcy zobowiązują się już obecnie uznać i przyjąć zasady, ustalone w załączonym tutaj Aneksie, dotyczące obywatelstwa mieszkańców lub osób urodzonych na wspomnianych terytorjach, nie rościć sobie prawa w żadnej chwili ani na żadnem miejscu jako do obywateli niemieckich do tych, którzy będą uznani z jakiegokolwiek tytułu za Francuzów, przyjąć wszystkich innych na swoje terytorjum i zastosować się co do dóbr obywateli niemieckich na terytorjach, wskazanych w artykule 51, do postanowień artykułu 297 i Aneksu Działu IV Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu.

Ci z obywateli niemieckich, którzy bez uzyskania obywatelstwa francuskiego dostaną od Rządu francuskiego pozwolenie przebywania na wspomnianych terytorjach nie będą poddani postanowieniom pomienionego artykułu.

Artykuł 54.

Osoby, które odzyskały obywatelstwo francuskie na podstawie 1-go paragrafu załączonego Aneksu, będą uważane za Alzatczyków i Lotaryńczyków, gdy chodzić będzie o wykonanie postanowień niniejszego Działu.

Osoby, wskazane w paragrafie 2-gim wspomnianego Aneksu, uważane będą od dnia, w którym się zgłosiły o obywatelstwo francuskie, za Alzatczyków i Lotaryńczyków, ze skutkiem działającym wstecz do 11 listopada 1918 r. Dla tych, których żądanie zostanie odrzucone, dobrodziejstwo skończy się z dniem odmowy.

Za Alzatczyków i Lotaryńczyków będzie się również uważało osoby prawne, którym ten charakter będzie przyznany czy to przez władze administracyjne francuskie, czy też przez orzeczenie sądowe.

Artykuł 56.

Zgodnie z postanowieniami artykułu 256 Części IX (Przepisy finansowe) niniejszego Traktatu, Francja wejdzie w posiadanie wszystkich dóbr i posiadłości Rzeszy lub Państw niemieckich, położonych na terytorjach wskazanych w artykule 51, bez obowiązku jakiejkolwiek zapłaty lub zakredytowania z tego tytułu któremukolwiek z państw odstępujących.

To postanowienie dotyczy wszystkich dóbr ruchomych lub nieruchomych majątku państwowego, publicznego lub prywatnego, łącznie z prawami wszelkiego rodzaju, które należały do Rzeszy lub Państw niemieckich lub do ich części administracyjnych.

Dobra Korony i dobra prywatne byłego cesarza lub byłych władców niemieckich będą zrównane z dobrami państwowego majątku publicznego.

Artykuł 58.

Osobna konwencja ustali warunki zwrotu w markach wyjątkowych wydatków wojennych, naprzód wypłaconych w ciągu wojny przez Alzację i Lotaryngję albo przez publiczne ciała zbiorowe Alzacji i Lotaryngji na rachunek Rzeszy według ustawodawstwa niemieckiego, jako to: zasiłków dla rodzin osób zmobilizowanych, rekwizycji, kwaterunku wojsk, pomocy dla ewakuowanych.

Przy ustaleniu wysokości tych sum odliczy się Niemcom część, którą Alzacja i Lotaryngja byłyby się przyczyniły wobec Rzeszy do wydatków wynikających z takich zwrotów, obliczając ten udział według części stosunkowej dochodów Rzeszy, która wpłynęła z Alzacji i Lotaryngji w r. 1913.

Artykuł 62.

Rząd niemiecki zobowiązuje się ponosić ciężar wszystkich płac cywilnych i wojskowych, nabytych w Alzacji i Lotaryngji do dnia 11 listopada 1918 r., które obciążały budżet Rzeszy niemieckiej.

Rząd niemiecki corocznie dostarczy funduszów, potrzebnych dla wypłaty we frankach, według przeciętnego kursu wymiany danego roku, tych sum, do których osoby przebywające w Alzacji i Lotaryngji byłyby miały prawo w markach, gdyby Alzacja-Lotaryngja była pozostała pod władzą niemiecką.

Artykuł 65.

W przeciągu trzech tygodni od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu port w Strasburgu i port w Kehl będą urządzone, na okres siedmiu lat, jako jednolity organizm z punktu widzenia eksploatacji.

Administrację tego jednolitego organizmu będzie sprawował dyrektor, mianowany przez Komisję centralną Renu, która go też będzie mogła odwołać.

Ten dyrektor będzie musiał być obywatelem francuskim. Będzie on poddany kontroli Komisji centralnej Renu i będzie miał siedzibę w Strasburgu.

Ustanowi się w obu portach strefy wolne, zgodnie z Częścią XII (Porty, Drogi wodne i Drogi żelazne) niniejszego Traktatu.

Osobna Konwencja między Francją a Niemcami, która będzie przedłożona do aprobaty Komisji centralnej Renu, określi szczegóły tej organizacji, zwłaszcza pod względem finansowym.

Rozumie się, że w myśl niniejszego artykułu port w Kehl będzie obejmował całość obszaru potrzebnego dla ruchu portowego i obsługujących go pociągów, łącznie z basenami, wybrzeżami i drogami żelaznemi, nasypami ziemnemi, żórawiami, halami nabrzeżnemi i składowemi, sąsiekami, elewatorami i pracowniami hydro-elektrycznemi, stanowiącemi urządzenia portowe.

Rząd niemiecki zobowiązuje się zarządzić wszystko, co od niego będzie wymagane, aby zapewnić, w możliwie najlepszych warunkach, zestawienia i przesuwania pociągów, jadących do Kehl lub przybywających stamtąd, czy to na prawym czy też na lewym brzegu Renu. Wszystkie prawa i posiadłości osób prywatnych będą zabezpieczone. W szczególności administracja portów powstrzyma się od wszelkiego zarządzenia, mogącego szkodzić prawom własności kolei francuskich lub badeńskich.

Równość traktowania pod względem handlowym będzie zapewniona w obu portach obywatelom, okrętom i towarom wszelkiej przynależności państwowej.

W razie gdyby po upływie szóstego roku Francja uważała, że stan robót nad ulepszeniem portu w Strasburgu czyni koniecznem przedłużenie tego przejściowego zarządu, będzie mogła żądać jego przedłużenia od Komisji centralnej Renu, która będzie je mogła przyznać na okres, nie przekraczający trzech lat.

Podczas całego okresu takiego przedłużenia, strefy wolne, wyżej przewidziane, będą utrzymane.

Zanim Komisja centralna Renu zamianuje pierwszego dyrektora, dyrektor tymczasowy, który będzie musiał być obywatelem francuskim, będzie mógł być wyznaczony przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone na powyższych warunkach.

We wszystkich kwestjach, wynikających z niniejszego artykułu, Komisja Centralna Renu będzie rozstrzygała większością głosów.

Artykuł 67.

Rząd francuski wchodzi we wszystkie prawa Rzeszy niemieckiej do wszystkich linji kolejowych, zarządzanych przez administrację kolejową Rzeszy i będących obecnie w użytkowaniu lub w budowie.

To samo będzie się stosowało do praw Rzeszy względem koncesji na koleje i tramwaje, znajdujące się na terytorjach, wskazanych w artykule 51.

To wejście w prawa nie obciąży Państwa francuskiego żadną zapłatą.

Dworce graniczne będą oznaczone przez późniejsze porozumienie, przyczem zastrzega się zgóry, że na granicy Renu będą one, położone na jego prawym brzegu.

Artykuł 68.

Zgodnie z postanowieniami artykułu 268 Rozdziału I Działu I Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu podczas okresu pięcioletniego od dnia uzyskania mocy obowiązującej przez niniejszy Traktat produkty naturalne lub wyroby, pochodzące i przybywające z terytorjów wskazanych w artykule 51, będą przy wejściu na obszar celny niemiecki wolne od wszystkich ceł.

Rząd francuski zastrzega sobie coroczne oznaczanie przez dekret notyfikowany Rządowi niemieckiemu jakości i ilości produktów naturalnych lub wyrobów, które będą korzystały z tej wolności.

Ilości każdego produktu naturalnego lub wyrobu, które w ten sposób będą mogły być posyłane rocznie do Niemiec, nie będą mogły przekraczać przeciętnej rocznej ilości, wysyłanej w latach 1911 do 1913.

Nadto podczas wspomnianego okresu pięcioletniego Rząd niemiecki zobowiązuje się wypuszczać swobodnie z Niemiec i wpuszczać z powrotem do Niemiec, wolne od wszelkich ceł lub innych ciężarów, nie wyjmując podatków wewnętrznych, nici, tkaniny i inne materjały lub wyroby tkackie wszelkiego rodzaju i w każdym stanie, wysyłane z Niemiec do terytorjów wskazanych w artykule 51, aby tam mogły podledz czynnościom wszelkiego rodzaju wykończenia, jako to bielenia, farbowania, drukowania, merceryzacji, gazowania, skręcania i apretury.

Artykuł 69.

Podczas okresu dziesięcioletniego od dnia uprawomocnienia się niniejszego Traktatu centralne elektrownie, znajdujące się na terytorjum niemieckiem, które przedtem dostarczały prądu elektrycznego terytorjom wskazanym w artykule 51, albo jakiemukolwiek zakładowi, którego eksploatacja przechodzi ostatecznie lub tymczasowo od Niemiec do Francji, będą zobowiązane dostarczać go w dalszym ciągu aż do wysokości spożycia, odpowiadającego koncesjom i umowom, jakie były w biegu 11 listopada 1918 r.

Tę dostawę uskuteczniać się będzie stosownie do kontraktów, będących w mocy i według taryfy, która nie może być wyższą od tej, jaką płacą wspomnianym zakładom obywatele niemieccy.

Artykuł 70.

Rozumie się, że Rząd francuski zachowuje prawo zakazywania w przyszłości, na terytorjach wspomnianych w artykule 51 wszelkiego nowego udziału niemieckiego:

1° w dzierżeniu lub użytkowaniu majątku publicznego i służb publicznych, jako to: kolei, dróg spławnych, wodociągów, gazowni, elektrowni i innych.

2° we własności kopalni i kamieniołomów wszelkiego rodzaju i związanych z niemi przedsiębiorstwach.

3° wreszcie w zakładach metalurgicznych, nawet gdyby ich użytkowanie nie było związane z jakąkolwiek kopalnią.

Artykuł 71.

O ile chodzi o terytorja wskazane w artykule 51, Niemcy zrzekają się za siebie i swych obywateli korzystania od dnia 11 listopada 1918 roku z postanowień ustawy z 25 maja 1910 r., dotyczących handlu solą potasową i wogóle wszelkich postanowień, przewidujących interwencję organizacji niemieckich w eksploatacji kopalni potasowych. Zrzekają się również za siebie i za swych obywateli korzystania z jakichkolwiek umów, postanowień lub ustaw, przyznających im korzyści co do innych produktów wspomnianych terytorjów.

Artykuł 72.

Uregulowanie spraw, dotyczących długów zaciągniętych przed dniem 11 listopada 1918 r. między Rzeszą i Państwami niemieckiemi lub ich obywatelami, zamieszkałymi w Niemczech z jednej strony, a Alzatczykami i Lotaryńczykami, zamieszkałymi w Alzacji i Lotaryngji z drugiej strony, będzie uskutecznione zgodnie z postanowieniami Działu III Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu, z tem zastrzeżeniem, że wyrażenie "przed wojną" ma być zastąpione wyrażeniem "przed dniem 11 listopada 1918 r.". Kursem wymiany, mającym zastosowanie przy tem uregulowaniu, będzie przeciętny kurs notowany na giełdzie genewskiej podczas miesiąca, poprzedzającego dzień 11 listopada 1918 r.

Na terytorjum, wskazanem w artykule 51, dla uregulowania wspomnianych długów w warunkach przewidzianych w Dziale III Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu, będzie można ustanowić osobny urząd kontroli i kompensaty, przyczem się rozumie, że ten urząd będzie uważany za "urząd centralny" w myśl I-go paragrafu Aneksu do wspomnianego Działu.

Artykuł 74.

Rząd francuski zastrzega sobie prawo zatrzymania i zlikwidowania wszystkich dóbr, praw i udziałów, jakie posiadali w dniu 11 listopada 1918 r. obywatele niemieccy albo spółki, kontrolowane przez Niemcy, na terytorjach wskazanych w artykule 51, w warunkach ustalonych wyżej w ostatnim ustępie artykułu 53.

Niemcy odszkodują bezpośrednio swych obywateli, wywłaszczonych przez wspomniane likwidacje.

Przydział wyniku tych likwidacji będzie uregulowany zgodnie z postanowieniami Działów III i IV Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu.

Artykuł 75.

Jako wyjątek od postanowień Działu V Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu, będą utrzymane wszelkie umowy, zawarte przed datą ogłoszenia w Alzacji i Lotaryngji dekretu francuskiego z dnia 30 listopada 1918 r. między Alzatczykami i Lotaryńczykami (osobami fizycznemi i prawnemi) lub innemi osobami, przebywającemi w Alzacji i Lotaryngji, z jednej strony, a Rzeszą lub Państwami niemieckiemi lub ich obywatelami, zamieszkałymi w Niemczech, z drugiej strony, o ile wykonanie zostało zawieszone przez zawieszenie broni lub przez późniejsze ustawodawstwo francuskie.

Będą jednakże unieważnione umowy, których rozwiązanie Rząd francuski, w interesie ogólnym, zanotyfikuje Niemcom w przeciągu sześciu miesięcy od dnia uzyskania przez niniejszy Traktat mocy obowiązującej, wyjąwszy długi i inne zobowiązania pieniężne, wynikające z wykonania przed dniem 11 listopada 1918 r. jakiegoś aktu lub wypłaty, przewidzianej w tych umowach.

Jeżeli to unieważnienie pociąga za sobą dla jednej ze stron znaczne straty, to strona poszkodowana otrzyma słuszne odszkodowanie, obliczone wyłącznie na podstawie zaangażowanego kapitału, bez względu natomiast na brak zysku.

Co do przedawnień, ograniczeń i unieważnień w Alzacji i Lotaryngji będą miały zastosowanie postanowienia artykułów 300 i 301 Działu V Części X (Przepisy ekonomiczne), z tem zastrzeżeniem, że wyrażenie "początek wojny" winno być zastąpione wyrażeniem "11 listopada 1918 r." i że wyrażenie "czas trwania wojny" winno być zastąpione wyrażeniem: "okres od 11 listopada 1918 r. do uprawomocnienia się niniejszego Traktatu".

Artykuł 77.

Państwo niemieckie zobowiązuje się wypłacić Rządowi francuskiemu tę część wszystkich rezerw nagromadzonych przez Rzeszę lub przez zależne od niej organizacje publiczne lub prywatne z racji ubezpieczeń od wypadków niezdolności do pracy i starości, która przypadałaby Kasie ubezpieczeń od wypadków niezdolności do pracy i na starość w Strasburgu.

To samo stosuje się do kapitałów i rezerw w Niemczech, przypadających prawnie innym Kasom ubezpieczeń społecznych, Kasom emerytur górniczych, Kasie kolei alzacko-lotaryńskich, innym organizacjom emerytalnym, ustanowionym na korzyść personelu administracji i zakładów publicznych, czynnych w Alzacji i Lotaryngji, jak również co do kapitałów i rezerw, które jest winna Kasa ubezpieczeń urzędników prywatnych w Berlinie z powodu zobowiązań, zaciągniętych na korzyść ubezpieczonych z tej kategorji, przebywających w Alzacji i Lotaryngji.

Osobna konwencja ustali warunki i sposoby tych przekazów.

Artykuł 78.

W sprawie wykonywania sądowych wyroków, odwołań i dochodzeń następujące zasady będą miały zastosowanie:

1° Wszelkie wyroki, wydane w sprawach cywilnych i handlowych od 3 sierpnia 1914 r. przez trybunały Alzacji i Lotaryngji pomiędzy Alzatczykami i Lotaryńczykami lub między Alzatczykami i Lotaryńczykami a obcymi lub pomiędzy obcymi, o ile przed dniem 11 listopada 1918 r. uzyskały moc rzeczy osądzonej, będą uważane za ostateczne i ulegające wykonaniu z samego prawa.

Jeśli wyrok został wydany między Alzatczykami i Lotaryńczykami a Niemcami lub między Alzatczykami i Lotaryńczykami a poddanymi Mocarstw sprzymierzonych z Niemcami, wyrok będzie mógł być wykonany dopiero po exequatur, orzeczonem przez odpowiedni nowy trybunał zwróconego terytorjum, wskazanego w artykule 51.

2° Wszelkie wyroki, wydane od 3 sierpnia 1914 r. przeciwko Alzatczykom i Lotaryńczykom za zbrodnie lub przestępstwa polityczne przez władze sądowe niemieckie, uważa się za nieważne.

3° Wszelkie wyroki, wydane po dniu 11 listopada 1918 r. przez Trybunał Rzeszy w Lipsku na podstawie odwołań wniesionych przeciwko orzeczeniom władz sądowych Alzacji i Lotaryngji, będą uważane za nieważne i niebyłe, i mają być odesłane. Akty spraw, które były przedmiotem wyroków, w ten sposób wydanych, odeśle się do właściwych władz sądowych dla Alzacji i Lotaryngji.

Wszelkie odwołania, wniesione przed Trybunał Rzeszy przeciwko decyzjom sądów Alzacji i Lotaryngji, zostaną zawieszone. Akty będą zwrócone w powyżej podanych warunkach, celem ich bezzwłocznego przeniesienia do Sądu kasacyjnego francuskiego, który będzie kompetentny do wydania wyroku.

4° Wszelkie dochodzenia sądowe w Alzacji i Lotaryngji za przestępstwa, popełnione w okresie między dniem 11 listopada 1918 r. a chwilą uzyskania przez niniejszy Traktat mocy obowiązującej, będą przeprowadzone zgodnie z ustawami niemieckiemi, wyjąwszy wypadek, gdyby je zmieniły lub zastąpiły akty prawnie ogłoszone na miejscu przez władze francuskie.

5° Wszelkie inne kwestje co do kompetencji, postępowania lub administracji sądowej zostaną uregulowane przez osobną konwencję między Francją a Niemcami.

ANEKS.

§ 1.

Od dnia 11 listopada 1918 r. odzyskują z samego prawa obywatelstwo francuskie:

1° Osoby, które utraciły obywatelstwo francuskie przez zastosowanie Traktatu francusko-niemieckiego z 10 maja 1871 r. i nie uzyskały od tego czasu innego obywatelstwa aniżeli niemieckie.

2° Potomkowie prawi lub naturalni osób wskazanych w paragrafie poprzednim, z wyjątkiem tych, którzy mają wśród przodków swoich w linji ojcowskiej Niemca, osiedlonego w Alzacji i Lotaryngji po dniu 15 lipca 1870 r..

3° Każda jednostka urodzona w Alzacji i Lotaryngji z rodziców nieznanych lub których obywatelstwo jest nieznane.

§ 2.

W ciągu roku od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu będą mogły zgłosić się o obywatelstwo francuskie osoby, należące do jednej z następujących kategorji:

1° Każda osoba, której nie przywrócono obywatelstwa francuskiego według brzmienia paragrafu 1, mająca między przodkami swymi Francuza lub Francuzkę, który(a) utracił(a) obywatelstwo francuskie w warunkach przewidzianych we wspomnianym paragrafie;

2° Każdy obcy, nie będący obywatelem jednego z Państw niemieckich, który uzyskał indygenat alzacko-lotaryński przed dniem 3 sierpnia 1914 r.;

3° Każdy Niemiec stale zamieszkały w Alzacji i Lotaryngji, jeśli tam stale zamieszkał przed dniem 15 lipca 1870 r. lub jeśli jeden z jego przodków stale w tym dniu zamieszkiwał w Alzacji i Lotaryngji;

4° Każdy Niemiec urodzony lub stale zamieszkały w Alzacji i Lotaryngji, który służył w szeregach armji sprzymierzonych lub stowarzyszonych podczas wojny obecnej, jako też i jego potomkowie;

5° Każda osoba urodzona w Alzacji i Lotaryngji przed dniem 10 maja 1871 r. z rodziców obcych, jako też i jej potomkowie;

6° Współmałżonek osoby, która bądź to odzyskała obywatelstwo francuskie na podstawie paragrafu 1-go, bądź też zgłosiła się po nie i uzyskała je według brzmienia poprzednich postanowień.

Przedstawiciel prawny osoby niepełnoletniej wykonywa w jej imieniu prawo zgłoszenia się o obywatelstwo francuskie, a jeśli to prawo nie zostało wykonane, osoba niepełnoletnia będzie mogła zgłosić się o obywatelstwo francuskie w ciągu roku po dojściu do pełnoletności. Zgłoszenie się o obywatelstwo francuskie będzie mogło być przedmiotem indywidualnej decyzji odmownej władzy francuskiej, wyjąwszy wypadek wspomniany pod numerem 6 niniejszego paragrafu.

§ 3.

Z zastrzeżeniem postanowień paragrafu 2, Niemcy urodzeni lub stale zamieszkali w Alzacji i Lotaryngji, nawet jeśli mają indygenat alzacko-lotaryński, nie uzyskują obywatelstwa francuskiego wskutek powrotu Alzacji i Lotaryngji do Francji.

Będą mogli otrzymać to obywatelstwo tylko drogą naturalizacji pod warunkiem, że stale zamieszkali w Alzacji i Lotaryngji przed dniem 3 sierpnia 1914 r. i że wykażą zamieszkiwanie nieprzerwane na terytorjum przywróconym przez trzy lata licząc od 11 listopada r. 1918.

Francja obejmie nad nimi opiekę dyplomatyczną i konsularną od chwili, w której zażądali naturalizacji francuskiej.

Dział VII.

PAŃSTWO CZESKO-SŁOWACKIE.

Artykuł 83.

Niemcy zrzekają się na rzecz Państwa czesko-słowackiego wszystkich praw i tytułów do części terytorjum śląskiego oznaczonej jak następuje:

Od punktu położonego około 2 kilometrów na północno-wschód od Kietrza na granicy między powiatami (Kreis) głubczyckiego i raciborskiego:

granica między obu powiatami;

dalej dawna granica między Niemcami i Austro-Węgrami, aż do punktu położonego nad Odrą bezpośrednio na południe od linji kolejowej Raciborz-Bogumin;

stąd w kierunku północno-zachodnim do punktu położonego w odległości około 2 kilometrów na południo-wschód od Kietrza;

linja do oznaczenia na miejscu, przechodząca na zachód od Krzanowic.

Komisja złożona z 7 członków, z których 5 zamianują Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, 1 - Polska oraz 1 Państwo czesko-słowackie, zostanie utworzona w 15 dni po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu w celu oznaczenia na miejscu linji granicznej między Polską a Państwem czesko-słowackiem.

Uchwały tej Komisji będą zapadały większością głosów i będą dla stron interesowanych obowiązujące.

Niemcy oświadczają już obecnie, że zrzekną się na rzecz Państwa czesko-słowackiego wszystkich praw i tytułów do części powiatu (Kreis) głubczyckiego, zawartej w granicach poniższych, w razie gdyby na skutek ustalenia granicy między Niemcami i Polską ta część wzmiankowanego powiatu była odosobniona od Niemiec:

od południo-wschodniego krańca występu dawnej granicy austrjackiej, oddalonego w przybliżeniu około 5 kilometrów na zachód od Głubczyc, w kierunku południowym aż do punktu zetknięcia się z granicą między powiatami (Kreis) głubczyckim i raciborskim dawna granica między Niemcami i Austro-Węgrami;

dalej, na północ, administracyjna granica między powiatami (Kreis) głubczyckim i raciborskim aż do punktu położonego w odległości około 2 kilometrów na południo-wschód od Kietrza;

stąd, w kierunku północno-zachodnim aż do punktu wyjścia tego oznaczenia granic:

linja, która będzie oznaczona na terenie i ma przechodzić na wschód od Kietrza.

Artykuł 85.

W okresie dwuletnim od uzyskania przez niniejszy Traktat mocy obowiązującej, obywatele niemieccy, którzy ukończyli lat 18, i osiedli na terytorjach uznanych za należące do Państwa czesko - słowackiego, będą mieli prawo wyboru (option) na rzecz obywatelstwa niemieckiego. Czecho-Słowacy, obywatele niemieccy, osiadli w Niemczech, będą również mieli prawo wyboru na rzecz obywatelstwa czesko-słowackiego.

Wybór męża skutkuje za żonę, zaś wybór rodziców - za dzieci poniżej lat 18.

Osoby, które korzystały z przewidzianego powyżej prawa wyboru, winne będą w ciągu następnych dwunastu miesięcy przenieść swe stałe miejsce zamieszkania do Państwa, na rzecz którego dokonały wyboru.

Osoby te będą miały prawo zachować majątek nieruchomy posiadany na terytorjum drugiego państwa, w którem miały stałe miejsce zamieszkania przed wykonaniem prawa wyboru. Będą one mogły wywieźć swój majątek ruchomy wszelkiego rodzaju. Z tej racji nie będą na te osoby nałożone żadne pobory czy to przy wyjeździe, czy to przy przyjeździe.

W takim samym okresie czasu Czecho-Słowacy, obywatele niemieccy, przebywający w obcych krajach, będą mieli prawo, oile ustawy tych krajów inaczej nie stanowią i o ile już nie nabyli w tych krajach obywatelstwa, pozyskać obywatelstwo czesko-słowackie, z wyłączeniem obywatelstwa niemieckiego, stosownie do przepisów, które będą wydane przez Państwo czesko-słowackie.

Kietrz-Katscher, Głubczyce-Leobschütz, Krzanowice-Kranowitz.

Artykuł 86.

Państwo czesko - słowackie godzi się na zamieszczenie w Traktacie z Głównemi Mocarstwami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi postanowień, które te Mocarstwa uznają za konieczne w celu ochrony w Państwie czesko-słowackiem interesów mieszkańców, różniących się od większości ludności rasą, językiem lub religją.

Państwo czesko - słowackie godzi się również na zamieszczenie w Traktacie z głównemi Mocarstwami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi postanowień, jakie te Mocarstwa uznają za konieczne dla ochrony swobody tranzytu i słusznych przepisów co do handlu innych narodów.

Stosunek i rodzaj ciężarów finansowych Niemiec i Prus, które Państwo czesko - słowackie poniesie z tytułu oddania pod jego zwierzchnictwo części terytorjum śląskiego, zostaną określone zgodnie z art. 254 Części IX (Przepisy finansowe) niniejszego Traktatu.

Konwencje późniejsze uregulują wszystkie sprawy, nie załatwione przez niniejszy Traktat i te, które mogłyby wyniknąć z ustąpienia rzeczonego terytorjum.

Dział VIII.

POLSKA.

Artykuł 87.

Jak to już uczyniły Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, Niemcy uznają zupełną niepodległość Polski i zrzekają się na jej korzyść wszelkich praw i tytułów do terytorjów położonych w granicach następujących: morze Bałtyckie, wschodnia granica Niemiec, ustalona tak, jak to podaje artykuł 27 Części II (Granice Niemiec) niniejszego Traktatu aż do punktu położonego mniej więcej 2 kilometry na wschód od Woskowic Małych, następnie zaś linja, idąca od tego punktu do ostrego wyskoku, jaki tworzy granica północna Górnego Śląska mniej więcej na 3 kilometry na północo - zachód od Szymonkowa, następnie granica Górnego Śląska aż do punktu zetknięcia z dawną granicą między Niemcami a Rosją, dalej granica ta aż do punktu, w którym przecina koryto Niemna, następnie granica północna Prus Wschodnich, oznaczona w artykule 28 powołanej wyżej Części II.

Jednakże przepisy niniejszego artykułu nie stosują się do terytorjów Prus Wschodnich i Wolnego Miasta Gdańska, określonych w powołanym artykule 28 Części II (Granice Niemiec) i w artykule 100 Działu XI (Gdańsk) Części niniejszej.

Granice Polski, nie określone w niniejszym Traktacie, będą oznaczone później przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone.

Komisja, złożona z 7 członków, z których 5 zamianują Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, jednego Niemcy, jednego Polska, zostanie utworzona w 15 dni po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu w celu oznaczenia na miejscu linji granicznej między Polską a Niemcami.

Uchwały tej Komisji będą zapadały większością głosów i będą dla stron interesowanych obowiązujące.

Artykuł 88.

W części Śląska Górnego, położonej w granicach poniżej opisanych, mieszkańcy zostaną powołani do wypowiedzenia się przez głosowanie, czy życzą sobie przyłączenia do Niemiec, czy też do Polski:

począwszy, od północnego wierzchołka występu granicy dawnej prowincji Śląska austrjackiego, położonego mniej-więcej 8 kilometrów na wschód od Prudnika (Prądnika), dawna granica pomiędzy Niemcami a Austrją, aż do jej zetknięcia się z granicą pomiędzy powiatami (Kreise) głupczyckim a raciborskim:

stamtąd na północ aż do punktu, położonego mniej więcej dwa kilometry na południo-wschód od Kietrza;

granica pomiędzy powiatami głupczyckim a raciborskim;

stamtąd na południo - wschód aż do punktu położonego nad rzeką Odrą bezpośrednio na południe od drogi żelaznej Raciborz - Bogumin;

linja, która będzie określona na miejscu i przejdzie na południe od Krzanowic;

od punktu powyżej określonego dawna granica pomiędzy Niemcami i Austrją, dalej dawna granica pomiędzy Niemcami i Rosją, aż do punktu zetknięcia z granicą administracyjną pomiędzy Poznańskiem i Górnym Śląskiem;

stamtąd powyższa granica administracyjna aż do jej zetknięcia się z granicą pomiędzy Śląskiem Górnym i Średnim:

______

Lorzendorf - Woskowice Małe,

Simmenau - Szymonków.

Prudnik (Prądnik) - Neustadt; Głupczyce - Leobschütz; Raciborz-Ratibor; Kietrz - Katscher; Bogumin- Oderberg; Krzanowice - Kranowitz; Szymonków-Simmeau.

stamtąd ku zachodowi aż do punktu, gdzie granica administracyjna zakręca ostrym kątem ku południo - wschodowi, mniej więcej trzy kilometry na północo-zachód od Szymonkowa;

granica pomiędzy Śląskiem Górnym i Średnim:

stamtąd ku zachodowi aż do punktu, który będzie oznaczony, mniej więcej dwa kilometry na wschód od Woskowic Małych;

linja, która będzie oznaczona na miejscu na północ od Klein Hennersdorf;

stamtąd ku południowi aż do miejsca, gdzie granica pomiędzy Śląskiem Górnym i Średnim przecina drogę Miejsce-Pokój,

linja, która będzie oznaczona na miejscu, przechodząca na zachód od miejscowości Hennersdorf, Polkowskie, Domasławice, Siemysłów i Dąbrowa, a na wschód od miejscowości Strzelce, Jastrzębie i Biestrzykowice, Schwitz i Miejsce;

stamtąd granica pomiędzy Śląskiem Górnym i Średnim aż do zetknięcia się ze wschodnią granicą powiatu (Kreis) niemodlińskiego;

stamtąd wschodnia granica powiatu niemodlińskiego aż do punktu występu, położonego mniej - więcej trzy kilometry na wschód od Puszyny;

stamtąd aż do północnego wierzchołka występu dawnej prowincji Śląska austrjackiego, położonego mniej więcej 8 kilometrów na wschód od Prudnika (Prądnika);

linja, która będzie określona na miejscu i przejdzie na wschód od Białego Solca.

Przepisy co do zarządu, przy którym plebiscyt będzie podjęty i przeprowadzony, zawarte są w załączonym tu Aneksie.

Już obecnie Rząd polski i niemiecki, każdy oile go to dotyczy, zobowiązują się nigdzie na swem terytorjum nie zarządzać dochodzeń oraz nie stosować żadnych środków wyjątkowych w przedmiocie jakiegokolwiek czynu politycznego, jakiby zaszedł na Górnym Śląsku w okresie zarządu, przewidzianego w dołączonym Aneksie aż do ostatecznego urządzenia tego kraju.

Niemcy już obecnie oświadczają, że zrzekają się na rzecz Polski wszystkich praw i tytułów do części Górnego Śląska, położonej poza linją graniczną, określoną na podstawie plebiscytu przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone.

______

Miejsce - Städtel; Pokój-Karlruhe; Polkowskie - Polkowitz; Domasławice-Noldau; Siemysłów-Steinersdorf; Dąbrowa-Dammer; Strzelce-Strehlitz; Jastrzębie - Nassadel; Biestrzykowice-Eckersdorf; Miejsce-Städtel; Niemodlin-Falkenberg; Puszyna-Puschine; Biały Solc - Zülz.

ANEKS.

§ 1.

Wojska i władze niemieckie, które wskaże Komisja przewidziana w § 2, powinny po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu, przytem w terminie nie przekraczającym 15 dni, opuścić obszar podlegający plebiscytowi. Aż do czasu zupełnej ewakuacji winny się one wstrzymać od wszelkich rekwizycji pieniężnych lub w naturze i od wszelkich zarządzeń, które mogłyby przynieść szkodę materjalnym interesom kraju.

W tymże terminie będą rozwiązane rady robotników i żołnierzy, ustanowione na danym obszarze; ci z członków rad, którzy pochodzą z innej okolicy i sprawować będą swoje obowiązki w chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu lub też złożyli je po 1 marca 1919 r., będą również ewakuowani.

Wszystkie stowarzyszenia wojskowe i pół-wojskowe (demi-militaires), utworzone na wymienionym obszarze przez jego mieszkańców, będą natychmiast rozwiązane. Członkowie tych stowarzyszeń, którzy nie mają stałego miejsca zamieszkania (non domiciliés) na powyższym obszarze będą musieli go opuścić.

§ 3.

Komisji przysługiwać będzie władza, jaką sprawował Rząd niemiecki lub Rząd pruski, z wyjątkiem co do dziedziny ustawodawstwa i podatków. Komisja będzie nadto zastępowała Władzę prowincjonalną oraz obwodu regencyjnego (Regierungsbezirk). Komisja będzie sama władną interpretować zakres władzy, przekazanej jej przez niniejsze przepisy i oznaczać, w jakim zakresie będzie ją sama wykonywała, w jakim zaś pozostawi ją w rękach urzędów istniejących.

Zmiany ustaw oraz istniejących podatków będą prawomocne tylko za zgodą Komisji.

Porządek będzie utrzymywany staraniem Komisji przy pomocy wojska, oddanego do jej dyspozycji, oraz, oile uzna to za konieczne, przy pomocy policji, rekrutującej się z miejscowej ludności.

Komisja będzie musiała zarządzić bezzwłocznie co potrzeba celem zastąpienia ewakuowanych władz niemieckich, w danym zaś razie powinna sama dać rozkaz ewakuowania i przystąpić do zastąpienia tych władz miejscowych, któreby ewakuować wypadało.

Zarządzi wszystko co potrzeba celem zapewnienia wolności, rzetelności i tajności głosowania. W szczególności Komisja będzie mogła orzec wydalenie z kraju każdej osoby, która w jakikolwiek sposób usiłowałaby sfałszować wynik plebiscytu za pomocą przekupstwa lub teroru.

Komisja będzie miała pełną władzę orzekania we wszystkich kwestjach i sprawach, które się mogą nasunąć przy wykonywaniu niniejszych przepisów.

Komisja będzie miała doradców technicznych, których sama wybierze z pośród miejscowej ludności.

Uchwały Komisji będą zapadały większością głosów.

§ 4.

Głosowanie odbędzie się po upływie terminu, oznaczonego przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, który jednak nie może być krótszy niż 6 miesięcy, ani też dłuższy ponad 18 miesięcy, licząc od dnia, w którym pomieniona Komisja rozpocznie czynności na obszarze plebiscytowym.

Prawo głosowania będzie przyznane każdej, bez różnicy płci, osobie, która czyni zadość warunkom następującym:

Osobom, skazanym za przestępstwa polityczne, powinno być umożliwione wykonanie przysługującego im prawa głosowania.

Każdy będzie głosował w gminie, gdzie ma stałe zamieszkanie, albo, jeżeli nie ma stałego miejsca zamieszkania na obszarze plebiscytowym, w gminie, w której się urodził.

Wynik głosowania będzie oznaczony gminami większością głosów w każdej gminie.

§ 6.

Natychmiast po ustaleniu linji granicznej przez Główne Mocarstwa Sprzymierzone i stowarzyszone, Komisja zawiadomi władze niemieckie, że mają objąć administrację obszaru, który został przyznany Niemcom. Władze te powinny przystąpić do objęcia administracji w ciągu miesiąca od notyfikacji w sposób określony przez Komisję.

W tymże samym terminie i w sposób określony przez Komisję Rząd polski będzie winien objąć w swoje ręce administrację obszaru, który został przyznany Polsce.

Z chwilą, gdy w ten sposób władze niemieckie względnie polskie zapewnią administrację kraju, władza Komisji ustanie.

Koszta utrzymania armji okupacyjnej, tudzież wydatki Komisji na jej działalność i na administrację obszaru będą pokryte z dochodów miejscowych.

Artykuł 89.

Polska obowiązuje się udzielić wolności tranzytu osobom, towarom, okrętom, statkom, wagonom i transportom pocztowym, przechodzącym tranzytem z Prus Wschodnich do reszty Niemiec lub odwrotnie, przez terytorjum Polski, włączając w to jej wody terytorjalne, traktować je we wszystkiem, co dotyczy ułatwień, ograniczeń i wszelkich innych spraw, conajmniej z takiemi samemi względami, jak osoby, towary, okręty, statki, wagony i transporty pocztowe, które są narodowości, pochodzenia, importu, własności lub miejsca wysłania polskiego albo też innego, które cieszy się jeszcze wyższemi od polskiego względami.

Towary tranzytowe będą wolne od wszelkich opłat celnych oraz innych podobnych.

Wolność tranzytu będzie się rozciągała także na komunikację telegraficzną i telefoniczną na warunkach określonych w Konwencjach, przewidzianych artykułem 98.

Artykuł 90.

Polska obowiązuje się pozwolić na wywóz do Niemiec produktów kopalnianych z całej części Śląska Górnego, odstąpionej Polsce na mocy niniejszego Traktatu.

Produkty te będą wolne od wszelkich opłat wywozowych i wszelkich innych ciężarów lub ograniczeń wywozowych.

Polska obowiązuje się również przedsięwziąć wszystkie środki, potrzebne po temu, aby nabywcy w Niemczech mogli kupować rozporządzalne produkty tych kopalni na warunkach równie korzystnych, jak nabywcy takichże produktów i w analogicznych warunkach w Polsce, lub w jakim innym kraju.

Artykuł 91.

Obywatele niemieccy, mający stałe miejsce zamieszkania (domiciliés) na terytorjach uznanych ostatecznie za część Polski, nabędą z samego prawa obywatelstwo polskie z wykluczeniem obywatelstwa niemieckiego.

Wszelako obywatele niemieccy lub ich potomkowie, którzy obrali stałe zamieszkanie na tych terytorjach po 1 stycznia 1908 r., będą mogli nabyć obywatelstwo polskie tylko za specjalnem zezwoleniem Państwa polskiego.

W przeciągu dwu lat od daty uprawomocnienia się niniejszego Traktatu obywatele niemieccy w wieku powyżej lat 18, mający stałe miejsce zamieszkania na terytorjach uznanych za część Polski, będą mieli prawo wyboru (opcji) na rzecz obywatelstwa niemieckiego.

Polacy, obywatele niemieccy, mający ukończonych lat 18 i posiadający stałe miejsce zamieszkania w Niemczech, będą mieli także prawo wyboru na rzecz obywatelstwa polskiego.

Wybór męża skutkuje także za żonę, wybór rodziców skutkuje za dzieci poniżej lat 18.

Wszystkie osoby, które skorzystają z przewidzianego wyżej prawa wyboru, będą mogły w przeciągu następnych 12 miesięcy przenieść się do Państwa, na rzecz którego dokonały wyboru.

Będą one miały prawo zachować majątek nieruchomy, posiadany na terytorjum drugiego państwa, w którem miały miejsce stałego zamieszkania przed dokonaniem wyboru.

Będą one mogły wywieźć bez cła swój majątek ruchomy wszelkiego rodzaju do kraju, na którego rzecz dokonały wyboru, i będą wolne od wszystkich poborów za opuszczenie kraju lub opłat, jeśli one istnieją.

W takim samym terminie Polacy, obywatele niemieccy, przebywający w obcych państwach, będą mieli prawo, oile ustawy tych obcych Państw inaczej nie stanowią i oile już nie nabyli w nich obywatelstwa, uzyskać obywatelstwo polskie z wykluczeniem niemieckiego, stosując się w tym względzie do przepisów, które będą wydane przez Państwo polskie.

W części Górnego Śląska, poddanej plebiscytowi, przepisy niniejszego artykułu zyskają moc dopiero po ostatecznem przydzieleniu tego terytorjum

Artykuł 92.

Stosunek i rodzaj ciężarów finansowych Niemiec i Prus, które będzie miała ponosić Polska, zostaną określone zgodnie z artykułem 254 Części IX (Postanowienia finansowe) niniejszego Traktatu.

Część długu, która według obliczenia przewidzianej w rzeczonym artykule Komisji Odszkodowań, odnosi się do zarządzeń wydanych przez Rządy niemiecki i pruski dla celów kolonizacji niemieckiej w Polsce, zostanie wyłączona z udziału, który obciąży Polskę.

Ustalając, w wykonaniu artykułu 25 Części VIII (Odszkodowania) niniejszego Traktatu, wartość dóbr i własności Rzeszy lub Państw niemieckich, przechodzących do Polski jednocześnie z oddanemi jej terytorjami, Komisja Odszkodowań wyłączy z tej oceny budowle, lasy i inną własność państwową, która należała do dawnego Królestwa Polskiego. Przejdą one na własność Polski wolne od wszelkich ciężarów.

Na wszystkich terytorjach Niemiec, zmieniających przynależność państwową z mocy niniejszego Traktatu i uznanych ostatecznie za część Polski, Rząd polski może w zastosowaniu przepisów artykułu 297 likwidować dobra, prawa i udziały obywateli niemieckich tylko zgodnie z następującemi przepisami:

2)

na wypadek, gdyby uprawniony udowodnił przed mieszanym trybunałem rozjemczym, przewidzianym w Dziale VI Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu, albo przed rozjemcą, przez ten trybunał wyznaczonym, że warunki sprzedaży lub zarządzenia, wydane przez Rząd polski, nie przewidziane przez ogólne ustawodawstwo polskie, odbiły się bez słusznego powodu ujemnie na cenie, to trybunał lub rozjemca będzie mógł przyznać uprawnionemu słuszne wynagrodzenie, które Rząd polski będzie musiał zapłacić.

Późniejsze Konwencje uregulują wszystkie kwestje, które nie zostały uregulowane w niniejszym Traktacie a które mogą powstać wskutek cesji pomienionych terytorjów.

Artykuł 93.

Polska przyjmuje postanowienia, które Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone uznają za konieczne dla ochrony w Polsce interesów mieszkańców, różniących się od większości ludności rasą, językiem lub religją, i godzi się na zamieszczenie tych postanowień w Traktacie z temi Mocarstwami.

Polska godzi się również na zamieszczenie w Traktacie z Głównemi Mocarstwami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi postanowień, które te Mocarstwa uznają za konieczne dla ochrony wolności tranzytu oraz dla słusznego traktowania handlu innych narodów.

Dział IX.

PRUSY WSCHODNIE.

Artykuł 94.

Na obszarze, objętym południową granicą Prus Wschodnich, oznaczoną w artykule 28 Części II (Granice Niemiec) niniejszego Traktatu, a linją opisaną poniżej, mieszkańcy będą powołani do oznaczenia przez głosowanie Państwa, z którem pragną być połączeni: linję, tę stanowi granica zachodnia i północna obwodu (Regierungsbezirk) olsztyńskiego aż do jej zetknięcia się z granicą powiatów (Kreise): oleckiego i węgoborskiego, od tego miejsca granica północna powiatu (Kreis) oleckiego aż do zetknięcia się z dawną granicą Prus Wschodnich.

Artykuł 95.

W przeciągu najdalej 15 dni od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu wojska i władze niemieckie ustąpią z obszaru wyżej opisanego, wstrzymując się podczas tej ewakuacji od wszelkich rekwizycji w pieniądzach lub naturze i od wszelkich zarządzeń, mogących narazić na szwank interesy materjalne kraju.

Po upływie oznaczonego wyżej okresu obszar ten poddany będzie pod władzę Komisji międzynarodowej, złożonej z pięciu członków, których zamianują Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone. Komisja ta posiadać będzie ogólną władzę administracyjną, a w szczególności zadaniem jej będzie zorganizować głosowanie i poczynić wszelkie zarządzenia, które uzna za konieczne celem zapewnienia jego wolności, rzetelności, tajności. Komisja mieć będzie zupełną władzę do stanowienia we wszystkich sprawach, które w związku z wykonaniem niniejszych przepisów mogą wyniknąć.

Komisja poczyni wszelkie potrzebne zarządzenia, aby w wykonywaniu swych czynności zapewnić sobie pomoc osób, które wybierze z pośród ludności miejscowej. Uchwały jej zapadać będą większością głosów.

Prawo głosu przysługiwać będzie każdej, bez różnicy płci, osobie, która czyni zadość warunkom następującym:

b)

urodziła się na obszarze podlegającym plebiscytowi, albo posiada tam miejsce stałego zamieszkania (domicile) lub zwykłego zamieszkiwania (résidence habituelle) od daty, którą oznaczy Komisja.

Każdy głosować będzie w gminie, w której ma miejsce stałego zamieszkania (où il est domicilié) lub w gminie, w której się urodził, oile na opisanym obszarze nie posiada miejsca stałego zamieszkania lub na nim nie zamieszkuje (résidence).

Wyniki głosowania zostaną ustalone gminami (Gemeinde), większością głosów w każdej gminie.

______

Olsztyn - Allenstein; Olecko - Oletzko; Węgoborg - Angerburg.

Po zamknięciu głosowania Komisja zawiadomi Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone o liczbie głosów w każdej gminie, przedkładając im jednocześnie szczegółowy raport o przebiegu głosowania oraz wnioski co do linji, którą należałoby przyjąć za granicę Prus Wschodnich na tej przestrzeni, biorąc przytem pod uwagę zarówno życzenie mieszkańców, przez głosowanie wyrażone, jak położenie geograficzne i gospodarcze danych miejscowości. Poczem Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone oznaczą na tej przestrzeni granicę między Prusami Wschodniemi a Polską.

Jeżeli granica oznaczona przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone będzie tego rodzaju, że odetnie od Prus Wschodnich jakąkolwiek część terytorjum opisanego w art. 94, zrzeczenie się przez Niemcy ich praw na rzecz Polski, przewidziane wyżej w art. 87, rozciągnie się również na terytorja, w ten sposób odcięte.

Skoro tylko linja zostanie oznaczona przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, Komisja międzynarodowa zawiadomi władze administracyjne Prus Wschodnich, że mogą znów objąć administrację terytorjum, położonego na północ od oznaczonej w ten sposób linji, czego te powinny dokonać w ciągu miesiąca od notyfikacji i w sposób przez Komisję przepisany. W tymże samym terminie i w sposób przez Komisję przepisany Rząd polski winien będzie objąć zarząd terytorjum, położonego na południe od oznaczonej linji. Gdy tym sposobem zostanie już zapewniony zarząd kraju przez władze wschodnio-pruskie, względnie polskie, ustanie władza Komisji międzynarodowej.

Wydatki Komisji, zarówno na pokrycie jej własnych kosztów, jak na zarząd powierzonego jej terytorjum, czerpane będą z dochodów miejscowych, nadwyżka wydatków pokryta będzie przez Prusy Wschodnie w stosunku, który zostanie określony przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone.

Artykuł 97.

W przeciągu najdalej 15 dni od uzyskania przez niniejszy Traktat mocy obowiązującej wojska i władze niemieckie ustąpią z obszaru opisanego w art. 96, wstrzymując się podczas tej ewakuacji od wszelkich rekwizycji w pieniądzach lub naturze i od wszelkich zarządzeń, mogących narazić na szwank interesy materjalne kraju.

Po upływie oznaczonego wyżej terminu władzę na tym obszarze obejmie Komisja Międzynarodowa, złożona z pięciu członków, których zamianują Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone. Ta komisja, której w razie potrzeby towarzyszyć będzie konieczna siła zbrojna, obejmie zarząd ogólny, a w szczególności będzie miała za zadanie zorganizować głosowanie i poczynić wszelkie zarządzenia, które uzna za konieczne, celem zabezpieczenia jego wolności, rzetelności i tajności, stosując się w tej mierze, oile to będzie możliwem, do przepisów niniejszego Traktatu, dotyczących plebiscytu na terytorjum Olsztyńskiem; jej postanowienia zapadać będą większością głosów.

Wydatki komisji, zarówno na pokrycie kosztów jej utrzymania, jak na administra powierzonego jej obszaru, czerpane będą z dochodów miejscowych.

Po ukończeniu głosowania Komisja zawiadomi Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone o liczbie głosów w każdej gminie oraz złoży szczegółowy raport o przebiegu głosowania i wniosek co do linji, któraby powinna być przyjętą, jako granica Prus Wschodnich na tym obszarze, biorąc przytem pod uwagę zarówno życzenia mieszkańców, wyrażone przez głosowanie, jak położenie geograficzne i gospodarcze danych miejscowości. Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone oznaczą granicę między Prusami Wschodniemi i Polską na tym obszarze, pozostawiając w każdym razie Polsce na całym odcinku Wisły zupełny i całkowity nadzór rzeki, włączając w to jej brzeg wschodni na takiej przestrzeni, która może okazać się konieczną do jej uregulowania i ulepszenia. Niemcy zobowiązują się nie wznosić żadnych fortyfikacji nigdy i na żadnej części oznaczonego obszaru, który pozostanie niemieckim.

Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone ułożą jednocześnie regulamin, zapewniający ludności Prus Wschodnich na słusznych warunkach dostęp do Wisły i korzystanie z niej tak dla tej ludności, jak dla jej towarów bądź statków i z pełnem uwzględnieniem jej potrzeb.

Oznaczenie granicy i przewidziane wyżej przepisy będą obowiązywały wszystkie strony zainteresowane.

Z chwilą gdy zarząd kraju zostanie objęty przez władze Prus Wschodnich, względnie Polski, pełnomocnictwa Komisji temsamem zostaną wyczerpane.

Artykuł 98.

Niemcy i Polska zawrą w ciągu roku od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu Konwencję, której brzmienie, w razie niemożności porozumienia, ustali Rada Związku Narodów; Konwencja ta zabezpieczy z jednej strony Niemcom zupełne i odpowiednie ułatwienia w komunikacji kolejowej między pozostałą częścią Niemiec a Prusami Wschodniemi poprzez terytorjum polskie, z drugiej zaś - Polsce takież same ułatwienia w jej komunikacji z Wolnem Miastem Gdańskiem poprzez terytorjum niemieckie, które mogłoby znaleźć się na prawym brzegu Wisły między Polską a Wolnem Miastem Gdańskiem.

Dział X.

KŁAJPEDA.

Artykuł 99.

Niemcy zrzekają się na rzecz Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych wszystkich praw i tytułów do terytorjów znajdujących się między morzem Baltyckiem, granicą północno-wschodnią Prus Wschodnich, opisaną w artykule 28 Części II (Granica Niemiec) niniejszego Traktatu i dawną granicą Niemiec i Rosji.

Niemcy zobowiązują się uznać postanowienia, które powezmą Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone co do tego terytorjum, w szczególności co do obywatelstwa jego mieszkańców.

Dział XI.

WOLNE MIASTO GDAŃSK.

Artykuł 100.

Niemcy zrzekają się na rzecz Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych wszystkich praw i tytułów do terytorjum, objętego przez następujące granice:

od morza Baltyckiego na południe aż do punktu zetknięcia się głównych koryt żeglownych Nogatu i Wisły (Weichsel):

granica Prus Wschodnich tak jak jest opisana w art. 28 Części II (Granice Niemiec) niniejszego Traktatu;

od tego miejsca główne żeglowne koryto Wisły w dół aż do punktu oddalonego około 6 km. 500 m. na północ od mostu tczewskiego;

stąd na północny zachód aż do punktu pomiarowego 5 położonego o 1 kl. 500 m. na południowy wschód od kościoła w Güttland:

linja, która na miejscu zostanie oznaczona;

stąd na zachód aż do występu, utworzonego przez granicę powiatu kościerskiego o 8 km. 500 m. na północny wschód od Skarszew:

linja, która na miejscu zostanie oznaczona, a przechodzić będzie między Miłobądzem na południe i Rębielczem na północ;

stąd na zachód granica powiatu kościerskiego aż do wgłębienia, które tworzy o 6 km. na północno-północny zachód od Skarszew;

stąd aż do punktu położonego na linji średniej Łąckiego jeziora:

linja, która zostanie na miejscu oznaczona, iść będzie na północ od Nowego Wietca i Szatarp i na południe od Kościerskiej Huty i Łąk;

stąd linja średnia Łąckiego jeziora aż do jego północnego krańca;

stąd aż do południowego krańca Połęcińskiego jeziora;

linja, która zostanie oznaczona na miejscu;

stąd linja średnia Połęcińskiego jeziora aż do jego krańca północnego;

stąd na północny wschód aż do punktu położonego około 1 km. na południe od kościoła w Kolebkach, gdzie droga żelazna Gdańsk-Wejcherowo przecina strumień:

linja, która zostanie na miejscu oznaczona, a iść będzie na południowy wschód od Kameli, Skrzeszewa, Fidlina, Sulmina (Richthof), Materni, Owczarni

______

Kłajpeda-Memel.

Tczewo - Dirschau, Kościerzyna - Berent, Skarszewy - Schöneck, - Miłobądź - Muehlbanz, Rębielcz - Rambeltsch, Łąckie Jezioro - Lonkener See, Nowy Wietec - Neu Fietz, Szatarpy-Schatarpi, Kościerska Huta - Bärenhütte, Łąki - Lonke.

i na północny zachód od Nowej Wsi, Marszew, Czapielska, Kiełpina Wysokiego i Kielpinka, Pulwermuehl, Renneberga i miast Oliwy i Sopot;

stąd bieg wyżej wspomnianego strumienia aż do morza Baltyckiego.

Granice powyżej opisane oznaczone są na mapie niemieckiej w skali 1:100.000, dołączonej do niniejszego Traktatu pod Nr. 4.

Artykuł 103.

Konstytucja Wolnego Miasta Gdańska opracowana zostanie w porozumieniu z Komisarzem Naczelnym Związku Narodów przez prawidłowo wyznaczonych przedstawicieli Wolnego Miasta. Znajdować się ona będzie pod gwarancją Związku Narodów.

Komisarz Naczelny orzekać będzie w pierwszej instancji we wszystkich sporach, które mogłyby wyniknąć pomiędzy Polską a Wolnem Miastem z powodu niniejszego Traktatu lub porozumień i układów dodatkowych.

Komisarz Naczelny będzie miał siedzibę w Gdańsku.

Artykuł 104.

Pomiędzy Rządem Polskim a Wolnem Miastem Gdańskiem zawarta zostanie konwencja: w ułożeniu jej brzmienia zobowiązują się pośredniczyć Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone; otrzyma ona moc obowiązującą jednocześnie z ukonstytuowaniem się Wolnego Miasta Gdańska; konwencja ta:

______

Połęcińskie Jezioro-Pollenziner See; Kolebki-Koliebken; Wejcherowo-Neustadt; Kamela-Kamehlen; Skrzeszew-Krissau; Maternia-Mattern; Owczarnia-Schäferei; Nowa wieś-Neuendorf; Marszew - Marschau; Czepielsko-Czapielken; Wysoki Kiełpin - Hoch-Kelpin; Kiełpinek-Klein-Kelpin.

Artykuł 106.

W przeciągu dwu lat od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, obywatele niemieccy, w wieku powyżej 18 lat, mający miejsce stałego zamieszkania (domiciliés) na terytorjum, oznaczonem w art. 100, będą mogli dokonać wyboru na rzecz obywatelstwa niemieckiego. Wybór męża skutkuje za żonę, zaś wybór rodziców skutkuje za dzieci poniżej lat 18.

Osoby, które skorzystały z przewidzianego powyżej prawa wyboru, winny w ciągu następnych 12 miesięcy przenieść swe stałe zamieszkanie do Niemiec.

Wolno im będzie zachować majątek nieruchomy, jaki posiadają na terytorjum Wolnego Miasta Gdańska. Będą mogły wywieźć majątek ruchomy wszelkiego rodzaju. Nie będzie na nie nałożona z tego tytułu żadna opłata, ani wywozowa, ani przywozowa.

Dział XII.

SZLEZWIG.

Artykuł 109.

Granica między Niemcami a Danją zostanie ustanowiona zgodnie z życzeniem ludności.

W tym celu na ziemiach dawnego Cesarstwa Niemieckiego, położonych na północ od linji (oznaczonej ciemno-bronzową kreską na mapie Nr. 4 dołączonej do niniejszego Traktatu), która, idąc od wschodu ku zachodowi:

poczyna się od morza Bałtyckiego w przybliżeniu 13 kilometrów na wschód północo-wschód od Flensburga,

skierowuje się

na południo-zachód, przechodząc na południo-wschód od Sygum, Ringsberg, Munkbrarup, Adelby, Tastrup, Jarplund, Oversee i na północo-zachód od Langballigholz, Landballig, Bönstrup, Rüllschau, Weseby, Kleinwolstrup Gross-Solt.

dalej na zachód, przechodząc na południe od Frörup i na północ od Wanderup,

dalej na południo-zachód, przechodząc na południo-wschód od Oxlund, Streglund i Ostenau i na północo-zachód od wsi na drodze Wanderup Kollund,

dalej w kierunku północo-zachodnim, przechodząc na południo-zachód od Löwenstedt, Joldelund, Goldelund i na północo-wschód od Kolkerheide i Högel aż do kolana Soholmer Au, w przybliżeniu 1 kilometr na wschód od Soholm, gdzie spotyka się z południową granicą powiatu (Kreis) Tondem,

dalej tą granicą aż do morza Północnego,

przechodząc na południe od wysp Fohr i Amrum i na północ od wysp Oland i Langeness,

ludność, terytorja te zamieszkująca, zostanie wezwana do oświadczenia się drogą plebiscytu, przeprowadzonego na następujących warunkach:

1.

W okresie najdalej 10 dni od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu załogi i władze niemieckie (włączając w to prezesa naczelnego, prezesów rejencji, landratów, sołtysów (Amtsvorsteher), nadburmistrzów) mają opuścić strefę położoną na północ od linji powyżej ustalonej.

W tymże samym okresie rozwiążą się rady robotnicze i żołnierskie, które powstały w tej strefie; członkowie rad, pochodzący z innych stron i wykonywujący czynności swe w chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, lub którzy przestali je pełnić po 1 marca 1919, również zostaną usunięci.

Rzeczona strefa przejdzie bezzwłocznie pod władzę międzynarodowej Komisji, złożonej z pięciu członków, z których trzech wyznaczą Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone; rządy norweski i szwedzki będą proszone o zamianowanie po jednym członku; gdyby tego nie uczyniły, to Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone wybiorą powyższych dwu członków.

Komisja ta, której ewentualnie zostaną dodane siły niezbędne, posiadać będzie ogólną władzę zarządzania krajem. W szczególności powinna ona niezwłocznie postarać się o zastąpienie usuniętych władz niemieckich i w miarę potrzeby wydać rozkazy usunięcia ich oraz przystąpić do obsadzenia właściwych urzędów miejscowych. Komisja zarządzi według swego uznania wszelkie środki, aby zapewnić swobodę, rzetelność, tajemnicę głosowania. Będzie miała technicznych doradców Niemców i Duńczyków, których wybierze z pomiędzy ludności miejscowej. Postanowienia jej zapadać będą większością głosów.

Połowę kosztów Komisji i wydatków spowodowanych plebiscytem poniosą Niemcy.

Każdy winien głosować w gminie, w której ma miejsce stałego zamieszkania, lub w tej, z której pochodzi.

Osoby wojskowe, oficerowie, podoficerowie i żołnierze armji niemieckiej, pochodzący ze strefy Szlezwigu poddanej plebiscytowi, będą miały możność udania się do miejsca swego urodzenia celem uczestniczenia tam w głosowaniu.

3.

W odcinku ewakuowanej strefy, położonym na północ od linji, idącej ze wschodu na zachód (naznaczonej czerwoną kreską na załączonej mapie Nr. 4):

która przechodzi na południe od wyspy Alsen i postępuje linją środkową fjordu Flensburskiego,

opuszcza fjord w miejscu, około 6 klm. na północ od Flensburga położonem, idzie w górę strumyka, płynącego pod Kupfermühle, aż do miejsca na północ od Niehuus,

biegnie na północ od Pattburg i Ellund, a na południe od Fröslee, by dosięgnąć granicy wschodniej powiatu (Kreis) Tondern do miejsca, gdzie ta granica zbiega się z granicą między dawnemi obwodami sądowemi Slogs i Kjaer (Slogs Herred i Kjaer Herre),

idzie tą granicą aż do Scheidebok,

idzie w dół rzeki Scheidebek (Alte Au), następnie Süder Au i Wied Au do zagięcia tej ostatniej w odległości około 1500 metrów na zachód od Ruttebüll,

zwraca się w kierunku zachodnio-północno-zachodnim i dosięga Morza Północnego na północ od Sieltoft,

stamtąd przechodzi na północ od wyspy Sylt, rozpocznie się wyżej przewidziany plebiscyt najpóźniej w trzy tygodnie po opuszczeniu kraju przez załogi i władze niemieckie.

O wyniku głosowania rozstrzygnie większość głosów oddanych w całym odcinku. Wynik ten Komisja poda niezwłocznie do wiadomości Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych oraz ogłosi go publicznie.

Jeżeli plebiscyt wypadnie na rzecz wcielenia terytorjum z powrotem do Królestwa Duńskiego, to Rząd duński, porozumiawszy się z Komisją, dokona bezzwłocznie po ogłoszeniu wyniku okupacji terytorjum przez władze wojskowe i cywilne.

Artykuł 110.

Zanim granica w szczegółach zostanie wykreślona na miejscu, Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone wyznaczą linję graniczną stosownie do wyniku głosowania i propozycji Komisji międzynarodowej, mając na uwadze szczególne warunki geograficzne i gospodarcze danych miejscowości.

Od tej chwili Rząd duński będzie mógł zająć terytorja te przez władze cywilne i wojskowe duńskie, a Rząd niemiecki wprowadzić na nowo aż do wspomnianej linji granicznej usunięte poprzednio władze cywilne i wojskowe.

Niemcy oświadczają, że zrzekają się ostatecznie na korzyść Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych wszelkiego prawa zwierzchnictwa nad terytorjami Szlezwigu, położonemi na północ od linji granicznej ustalonej w sposób wyżej opisany. Główne Mocarstwa sprzymierzone wydadzą rzeczone terytorja Danji.

Artykuł 113.

W ciągu dwóch lat od dnia, w którym zwierzchnictwo nad całością czy częścią terytorjów poddanych plebiscytowi przejdzie z powrotem do Danji, mieć będzie swobodę wyboru na rzecz Danji każdy, kto ukończył 18 lat życia, urodził się na terytorjum powracającem do Danji, nie ma stałego zamieszkania w tychże stronach a jest obywatelem Niemiec;

mieć zaś będzie swobodę wyboru za Niemcami, kto ukończył 18 lat życia, ma stałe miejsce zamieszkania na terytorjum wracającem do Danji;

wybór męża skutkuje za żonę, wybór rodziców - za ich dzieci w wieku poniżej lat 18.

Osoby, które skorzystały z prawa wyboru wyżej przewidzianego, winny w okresie następnych dwunastu miesięcy przenieść swe stałe zamieszkanie do Państwa, na którego rzecz dokonały wyboru.

Osobom tym przysługiwać będzie prawo zachowania dóbr nieruchomych, posiadanych na terytorjum drugiego Państwa, w którem miały swoje stałe miejsce zamieszkania przed dokonaniem wyboru. Mogą zabrać z sobą dobra ruchome wszelkiego rodzaju. Z tego tytułu nie będą nałożone na nie żadne opłaty ani wywozowe ani przywozowe.

Dział XIII.

HELGOLAND.

Artykuł 115.

Fortyfikacje, urządzenia wojskowe, porty wysp Helgoland i Dune - zostaną zburzone pod nadzorem Głównych Mocarstw sprzymierzonych staraniem i na koszt Rządu niemieckiego w terminie, który wyznaczą rzeczone Rządy.

Przez "porty" należy rozumieć molę północno-wschodnią, mur zachodni, falo-łomy zewnętrzne i wewnętrzne, tereny zyskane na morzu pomiędzy owemi falo-łomami, jakoteż wszelkie urządzenia, fortyfikacje i budowle morskie i wojskowe, wykończone lub w budowie będące, które znajdują się na wewnątrz linji łączących punkty poniżej podane, a oznaczone na mapie Nr. 126 Admiralicji brytyjskiej z 19 kwietnia 1918:

a)	szerokość	54°10'49"	płn.,	długość	7°53'39"	wsch.
b)	-	54°10'35"	płn.,	-	7°54'18"	-
c)	-	54°10'14"	płn.,	-	7°54'00"	-
d)	-	54°10'17"	płn.,	-	7°53'37"	-
e)	-	54°10'44"	płn.,	-	7°53'26"	-

Niemcom nie wolno odbudowywać w przyszłości ani tych fortyfikacji, ani urządzeń natury wojskowej, ani tych portów, ani żadnych tym podobnych budowli.

Dział XIV.

ROSJA I PAŃSTWA ROSYJSKIE.

Artykuł 116.

Niemcy uznają i zobowiązują się szanować niepodległość wszystkich terytorjów, które stanowiły część byłego Cesarstwa rosyjskiego w dniu 1 sierpnia 1914 roku, jako trwałą i niezbywalną.

Zgodnie z postanowieniami artykułów 259 i 292 Części IX (Przepisy finansowe) i X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu, Niemcy uznają ostatecznie jako niebyłe Traktaty brzesko-litewskie, jak również wszelkie inne porozumienia lub konwencje zawarte przez się z Rządem Maksymalistycznym w Rosji.

Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zastrzegają wyraźnie prawa Rosji do otrzymania od Niemiec wszelkich restytucji i odszkodowań, opartych na zasadach niniejszego Traktatu.

CZĘŚĆ IV.

PRAWA I INTERESY NIEMIEC POZA NIEMCAMI.

Artykuł 118.

Poza granicami swemi w Europie, niniejszym Traktatem ustalonemi, Niemcy zrzekają się wszelkich praw, tytułów i przywilejów na terytorja, lub tyczących się terytorjów, należących do nich lub do ich sprzymierzeńców, zarówno jak wszelkich praw, tytułów i przywilejów, któreby z jakiegobądź tytułu mogły im przysługiwać względem Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych.

Niemcy zobowiązują się natychmiast uznać i zastosować się do zarządzeń, które wydały lub wydadzą Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, ewentualnie w porozumieniu z trzeciemi Mocarstwami, w celu uregulowania następstw powyższego postanowienia.

W szczególności Niemcy oświadczają, że przyjmują postanowienia poniższych artykułów, tyczących się niektórych kwestji specjalnych.

Dział I.

KOLONJE NIEMIECKIE.

Dział II.

CHINY.

Artykuł 130.

Z zastrzeżeniem postanowień Działu VIII niniejszej Części, Niemcy oddają Chinom wszelkie te zabudowania, nabrzeża i przymostki, koszary, forty, broń i amunicję wojenną, okręty wszelkiego rodzaju, urządzenia telegrafu iskrowego i inną własność publiczną, które należą do Rządu niemieckiego, a położone są lub znaleść się mogą na terytorjach koncesji niemieckich w Tien-Tsin i w Han-Keou lub w innych częściach terytorjum Chin.

Rozumie się wszakże, że zabudowania służące jako rezydencje lub biura dyplomatyczne, lub konsularne nie są objęte powyższą cesją własności; dalej, Rząd chiński nie podejmie żadnych zarządzeń, aby dysponować własnością niemiecką publiczną lub prywatną położoną w Pekinie w t. zw. dzielnicy legacyjnej, bez porozumienia się z przedstawicielami dyplomatycznymi Mocarstw, które w chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu pozostają uczestnikami Protokułu finalnego z 7 września 1901.

Artykuł 132.

cy zgadzają się na zniesienie umów, od rządu chińskiego uzyskanych, na podstawie niemieckie koncesje w Héan-Ko i w Tien-Tsin są obecnie rte.

Chiny, powróciwszy do wykonywania swych praw zwierzchnictwa nad rzeczonemi terenami, oświadczają chęć ich otwarcia na użytek międzynarodowego osiedlenia oraz handlu. Oświadczają dalej, że zniesienie umów, na których podstawie koncesje te obecnie istnieją, nie powinno naruszać praw własności obywateli Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, którzy posiadają parcele na tych koncesjach.

Artykuł 133.

Niemcy zrzekają się wszelkich pretensji do Rządu chińskiego lub któregokolwiek z Rządów sprzymierzonych i stowarzyszonych, z racji internowania w Chinach obywateli niemieckich i powrotu ich do kraju. Niemcy zrzekają się również wszelkich pretensji z powodu zajęcia okrętów niemieckich w Chinach, likwidacji, oddania pod sekwestr, zajęcia i dysponowania majątkiem, prawami i udziałami niemieckiemi w tymże kraju od 14 sierpnia 1917 począwszy. Jednakże postanowienie powyższe nie ma naruszać praw stron zainteresowanych w przeprowadzeniu każdej z tych likwidacji; prawa te są uregulowane postanowieniami Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu.

Dział III.

SYJAM.

Dział IV.

LIBERJA.

Dział V

MAROKKO.

Artykuł 141.

Niemcy zrzekają się wszelkich praw, tytułów i przywilejów, wynikających na ich korzyść z Aktu jeneralnego w Algesiras z 7 kwietnia 1906, oraz porozumień francusko - niemieckich z 9 lutego 1909 i z 4 listopada 1911. Wszelkie traktaty, porozumienia, układy, lub umowy zawarte przez Niemcy z Cesarstwem szeryfa uważa się za uchylone od dnia 3 sierpnia 1914.

W żadnym razie Niemcy nie mogą ciągnąć korzyści z powyższych aktów i zobowiązują się nie interwenjować w jakikolwiek sposób w układach, jakie co do Marokko mogłyby się toczyć między Francją a innemi Mocarstwami.

Artykuł 144.

Wszelki majątek i własność Rzeszy i Państw niemieckich w Cesarstwie szeryfa przechodzą z samego prawa, bez żadnego odszkodowania, na Maghzena.

Pod tym względem majątek i własność Rzeszy i Państw niemieckich uważane będą za obejmujące wszelką własność Korony, Rzeszy i Państw niemieckich jako też majątek prywatny eks-cesarza niemieckiego i innych osób rodu królewskiego.

Wszelki majątek ruchomy i nieruchomy w Cesarstwie szeryfa, należący do obywateli niemieckich, traktowany będzie zgodnie z Działami III i IV Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu.

Prawa górnicze, któreby przyznał obywatelom niemieckim Trybunał rozjemczy, ustanowione stosownie do górniczego regulaminu marokańskiego, będą przedmiotem oszacowania pieniężnego w drodze postępowania rozjemczego; prawa te ulegną następnie losowi majątku obywateli niemieckich w Marokku.

Artykuł 145.

Rząd niemiecki zapewni przeniesienie na osobę, przez Rząd francuski wskazaną, akcji, które stanowią udział Niemiec w kapitałach Banku Państwowego Marokańskiego. Wartość tych akcji, wykazana przez Komisję odszkodowań, zostanie wpłacona tejże Komisji i zapisana na dobro Niemiec na rachunek sum, przeznaczonych na odszkodowania. Będzie rzeczą Rządu niemieckiego odszkodować z tego tytułu swych obywateli.

Przeniesienie powyższe nastąpi bez uszczerbku dla spłaty długów, któreby obywatele niemieccy zaciągnęli byli względem Marokańskiego Banku Państwowego.

Dział VI.

EGIPT.

Artykuł 153.

Wszelki majątek i wszelka własność Rzeszy i Państw niemieckich w Egipcie przechodzą z samego prawa, bez żadnego odszkodowania na Rząd egipski.

Pod tym względem majątek i własność Rzeszy oraz Państw niemieckich uważany będzie za obejmujący wszelką własność Korony, Rzeszy i Państw niemieckich jako też majątek prywatny eks-cesarza niemieckiego i innych osób rodu królewskiego.

Wszelki majątek ruchomy i nieruchomy w Egipcie, należący do obywateli niemieckich, traktowany będzie stosownie do Działów III i IV Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu.

Dział VIII.

SZANTUNG.

Artykuł 156.

Niemcy zrzekają się na rzecz Japonji wszelkich praw, tytułów i przywilejów, w szczególności dotyczących terytorjum Kiaoczao, dróg żelaznych, kopalni i kabli podwodnych - które nabyły mocą Traktatu, zawartego z Chinami 6 marca 1898 r., oraz wszelkich innych aktów, dotyczących prowincji Szantung.

Wszelkie prawa Niemców do kolei Tsingtao - Tsinanfu, wraz z jej odnogami, razem z przynależnościami wszelkiego rodzaju, dworcami, magazynami materjałem stałym i taborem, kopalniami, zakładami i materjałem, służącym do eksploatacji kopalni, są i pozostaną własnością Japonji, z wszelkiemi prawami i przywilejami do nich przywiązanemi.

Kable podwodne Rzeszy niemieckiej z Tsingtao do Shanghai i z Tsingtao do Czefu razem z wszelkiemi prawami, przywilejami i posiadłościami, do nich przywiązanemi, również pozostaną własnością Japonji, wolne i swobodne od jakichkolwiek ciężarów.

Artykuł 158.

W ciągu trzech miesięcy, licząc od chwili, gdy niniejszy Traktat uzyska moc obowiązującą, Niemcy zwrócą Japonji archiwa, rejestry, plany, dowody i dokumenty wszelkiego rodzaju, dotyczące zarządów terytorjum Kiaoczao: cywilnego, wojskowego, skarbowego, sądowego lub innych, bez względu na to, gdzie się one znajdują.

W tym samym terminie Niemcy udzielą Japonji wiadomości o wszelkich traktatach, układach lub umowach, dotyczących praw, tytułów i przywilejów wyszczególnionych w dwóch artykułach poprzednich.

CZĘŚĆ V.

PRZEPISY DOTYCZĄCE WOJSKA, MARYNARKI I LOTNICTWA.

Aby umożliwić przygotowanie (préparation - initiation) ogólnego ograniczenia zbrojeń wszystkich narodów, Niemcy zobowiązują się przestrzegać ściśle następujących przepisów, dotyczących wojska, marynarki i lotnictwa.

Dział I.

PRZEPISY DOTYCZĄCE WOJSKA.

Rozdział I.

LICZEBNOŚĆ I KADRY ARMJI NIEMIECKIEJ.

Artykuł 160.

1.

Najpóźniej od 31 marca 1920 r. armja niemiecka nie powinna liczyć więcej, niż siedem dywizji piechoty i trzy dywizje kawalerji.

Od tej chwili ogólny skład liczebny armji Państw, tworzących Niemcy, nie powinien przekraczać stu tysięcy ludzi łącznie z oficerami i zakładami. Armja służyć będzie jedynie do utrzymania porządku wewnątrz kraju i pilnowania (police-control) granic.

Ogólna liczba oficerów, z personelem sztabów włącznie, bez względu na ich skład, nie może przewyższać czterech tysięcy.

3.

Dywizje mogą posiadać tylko dwa Sztaby Korpusów armji. Utrzymywanie lub formowanie sił zbrojnych, inaczej ugrupowanych, lub innych organów dowództwa lub przygotowania do wojny jest zabronione.

Główny Sztab niemiecki i wszelkie temu podobne formacje będą rozwiązane i nie będą mogły być przywrócone pod żadną formą.

Personel oficerów, lub utożsamionych w stopniach, w Ministerjach Wojny różnych Państw Niemiec oraz w przydzielonych do nich zarządach nie powinien przewyższać trzystu oficerów, włączonych do maksymalnego składu liczebnego czterech tysięcy, przewidzianego w niniejszym artykule punkcie 1, ustępie 3.

Artykuł 162.

Liczba pracowników i urzędników Państw niemieckich, takich jak celnicy, strażnicy leśni, strażnicy nadbrzeżni, nie powinna przewyższać liczby pracowników i urzędników, zatrudnionych w ten sposób w roku 1913.

Liczba żandarmów, pracowników lub urzędników miejscowej lub miejskiej policji może być powiększana jedynie w stosunku, odpowiadającym przyrostowi ludności od roku 1913 w miejscowościach i miastach, które się nimi posługują.

Pracowników oraz urzędników nie będzie można zbierać dla uczestniczenia w ćwiczeniach wojskowych.

Artykuł 163.

Redukcja sił wojskowych Niemiec, uchwalona w artykule 160, będzie mogła być stopniowo uskuteczniona w sposób następujący:

W ciągu trzech miesięcy od chwili, gdy niniejszy Traktat uzyska moc obowiązującą, całkowita liczebność będzie musiała być sprowadzona do 200.000 ludzi, zaś liczba jednostek nie powinna przekraczać podwójnej liczby, przewidzianej w artykule 160.

Po upływie tego terminu, oraz w końcu każdego następnego okresu trzymiesięcznego, konferencja wojskowych ekspertów Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych ustali na następny okres trzymiesięczny, jakie mają być dokonane redukcje, przyczem najpóźniej 31 marca 1920 r. całkowita liczebność sił niemieckich nie będzie przekraczała maximum 100.000 ludzi, przewidzianych w artykule 160. Przy tej stopniowej redukcji należy utrzymać ten sam stosunek między liczbą żołnierzy i oficerów oraz liczbą jednostek różnych kategorji, jaki jest przewidziany w powyższym artykule.

Rozdział II.

UZBROJENIE AMUNICJA I MATERJAŁ.

Artykuł 164.

Do czasu, kiedy Niemcy będą mogły być dopuszczone jako Członek do Związku Narodów, armja niemiecka nie powinna posiadać uzbrojenia, przewyższającego liczby, ustalonej w tablicy Nr. II, dołączonej do niniejszego Działu, z wyjątkiem warunkowego uzupełnienia, które może dosięgnąć maximum jednej dwudziestej piątej części dla broni palnej i jednej pięćdziesiątej dla armat, a które będzie wyłącznie przeznaczone dla ewentualnego niezbędnego zastąpienia.

Niemcy oświadczają, że już obecnie zobowiązują się za czas, kiedy zostaną dopuszczone jako Członek do Związku Narodów, że rozmiary uzbrojenia ustalone we wspomnianej tablicy nie zostaną przekroczone, oraz że będą podlegały modyfikacji przez Radę Związku, której decyzje w tym względzie Niemcy zobowiązują się ściśle przestrzegać.

Artykuł 165.

Maksymalna liczba dział, mitraljez, miotaczy min i karabinow, zarówno jak zapas amunicji i wyekwipowania, jakie Niemcy są upoważnione zatrzymać przez okres czasu, który upłynie pomiędzy chwilą uzyskania przez niniejszy Traktat mocy obowiązującej a datą 31 marca 1920, podaną w artykule 160, przedstawiać będzie ten sam stosunek do maximum zapasów, dozwolonych i ustalonych w tablicy Nr. III, dołączonej do niniejszego Działu, jaki względem maximum sił, dozwolonych przez artykuł 160, będą przedstawiały siły armji niemieckiej, w miarę jej redukcji, przewidzianej w art. 163.

Artykuł 167.

Liczba i wagomiar armat, stawiących w momencie uprawomocnienia się niniejszego Traktatu uzbrojenie pozycji obronnych (ouvrage fortifiés), twierdz (forteresses) i fortyfikacji (places fortes), lądowych i morskich, do których zachowania Niemcy będą upoważnione, winny być zakomunikowane natychmiast przez Rząd niemiecki Rządom Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych - stanowić będą maxima, które nie będą mogły być przekroczone.

W ciągu dwu miesięcy od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu maksymalne zaopatrzenie w amunicję rzeczonych armat będzie jednolicie zredukowane i utrzymane w mierze tysiąca pięciuset strzałów na działo dla wagomiaru 10.5 i wagomiarów mniejszych, a do pięciuset strzałów na działo większych wagomiarów.

Artykuł 168.

Fabrykacja broni, amunicji i wszelkiego materjału wojennego będzie mogła być prowadzona tylko w fabrykach i zakładach, których miejsca będą podane do wiadomości i aprobaty Rządów Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych; te ostatnie zastrzegają sobie prawo ograniczania liczby pomienionych zakładów i fabryk.

W ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu wszystkie inne zakłady, mające za zadanie fabrykację, przygotowanie, przechowywanie lub badanie broni, amunicji lub jakiegokolwiek materjału wojennego, będą zniesione. Toż samo dotyczy tych arsenałów, które nie będą służyły za składy amunicji dozwolonej. W tym samym terminie personel tych arsenałów będzie zwolniony.

Artykuł 169.

W ciągu dwu miesięcy od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu broń, amunicja i materjał wojenny niemiecki, włączając w to wszelki materjał do obrony przeciw statkom powietrznym, znajdujące się w Niemczech, a które będą stanowiły nadwyżkę dozwolonej ilości, będą musiały być dostarczone Rządom Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych dla zniszczenia lub uczynienia niezdatnemi do użytku. Toż samo dotyczy wszelkich urządzeń do wytwarzania materjału wojennego z wyjątkiem tych, które będą uznane za konieczne do uzbrojenia i wyekwipowania dozwolonych sił zbrojnych niemieckich.

Dostawa ta dokonana będzie do tych punktów terytorjum niemieckiego, które będą wyznaczone przez rzeczone Rządy.

W ciągu tego samego okresu czasu broń, amunicja i materjał wojenny, pochodzące z zagranicy, włączając w to materjał do obrony przeciw statkom powietrznym, bez względu na stan, w jakim się znajdują, będą dostarczone rzeczonym Rządom, które zadecydują o ich przeznaczeniu.

Broń, amunicja i materjał, jakie na skutek stopniowej redukcji niemieckich sił wojskowych przekroczą ilość, dozwoloną według tablic Nr. II i III, załączonych do niniejszego Działu, będą musiały być wydane, jak powiedziano wyżej, w takim terminie, który określą narady ekspertów wojskowych, przewidziane w artykule 163.

Artykuł 171.

Ponieważ posługiwanie się gazami duszącemi, trującemi lub tym podobnemi, jako też wszelkiemi płynami, materjałami lub podobnemi sposobami jest zakazane, przeto fabrykacja ich w Niemczech i przywóz ich do Niemiec są surowo wzbronione.

Toż samo dotyczy materjału specjalnie przeznaczonego do fabrykacji, przechowywania lub używania rzeczonych produktów i sposobów.

Wzbroniona jest również fabrykacja i wwóz do Niemiec wozów pancernych, czołgów i wszelkich temu podobnych machin, mogących służyć celom wojennym.

Rozdział III.

POBÓR I WYĆWICZENIE WOJSKOWE.

Artykuł 175.

Oficerowie, którzy pozostaną w armji, muszą zaciągnąć zobowiązanie służenia w niej conajmniej do czterdziestu pięciu lat życia.

Nowomianowani oficerowie będą musieli zaciągnąć zobowiązanie służenia czynnie bez przerwy conajmniej w ciągu dwudziestu pięciu lat.

Oficerowie, którzy należeli poprzednio do jakiejbądź formacji armji i nie będą zatrzymani w jednostkach, których zachowanie jest dozwolone, nie powinni brać udziału w żadnem praktycznem lub teoretycznem ćwiczeniu wojskowem i nie będą podlegali żadnym obowiązkom wojskowym.

Liczba oficerów, opuszczających służbę dla jakichkolwiek przyczyn przed upływem terminu ich zaciągu, nie powinna rocznie przekraczać pięciu procent całego składu liczebnego oficerów, ustanowionego przez niniejszy Traktat (artykuł 160, punkt 1, ustęp 3).

Artykuł 176.

Po upływie dwu miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, pozostanie w Niemczech jedynie taka liczba szkół wojskowych, która będzie ściśle nieodzowna do rekrutowania oficerów dozwolonych jednostek. Szkoły te będą wyłącznie przeznaczone do rekrutowania oficerów każdej poszczególnej broni, licząc po jednej szkole dla każdej broni.

Liczba przyjmowanych uczniów na kursy pomienionych szkół będzie ściśle odpowiadała potrzebnym do wypełnienia wakansom kadrów oficerskich. Uczniowie i kadry będą zaliczone do składu liczebnego, ustanowionego przez niniejszy Traktat (artykuł 160, punkt 1, ustępy 2 i 3).

W następstwie tego i w terminie powyżej ustanowionym, wszystkie akademje wojenne lub podobne zakłady w Niemczech, jak również różne szkoły wojskowe oficerskie, podchorążych (Aspiranten), kadetów, podoficerów i uczniów na podoficerów (Aspiranten), inne, niż przewidziane powyżej, będą zniesione.

Artykuł 177.

Zakłady naukowe, uniwersytety, towarzystwa byłych wojskowych, stowarzyszenia strzeleckie, sportowe lub turystyczne i wogóle wszelkiego rodzaju stowarzyszenia, bez względu na wiek swych członków, nie powinny zajmować się żadnemi sprawami wojskowemi.

W szczególności zabronione im będzie uczyć lub ćwiczyć swych członków, lub pozwalać im uczyć lub ćwiczyć się w sztuce lub posługiwaniu się bronią wojenną.

Towarzystwa te, stowarzyszenia, zakłady naukowe i uniwersytety nie powinny mieć żadnej łączności ani z Ministerium Wojny ani z żadną inną władzą wojskową.

Artykuł 179.

Niemcy zobowiązują się, począwszy od daty, w której niniejszy Traktat uzyska moc obowiązującą, nie akredytować w żadnym obcym kraju żadnej misji wojskowej, morskiej lub lotniczej, nie wysyłać, ani też nie pozwalać na wyjazd takiej misji; zobowiązują się nadto przedsięwziąć odpowiednie środki, aby nie dozwolić obywatelom niemieckim opuszczania swego terytorjum dla zaciągnięcia się do armji, floty lub służby lotniczej jakiegokolwiek obcego mocarstwa, dla przydzielenia się do niego, celem pomagania w wyćwiczeniu lub wogóle dla współdziałania w obcym kraju w nauczaniu wojskowem, marynarskiem lub lotniczem.

Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, oile to ich dotyczy, zgadzają się, od chwili, gdy niniejszy Traktat uzyska moc obowiązującą, nie zaciągać do swoich armji, swojej floty lub swoich sił lotniczych ani też nie przydzielać do nich żadnego obywatela niemieckiego dla dopomożenia mu w wyćwiczeniu wojskowem i wogóle nie zatrudniać żadnego obywatela niemieckiego jako instruktora wojskowego, marynarskiego lub lotniczego.

Jednak postanowienie niniejsze nie narusza prawa Francji do prowadzenia zaciągu do Legji cudzoziemskiej stosownie do praw i regulaminów wojskowych francuskich.

Rozdział IV.

FORTYFIKACJE.

Artykuł 180.

Wszystkie pozycje obronne, twierdze i fortyfikacje lądowe, znajdujące się na terytorjum niemieckiem na zachód od linji, przeprowadzonej o pięćdziesiąt kilometrów na wschód od Renu, będą rozbrojone i zburzone.

W ciągu dwu miesięcy od daty, kiedy, niniejszy Traktat uzyska moc obowiązującą, pozycje obronne, twierdze i fortyfikacje znajdujące się na terytorjum nie zajętem przez wojska sprzymierzone i stowarzyszone, będą musiały być rozbrojone i w drugim terminie czteromiesięcznym zburzone. Te, które się znajdują na terytorjum zajętem przez wojska sprzymierzone i stowarzyszone, powinny być rozbrojone i zburzone w terminie, który będzie mógł być ustalony przez Naczelne Dowództwo sprzymierzone.

Budowanie wszelkich nowych fortyfikacji, jakiegokolwiek bądź rodzaju lub znaczenia, jest zabronione w strefie wymienionej w pierwszym ustępie niniejszego artykułu. System pozycji obronnych granic na południu i na wschodzie Niemiec, będzie utrzymany w obecnym stanie.

TABLICA I.

STAN LICZEBNY SZTABÓW KORPUSÓW ARMJI ORAZ DYWIZJI PIECHOTY I KAWALERJI.

Tablice te nie przedstawiają określonego stanu liczebnego, narzuconego Niemcom; lecz cyfry, które są tu podane (liczby jednostek i stanu liczebnego), ustalają maxima, które w żadnym wypadku nie powinny być przekroczone.

I. SZTABY KORPUSÓW ARMJI.

JEDNOSTKI	Najwyższa liczba dozwolona	Najwyższy skład liczebny każdej jednostki
JEDNOSTKI	Najwyższa liczba dozwolona	Oficerowie	Żołnierze
Sztab korpusu armji	2	30	150
Razem w sztabach		60	300

II. SKŁAD DYWIZJI PIECHOTY.

JEDNOSTKI SKŁADOWE	Najwyższa liczba tych jednostek w tej samej dywizji	Najwyższy skład liczebny każdej jednostki
JEDNOSTKI SKŁADOWE	Najwyższa liczba tych jednostek w tej samej dywizji	Oficerowie	Żołnierze
Sztab dywizji piechoty	1	25	70
Sztab piechoty dywizyjnej	1	4	30
Sztab artylerji dywizyjnej	1	4	30
Pułk piechoty	3	70	2.300
(Każdy pułk składa się z 3 bataljonów piechoty. Każdy bataljon składa się z 3 kompanji piechoty i 1 kompanji mitraljez)
Kompanja miotaczy min (Minenwerfer)	3	6	150
Szwadron dywizyjny	1	6	150
Pułk artylerji polowej	1	85	1.330
(Każdy pułk składa się z 3 grup artyierji. Każda grupa składa się z 3 baterji)
Bataljon inżynierji	1	12	400
(Bataljon ten składa się z 2 kompaji pionierów, 1 oddziału pontonierów i 1 sekcji reflektorów)
Oddział łączności	1	12	300
(Oddział ten składa się z 1 oddziału telefonicznego, 1 sekcji słuchowej i 1 sekcji gołębiarzy)
Dywizyjna służba zdrowia	1	20	400
Parki i tabory	-	14	800
Razem dywizja piechoty	-	410	10.830

III. SKŁAD DYWIZJI KAWALERJI.

JEDNOSTKI SKŁADOWE	Najwyższa liczba tych jednostek w tej samej dywizji	Najwyższy skład liczebny każdej jednostki
JEDNOSTKI SKŁADOWE	Najwyższa liczba tych jednostek w tej samej dywizji	Oficerowie	Żołnierze
Sztab dywizji kawalerji	1	15	50
Pułk kawalerji	6	40	800
(Każdy pułk składa się z 4 szwadronów)
Grupa konna (z 3 baterji)	1	20	400
Razem dywizja kawalerji		275	5.250

TABLICA II.

TABELA UZBROJENIA DLA MAKSYMALNEGO ZAOPATRZENIA 7 DYWIZJI PIECHOTY, 3 DYWIZJI KAWALERJI i 2 SZTABÓW KORPUSÓW ARMJI.

MATERJAŁ	Dywizja piechoty	Dla 7 dywizji piechoty	Dywizja kawalerji	Dla 3 dywizji kawalerji	2 Sztaby K. A.	Ogółem dla kolumn 2, 4 i 5
MATERJAŁ	(1)	(2)	(3)	(4)	(5)	(6)
Karabinów	12.000	84.000		-	To zaopatrzenie powinno być brane ze zwiększonego uzbrojenia Piechoty Dywizji	84.000
Karabinków	-	-	6.000	18.000		18.000
Mitraljez ciężkich	108	756	12	36		792
Mitraljez lekkich	162	1.134	-	-		1.134
Miotaczy min średn.	9	63	-	-		63
Miotaczy min lekkich	27	189	-	-		189
Dział 77 mm.	24	168	12	36		204
Haubic 105 mm.	12	84	-	-		84

TABLICA III.

MAXIMUM DOZWOLONYCH ZAPASÓW.

MATERJAŁ	Najwyższa liczba dozwolonej broni	Zaopatrzenie każdej jednostki	Ogółem maximum
Karabinów	84.000	} 400 strzałów	40.800.000
Karabinków	18.000	} 400 strzałów	40.800.000
Mitraljez ciężkich	792	} 8000 "	15.408.000
Mitraljez lekkich	1.134	} 8000 "	15.408.000
Miotaczy min średnich	63	400 "	25.200
Miotaczy min lekkich	189	800 "	151.200
Artylerja polowa:
Dział 77 mm.	204	1000 "	204.000
Dział 105 mm.	84	800 "	67.200

Dział II.

PRZEPISY DOTYCZĄCE MARYNARKI.

Artykuł 181.

Po upływie dwóch miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu siły niemieckiej floty wojennej czynnej nie mają przekraczać liczby:

6 pancerników typu Deutschland lub Lothringen,

6 lekkich krążowników

12 kontrtorpedowców,

12 torpedowców,

albo równej ilości okrętów, zbudowanych dla ich zastąpienia, jak przewiduje artykuł 190.

W skład ich nie powinien wchodzić żaden statek podwodny.

Wszelkie inne statki wojenne, o ile niniejszy Traktat inaczej nie zarządzi, muszą być stawione do rezerwy, albo otrzymać przeznaczenie handlowe.

Artykuł 183.

Po upływie dwóch miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu ogólna liczba personelu marynarki niemieckiej, łącznie z osobami, należącemi do załogi floty, do obrony wybrzeży, do stacji sygnałowych, do służby administracyjnej lub lądowej, nie powinna przekraczać liczby 15,000, razem z oficerami i personelem wszelkich stopni i oddziałów.

Ogólna liczba oficerów i "warrant oficerów" nie ma przekraczać tysiąca pięciuset.

W przeciągu dwóch miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu personel przekraczający tę liczbę powinien być zdemobilizowany.

Żadna formacja wojskowa na morzu czy lądzie, ani żaden oddział rezerwowy nie będą mogły być utworzone w Niemczech dla służby, stojącej w związku z marynarką, poza składem ustalonym powyżej.

Artykuł 184.

Od chwili kiedy niniejszy Traktat uzyska moc obowiązującą, wszystkie nadwodne niemieckie okręty wojenne, znajdujące się poza portami niemieckiemi, przestają należeć do Niemiec, które się zrzekają wszelkich praw do tych okrętów.

Okręty, na mocy warunków Rozejmu z dn. 11 listopada 1918 r. obecnie internowane w portach Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, są uważane jako ostatecznie oddane.

Okręty, obecnie internowane w portach neutralnych, zostaną tam oddane Rządom Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych. W tym celu Rząd niemiecki ma, z chwilą uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, zwrócić się do Mocarstw neutralnych z odpowiednią notyfikacją,

PANCERNIKI:

Oldenburg		Posen
Thuringen		Westfalen
Ostfriesland		Rheinland
Helgoland		Nassau

LEKKIE KRĄŻOWNIKI:

Stettin		Stralsund
Danzig		Augsbug
München		Kolberg
Lübeck		Stuttgart

i prócz tego czterdzieści dwa nowoczesne kontrtorpedowce i pięćdziesiąt nowoczesnych torpedowców, które zostaną wyznaczone przez Rządy Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych.

OKRĘTY INTERNOWANE W KRAJACH NEUTRALNYCH:

Berlin		Seidlitz
Santa Fé		Yorck

OKRĘTY W PORTACH NIEMIECKICH:

Ammon		Fürst Bülow
Answald		Gertrud
Bosnia		Kigoma
Cordoba		Rugia
Cassel		Santa Elena
Dania		Schleswig
Rio Negro		Möwe
Rio Pardo		Sierra Ventana
Santa Cruz		Chemnitz
Schwaben		Emil Georg von Strauss
Solingen		Habsburg
Steigerwald		Meteor
Franken		Waltraute
Gundomar		Scharnhorst

Artykuł 188.

Po upływie miesiąca od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu wszystkie niemieckie łodzie podwodne, jako też statki ratownicze i doki dla łodzi podwodnych, z dokiem rurowym włącznie, powinny być oddane Głównym Mocarstwom sprzymierzonym i stowarzyszonym.

Te z łodzi podwodnych, statków i doków, które będą uznane przez wymienione Rządy za zdolne do pływania o własnej sile albo za mogące być holowanemi, będą przeprowadzone przez Rząd niemiecki do tych portów krajów sprzymierzonych, które zostały wyznaczone.

Pozostałe łodzie podwodne, jako też te, które są w trakcie budowy, zostaną całkowicie rozbite środkami Rządu niemieckiego i pod dozorem wyżej wymienionych Rządów. Rozbijanie to powinno być zakończone najpóźniej w trzy miesiące po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu.

Artykuł 190.

Zabrania się Niemcom budować albo nabywać jakiekolwiekbądź okręty wojenne inne, aniżeli przeznaczone do zastąpienia jednostek uzbrojonych, przewidzianych w niniejszym Traktacie (artykuł 181).

Okręty, przeznaczone do wyżej wskazanego zastąpienia, nie będą mogły przekraczać pojemności:

10,000	tonn	dla	pancerników,
6,000	"	"	lekkich krążowników,
800	"	"	kontrtorpedowców,
200	"	"	torpedowców.

Poza wypadkiem straty okrętu, jednostki różnych kategorji mogą być zastąpione dopiero po upływie:

20	lat	dla	pancerników i krążowników,
15	"	"	kontrtorpedowców i torpedowców.

licząc od chwili spuszczenia statku na wodę.

Artykuł 192.

Uzbrojone statki floty niemieckiej będą miały bądź na pokładzie, bądź w rezerwie tylko taką ilość broni, amunicji i materjału wojennego, jaka będzie ustalona przez Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone.

W przeciągu miesiąca po ustaleniu wyżej wspomnianych ilości-broń, amunicja i materjał wojenny wszelkiego rodzaju, włączając w to miny i torpedy, które obecnie się znajdują w ręku Rządu niemieckiego a które przewyższają wyznaczoną ilość, zostaną oddane Rządom wymienionych Mocarstw w miejscach, które one wyznaczą. Wszystko to będzie zniszczone lub doprowadzone do stanu niezdatności do użytku.

Wszystkie inne zapasy, składy czy rezerwy broni, amunicji albo wojennego materjału morskiego wszelkiego rodzaju są wzbronione.

Fabrykacja na terytorjum niemieckiem i wywóz tych artykułów do krajów zagranicznych będą zakazane.

Artykuł 193.

Po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu Niemcy przystąpią bezzwłocznie do wyławiania min w strefach następujących Morza Niemieckiego, położonych na wschód 4° 00' długości wschodniej od Greenwich:

1° pomiędzy 53° 00' i 59° 00' szerokości Północnej;

2° na północ od 60° 30' szerokości Północnej

Niemcy mają zachowywać te strefy wolne od min.

Niemcy mają również wyławiać miny i zachowywać wolne od nich te strefy morza Bałtyckiego, które zostaną później wskazane przez Rządy Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych.

Artykuł 194.

Personel marynarki niemieckiej będzie rekrutowany wyłącznie w drodze zaciągu ochotników, przyjmowanych conajmniej na czas dwudziestu pięciu lat ciągłej służby dla oficerów i "warrant oficerów" i dwunastu lat ciągłej służby dla podoficerów i marynarzy.

Liczba zaciągniętych dla zastąpienia personelu, zwolnionego dla jakichkolwiek bądź przyczyn przed upływem terminu służby, nie powinna przewyższać pięciu procent rocznie ogólnej liczby, przewidzianej w niniejszym Dziale (artykuł 183).

Personel, który opuścił służbę w marynarce wojennej, nie powinien odbywać żadnego rodzaju nauki wojskowej i nie powinien nanowo wstępować do służby w marynarce ani w wojsku lądowem.

Oficerowie, należący do niemieckiej marynarki wojennej, nie zdemobilizowani, muszą się zobowiązać służyć nadal do czterdziestu pięciu lat życia, oile nie zostaną zwolnieni ze służby dla słusznej przyczyny.

Żaden oficer ani marynarz niemieckiej marynarki handlowej nie powinien otrzymywać jakiegokolwiek wyszkolenia wojskowego.

Artykuł 195.

Celem zabezpieczenia wszystkim narodom zupełnej wolności dostępu na Morze Bałtyckie w strefie, zawartej między szerokościami Północnemi 55° 27' i 54° 00', oraz długościami 9° 00' i 16° 00' na wschód od południka Greenwich, Niemcom nie wolno będzie wznosić żadnej fortyfikacji ani ustawiać żadnych dział, któreby panowały nad drogami morskiemi pomiędzy morzem Niemieckiem a Baltyckiem. Fortyfikacje, istniejące obecnie w tej strefie, mają być zniesione i armaty usunięte pod dozorem Mocarstw sprzymierzonych, w przeciągu czasu przez nich określonego.

Rząd niemiecki powinien oddać do dyspozycji Rządów Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych wszelkie i zupełne wiadomości hydrograficzne, będące obecnie w jego posiadaniu a tyczące się wodnych dróg dojścia pomiędzy Morzem Baltyckiem a Morzem Niemieckiem.

Artykuł 196.

Wszystkie warownie, fortyfikacje i umocnione pozycje morskie, nie wymienione w Dziale XIII (Helgoland) Części III (Przepisy polityczne europejskie) i w artykule 195, a które znajdują się albo w odległości mniejszej niż pięćdziesiąt kilometrów od wybrzeża niemieckiego, albo leżą na niemieckich wyspach przybrzeżnych, będą uważane za służące do celów obrony i mogą pozostać w stanie obecnym.

Żadna nowa fortyfikacja nie powinna być wzniesiona w tej strefie. Uzbrojenie tych warowni nie powinno nigdy przewyższać, co do ilości i kalibru dział, uzbrojenia istniejącego w chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu. Rząd niemiecki doniesie niezwłocznie o jego składzie wszystkim Rządom europejskim.

Po upływie dwóch miesięcy po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu zapasy amunicji dla tych dział będą równomiernie zmniejszone i utrzymywane w ilości conajwyżej 1500 pocisków na działo wagomiaru 10,5 centymetrów i niżej, a pięciuset pocisków na działo cięższego kalibru.

Artykuł 197.

W przeciągu trzech miesięcy po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu, niemieckie stacje telegrafu bez drutu o wielkiej sile w Nauen, Hanowerze i Berlinie, nie będą używane, bez zezwolenia Rządów Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, do przesyłania wiadomości w sprawach marynarki oraz wojskowych lub politycznych, tyczących się Niemiec albo Mocarstw, które były w przymierzu z Niemcami podczas wojny. Stacje te będą mogły przesyłać depesze handlowe, ale jedynie pod dozorem powyższych Rządów, które wyznaczą odpowiednią długość fali.

W tym samym przeciągu czasu Niemcy nie powinny budować żadnych stacji telegrafu bez drutu o wielkiej sile, ani na swojem własnem terytorjum, ani na Austryjackiem Węgierskiem, Bułgarskiem lub Tureckiem.

Dział III.

PRZEPISY DOTYCZĄCE LOTNICTWA WOJSKOWEGO I MORSKIEGO.

Artykuł 198.

Ani awjacja wojskowa, ani morska nie będzie wchodziła w skład sił zbrojnych Niemiec.

Niemcy będą mogły jedynie i w przeciągu czasu najpóźniej po dzień 1 października 1919 roku utrzymywać maximum sto hydroplanów lub hydrogliserów, które będą wyłącznie przeznaczone do wyszukiwania min podwodnych; będą one zaopatrzone w nieodzowny ku temu materjał i nie będą mogły pod żadnym pozorem posiadać broni, amunicji lub bomb jakiegokolwiekbądź rodzaju.

Poza motorami zmontowanemi na wymienionych powyżej hydroplanach lub hydrogliserach można będzie przyjąć po jednym motorze zapasowym dla każdego motoru, znajdującego się na każdym z tych przyrządów.

Balony sterowe zachowane nie będą.

Artykuł 202.

Z chwilą uprawomocnienia się niniejszego Traktatu cały materjał lotniczy wojskowy i morski, z wyjątkiem aparatów, przewidzianych w artykule 198 w ustępach 2 i 3, musi być dostarczony Rządom Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych.

Dostawa ta winna być dokonana do tych miejscowości, które wskażą pomienione Rządy i musi być uskuteczniona w ciągu trzech miesięcy.

Do materjału tego zaliczony będzie w szczególności materjał, który jest lub był używany lub przeznaczony do celów wojennych a mianowicie:

Samoloty i hydroplany kompletne, jak również te, które są w trakcie budowy, w reperacji lub składaniu.

Balony sterowe zdolne do lotu lub będące w trakcie budowy, w reperacji lub składaniu.

Aparaty do produkowania wodoru.

Szopy dla balonów sterowych i wszelkiego rodzaju schroniska dla aparatów lotniczych.

Aż do chwili ich dostarczenia, balony sterowe będą, na koszt Niemiec, utrzymywane w stanie napełnienia wodorem; aparaty do fabrykacji wodoru, jakoteż schroniska dla balonów sterowych, będą mogły, za zezwoleniem pomienionych Mocarstw, być pozostawione Niemcom aż do chwili dostarczenia balonów.

Motory lotnicze.

Kadłuby.

Uzbrojenie (działa, mitraliezy, karabiny maszynowe, przyrządy do rzucania bomb i torped, aparaty synchroniczne, przyrządy celownicze).

Amunicja (naboje, granaty, bomby naładowane, bomby puste, zapasy materjałów wybuchowych lub też produkty do ich fabrykacji).

Instrumenty aeronautyczne.

Aparaty telegrafu bez drutu i aparaty fotograficzne i kinematograficzne, używane w lotnictwie.

Części składowe, dotyczące każdej z powyższych kategorji.

Powyżej wymieniony materjał nie może być, bez specjalnego upoważnienia rzeczonych Mocarstw, przenoszony na inne miejsca.

Dział IV.

MIĘDZYSPRZYMIERZEŃCZE KOMISJE KONTROLI.

Artykuł 204.

Komisje międzysprzymierzeńcze kontroli będą miały za zadanie czuwać nad regularnem dokonywaniem dostaw, niszczeniem, burzeniem i doprowadzaniem do stanu niezdolności do użytku, dokonywanem na koszt Rządu niemieckiego, jak to przewidziano w niniejszym Traktacie.

Będą komunikowały władzom niemieckim postanowienia, które Rządy Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych zastrzegały sobie powziąć lub które mogłyby się stać nieodzowne ze względu na wykonywanie przepisów wojskowych, morskich lub lotniczych.

Artykuł 206.

Rząd niemiecki będzie musiał czynić Komisjom międzysprzymierzeńczym kontroli i ich członkom wszelkie konieczne do wypełnienia ich zadań ułatwienia.

Będzie musiał wyznaczyć do każdej Komisji międzysprzymierzeńczej kontroli jednego upełnomocnionego reprezentanta, upoważnionego do odbierania od danej Komisji komunikatów, skierowywanych do Rządu niemieckiego, i do dostarczania jej lub uzyskania dla niej wszelkich żądanych informacji i dokumentów.

W każdym razie do Rządu niemieckiego będzie należało dostarczanie na swój koszt, tak pod względem personelu jaki materjału, środków do dokonywania dostaw, niszczenia, burzenia, rozwalania i doprowadzania do stanu niezdolności do użytku, jak to przewidziano w niniejszym Traktacie.

Artykuł 208.

Międzysprzymierzeńcza Komisja wojskowa kontroli będzie reprezentowała przy Rządzie niemieckim Rządy Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych we wszystkiem, co dotyczy wykonywania przepisów wojskowych.

Będzie miała zwłaszcza za zadanie odbierać od Rządu niemieckiego komunikaty w przedmiocie: miejsc, w których znajdują się zapasy i składy amunicji; uzbrojenia pozycji obronnych, twierdz i fortyfikacji, które Niemcy będą upoważnione zachować; miejsc, w których znajdują się zakłady i fabryki broni, amunicji i materjału wojennego oraz funkcjonowania tych zakładów i fabryk.

Będzie odbierała dostarczoną broń, amunicję i materjał wojenny, wyznaczała miejsca uskuteczniania tych dostaw, czuwała nad niszczeniem, burzeniem i doprowadzaniem do stanu niezdolności do użytku, jak to przewidziano w niniejszym Traktacie.

Rząd niemiecki powinien dostarczać międzysprzymierzeńczej wojskowej Komisji kontroli wszystkich informacji i dokumentów, które Komisja ta uzna za konieczne dla upewnienia się co do całkowitego wykonywania postanowień wojskowych, a zwłaszcza wszelkich dokumentów prawodawczych, administracyjnych i regulaminowych.

Artykuł 209.

Międzysprzymierzeńcza morska Komisja kontroli będzie reprezentowała przy Rządzie niemieckim Rządy Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych we wszystkiem, co dotyczy wykonywania postanowień o marynarce.

Będzie miała zwłaszcza za zadanie udać się do warsztatów okrętowych i kontrolować rozbicie statków, znajdujących się w trakcie budowy, odbierać wszelkie dostarczane statki nadwodne lub podwodne, okręty ratownicze, doki, doki rurowe i kontrolować przewidziane niszczenia i rozbijania.

Rząd niemiecki powinien dostarczać międzysprzymierzeńczej morskiej Komisji kontroli wszystkich informacji i dokumentów, które Komisja ta uzna za konieczne dla upewnienia się co do całkowitego wypełniania przepisów, dotyczących marynarki, a zwłaszcza planów okrętów wojennych, składu ich uzbrojenia, wiadomości co do charakterystyki i modeli dział, amunicji, torped, min, materjałów wybuchowych, aparatów telegrafu bez drutu i wogóle wszystkiego, co dotyczy materjału marynarki wojennej, jak również wszelkich dokumentów prawodawczych, administracyjnych i regulaminowych.

Artykuł 210.

Międzysprzymierzeńcza lotnicza Komisja Kontroli będzie reprezentowała przy Rządzie niemieckim Rządy Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych we wszystkiem, co dotyczy wykonania przepisów na punkcie lotnictwa.

Będzie miała zwłaszcza za zadanie dokonanie spisu materjału lotniczego, znajdującego się na terytorjum niemieckiem, dokonywanie inspekcji fabryk samolotów, balonów i motorów lotniczych, fabryk broni, amunicji i materjałów wybuchowych, mogących mieć zastosowanie w lotnictwie, zwiedzanie aeredromów, szop, terenów do lądowania, parków i składów, zarządzanie, w danym razie, przeniesienia przewidzianego materjału oraz przejmowanie jego dostawy.

Rząd niemiecki powinien dostarczać międzysprzymierzeńczej Komisji lotniczej kontroli wszystkich informacji i dokumentów prawodawczych, administracyjnych lub innych, które Komisja uzna za konieczne dla upewnienia się co do całkowitego wypełniania przepisów lotniczych, a zwłaszcza stanu liczebnego personelu, należącego do wszystkich lotniczych służb niemieckich, jak również materjału, znajdującego się w fabrykacji lub zamówionego, dokładnego spisu wszystkich zakładów pracujących dla lotnictwa ze wskazaniem ich miejsca, oraz wszystkich szop i terenów do lądowania.

Dział V.

PRZEPISY OGÓLNE.

CZĘŚĆ VI.

JEŃCY WOJENNI I GROBY.

Dział I.

JEŃCY WOJENNI.

Artykuł 215.

Sprawę powrotu do kraju niemieckich jeńców wojennych i cywilnych osób internowanych, stosownie do warunków ustalonych w artykule 214, zapewni Komisja, złożona z jednej strony z Przedstawicieli Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, z drugiej strony z Przedstawicieli Rządu niemieckiego.

Dla każdego z Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych zarządzi szczegóły wykonania powrotu jeńców wojennych do ojczyzny Podkomisja - złożona wyłącznie z przedstawicieli interesowanego Mocarstwa i przedstawicieli Rządu niemieckiego.

Artykuł 218.

Jeńcy wojenni i cywilne osoby internowane, czy to winni kary, czy to skazani na kary za przekroczenia dyscyplinarne, wrócą do kraju bez względu na to czy odcierpieli karę, oraz bez względu na postępowanie przeciw nim wdrożone.

To postanowienie nie dotyczy jeńców wojennych i cywilnych osób internowanych, karanych za czyny popełnione po 1 maja 1919 r.

Aż do powrotu do kraju podlegają nadal wszyscy jeńcy wojenni i cywilne osoby internowane obowiązującym przepisom, szczególnie co do pracy i dyscypliny.

Artykuł 220.

Rząd niemiecki zobowiązuje się przyjąć na swoje terytorjum wszystkie osoby, mogące wrócić do kraju, bez żadnej różnicy. Jeńcy wojenni lub obywatele niemieccy, którzyby sobie nie życzyli powrotu do kraju, będą mogli być wyłączeni od powrotu do kraju; lecz Rządy sprzymierzone i stowarzyszone zastrzegają sobie prawo bądź do odesłania ich do kraju, bądź do odstawienia ich do którego z Państw neutralnych, lub udzielenia im pozwolenia na pobyt na swojem własnem terytorjum.

Rząd niemiecki zobowiązuje się nie przedsiębrać przeciwko tym osobom lub ich rodzinom żadnych zarządzeń wyjątkowych oraz nie stosować wobec nich z tej przyczyny żadnych represji lub prześladowań jakiegokolwiek rodzaju.

Artykuł 222.

Niemcy zobowiązują się:

1° udzielić wolnego dostępu Komisjom do poszukiwania zaginionych, dostarczyć im wszystkich potrzebnych środków transportowych, dozwolić dostępu do obozów, więzień, szpitali oraz wszystkich innych miejsc, oddać do ich rozporządzenia wszystkie dokumenty prywatne lub publiczne, któreby im mogły dopomóc w ich poszukiwaniach;

2° zarządzić środki przeciwko wszystkim niemieckim urzędnikom lub osobom prywatnym, którzyby ukrywali obecność jakiegokolwiek obywatela Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego, albo, wiedząc o niej, zaniedbali ją wyjawić.

Dział II.

GROBY.

Artykuł 225.

Rządy sprzymierzone i stowarzyszone oraz Rząd niemiecki nakażą szanować i utrzymywać groby żołnierzy i marynarzy, pochowanych na ich terytorjach.

Zobowiązują się uznać każdą Komisję, wyznaczoną przez którykolwiek z Rządów sprzymierzonych i stowarzyszonych do stwierdzenia tożsamości, spisywania, utrzymywania lub wznoszenia odpowiednich pomników na wyżej wymienionych grobach i ułatwiać takiej Komisji wypełnianie jej obowiązków.

Pozatem, z zastrzeżeniem przepisów własnego ustawodawstwa oraz wymogów zdrowia publicznego, zgadzają się udzielać sobie nawzajem wszelkich ułatwień celem zadośćuczynienia żądaniom przeniesienia do kraju szczątków swych żołnierzy oraz marynarzy.

Artykuł 226.

Groby zmarłych w niewoli jeńców wojennych oraz osób cywilnych internowanych, obywateli różnych Państw wojujących, będą odpowiednio utrzymywane, stosownie do warunków, przewidzianych w artykule 225 niniejszego Traktatu.

Rządy sprzymierzone i stowarzyszone z jednej strony, zaś Rząd niemiecki z drugiej strony, zobowiązują się nadto dostarczyć sobie wzajemnie:

CZĘSC VII.

SANKCJE.

Artykuł 227.

Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone stawiają w stan publicznego oskarżenia Wilhelma II Hohenzolerna, byłego cesarza Niemiec, o najwyższą obrazę moralności międzynarodowej i świętej powagi traktatów.

Zostanie ustanowiony specjalny Trybunał dla osądzenia oskarżonego, który będzie miał zapewnione istotne gwarancje prawa obrony. Trybunał będzie się składał z 5 sędziów, mianowanych przez każde z 5 następujących Mocarstw, a mianowicie: Stany Zjednoczone Ameryki, Wielka Brytanja, Francja, Włochy i Japonja.

Trybunał wyda wyrok, kierując się względami na najwyższe zasady polityki międzynarodowej, z troską, aby zapewnić poszanowanie uroczystych umów, oraz międzynarodowych zobowiązań, zarówno jak międzynarodowej moralności; oznaczy karę, którą uzna, że powinna być zastosowana.

Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zwrócą się do Rządu holenderskiego z prośbą o wydanie dawnego cesarza w ich ręce dla osądzenia.

Artykuł 228.

Rząd niemiecki przyznaje Mocarstwom sprzymierzonym i stowarzyszonym prawo pociągania przed ich Trybunały wojskowe osób, które zostały oskarżone o dokonanie czynów przeciwnych prawu i zwyczajom wojennym. Kary przewidziane przez ustawy będą zastosowane do osób uznanych za winne. Niniejsze postanowienie będzie stosowane niezależnie od postępowania, lub dochodzenia przed sądami Niemiec, lub ich sprzymierzeńców.

Rząd niemiecki będzie obowiązany wydać Mocarstwom sprzymierzonym i stowarzyszonym, lub temu z nich, które się do niego zwróci z żądaniem, wszystkie osoby oskarżone o to, że popełniły czyn przeciwny prawom i zwyczajom wojennym i przytem wymienione już to imiennie, już to ze stopnia, urzędu lub zajęcia, które im Rząd niemiecki powierzył.

CZĘŚĆ VIII.

ODSZKODOWANIA.

Dział I.

PRZEPISY OGÓLNE.

Artykuł 232.

Rządy sprzymierzone i stowarzyszone uznają, że zasoby Niemiec nie wystarczają na zapewnienie zupełnego odszkodowania za wszystkie te straty i wszystkie szkody, a to z uwagi na stałe zmniejszanie się tych zasobów, co wynika z innych rozporządzeń niniejszego Traktatu.

Jednakowoż Rządy sprzymierzone i stowarzyszone żądają, zaś Niemcy się zobowiązują do odszkodowania wszystkich szkód, jakie przez czas, kiedy każde z Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, znajdowało się w stanie wojny z Niemcami, zostały wyrządzone jego ludności cywilnej, jak również jej majątkowi przez pomienioną napaść na lądzie, na morzu i z powietrza, oraz wogóle wszelkie szkody, określone w dołączonym Aneksie I.

W wykonaniu zobowiązań, przyjętych poprzednio przez Niemcy odnośnie do odbudowy i całkowitej restytucji, należnej Belgji, Niemcy zobowiązują się poza wynagrodzeniem szkód, przewidzianem w innem miejscu niniejszej Części oraz na skutek pogwałcenia Traktatu z 1839 roku, do zwrotu wszystkich sum, jakie Belgja pożyczyła od Rządów sprzymierzonych i stowarzyszonych aż do 11 listopada 1918 r., łącznie z 5% (pięciu procentami) od tych sum w stosunku rocznym. Wysokość tych sum zostanie określona przez Komisję odszkodowań i Rząd niemiecki zobowiązuje się dokonać natychmiast odpowiedniej emisji specjalnych bonów na okaziciela, płatnych w markach złotych 1 maja 1926 r. lub też, według uznania Rządu Niemieckiego, 1 maja każdego roku przed 1926 r. Z zastrzeżeniem przepisów powyższych, formę tych bonów określi Komisja odszkodowań. Rzeczone bony będą złożone w Komisji odszkodowań, która będzie uprawniona do ich otrzymania, oraz do potwierdzenia odbioru w imieniu Belgji.

Artykuł 233.

Wysokość wymienionych szkód, do których odszkodowania Niemcy są obowiązane, zostanie ustalona przez Komisję międzysprzymierzeńczą, która będzie miała nazwę Komisji odszkodowań i zostanie utworzona w postaci i z kompetencjami, wyłuszczonemi poniżej oraz w załączonych Aneksach I do VII.

Komisja ta zbada reklamacje i da Rządowi niemieckiemu słuszną możność wypowiedzenia się.

Wnioski Komisji tej, co do wysokości szkód wyżej określonych, zostaną zredagowane i zakomunikowane Rządowi niemieckiemu najpóźniej do 1 maja 1921 r., jako wyraz całości jego zobowiązań.

Komisja ustali łącznie etat wypłat, określając ich terminy oraz sposób uiszczenia przez Niemcy całkowitego długu w okresie lat 30, poczynając od 1 maja 1921 r. W razie jednak, gdyby w ciągu tego okresu Niemcy nie dopełniły uiszczenia długu, uregulowanie salda niezapłaconego będzie mogło być przeniesione na lata następne, według uznania Komisji, lub też będzie mogło być przedmiotem oddzielnego postępowania na warunkach określonych przez Rządy sprzymierzone i stowarzyszone, które będą działały stosownie do przepisów, przewidzianych w niniejszej Części tego Traktatu.

Artykuł 234.

Komisja odszkodowań będzie obowiązana po 1 maja 1921 r. zarządzać od czasu do czasu badanie zasobów i zdolności płatniczej Niemiec; Komisja udzieli przedstawicielom tego kraju słusznej możności wypowiedzenia się, poczem będzie miała prawo przedłużyć okres i zmienić sposób przewidywanej wypłaty, stosownie do art. 233; jednak Komisja nie będzie mogła skreślić żadnej sumy bez specjalnego upoważnienia od poszczególnych Rządów, reprezentowanych w jej łonie.

Artykuł 235.

Ażeby Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, zanim wysokość ich pretensji ostatecznie ustaloną zostanie, miały możność przystąpić natychmiast do odbudowy swego przemysłowego i ekonomicznego życia, Niemcy wypłacą w ciągu lat 1919, 1920 i pierwszych czterech miesięcy 1921 r. w tylu ratach i w taki sposób (w złocie, w towarach, w okrętach, w walorach lub też inaczej), jakie Komisja odszkodowań ustali, równowartość 20.000.000.000 (dwudziestu miljardów) marek w złocie na rachunek powyższej należności. Z tej sumy zostaną pokryte przedewszystkiem koszta utrzymania armji okupacyjnej po Rozejmie z 11 listopada 1918 r., jak również tych środków żywności i surowców, które zostaną uznane przez Rządy Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych za niezbędne, do tego, aby umożliwić Niemcom uczynienie zadość ich obowiązkowi odszkodowania; koszta te za zgodą rzeczonych Rządów będą mogły być zapłacone również z zaliczeniem na poczet wymienionej kwoty. Saldo zostanie zaliczone na poczet sumy, należnej od Niemiec z tytułu odszkodowania. Prócz tego Niemcy wydadzą bony, przepisane w paragrafie 12 c) dołączonego Aneksu II.

Artykuł 236.

Pozatem Niemcy zgadzają się, żeby ich zasoby gospodarcze były bezpośrednio zużytkowane na odszkodowanie, jak to wyszczególniono w Aneksach III, IV, V i VI, odnośnie do floty handlowej, odbudowy w naturze, węgla i jego przetworów, barwników i innych wyrobów chemicznych; rozumie się przytem zawsze, że wartość majątku przekazanego oraz jego zużytkowania w myśl wymienionych Aneksów, po ustaleniu w sposób tam przepisany, zostanie zapisana na kredyt Niemiec i będzie obrócona na zmniejszenie zobowiązań, przewidzianych w artykułach powyższych.

Artykuł 237.

Stopniowe wpłaty, łącznie ze wskazanemi w artykułach poprzednich, dokonane przez Niemcy dla zaspokojenia powyższych pretensji, zostaną podzielone przez Rządy sprzymierzone i stowarzyszone według stosunku, określonego przez nie zgóry i opartego na słuszności i na prawach każdego.

Przy tym rozdziale wartość majątku przekazanego, jak również świadczeń, uczynionych stosownie do artykułu 243, oraz Aneksów III, IV, V, VI i VII, obliczona zostanie w ten sam sposób, co wpłaty, wykonane w tym samym roku.

Artykuł 238.

Ponad wpłaty wyżej przewidziane, Niemcy dokonają, stosując się do postępowania ustanowionego przez Komisję odszkodowań, - restytucji w gotówce - gotowizny zabranej (enlevées), zajętej (saisies) lub zasekwestrowanej, jak również zwrotu zwierząt, wszelkiego rodzaju przedmiotów i walorów, zabranych, zajętych (saisis) lub zasekwestrowanych, w wypadkach, gdy będzie można stwierdzić ich tożsamość na obszarze Niemiec, bądź też na obszarze ich Sprzymierzeńców.

Aż do ustalenia owego postępowania, zwrot powinien być uskuteczniany nadal stosownie do warunków Rozejmu z 11 listopada 1918 r., aktów odnawiających ten Rozejm oraz spisanych Protokułów.

Artykuł 240.

Rząd niemiecki uznaje Komisję, przewidzianą przez art. 233, taką, jaką będą mogły ustanowić Rządy sprzymierzone i stowarzyszone, stosownie do Aneksu II; nieodwołalnie przyznaje Komisji prawa i władzę, które jej przekazuje Traktat niniejszy, oraz ich wykonywanie.

Rząd niemiecki dostarczy Komisji wszelkich wiadomości, których ta potrzebować będzie odnośnie do stanu rzeczy oraz operacji finansowych, majątku, zdolności wytwórczej, zaopatrzenia oraz produkcji bieżącej surowców i przedmiotów, produkowanych przez przemysł niemiecki i niemieckich obywateli; Rząd niemiecki udzieli również wszelkich informacji odnośnie do działań wojennych, których poznanie Komisja uzna za niezbędne do ustalenia zobowiązań Niemiec, wyszczególnionych w Aneksie I.

Rząd niemiecki udzieli Członkom Komisji i jej Ajentom upełnomocnionym wszelkich praw i immunitetów, z których korzystają w Niemczech należycie akredytowani Ajenci dyplomatyczni Mocarstw zaprzyjaźnionych.

Niemcy zgadzają się wreszcie ponosić ciężar wynagrodzenia oraz kosztu Komisji, jak również i personelu, który ta zatrudniać będzie.

Artykuł 243

Zapisane zostaną na dobro Niemiec z tytułu ich obowiązku odszkodowania pozycje następujące:

ANEKS I.

Stosownie do powyższego artykułu 232, można żądać od Niemiec wynagrodzenia za całkowite szkody, należące do kategorji następujących:

1) Szkody, wyrządzone osobom cywilnym na ich osobie lub życiu, oraz tym pozostałym po nich przy życiu, których te osoby cywilne utrzymywały, a wyrządzone przez wszelkie działania wojenne, włączając w to bombardowanie lub inne ataki na lądzie, na morzu lub z powietrza, jak również wszystkie ich następstwa bezpośrednie, lub wszystkie operacje wojenne obu grup wojujących, bez względu na ich miejsce.

2) Szkody, wyrządzone przez Niemcy lub ich sprzymierzeńców osobom cywilnym, które padły ofiarą aktów okrucieństwa, gwałtu lub złego obejścia się (włączając tu poszkodowanie na życiu lub zdrowiu, na skutek uwięzienia, deportacji, internowania, lub ewakuacji, pozostawienia na morzu, lub też robót przymusowych), gdziekolwiek to się zdarzyło, jak również osobom, pozostałym przy życiu, które były utrzymywane przez tych poszkodowanych.

3) Szkody, wyrządzane przez Niemcy lub ich sprzymierzeńców na ich terytorjum lub na terytorjum, które uległo okupacji lub najazdowi, osobom cywilnym, poszkodowanym na zdrowiu, zdolności do pracy lub honorze, jak również osobom, pozostałym przy życiu, które były utrzymywane przez tych poszkodowanych.

4) Szkody, wyrządzone jeńcom wojennym przez wszelkiego rodzaju złe traktowanie.

5) Narówni ze szkodami, wyrządzonemi ludom Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, wszystkie emerytury i temu podobne wynagrodzenia dla wojskowych ofiar wojny (armje lądowe, morskie i siły napowietrzne), dla kalek, rannych, chorych oraz dla inwalidów, jak również dla osób, dla których te ofiary były podporą (soutien); wysokość sum, przypadających Rządom sprzymierzonym i stowarzyszonym, obliczona zostanie dla każdego z tych rządów, według skapitalizowanej wartości w dniu uprawomocnienia się niniejszego Traktatu wymienionych emerytur i wynagrodzeń, a to na podstawie taryfy, obowiązującej we Francji w rzeczonej dacie.

6) Koszty pomocy, dostarczonej przez Rządy Państw sprzymierzonych i stowarzyszonych jeńcom wojennym, ich rodzinom oraz osobom, dla których byli oni podporą.

7) Zapomogi, wypłacone przez Rządy Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych rodzinom oraz innym osobom, będącym na utrzymaniu tych, którzy zostali powołani do wojska, lub też tych, którzy, służyli w armji; wysokość sum, przypadających Rządom za każdy rok trwania wojny, zostanie obliczona przez każdy z wymienionych Rządów na podstawie taryfy przeciętnej, stosowanej we Francji do wypłat tego rodzaju w danym roku.

8) Szkody, wyrządzone osobom cywilnym na skutek narzuconego im przez Niemcy lub przez ich sprzymierzeńców obowiązku pracy bez słusznego wynagrodzenia.

9) Szkody, wyrządzone wszelkiego rodzaju własności, gdziekolwiek się ona znajdowała, należącej do jednego z Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, lub też do ich obywateli (z wyjątkiem urządzeń wojennych oraz materjałów wojskowego i morskiego), oile ta własność została zabrana, zajęta, uszkodzona lub zniszczona przez działania Niemiec lub ich sprzymierzeńców na lądzie, na morzu lub w powietrzu, również szkody będące bezpośredniem następstwem działań nieprzyjacielskich, oraz wszelkiego rodzaju operacji wojennych.

10) Szkody, wyrządzone pod postacią poborów, kar i podobnych wymuszań ze strony Niemiec lub ich sprzymierzeńców na szkodę ludności cywilnej.

ANEKS II.

§ 2.

Delegatów do Komisji zamianują Stany Zjednoczone Ameryki, Wielka Brytanja, Francja, Włochy, Japonja, Belgja i Państwo Serbsko-Kroacko-Słoweńskie. Każde z tych mocarstw zamianuje jednego Delegata oraz Zastępcę, który go zastąpi na wypadek choroby lub przymusowej nieobecności, który jednak w każdej innej okoliczności będzie miał prawo tylko być obecnym przy rozprawach, nie biorąc w nich żadnego udziału.

W żadnym wypadku Delegaci więcej niż pięciu wymienionych Mocarstw nie będą mieli prawa udziału w rozprawach Komisji i w głosowaniu. Delegaci Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanji, Francji i Włoch będą mieli zawsze to prawo. Delegat Belgji będzie posiadał to prawo we wszystkich wypadkach, prócz niżej wymienionych. Delegat Japonji będzie je posiadał w razie, gdy będą rozpatrywane sprawy strat na morzu, jak również sprawy, przewidziane przez artykuł 260 Części IX (Przepisy finansowe), w których interesy Japonji będą w grze. Delegat Państwa Serbsko-Kroacko-Słoweńskiego będzie korzystał z rzeczonego prawa, gdy będą rozważane kwestje, dotyczące Austrji, Węgier lub Bułgarji.

Każdy z Rządów reprezentowanych w Komisji będzie miał prawo wycofać się z niej po uprzedniem zawiadomieniu Komisji na 12 miesięcy zgóry i potwierdzeniu go 6-go miesiąca po pierwszem zawiadomieniu.

§ 11.

Komisja nie będzie związana żadnem prawodawstwem, ani żadnym szczególnym kodeksem, ani żadnem specjalnem prawidłem dochodzenia lub postępowania; przewodnikiem jej będzie sprawiedliwość, słuszność i dobra wiara. W decyzjach swych obowiązana będzie kierować się zasadami i prawidłami jednostajnemi we wszystkich wypadkach, gdy te zasady i przepisy będą miały zastosowanie. Komisja ustali prawidła co do sposobu udowadniania zażaleń. Będzie mogła użyć każdego uprawnionego sposobu obliczania.

§ 12.

Komisja posiadać będzie wszystkie prawa i będzie korzystała ze wszystkich atrybucji, jakie jej niniejszy Traktat przyzna.

Komisja będzie miała wogóle najdalej idącą władzę kontrolującą i wykonawczą w zakresie tego, co dotyczy zagadnienia odszkodowania, rozumianego tak, jak ono jest ujęte w niniejszej Części tego Traktatu; nadto będzie ona miała władzę tłomaczenia przepisów niniejszej Części. Przy zachowaniu postanowień niniejszego Traktatu, Komisję utworzą łącznie wszystkie Rządy sprzymierzone i stowarzyszone, wymienione w §§ 2 i 3, jako wyłączne przedstawicielstwo każdego z nich z osobna, mające na celu otrzymanie, sprzedaż, przechowywanie i repartycje wypłat odszkodowaniowych, których Niemcy mają dokonać w myśl niniejszej Części tego Traktatu. Komisja będzie obowiązana stosować się do warunków i postanowień następujących:

b)

Oceniając perjodycznie zdolność płatniczą Niemiec, Komisja zbada niemiecki system fiskalny: 1° aby wszystkie dochody Niemiec, włączając w to dochody, przeznaczone na potrzeby lub spłatę wszelkiej pożyczki wewnętrznej, były użyte na spłatę sum dłużnych z tytułu odszkodowania, jako uprzywilejowanych; 2° aby uzyskać pewność, że naogół niemiecki system fiskalny jest stosunkowo zupełnie tak samo uciążliwy, jak system fiskalny któregokolwiek z Mocarstw reprezentowanych w Komisji.

c)

Ażeby ułatwić i dalej prowadzić natychmiastową odbudowę życia gospodarczego Krajów sprzymierzonych i stowarzyszonych, Komisja, jak to jest przewidziane w art. 235, otrzyma od Niemiec, jako gwarancję i uznanie przez nie swych długów, pierwszą wypłatę w bonach na okaziciela w złocie, wolnych od wszelkiego rodzaju opłat i podatków, ustanowionych, lub które mogą być ustanowione przez Rządy Rzeszy lub Państw niemieckich, albo przez inną jaką władzę, od nich zależną; bony te będą doręczone, jako zaliczka, w trzech częściach, jak o tem będzie powiedziane niżej (marka w złocie, płatna stosownie do artykułu 262 Części IX (Przepisy finansowe) niniejszego Traktatu)

1° Dla natychmiastowej emisji - 20 miljardów (dwadzieścia miljardów) marek złotem w bonach na okaziciela, płatnych najpóźniej do 1 maja 1921 roku, bezprocentowych. Do zamortyzowania tych bonów będą w szczególności użyte wpłaty, których Niemcy zobowiązały się dokonać stosownie do artykułu 235, po odliczeniu sum, przeznaczonych na pokrycie kosztów utrzymania wojsk okupacyjnych oraz na spłatę kosztów zaopatrzenia Niemiec w żywność i surowce. Bony, które nie zostaną zamortyzowane na 1 maja 1921 r., będą wymienione na nowe tego typu, jaki jest przewidziany poniżej (12, c 2°).

2° Dla natychmiastowej emisji - 40 miljardów (czterdzieści miljardów) marek złotem w bonach na okaziciela, przynoszących 2^_½% (dwa i pół procent) w okresie pomiędzy 1921 r. i 1926 r., a następnie 5% (pięć procent) oraz 1% (jeden procent) dodatkowo na amortyzację, poczynając od 1926 roku na całą sumę emisyjną.

3° Dla natychmiastowego wydania, jako pokrycie, piśmienne zobowiązanie emitowania tytułem nowej wpłaty (ale tylko w wypadku, jeżeli Komisja będzie przekonaną, że Niemcy mogą zapewnić procenty oraz amortyzację funduszu amortyzacyjnego tych bonów) - 40 miljardów (czterdziestu miljardów) marek złotem w bonach na okaziciela 5% (pięcio procentowych). Czas i sposób spłaty kapitału i procentów zostaną określone przez Komisję.

Terminy płatności procentów, sposób użycia funduszu amortyzacyjnego oraz wszystkie analogiczne kwestje co do emitowania, zarządzania i regulowania emisji bonów będą określane przez Komisję od czasu do czasu.

Mogą być wymagane nowe emisje, tytułem uznania i gwarancji, na warunkach, które Komisja określać będzie później od czasu do czasu.

d)

W razie, gdyby bony, zobowiązania lub inne uznanie długów, wydane przez Niemcy, jako gwarancja lub uznanie ich długu powstałego z tytułu odszkodowania, zostały przyznane jako tytuł ostateczny nie zaś jako tytuł gwarancyjny innym osobom nie zaś poszczególnym Rządom, na których korzyść suma długu odszkodowaniowego Niemiec była początkowo określona, to wymieniony dług będzie w stosunku do tych Rządów uważany za pokryty w wysokości, odpowiadającej nominalnej wartości bonów, które zostały w ten sposób ostatecznie przygnane, i zobowiązanie Niemiec, z racji wymienionych bonów, będzie się ograniczało do zobowiązania, które w nich jest wyrażone.

f)

Decyzje Komisji co do całkowitego lub częściowego skreślenia kapitału lub procentów wszelkiego sprawdzonego długu Niemiec winny być umotywowane.

§ 13. 1

Co się tyczy głosowania, Komisja zastosuje się do następujących przepisów:

Gdy Komisja postanawia cokolwiek, głosy wszystkich Delegatów uprawnionych do głosowania lub, w razie nieobecności niektórych z nich, głosy Delegatów-Zastępców, będą zarejestrowane. Powstrzymanie się od głosowania będzie uważane za głos oddany przeciwko wnioskowi podlegającemu dyskusji. Asesorowie nie mają prawa głosu.

W niżej wyszczególnionych sprawach jednomyślność jest konieczna:

a) w sprawach dotyczących suwerenności Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych, albo dotyczących skasowania całości lub części długu, bądź zobowiązań Niemiec;

b) w sprawach dotyczących sumy i warunków bonów oraz innych obligacyj, które mają być wydane przez Rząd Niemiecki i ustalenia terminu i sposobu sprzedaży takowych, ich negocjacji, lub repartycji;

c) wszelkie przeniesienia po roku 1930 bądź całości, bądź części spłat, których termin przypada pomiędzy 1 maja 1921 a koncern 1926 roku włącznie;

d) wszelkie przeniesienia na okres powyżej lat trzech całości, lub części spłat, których termin płatności przypada po roku 1926;

e) spraw odnoszący się do zastosowania w poszczególnym wypadku, metody oceny strat innej, aniżeli ta, która była uprzednio przyjęta w podobnym wypadku;

f) w sprawach interpretacji postanowień niniejszej części niniejszego Traktatu. W razie rozbieżności zdań pomiędzy Delegatami co do interpretacji postanowień tej części niniejszego Traktatu, sprawa powyższa będzie mogło być poddana arbitrażowi za jednomyślną zgodą Delegatów, Arbiter winien być wyznaczony jednogłośnie przez wszystkich Delegatów, lub wraz z braku takiej jednomyślności, mianowany przez Radę Ligi Narodów.

Orzeczenie arbitra obowiązywać będzie wszystkie Strony zainteresowane.

Wszystkie inne sprawy rozstrzygane będą większością głosów.

W razie, gdyby pomiędzy Delegatami powstała niezgodność zdań co do tego, czy pewien rodzaj kwestyj należy do liczby tych, co do których decyzja wymaga jednomyślnego głosowania lub nie, jak również w razie, gdyby spór ten nie mógł być rozstrzygnięty w drodze odwołania się do ich Rządów, Rządy Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych zobowiązują się przekazać bezzwłocznie powyższy spór arbitrażowi osoby bezstronnej, co do wyznaczenia której uzgodnią swe stanowisko i orzeczenie której zobowiązują się przyjąć.

§ 15.

Komisja wyda każdemu Mocarstwu zainteresowanemu w formie, którą sama ustali:

1º Zaświadczenie, w którem będzie powiedziane, że Komisja posiada na rachunku danego Mocarstwa bony wyżej wymienionych emisji. Zaświadczenie to może być, na żądanie odnośnego Mocarstwa, podzielone na kilka odcinków, jednak nie więcej niż na pięć.

2º Od czasu do czasu - zaświadczenie, w którem będzie powiedziane, że Komisja posiada na rachunku danego Mocarstwa wszelki inny majątek wydany przez Niemcy, jako zaliczkę na ich dług za odszkodowania.

Wyżej wymienione zaświadczenia będą imienne i będą mogły być, po zawiadomieniu o tem Komisji, przekazywane za pomocą indosa.

Jeżeli bony będą emitowane na sprzedaż, lub dla obrotu i jeżeli majątek zostanie wydany przez Komisję, to odpowiednia ilość zaświadczeń będzie wycofana.

§ 16.

Będą zapisane na debet Rządu niemieckiego, poczynając od 1 maja 1921 roku, procenta od długu, który Komisja ustali po obliczeniu wszystkich wpłat w gotówce, jej równowartości lub w bonach, emitowanych na korzyść Komisji oraz wszelkich spłat, wspomnianych w artykule 243. Stopa tych procentów zostanie określona na 5%, chyba że Komisja uzna kiedykolwiek później, że okoliczności usprawiedliwiają zmianę tej stopy.

Komisja, ustalając na dzień 1 maja 1921 roku ogólną wysokość długu Niemiec, będzie mogła wziąć pod uwagę procenta należne od sum, przeznaczonych na odszkodowanie strat materjalnych, poczynając od 11 listopada 1918 roku do 1 maja 1921 roku.

§ 19.

Wpłaty, które winny być dokonane w złocie lub jego równowartości, jako zaliczka na rachunek sprawdzonych reklamacji Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, mogą być w każdym czasie przyjmowane przez Komisję w formie majątku ruchomego i nieruchomego, towarów, przedsiębiorstw, praw i koncesji na terytorjach niemieckich lub poza obrębem tych terytorjów, okrętów, obligacji, akcji lub wszelkiego rodzaju walorów, lub pieniędzy niemieckich albo innych Państw. Ich wartość zastępcza w stosunku do złota powinna być określona podług stopy sprawiedliwej i lojalnej przez samą Komisję.

ANEKS III.

§ 1.

Niemcy uznają prawo Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych do otrzymania wzamian tonna za tonnę (pojemność brutto) i kategorja za kategorję wszystkich okrętów i statków handlowych oraz rybackich, utraconych lub uszkodzonych na skutek działań wojennych.

Jednak, pomimo że istniejące obecnie okręty i statki niemieckie wykazują tonaż o wiele mniejszy od tonażu strat, poniesionych przez Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone wskutek napadu niemieckiego, prawo powyżej uznane będzie wykonane w stosunku do okrętów i statków niemieckich na warunkach następujących:

Rząd niemiecki w swojem imieniu, traktując łącznie wszystkich innych interesowanych, ustępuje Rządom sprzymierzonym i stowarzyszonym na własność wszystkie okręty handlowe pojemności 1.600 tonn brutto i powyżej, należące do jego obywateli, jak również połowę tonażu okrętów, których tonaż brutto mieści się pomiędzy 1.000 i 1.600 tonn, oraz ^_½ tonażu szalup parowych, oraz ^_¼ tonażu innych statków rybackich.

§ 3.

Do okrętów i statków, o których mówi § 1, należą wszystkie okręty i statki: a) płynące lub mające prawo płynąć pod handlową flagą niemiecką; lub b) należące do obywatela niemieckiego, towarzystwa lub kompanji niemieckiej, albo takich towarzystw lub kompanji kraju nie należącego do liczby sprzymierzonych i stowarzyszonych, które znajdują się pod kontrolą lub zarządem obywateli niemieckich; lub c) obecnie budowane: 1° w Niemczech, 2° w krajach, nie należących do liczby sprzymierzonych lub stowarzyszonych, na rachunek niemieckiego obywatela, towarzystwa lub kompanji niemieckiej.

§ 4.

W celu dostarczenia tytułów własności na każdy z okrętów, wydanych, jak powiedziano wyżej, Rząd niemiecki:

§ 5.

Jako sposób dodatkowego częściowego odszkodowania Niemcy przyjmują następujące zabowiązanie zbudowania na rachunek Rządów sprzymierzonych i stowarzyszonych okrętów handlowych w warsztatach niemieckich:

§ 6.

Niemcy zobowiązują się, w ciągu 2 miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, zwrócić Mocarstwom sprzymierzonym i stowarzyszonym w naturze i w normalnym stanie utrzymania, z zachowaniem procedury, która będzie ustalona przez Komisję odszkodowań, wszystkie statki i inne przysposobienia ruchome żeglugi rzecznej, które od 1 sierpnia 1914 r. przeszły z jakiegokolwiek tytułu w posiadanie Niemiec lub w posiadanie którego z ich obywateli, a których tożsamość będzie można ustalić.

W celu wyrównania powstałych z jakiejkolwiek przyczyny strat tonażu rzecznego, doznanych w ciągu wojny przez Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, strat, które nie będą mogły być wynagrodzone przez restytucję powyżej przepisaną, Niemcy zobowiązują się odstąpić Komisji odszkodowań część swoich statków rzecznych do wysokości tych strat; cesja ta nie może przekraczać 20% ogólnej ilości tych statków, które istniały 11 listopada 1918 r.

Warunki tej cesji będą unormowane przez rozjemców, przewidzianych w artykule 339 Części XII (Porty, Drogi wodne i Drogi żelazne) niniejszego Traktatu. Będzie im powierzone rozwiązanie trudności, dotyczących repartycji tonażu rzecznego, a wynikających z nowego międzynarodowego ustroju niektórych systemów rzecznych oraz wskutek zmian terytorjalnych, które dotyczą tych systemów.

§ 8.

Niemcy zrzekają się wszelkiego rodzaju rewindykacji w stosunku do Rządów sprzymierzonych i stowarzyszonych oraz ich obywateli z tytułu bądź zatrzymania, bądź użytkowania jakichkolwiek okrętów lub statków niemieckich i wszelkich strat lub szkód, doznanych przez pomienione okręty lub statki, z wyjątkiem wypłat, należących na skutek użycia tych okrętów w myśl Protokułu Rozejmu z 13 stycznia 1919 r. oraz Protokułów następnych.

Wydawanie handlowej floty niemieckiej będzie trwało nadal bez przerwy, stosownie do wymienionych Protokułów.

ANEKS IV.

§ 2.

Rządy Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych przedstawią Komisji odszkodowań spisy obejmujące:

§ 3.

Spisy, dotyczące artykułów wymienionych powyżej w § 2 a), będą dostarczone w ciągu 60 dni od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu.

Spisy dotyczące przedmiotów wymienionych powyżej w § 2 b), będą dostarczone nie później jak 31 grudnia 1919 r.

Spisy mają zawierać wszystkie szczegóły, spotykane w umowach handlowych o te przedmioty, zawierać też będą wyszczególnienie terminu dostawy (termin ten nie powinien przekraczać 4 lat oraz jej miejsca, ale nie powinny zawierać ani ceny, ani oszacowania, które ustali Komisja, jak to jest powiedziane poniżej

§ 4.

Z chwilą otrzymania spisów Komisja zbada, w jakim stopniu materjały i zwierzęta wymienione w tych spisach będą mogły być żądane od Niemiec. Przy powzięciu decyzji Komisja weźmie pod uwagę niezbędne wewnętrzne potrzeby Niemiec, oile one są konieczne do utrzymania ich życia społecznego i gospodarczego; uwzględni ceny i terminy w jakich podobne przedmioty będą mogły być otrzymane w Krajach sprzymierzonych i stowarzyszonych i porówna je z temi, które się tyczą artykułów niemieckich; weźmie wreszcie pod uwagę ogólny interes Rządów sprzymierzonych i stowarzyszonych w tem, ażeby życie przemysłowe Niemiec nie uległo dezorganizacji w stopniu, któryby je czynił niezdolnemi do wykonania innych wymaganych od nich aktów odszkodowania.

W każdym razie żądać się będzie od Niemiec maszyn, narzędzi pomocniczych, tokarni i wszystkich podobnych artykułów o charakterze handlowym, będących w użytkowaniu obecnie przemysłu tylko o tyle, o ile by nie było żadnych rozporządzalnych zapasów tych przedmiotów na sprzedaż. Z drugiej strony żądania tej natury nie powinny przekraczać 30% ilości każdego z artykułów, będącej w użyciu w zakładach niemieckich, lub w jakiemkolwiek przedsiębiorstwie niemieckiem.

Komisja da przedstawicielom Rządu niemieckiego możność wypowiedzenia się w terminie określonym co do zdolności Niemiec dostarczenia pomienionych materjałów, zwierząt i przedmiotów.

Decyzja Komisji będzie następnie możliwie najprędzej notyfikowana Rządowi niemieckiemu i różnym interesowanym Rządom sprzymierzonym i stowarzyszonym

Rząd niemiecki obowiązuje się dostarczyć materjały, przedmioty i zwierzęta, wyszczególnione w tej notyfikacji, zaś Rządy sprzymierzone i stowarzyszone zobowiązują się, każdy oile go to dotyczy, przyjąć te same dostawy pod warunkiem, że będą one zgodne z danem wyszczególnieniem i według opinji Komisji nie będą niezdatne do użytku przy pracy odszkodowaniowej.

§ 5.

Komisja określi wartość materjałów, przedmiotów oraz inwentarza żywego, wydanych, jak wyżej powiedziano, a Rządy sprzymierzone i stowarzyszone, które otrzymają te dostawy, zgadzają się na obciążenie swego rachunku wartością tych dostaw i uznają, że odpowiednia suma będzie uważana za dokonanie spłaty przez Niemcy do podziału stosownie do artykułu 237 niniejszej Części tego Traktatu.

W razie, jeżeli prawo żądania odszkodowań w materjale na warunkach powyżej określonych znajdzie swe zastosowanie, to Komisja będzie musiała się upewnić, że suma wniesiona na kredyt Niemiec przedstawia normalną wartość dokonanej pracy lub materjałów przez nie dostarczonych, i że wysokość pretensji Mocarstwa zainteresowanego co do szkody w ten sposób częściowo wyrównanej, została zmniejszona w stosunku do tak dokonanego częściowego odszkodowania.

§ 6.

Tytułem natychmiastowej zaliczki na rachunek wskazanego powyżej w § 2 inwentarza żywego, Niemcy zobowiązują się dostarczyć następujące ilości żywego bydła w ciągu trzech miesięcy po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu, w stosunku jednej trzeciej miesięcznie każdego gatunku:

1° Rządowi francuskiemu:

500 ogierów od 3 do 7 lat;

źrebiąt - klaczy i klaczy od 18 miesięcy do 7 lat ras ardeńskiej, bulońskiej i belgijskiej;

2.000 byków od 18 miesięcy do 3 lat;

90.000 krów mlecznych od 2 do 6 lat;

1.000 baranów;

100.000 owiec;

2° Rządowi belgijskiemu:

200 ogierów od 3 do 7 lat ciężkiej pociągowej rasy belgijskiej;

5.000 klaczy od 3 do 7 lat ciężkiej pociągowej rasy belgijskiej;

5.000 źrebiąt klaczy od 18 miesięcy do 3 lat ciężkiej pociągowej rasy belgijskiej;

2.000 byków od 18 miesięcy do 3 lat;

50.000 krów mlecznych od 2 do 6 lat

40.000 jałówek;

200 baranów;

20.000 owiec;

15.000 świń.

Inwentarz ten powinien być dostarczony w stanie i warunkach normalnych.

Gdyby inwentarz w ten sposób dostarczony nie mógł być utożsamiony z tym, który został wywieziony lub zajęty, to wartość jego będzie zapisana na kredyt zobowiązań odszkodowaniowych Niemiec stosownie do postanowień § 5 niniejszego Aneksu.

ANEKS V.

§ 2.

Niemcy będą dostarczały Francji po 7 miljonów tonn węgla rocznie w ciągu lat 10. Nadto Niemcy będą dostarczały Francji ilość węgla równą różnicy pomiędzy roczną produkcją przedwojenną kopalń du Nord i Pas-de-Calais, zniszczonych przez wojnę, oraz produkcją basenu, zajętego przez te kopalnie, przez dany rok. Ta dostawa będzie dokonywaną w ciągu 10 lat i nie może przekraczać 20 miljonów tonn rocznie w ciągu 5 pierwszych lat oraz 8 miljonów tonn w ciągu 5 lat następnych. Rozumie się, że będą zrobione wszelkie wysiłki, aby kopalnie du Nord oraz Pas-de-Calais doprowadzić do porządku.

§ 6.

Ceny dostaw węgla, dokonanych na zasadzie powyższego prawa wyboru będą następujące:.

a)

dostawa koleją lub wodą. - Ceną będzie cena niemiecka, płacona na miejscu w kopalni przez obywateli niemieckich, z dodaniem kosztu przewozu do granicy francuskiej, włoskiej lub luksemburskiej; jednak rozumie się, że cena na miejscu w kopalnia nie będzie wyższa od ceny na miejscu w kopalni węgla angielskiego, przeznaczonego na eksport. Gdy chodzi o węgiel składowy belgijski, cena jego nie będzie wyższą od ceny węgla składowego holenderskiego.

Taryfy przewozu koleją lub wodą nie będą mogły być wyższe od najniższych taryf, stosowanych do transportu tego samego rodzaju w Niemczech.

§ 8.

Niemcy zobowiązują się dostarczać Francji i dowozić do granicy francuskiej koleją lub wodą następujące produkty w ciągu każdego z 3 lat następnych po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu:

Benzolu 35,000 tonn;

Smoły węglowej 50,000 tonn;

Siarczanu amonu 30,000 tonn.

Całość lub część smoły węglowej będzie mogła być stosownie do wyboru Rządu francuskiego zastąpiona przez równoważne ilości produktów destylacji, jakoto olejów lekkich, ciężkich, antracenu, naftaliny lub smoły drzewnej (brai).

§ 10.

Prawo wyboru, przewidziane przez niniejszy Aneks, będzie wykonywane za pośrednictwem Komisji odszkodowań.

Komisja odszkodowań będzie miała prawo dla wykonania dyspozycji powyższych stanowić we wszystkich sprawach, dotyczących procedury, gatunku oraz ilości dostaw, ilości koksu, który ma być dostarczony zamiast węgla, terminów i sposobów dostawy i zapłaty. Żądania, wraz z potrzebnem wyszczególnieniem, będą komunikowane Niemcom na 120 dni przed datą, wyznaczoną na rozpoczęcie wykonania, oile to będzie dotyczyło dostaw, podlegających wykonaniu od dnia 1 stycznia 1920, i na 30 dni przed tą datą dla dostaw, podlegających wykonaniu pomiędzy datą uprawomocnienia się niniejszego Traktatu oraz 1 stycznia 1920. Do chwili, kiedy Niemcy otrzymają żądania, przewidziane w paragrafie niniejszym, zachowują moc przepisy Protokułu z 25 grudnia 1918 r. (Wykonanie art. VI Rozejmu z 11 listopada 1918 r.). Żądania, dotyczące substytucji, przewidzianych w paragrafach 7 i 8, będą komunikowane Rządowi niemieckiemu z uprzednim terminem, uznanym przez Komisję za wystarczający. Gdyby Komisja uważała, iż zupełne zaspokojenie żądań mogłoby zaciążyć w nadmierny sposób na przemysłowych potrzebach Niemiec, będzie mogła je odroczyć, lub anulować i w ten sposób określać porządek pierwszeństwa; jednak węgiel, który ma być dostarczany wzamian węgla z kopalni zniszczonych, będzie dostarczany z zachowaniem pierwszeństwa przed wszelkiemi innemi dostawami.

ANEKS VI

§ 1.

Niemcy przyznają Komisji odszkodowań tytułem częściowego odszkodowania prawo wyboru dostawy, ilości i rodzaju barwników i chemicznych produktów, które będą przez nią wskazane, do wysokości 50% całkowitego zapasu każdego rodzaju barwników i chemicznych produktów farmaceutycznych, istniejącego w Niemczech, lub znajdujących się pod kontrolą niemiecką w chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu. Wybór zostanie wykonany w ciągu 60 dni od chwili otrzymania przez Komisję szczegółowego stanu zapasów, dostarczonego w formie jakiej ona zażąda.

§ 2.

Niemcy przyznają nadto Komisji odszkodowań prawo wyboru dostawy w ciągu okresu, który upłynie od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu do 1 czerwca 1920 r., następnie, podczas każdego dalszego okresu 6-miesięcznego do 1 stycznia 1925 r., wszelkich barwników i chemicznych produktów farmaceutycznych do wysokości 25% produkcji niemieckiej w ciągu 6 poprzednich miesięcy, lub, jeżeli produkcja podczas tego okresu 6-miesięcznego była zdaniem Komisji niższą od normalnej - do wysokości 25% tej produkcji normalnej.

To prawo wyboru będzie wykonane w ciągu 4 tygodni, po otrzymaniu wykazów o stanie produkcji podczas poprzedniego okresu 6-miesięcznego; te wykazy sporządzać będzie Rząd niemiecki w końcu każdego okresu 6-miesięcznego w formie, którą Komisja uzna za konieczną.

§ 3.

Komisja wyznaczy cenę barwników i chemicznych produktów farmaceutycznych, dostarczonych w wykonaniu paragrafu 1 w stosunku do przedwojennej ceny eksportowej netto i zmian zaszłych w cenie kosztów produkcji.

Komisja oznaczy cenę barwników oraz chemicznych produktów farmaceutycznych, dostarczonych w wykonaniu paragrafu 2, w stosunku do przedwojennej ceny eksportowej netto i zaszłych zmian ceny produkcji, albo w stosunku do najniższej ceny sprzedaży tych samych przedmiotów jakiemukolwiek nabywcy.

ANEKS VII.

Niemcy zrzekają się w swem własnem imieniu i w imieniu swych obywateli na korzyść Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych wszystkich praw, tytułów i przywilejów wszelkiego rodzaju, jakie posiadają w stosunku do kabli lub części kabli, wyliczonych poniżej:

Emden-Vigo: od Pas-de-Calais do szerokości Vigo;

Emden-Brest: od szerokości Cherbourga do Brestu;

Emden-Teneriffe: od szerokości Dunkierki do szerokości Teneriffu;

Emden-Azores (1): od Pas-de-Calais do Fayal;

Emden-Azores (2): od Pas-de-Calais do Fayal;

Azores-New-York (1): od Fayal do New-York;

Azores-New-York (2): od Fayal do długości Halifax;

Teneriffe-Monrovia: od szerokości Teneriffu do szerokości Monrovia;

Monrovia-Lome:

		szer.: 2° 30' P.;
od punktu określonego przez		dług.: 7° 40' Z. od Greenwich;
		szer.: 2° 20' P.;
od punktu określonego przez		dług.: 5° 30' Z. od Greenwich;
		szer. 3° 48' P.;
i od punktu określonego przez		dług.: 0° 00';

do Lome;

Lome-Duala: od Lome do Duala;

Monrovia-Pernambuco: od szerokości Monrovia do szerokości Pernambuco-Konstantynopol-Konstanza: od Konstantynopola do Konstanzy;

Yap-Shanghai, Yap-Guam i Yap-Menado (wyspy Celebes): od wyspy Yap do Shanghai, od wyspy Yap do wyspy Guam, i od wyspy Yap do Menado.

Wartość kabli lub części kabli, wyżej wymienionych, otyle, oile stanowią własność prywatną, obliczona na zasadzie instalacji i zmniejszona o odpowiedni procent na deprecjacje będzie zapisaną na kredyt Niemiec w dziale odszkodowań.

Dział II.

POSTANOWIENIA SZCZEGÓŁOWE.

Artykuł 245.

W ciągu sześciu następnych miesięcy po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu Rząd niemiecki będzie obowiązany zwrócić Rządowi francuskiemu trofea, archiwa, pamiątki historyczne, dzieła sztuki, wywiezione z Francji przez władze niemieckie w ciągu wojny 1870-1871 r., oraz w ciągu ostatniej wojny, według wykazu, który zostanie przesłany przez Rząd francuski, a w szczególności sztandary francuskie, zabrane w ciągu wojny 1870-1871, jak również wszystkie dokumenty polityczne, zabrane przez władze niemieckie 10 października 1870 r. z zamku Cerçay pod Brunoy (Seine-et-Oise), należące wówczas do p. Rouher, byłego Ministra Stanu.

Artykuł 246.

W ciągu sześciu następnych miesięcy po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu, Niemcy będą obowiązane zwrócić Jego Królewskiej Mości Królowi Hedżasu oryginał Koranu, który należał do Kalifa Osmana i został wywieziony z Medyny przez władze tureckie dla ofiarowania byłemu Cesarzowi Wilhelmowi II.

Czaszkę Sułtana Makaoua, wywiezioną za czasów protektoratu niemieckiego z Afryki Wschodniej i przewiezioną do Niemiec, w tym samym terminie Niemcy wydadzą Rządowi Jego Cesarskiej Mości Monarchy Brytanji.

Przedmioty będą wydane w miejscu i w warunkach, jakie ustalą Rządy, którym mają być one zwrócone.

Artykuł 247.

Niemcy zobowiązują się dostarczyć Uniwersytetowi w Louvain w ciągu trzech miesięcy od daty żądania, które im będzie postawione za pośrednictwem Komisji odszkodowań, manuskrypta, inkunabuły, księgi drukowane, mapy i przedmioty kolekcji, odpowiadające liczbą i wartością podobnym przedmiotom, zniszczonym podczas spalenia przez Niemcy bibljoteki w Louvain.

Wszelkie szczegóły, dotyczące tego zastąpienia, będą określone przez Komisję odszkodowań.

Niemcy zobowiązują się wydać Belgji za pośrednictwem Komisji odszkodowań w ciągu sześciu następnych miesięcy po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu, aby jej umożliwić rekonstrukcję dwóch wielkich dzieł sztuki:

1° Skrzydła tryptyku Baranek Boży, namalowanego przez braci Van Eyck, dawniej znajdujące się w kościele Saint-Bavon w Gandawie, obecnie w Muzeum w Berlinie.

2° Skrzydła tryptyku Ostatnia Wieczerza, namalowanego przez Dierk'a Bouts'a dawniej znajdujące się w kościele Świętego Piotra w Louvain, z których dwa są obecnie w Muzeum w Berlinie, dwa w Starej Pinakotece w Monachjum.

CZĘŚĆ IX.

PRZEPISY FINANSOWE.

Artykuł 248.

Z zastrzeżeniem wyjątków, przyznanych przez Komisję odszkodowań na wszystkich dobrach i dochodach Rzeszy oraz Państw niemieckich, ustanawia się przywilej pierwszeństwa na rzecz odszkodowań i innych ciężarów, wynikających z obecnego Traktatu lub z innych Traktatów i Konwencji uzupełniających, jak również z układów, zawartych między Niemcami a Mocarstwami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi w czasie Zawieszenia broni lub jego prolongat.

Do 1 maja 1921 r. Rząd niemiecki nie będzie mógł wywozić złota, ani nim dysponować, ani upoważniać kogokolwiek do wywozu złota lub dysponowania nim bez uprzedniego zezwolenia na to Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, reprezentowanych przez Komisję odszkodowań.

Artykuł 249.

Całkowity koszt utrzymania wszystkich armji sprzymierzonych i stowarzyszonych na okupowanych terytorjach niemieckich będzie obciążał Niemcy od chwili podpisania Rozejmu z 11 listopada 1918 r.; wchodzą w to: koszt utrzymania ludzi i zwierząt, kwaterunek i rozłożenie na leże, żołd i dodatki, płace i zarobki, noclegi, opał, oświetlenie, ubranie, wyekwipowanie, uprząż, uzbrojenie w materjał przewozowy, obsługa lotnicza, opieka nad chorymi i rannymi, obsługa weterynaryjna i remontu, obsługa przewozowa wszelkiego rodzaju (kolejami, morzem, rzekami, samochodami ciężarowemi) komunikacja i korespondencja i wogóle wszelka obsługa administracyjna i techniczna, niezbędna do utrzymania wojsk, ich stanu liczebnego i sprawności wojennej.

Zwrot wszystkich wydatków, wchodzących w zakres wyszczególnionych wyżej kategorji, oile odpowiadają one zakupom lub rekwizycjom, dokonanym na terenach, okupowanych przez Rządy sprzymierzone i stowarzyszone, będzie dokonywany przez Rząd niemiecki na rzecz Rządów sprzymierzonych i stowarzyszonych w markach podług kursu bieżącego, albo też przyjętego przez Rząd niemiecki.

Wszelkie inne wyszczególnione wyżej wydatki będą zwrócone w markach złotych.

Artykuł 250.

Niemcy potwierdzają wydanie całego materjału wojennego, dostarczonego przez nie Mocarstwom sprzymierzonym i stowarzyszonym w wykonaniu Zawieszenia broni z dnia 11 listopada 1918 r. i wszystkich późniejszych Konwencji rozejmowych oraz uznają prawa Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych do tego materjału.

Będzie zapisana na dobro Rządu niemieckiego i odciągnięta od sum, należnych Mocarstwom sprzymierzonym i stowarzyszonym z tytułu odszkodowań, oszacowanych przez Komisję odszkodowań, przewidzianą przez art. 233 Części VIII (Odszkodowania) niniejszego Traktatu, wartość materjału, dostarczonego zgodnie z art. VII Zawieszenia broni z 11 listopada 1918 r., lub z art. III Zawieszenia broni z 16 stycznia 1919 r., jak również wszelkiego innego materjału dostarczonego w wykonaniu zawieszenia broni 11 listopada i wszystkich późniejszych Konwencji rozejmowych, oile Komisja odszkodowań uzna, że wartość tego materjału wskutek jego charakteru niewojskowego winna być zapisana na dobro Rządu niemieckiego.

Nie zostaną zapisane na rzecz Rządu niemieckiego dobra, należące do Rządów sprzymierzonych i stowarzyszonych, albo do ich obywateli, zwrócone lub dostarczone in specie właścicielom wskutek wykonania warunku Zawieszenia

Artykuł 251.

Pierwszeństwo ustalone przez art. 248, będzie wykonywane w porządku następującym, z uwzględnieniem zastrzeżenia wymienionego w ostatnim paragrafie niniejszego Artykułu:

d)

Wszelkie inne ciężary, spadające na Niemcy na mocy Konwencji Zawieszenia broni, niniejszego Traktatu oraz traktatów i konwencji uzupełniających.

Zapłata za zaopatrzenie Niemiec w środki żywności i surowce, jak również wszelkie inne wypłaty ze strony Niemiec w zakresie jakie Rządy sprzymierzone i stowarzyszone uznają je za niezbędny do tego, aby umożliwić Niemcom wywiązanie się z ich zobowiązań odszkodowaniowych, będą miały pierwszeństwo w takim stopniu i w takich warunkach, jak to zostało lub zostanie określone przez Rządy sprzymierzone i stowarzyszone.

Artykuł 254.

Mocarstwa, którym zostały odstąpione terytorja niemieckie, będą obowiązane, z zastrzeżeniem przepisów art. 255, wziąć na siebie zapłatę:

Te części długu zostaną ustalone przez Komisję odszkodowań.

Sposób wykonania przyjętych z tego tytułu zobowiązań, zarówno co do kapitału, jak i co do procentów, zostanie określony przez Komisję odszkodowań. Może on przybrać, między innemi, postać następującą: Rząd, obejmujący odstąpione terytorjum, przejmie na siebie zobowiązania Niemiec z tytułu Długu niemieckiego wobec swoich własnych obywateli. Ale w razie, gdyby metoda przyjęta pociągnęła za sobą potrzebę wypłat na rzecz Rządu niemieckiego, to wypłaty te będą przekazywane Komisji odszkodowań na rachunek sum, należnych jako odszkodowanie, przez czas dopóki Niemcy będą z tego tytułu dłużne jakąkolwiek pozostałość.

Artykuł 255.

1° Jako wyjątek od przepisów powyższych, ze względu na to, że Niemcy w r. 1871 odmówiły przejęcia na siebie jakiejkolwiek części Długu francuskiego, Francja, oile to dotyczy Alzacji i Lotaryngji, będzie zwolniona od wszelkiej zapłaty, wynikającej z art. 254.

2° Co się tyczy Polski, to część Długu, którą Komisja odszkodowań uzna za powstałą wskutek stosowania przez Rządy niemiecki oraz pruski środków, zmierzających do kolonizacji niemieckiej, zostanie wyłączona od przejęcia, które powinno by nastąpić w wykonaniu artykułu 254.

3° Co się tyczy wszystkich odstąpionych terytorjów, z wyjątkiem Alzacji i Lotaryngji, to przypadająca na nie część Długu Rzeszy lub Państw niemieckich będzie wyjęta z pod działania przepisów artykułu 254, jeżeli Komisja odszkodowań uzna, że odpowiada ona wydatkom poniesionym przez Rzeszę lub Państwa niemieckie, z tytułu dóbr oraz własności, przewidzianych w art. 256.

Artykuł 256.

Mocarstwa, którym zostały odstąpione terytorja niemieckie, otrzymają wszystkie dobra i wszelką własność Rzeszy lub Państw niemieckich, położone w obrębie tych terytorjów. Wartość tych nabytków ustali Komisja odszkodowań, wypłaci ją Komisji odszkodowań Państwo - cesjonarjusz, co będzie zapisane na dobro Rządu niemieckiego i potrącone z sum, należnych z tytułu odszkodowań.

Za dobra i własność Rzeszy i Państw niemieckich w rozumieniu niniejszego artykułu będzie uważana wszelka własność Korony, Rzeszy i Państw niemieckich oraz prywatne dobra byłego Cesarza Niemiec i innych osób pochodzenia królewskiego.

Ze względu na warunki, w jakich Alzacja-Lotaryngja została odstąpiona Niemcom w r. 1871, Francja będzie zwolniona, co do Alzacji-Lotaryngji, od wszelkiej zapłaty lub zarachowań na rzecz Niemiec z tytułu wartości dóbr i własności Rzeszy lub Państw niemieckich, znajdujących się w granicach Alzacji-Lotaryngji, a wymienionych w niniejszym artykule.

Belgja będzie również zwolniona od wszelkiej zapłaty i zarachowania na rzecz Niemiec z tytułu wartości dóbr i własności Rzeszy lub Państw niemieckich, położonych na terytorjach, nabytych przez Belgję z mocy niniejszego Traktatu.

Artykuł 257.

Oile dawne terytorja niemieckie, włączając w to kolonje, kraje pod protektoratem oraz zależne (dépendances) od Niemiec, będą zarządzane przez mandatarjusza stosownie do art. 22 Części I (Związek Narodów) niniejszego Traktatu, to ani takie terytorjum ani Mocarstwo, któremu powierzono mandat, nie przejmą żadnej części długu Rzeszy lub Państw niemieckich.

Wszystkie dobra oraz własność Rzeszy lub Państw niemieckich na tych terytorjach przejdą równocześnie z samem terytorjum na Mocarstwo, któremu powierzono mandat, jako na takie, i z tytułu tego przejścia nic nie będzie zapłacone ani zaliczone na rzecz Rządów niemieckich.

Jako dobra i własność Rzeszy lub Państw niemieckich w rozumieniu niniejszego Artykułu będą uważane: wszelka własność Korony, Rzeszy i Państw niemieckich oraz dobra prywatne byłego Cesarza Niemiec i innych osób pochodzenia królewskiego.

Artykuł 258.

Niemcy zrzekają się wszelkich przyznanych im lub ich obywatelom przez jakiekolwiek traktaty, konwencje lub umowy praw do zastępstwa lub udziału bądź administracyjnego, bądź nadzorczego w komisjach, ajencjach i bankach państwowych oraz wszelkich innych międzynarodowych organizacjach skarbowych i gospodarczych kontroli i zarządu, działających w któremkolwiek z Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, w Austrji, na Węgrzech, Bułgarji lub w Turcji, w posiadłościach wyżej wymienionych Państw i w krajach zależnych od nich, zarówno jak w dawnem Cesarstwie rosyjskiem.

Artykuł 259.

6)

Niemcy potwierdzają swoje, przewidziane w art. XV Konwencji o Zawieszeniu broni z 11 listopada 1918 r., zrzeczenie się dobrodziejstwa wszelkich postanowień, zawartych w Traktatach bukareszteńskim i brzesko-litewskim oraz traktatach dodatkowych, przez co jednak nie powinny być naruszone postanowienia art. 292 Części X (Przepisy ekonomiczne) niniejszego Traktatu.

Niemcy zobowiązują się wydać Rumunji, względnie Głównym Mocarstwom sprzymierzonym i stowarzyszonym, wszystkie dowody pieniężne (instruments monétaires), monetę, walory i zobowiązania mające kurs lub produkty, jakie otrzymały w wykonaniu wspomnianych Traktatów.

Artykuł 260.

Nie naruszając dokonanego mocą niniejszego Traktatu zrzeczenia się przez Niemcy praw należnych im lub ich obywatelom, Komisja odszkodowań będzie mogła w ciągu roku od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu zażądać, aby Niemcy nabyły wszystkie prawa i udziały obywateli niemieckich we wszelkiego rodzaju przedsięwzięciach użyteczności publicznej i wszelkich koncesjach w Rosji, Chinach, Austrji, na Węgrzech, w Bułgarji, w Turcji oraz posiadłościach tych Państw i krajach zależnych od nich, jak również na terytorjach, które należały poprzednio do Niemiec lub do ich sprzymierzeńców, zaś na mocy niniejszego Traktatu mają być odstąpione lub przekazane w zarząd mandatarjusza; Rząd niemiecki będzie obowiązany ze swej strony w ciągu 6 miesięcy od daty powyższego żądania przekazać Komisji odszkodowań w całości wszystkie te praw i udziały oraz wszystkie prawa i udziały, które Niemcy same mogą posiadać.

Niemcy poniosą ciężar wynagrodzenia wywłaszczonych w ten sposób swoich obywateli, zaś Komisja odszkodowań zapisze na dobro Niemiec, na rachunek sum należnych od nich z tytułu odszkodowań, sumy, odpowiadające wartości przekazanych w ten sposób praw i udziałów, ustalonej przez Komisję odszkodowań. Rząd Niemiecki winien w przeciągu 6 miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu podać Komisji odszkodowań wykaz wszystkich omawianych praw i udziałów, bez względu na to, czy zostały one już nabyte, zastrzeżone, czy też jeszcze nie wykonane, oraz zrzeknie się w imieniu swojem i swoich obywateli na rzecz Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych wszystkich praw i udziałów, o których wyżej mowa, a które nie zostałyby wymienione w omawianym wykazie.

Artykuł 262.

Wszelkie zobowiązania Niemiec co do wypłat w monecie w wykonaniu niniejszego Traktatu, opiewające w markach złotych, mają być, podług wyboru wierzycieli, płacone w funtach sterlingach, płatnych w Londynie, w dolarach złotych Stanów Zjednoczonych, płatnych w Nowym Jorku, we frankach złotych, płatnych w Paryżu i w lirach złotych, płatnych w Rzymie.

Dla wykonania niniejszego Artykułu, wymienione wyżej monety złote mają odpowiadać wadze i lidze, ustawowo przepisanym dla każdej z nich w dniu 1 stycznia 1914 r.

Artykuł 263.

Niemcy zapewniają Rządowi brazylijskiemu zwrot wszelkich sum, złożonych w banku Bleichroedera w Berlinie, a pochodzących ze sprzedaży zapasów kawy, należących do Stanu Sao-Paulo w portach Hamburga, Bremy, Antwerpji i Tryestu, a to wraz z procentami w wysokości lub w wysokościach, które zostały umówione. Ponieważ Niemcy sprzeciwiły się przekazaniu omawianych sum w czasie właściwym Stanowi Sao-Paulo, gwarantują rów że wypłata będzie dokonana podług kursu marki w dniu złożenia depozyt

CZĘŚĆ X.

PRZEPISY EKONOMICZNE.

Dział I.

STOSUNKI HANDLOWE.

Rozdział I.

URZĄDZENIE STOSUNKÓW HANDLOWYCH, OPŁATY I OGRANICZENIA CELNE.

Artykuł 264.

Niemcy zobowiązują się na wwożone na terytorjum niemieckie towary, produkty naturalne lub wyroby któregokolwiek z Państw sprzymierzonych lub stowarzyszonych bez różnicy terytorjum, z którego one pochodzą, nie nakładać opłat i ciężarów (włączając w to podatki wewnętrzne) innych lub wyższych, niż te, które będą nałożone na te same towary, produkty naturalne lub wyroby któregokolwiek innego z Państw sprzymierzonych i stowarzyszonych, lub jakiegokolwiek kraju obcego.

Niemcy nie utrzymają ani też nie wprowadzą żadnych zakazów, ani ograniczeń wwozu na terytorjum niemieckie wszelkich towarów, produktów naturalnych lub wyrobów, przychodzących z terytorjum któregokolwiek z Państw sprzymierzonych i stowarzyszonych, i to bez względu na okolicę z której przychodzą - zakazów i ograniczeń, które nie rozciągłyby się również na wwóz.

Artykuł 265.

Niemcy zobowiązują się ponadto w stosunku do importu nie wprowadzać na szkodę handlu któregokolwiek z Państw sprzymierzonych i stowarzyszonych żadnych różnic w porównaniu do któregokolwiek innego z tych Państw lub do któregokolwiek obcego kraju, nawet w sposób pośredni, jako to za pomocą urządzeń celnych lub postępowania celnego, albo metody sprawdzania lub analizy, albo warunków opłacania cła, albo metody rozróżniania lub tłomaczenia taryf, lub wreszcie wykonywania monopolów.

Artykuł 266.

Co do wywozu, Niemcy zobowiązują się nie nakładać na towary, produkty naturalne lub wyroby, wywożone z terytorjum niemieckiego na terytorja któregokolwiek z Państw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, opłat lub poborów, łącznie z podatkami wewnętrznemi, innych lub wyższych, niż te, które będą płacone od tych samych towarów, produktów naturalnych lub wyrobów przy wywozie ich do któregokolwiek innego z Państw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, lub do jakiegokolwiek innego kraju obcego.

Niemcy nie utrzymają w mocy ani nie wprowadzą żadnych zakazów lub ograniczeń wywozu jakichkolwiek towarów z terytorjum niemieckiego do Państw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, któreby nie dotyczyły również wywozu tych samych towarów, produktów naturalnych lub wyrobów do któregokolwiek innego z Państw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, lub do jakiegokolwiek kraju obcego.

Artykuł 268.

Od postanowień artykułów 264 do 267 niniejszego Rozdziału i artykułu 323 Części XII (Porty, Drogi wodne i Drogi żelazne) niniejszego Traktatu ustanawia się wyjątki następujące:

a)

Produkty naturalne lub wyroby, pochodzące i przybywające na terytorjum celne niemieckie z terytorjów Alzacji - Lotaryngji, przyłączonych do Francji, będą przez 5 lat od daty uprawomocnienia się niniejszego Traktatu wolne od wszelkich ceł.

Rząd francuski zastrzega sobie prawo ustalenia corocznie, w drodze dekretu tyfikowanego Rządowi niemieckiemu, rodzaju i ilości produktów, które będą korzystały z tej wolności celnej.

Ilość każdego z produktów, którą będzie można przesyłać w ten sposób corocznie do Niemiec, nie będzie mogła przekraczać przeciętnej ilości przesyłanej rocznie w latach 1911 - 1913.

Ponadto, w ciągu okresu wyżej wspomnianego Rząd niemiecki obowiązany jest zezwalać na swobodny wywóz z Niemiec i wwóz z powrotem do Niemiec bez pobierania jakiegokolwiek cła i innych ciężarów, włącznie z podatkami wewnętrznemi, przędzy, tkanin i innych materjałów lub produktów tkackich wszelkiego rodzaju i w każdym stadjum przerobu, które zostaną wysłane z Niemiec na terytorjum Alzacji - Lotaryngji w celu jakiegokolwiek wykończenia, jako to: bielenia, farbowania, drukowania, merceryzacji, gazowania, skręcania i apretury.

b)

W ciągu lat trzech od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu produkty naturalne lub wyroby, pochodzące i przybywające z terytorjów polskich, które przed wojną stanowiły część Niemiec, będą wpuszczane przy wjeździe na niemieckie terytorjum celne bez żadnych opłat celnych.

Rząd polski ustali rokrocznie dekretem, notyfikowanym Rządowi niemieckiemu, rodzaj oraz ilość tych produktów, które z tej wolności celnej korzystać będą.

Ilość każdego produktu, którą będzie wolno przesyłać w ten sposób rokrocznie do Niemiec, nie będzie mogła przekroczyć średniej rocznej ilości produktów, przesyłanych w latach 1911 do 1913.

c)

Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zastrzegają sobie możność na łożenia Niemcom obowiązku przyjęcia bez jakiegokolwiek cła produktów naturalnych lub wyrobów, pochodzących i przybywających na terytorjum celne niemieckie z Wielkiego Księstwa Luksemburskiego, a to w przeciągu lat 5 od wejścia w życie obecnego Traktatu.

Rodzaj i ilość produktów, które będą mogły korzystać z tego postanowienia, będą notyfikowane corocznie Rządowi niemieckiemu

Ilość każdego produktu, którą będzie można przesyłać w ten sposób rokrocznie do Niemiec, nie będzie mogła przekroczyć średniej rocznej ilości produktów, przesyłanych w latach 1911 do 1913.

Artykuł 269.

Przez okres sześciu miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu opłaty, nakładane przez Niemcy na przywóz towarów z Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, nie będą mogły przekraczać wysokości opłat najkorzystniejszych, które były stosowane przy wwozie do Niemiec w dniu 31 lipca 1914 roku.

To postanowienie będzie w dalszym ciągu stosowane także przez drugi okres 30 miesięcy po upływie pierwszych sześciu, wyłącznie tylko co do tych produktów, które są objęte pierwszą kategorją działu A) niemieckiej taryfy celnej z 25 grudnia 1902 r., a które w dniu 31 lipca 1914 r. korzystały z taryf konwencjonalnych na mocy traktatów, zawartych z Mocarstwami sprzymierzonemi lub stowarzyszonemi, nadto z dodaniem wszelkiego rodzaju win i olejów roślinnych, jedwabiu sztucznego, wełny mytej lub odtłuszczonej, niezależnie od tego, czy towary te były lub nie były przedmiotem specjalnych konwencji przed 31 lipca 1914 roku.

Rozdział II.

PORZĄDEK ŻEGLUGI.

Artykuł 273.

Co do okrętów Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, to wszelkiego rodzaju poświadczenia i dokumenty, dotyczące okrętów i statków, uznawane przez Niemcy przed wojną za ważne lub też, oile będą one uznane za ważne przez główne Państwa morskie, będą również uznane przez Niemcy za ważne i za równoznaczne z podobnemi poświadczeniami, wydanemi dla statków i okrętów niemieckich.

W ten sam sposób mają być uznane świadectwa i dokumenty, wydane swym statkom przez Rządy nowych Państw, bez różnicy, czy posiadają one brzeg morski lub nie, pod warunkiem, że dokumenty te i świadectwa będą wystawione w sposób zgodny ze zwyczajami przyjętemi ogólnie w głównych Państwach morskich.

Wysokie Układające się Strony zgadzają się uznać flagi statków wszystkich tych Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, które nie posiadają brzegu morskiego, jeżeli statki te będą zarejestrowane w jednem określonem miejscu na terytorjum tego Państwa. Miejsce to będzie zastępowało dla tych statków port zarejestrowania.

Rozdział III.

NIERZETELNA KONKURENCJA.

Artykuł 274.

Niemcy zobowiązują się przedsięwziąć wszelkie zarządzenia prawne lub administracyjne, konieczne dla ochrony produktów naturalnych lub wyrobów, pochodzących z któregokolwiek z Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, przeciwko wszelkiego rodzaju nierzetelnej konkurencji w tranzakcjach handlowych.

Niemcy zobowiązują się tamować i zapobiegać, a to przez zajęcie lub wszelkie inne odpowiednie środki, przywozowi i wywozowi, jak również wytwarzaniu i obrotowi, sprzedaży i ofiarowaniu na sprzedaż na wewnątrz wszystkich produktów lub towarów, noszących na sobie lub na akcesorjach, warunkujących wypuszczenie na rynek, lub na swem opakowaniu zewnętrznem, marki, nazwy, napisy lub jakiekolwiek znaki, któreby zawierały w sposób pośredni lub bezpośredni fałszywe wskazówki co do pochodzenia, gatunku, jakości lub właściwości szczególnych tych produktów lub towarów.

Artykuł 275.

Niemcy, pod warunkiem przyznania im tych samych praw na podstawie wzajemności, zobowiązują się zastosować do ustaw, jak również do decyzji administracyjnych lub sądowych, wydanych w myśl tych ustaw, obowiązujących w Kraju sprzymierzonym i stowarzyszonym, a notyfikowanych w należyty sposób Niemcom przez odpowiednie władze, oile one określają lub regulują prawo nadawania nazw od pewnych okolic winom i wyrobom spirytusowym, wyprodukowanym w kraju, do którego należą te okolice, albo warunki, pod któremi może być dozwolone używanie nazw takich okolic; przywóz, wywóz, jako też wyrób, obrót, sprzedaż i ofiarowanie na sprzedaż produktów lub towarów, noszących nazwy pewnych okolic wbrew ustawom lub decyzjom, o których mowa, będą wzbronione przez Niemcy i tamowane środkami, przewidzianemi w poprzednim artykule.

Rozdział IV.

TRAKTOWANIE OBYWATELI MOCARSTW SPRZYMIERZONYCH I STOWARZYSZONYCH.

Artykuł 276.

Niemcy zobowiązują się:

Rozdział V.

PRZEPISY OGÓLNE.

Artykuł 280.

Zobowiązania, nałożone na Niemcy w Rozdziale I i w Artykułach 271 i 272 Rozdziału II, jak wyżej, utracą moc obowiązującą w 5 lat od daty uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, chyba że z tekstu wynika inaczej, lub że Rada Związku Narodów postanowi przynajmniej na dwanaście miesięcy przed upływem tego terminu, że zobowiązania te będą utrzymane na czas dalszy ze zmianami lub bez nich.

Artykuł 276 Rozdziału IV pozostanie w mocy i po upływie tego okresu lat pięciu, ze zmianami lub bez nich, na taki przeciąg czasu, oile wogóle będzie on oznaczony, jaki ustali Rada Związku Narodów, a który nie będzie mógł przekroczyć lat pięciu.

Dział II.

TRAKTATY.

Artykuł 282.

Od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, z zastrzeżeniem zawartych w nim postanowień, będą stosowane między Niemcami a temi z Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, które są w Traktacie stroną, jedynie traktaty, konwencje i porozumienia wielostronne o charakterze gospodarczym lub technicznym, wyliczone poniżej i w następnych artykułach:

KONWENCJE POCZTOWE:

Konwencje i układy Wszechświatowego Związku Pocztowego, podpisane w Wiedniu 4 lipca 1891;

Konwencje i układy Związku Pocztowego podpisane w Waszyngtonie 15 czerwca 1897;

Konwencje i układy Związku Pocztowego podpisane w Rzymie 26 maja 1906 r.

KONWENCJE TELEGRAFICZNE:

Konwencje telegraficzne międzynarodowe podpisane w Petersburgu 10/22 lipca 1875;

Regulamin i taryfy, wydane przez Konferencję telegraficzną międzynarodową w Lizbonie 11 czerwca 1908.

Niemcy zobowiązują się nie odmówić swojej zgody na zawarcie z nowemi Państwami specjalnych układów, przewidzianych przez konwencje i układy, tyczące się międzynarodowego Związku Pocztowego i międzynarodowego Związku Telegraficznego, do których nowe Państwa należą lub należeć będą.

Artykuł 284.

Od daty uprawomocnienia się niniejszego Traktatu Wysokie Układające się Strony stosować będą ponownie, oile to ich dotyczy, Konwencję radjo-telegraficzną międzynarodową z 5 lipca 1912 r., pod warunkiem zastosowania przez Niemcy specjalnych przepisów prowizorycznych, które im będą wskazane przez Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone.

Jeżeli zamiast Konwencji z 5 lipca 1912 w ciągu 5 lat po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu będzie zawarta nowa Konwencja, regulująca międzynarodowe stosunki radjo - telegraficzne, to ta nowa Konwencja będzie obowiązywała Niemcy, choćby odmówiły one udziału już to w opracowaniu tej Konwencji, już to w jej podpisaniu.

Ta nowa konwencja zastąpi również obowiązujące przepisy prowizoryczne.

Artykuł 286.

Konwencja międzynarodowa Paryska z 20 marca 1883 o ochronie własności przemysłowej, poddana rewizji w Waszyngtonie 2 lipca 1911, oraz Konwencja międzynarodowa Berneńska z 9 września 1886 o ochronie dzieł literackich i artystycznych, poddana rewizji w Berlinie 13 listopada 1908, uzupełniona przez protokuł dodatkowy, podpisany w Bernie 20 marca 1914, otrzymają z powrotem moc obowiązującą oraz związane z niemi skutki od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, oile nie zostały wzruszone lub zmienione przez wyjątki i ograniczenia, wynikające z tegoż Traktatu.

Artykuł 289.

Każde z Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, mając na uwadze ogólne zasady lub specjalne przepisy niniejszego Traktatu, zakomunikuje Niemcom dwustronne konwencje lub traktaty dwustronne, których przywrócenia będzie od nich żądało

Notyfikacja, przewidziana w niniejszym artykule, będzie uskuteczniona bąd za pośrednictwem innego mocarstwa, bądź wprost. Niemcy potwierdzą na piśmie jej odbiór. Datą przywrócenia mocy obowiązującej będzie data notyfikacji

Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zobowiązują się nawzajem, że przywrócą moc obowiązującą tych tylko konwencji i traktatów z Niemcami które są zgodne z przepisami niniejszego Traktatu.

W notyfikacji ewentualnie zostaną wymienione te z postanowień tych traktatów i konwencji, które, jako niezgodne z postanowieniami niniejszego Traktatu, nie będą uważane za odzyskujące moc obowiązującą.

W razie różnicy poglądów Związek Narodów będzie zawezwany do wypowiedzenia się.

Dla uskutecznienia notyfikacji Mocarstwom sprzymierzonym lub stowarzyszonym zostanie udzielony 6-cio miesięczny termin od daty uprawomocnienia się niniejszego Traktatu.

Tylko konwencje dwustronne i traktaty dwustronne, które zostaną w ten sposób notyfikowane, odzyskają moc obowiązującą, pomiędzy Mocarstwami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi oraz Niemcami; wszystkie inne są i pozostaną uchylone.

Zasady powyższe stosować się będą do wszystkich dwustronnych konwencji lub traktatów dwustronnych, istniejących między wszystkiemi Mocarstwami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi, podpisującemi niniejszy Traktat, i Niemcami, nawet jeżeli te Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone nie były w stanie wojny z Niemcami

Artykuł 291.

Niemcy obowiązują się zapewnić Mocarstwom sprzymierzonym i stowarzyszonym, jak również ich urzędnikom i obywatelom korzystanie ze wszystkich praw i korzyści jakiegokolwiek rodzaju, które Niemcy przyznały Austrji, Węgrom, Bułgarji lub Turcji, albo urzędnikom i obywatelom tych państw, w traktatach, konwencjach lub porozumieniach, zawartych przed 1 sierpnia 1914 r., a to przez cały czas, dopóki te traktaty, konwencje i porozumienia pozostaną w mocy.

Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zastrzegają sobie przyjęcie lub nieprzyjęcie możności używania tych praw i korzyści.

Artykuł 293.

W razie, gdyby po 1 sierpnia 1914, które z Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, Rosja, lub które z Państw lub Rządów, którego terytorjum stanowiło przedtem część Rosji, zostały wskutek okupacji wojskowej, jakiemikolwiek innemi środkami, lub z jakiejkolwiek innej przyczyny zmuszone przyznać albo zezwolić na przyznanie czy to Niemcom, czy to obywatelom niemieckim, jakimkolwiek aktem władzy publicznej - koncesji, przywilejów lub korzyści jakiegobądź rodzaju, to te koncesje, przywileje i korzyści zostaną unieważnione z samego prawa przez niniejszy Traktat.

Ani Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, ani Mocarstwa, Państwa, Rządy lub władze publiczne, zwolnione przez niniejszy artykuł od swych zobowiązań, nie będą w żadnym wypadku ponosiły żadnych ciężarów lub odszkodowań, któreby ewentualnie wynikły z tego unieważnienia.

Artykuł 294.

Od daty uzyskania przez niniejszy Traktat mocy obowiązującej Niemcy zobowiązują się dopuścić z samego prawa Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, jak również i ich obywateli, do używania praw i wszelkiego rodzaju korzyści, przyznanych po 1 sierpnia 1914 r. aż do uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, przez traktaty, konwencje lub porozumienia Państwom, które nie prowadziły wojny, lub ich obywatelom, a to na czas, dopóki te traktaty, konwencje i porozumienia pozostaną w mocy.

Artykuł 295.

Te z Wysokich Układających się Stron, które nie podpisały dotychczas, lub po podpisaniu nie ratyfikowały jeszcze Konwencji co do opjum, podpisanej w Hadze 23 stycznia 1912 r., wyrażają zgodę na uprawomocnienie się tej Konwencji i w tym celu wydadzą konieczne ustawy w czasie możliwie najkrótszym, najpóźniej zaś w 12 miesięcy od uzyskania przez niniejszy Traktat mocy obowiązującej.

Wysokie Układające się Strony zgadzają się nadto, że dla tych z pośród nich, które dotychczas nie ratyfikowały wspomnianej Konwencji, ratyfikacja niniejszego Traktatu będzie pod każdym względem równoznaczna z ratyfikacją Konwencji i z podpisaniem specjalnego Protokułu, wyłożonego w Hadze w myśl postanowień trzeciej Konferencji o opjum, odbytej w 1914 r., w celu nadania wymienionej Konwencji mocy obowiązującej.

Rząd Rzeczypospolitej francuskiej zakomunikuje Rządowi Holandji uwierzytelnioną kopję protokułu złożenia ratyfikacji niniejszego Traktatu i zaprosi Rząd holenderski, aby uznał i przyjął ten dokument, jako złożenie ratyfikacji Konwencji z 23 stycznia 1912 i jako podpisanie Protokułu dodatkowego z 1914 roku.

CZĘŚĆ X.

Dział III.

DŁUGI.

Artykuł 296.

Za pośrednictwem Urzędów Kontroli i kompensacji, które w przeciągu 3-ch miesięcy od daty notyfikacji, przewidzianej w poniżej podanym punkcie c), utworzy każda z Wysokich Układających się Stron, zostaną uregulowane następujące kategorje zobowiązań pieniężnych:

1-o Długi, płatne przed wojną, które winni byli obywatele jednego z Mocarstw Układających się. zamieszkujący (résidant) na terytorjum tego Mocarstwa, obywatelom nieprzyjacielskiego Mocarstwa, zamieszkałym (résidant) na terytorjum tego Mocarstwa;

2-o Długi, które stały się płatne podczas wojny, a należą się obywatelom jednego z Układających się Mocarstw, zamieszkałym (résidant) na terytorjum tego Mocarstwa, wynikły zaś z tranzakcji lub umów, zawartych z obywatelami jednego z Mocarstw nieprzyjacielskich, zamieszkałemi (résidant) na terytorjum tego Mocarstwa, oile wykonanie tych umów lub tranzakcji zostało zupełnie lub w części zawieszone z powodu wypowiedzenia wojny;

3-o Procenty, zaległe przed oraz podczas wojny, należące się obywatelowi jednego z Układających się Mocarstw i pochodzące od papierów procentowych, emitowanych przez Mocarstwo nieprzyjacielskie, oile wypłata tych procentów na rzecz obywateli tegoż Mocarstwa albo obywateli Państw neutralnych nie została zawieszona podczas wojny;

4-o Kapitały w papierach procentowych, emitowanych przez Mocarstwo nieprzyjacielskie, których zwrot na rzecz obywateli jednego z Układających się Mocarstw miał nastąpić przed wojną lub podczas niej, o ile spłata tych kapitałów na rzecz obywateli tego Mocarstwa albo obywateli Mocarstw neutralnych nie została zawieszona podczas wojny.

Suma, otrzymana z likwidacji dóbr, praw i udziałów nieprzyjacielskich, określonych w Dziale IV i jego Aneksie, będzie przejęta jako dług przez Urzędy kontroli i kompensacji w walucie i według kursu, przewidzianych poniżej w ustępie d) i będzie przeznaczona stosownie do warunków, przewidzianych w wymienionych Działach i Aneksach.

Operacje, określone w niniejszym artykule, będą uskutecznione według zasad następujących i w myśl Aneksu niniejszego Działu:

a) Każda z Wysokich Układających się Stron zakaże z chwilą uprawomocnienia się niniejszego Traktatu wszelkich wypłat, przyjmowania wpłat, jak wogóle wszelkiego komunikowania się pomiędzy stronami interesowanemi w sprawie uregulowania wymienionych długów inaczej, jak za pośrednictwem powyżej wskazanych Urzędów kontroli i kompensacji;

b) Każda z Wysokich Układających się Stron będzie odpowiadała za zapłatę wymienionych długów swoich obywateli, chyba, że dłużnik znajdował się przed wojną w upadłości, niewypłacalności lub w stanie zadeklarowanego zawieszenia wypłat, albo że dłużnikiem jest spółka, której interesy zostały zlikwidowane podczas wojny na podstawie wyjątkowego ustawodawstwa wojennego. Jednakowoż poszczególne Mocarstwa nie przyjmą odpowiedzialności za długi mieszkańców tej części swojego terytorjum, która przed zawieszeniem broni uległa najazdowi albo była zajęta przez nieprzyjaciela.

c) Sumy, należące się obywatelom jednego z Układających się Mocarstw od obywateli Mocarstwa nieprzyjacielskiego, będą obciążały Urząd kontroli i kompensacji kraju dłużnika i zostaną wypłacone wierzycielowi przez jego krajowy Urząd kontroli i kompensacji;

d) Długi będą płacone i zapisywane na kredyt w walucie zainteresowanego Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego (włącznie z kolonjami i krajami, zostającemi pod protektoratem Mocarstw sprzymierzonych, Dominjami Wielkiej Brytanji i Indji). Jeżeli długi mają być uregulowane w jakiejkolwiek innej walucie, to będą płacone lub zapisywane na kredyt w walucie zainteresowanego Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego (kolonje, kraje będące pod protektoratem, Dominja Wielkiej Brytanji lub Indje). Przeliczenie nastąpi na zasadzie przedwojennego kursu zamiany.

Dla zastosowania tego przepisu za przedwojenny kurs zamiany uważany będzie przeciętny kurs przekazów telegraficznych zainteresowanego Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego w przeciągu miesiąca, który poprzedził bezpośrednio rozpoczęcie kroków nieprzyjacielskich między tem Mocarstwem i Niemcami.

Gdyby w jakiejś umowie wyraźnie został ustalony kurs przeliczenia dla waluty, w której wyrażone jest zobowiązanie, na walutę interesowanego Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego, to powyższy przepis w sprawie kursu zamiany nie będzie miał zastosowania.

Co do państw nowopowstałych, waluta, w której ma nastąpić regulacja długów, jak też kurs zamiany, jaki ma być zastosowany przy ich płaceniu lub zapisywaniu na kredyt, będą określone przez Komisję odszkodowań, przewidzianą w Części VIII (Odszkodowania);

e) Przepisy niniejszego artykułu, jako też załączonego Aneksu wtedy dopiero znajdą zastosowanie między Niemcami z jednej strony i jakiemkolwiek Mocarstwem sprzymierzonem lub stowarzyszonem z drugiej strony, ich kolonjami i krajami, będącemi pod protektoratem lub jakiemkolwiek z Dominjów Wielkiej Brytanji albo Indjami, oile w przeciągu jednego miesiąca od daty złożenia ratyfikacji niniejszego Traktatu przez odnośne Mocarstwo, lub ratyfikacij na rachunek tego Dominjum lub Indji, Rząd danego Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego, danego Dominjum Wielkiej Brytanji albo Indji prześle Niemcom odpowiednią notyfikację.

f) Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, które zaakceptowały niniejszy artykuł i załączony Aneks, będą mogły umówić się między sobą, że będą je stosowały do swych obywateli, osiadłych na ich terytorjum, oile chodzi o stosunek pomiędzy tymi obywatelami a obywatelami niemieckimi. W tym wypadku wypłaty, uskutecznione na podstawie niniejszego przepisu, stanowić będą przedmiot regulacji pomiędzy interesowanemi Urzędami kontroli i kompensacji sprzymierzonemi i stowarzyszonemi.

ANEKS.

§ 1.

Każda z Wysokich Układających się Stron utworzy w przeciągu trzech miesięcy od daty notyfikacji, przewidzianej w artykule 296e), "Urząd Kontroli i Kompensacji" dla zapłaty i ściągania długów nieprzyjacielskich.

Wysokie Układające się Strony będą mogły dla części swoich terytorjów utworzyć Urzędy lokalne, które w swoim obwodzie pełnić będą funkcję Urzędów centralnych. Ale wszelkie komunikowanie się z Urzędem ustanowionym w kraju nieprzyjacielskim odbywać się będzie za pośrednictwem Urzędu centralnego.

§ 4.

Gwarancja rządowa, przewidziana w punkcie b) artykułu 296, stosuje się otyle, o ile nie można ściągnąć długu dla jakiegokolwiek powodu, chyba że według prawodawstwa kraju dłużnika dług w chwili wypowiedzenia wojny był przedawniony, albo jeżeli dłużnik znajdował się wówczas w upadłości lub niewypłacalności, albo w stanie zadeklarowanego zawieszenia wypłat, albo jeżeli dłużnikiem była spółka, której interesy zostały zlikwidowane na podstawie wyjątkowego ustawodawstwa wojennego. W tym wypadku procedura, przewidziana w niniejszym Aneksie, stosować się będzie do zapłaty udziałów.

Wyrażenia "w upadłości" albo, "w niewypłacalności" dotyczą zastosowania ustawodawstw, które przewidują te stany prawne. Wyrażenie "w stanie zdeklarowanego zawieszenia wypłat" ma to samo znaczenie, jak w prawie angielskiem.

§ 5.

Wierzyciele w przeciągu sześciu miesięcy od daty utworzenia Urzędu wierzycielskiego podadzą do jego wiadomości długi, jakie się im należą, i dostarczą temu Urzędowi wszystkich dokumentów i informacji, jakich on zażąda.

Wysokie Układające się Strony przedsięwezmą wszystkie kroki potrzebne do dochodzenia i ewentualnego ukarania tajnego porozumienia się między nieprzyjacielskimi wierzycielami a dłużnikami. Urzędy podawać sobie będą wszelkie szczegóły i wiadomości, które mogą się przyczynić do wykrycia i ukarania podobnego porozumiewania się.

Wysokie Układające się Strony wedle możności ułatwią komunikowanie się pocztowe i telegraficzne na koszt stron i za pośrednictwem Urzędów pomiędzy dłużnikami i wierzycielami, pragnącymi dojść do porozumienia co do wysokości ich długu.

Urząd wierzycielski zanotyfikuje Urzędowi dłużniczemu wszystkie długi, które u niego zostały zgłoszone. Urząd dłużniczy we właściwym czasie poda Urzędowi wierzycielskiemu, które długi zostały uznane, które zaś są sporne. W ostatnim wypadku Urząd dłużniczy wymieni przyczyny, dla których dług nie został uznany.

§ 10.

Każdy kto zażąda zapłaty nieprzyjacielskiego długu, którego wysokość nie zostanie uznana w całości lub w części, będzie musiał tytułem kary zapłacić 5% od tej części długu, która nie została uznana. Również każdy, kto nieprawnie odmówi uznania całości lub części długu, którego od niego żądać się będzie - będzie musiał tytułem kary zapłacić 5% od tej sumy, co do której jego odmowa uznana została jako nieusprawiedliwiona.

Procent ten należeć się będzie od dnia, w którym ubiega termin przewidziany w paragrafie 7, aż do dnia, w którym żądanie uznanem zostało za nieuzasadnione, albo dług został zapłacony.

Każdy Urząd ze swej strony dochodzić będzie ściągania kar powyżej wskazanych i będzie odpowiedzialny na wypadek, gdyby tych kar ściągnąć nie było można.

Kary będą zapisane na dobro Urzędu nieprzyjacielskiego, który je zachowa, jako zaliczkę na koszty wykonania niniejszych przepisów.

§ 14.

W zastosowaniu artykułu 296 punktu b) Wysokie Układające się Strony odpowiedzialne są za uiszczenie się ich obywateli z długów nieprzyjacielskich, jakie są winni.

Urząd dłużniczy musi zatem zapisać na dobro Urzędu wierzycielskiego wszystkie długi uznane, nawet wtedy, kiedy byłoby niemożliwem ściągnąć dług od prywatnego dłużnika. Mimo to Rządy będą musiały udzielić swoim Urzędom wszelkich potrzebnych gwarancji, celem dochodzenia uznanych wierzytelności.

W wypadkach wyjątkowych długi uznane osób poszkodowanych przez wojnę, dopiero wtedy będą zapisane na dobro Urzędu wierzycielskiego, kiedy będzie zapłacone odszkodowanie, które im się ewentualnie z tytułu tych strat należy.

§ 16.

W razie różnicy zdań pomiędzy dwoma Urzędami w sprawie istnienia długu, albo w sprawie zatargu między nieprzyjacielskim dłużnikiem a wierzycielem lub między Urzędami, spór albo poddany zostanie pod sąd rozjemczy, (oile strony zgodzą się na to na warunkach za wspólnem porozumieniem przez nie ustalonych) albo przesłany będzie przed mięszany Trybunał rozjemczy, przewidziany poniżej w Dziale VI.

Jednak na życzenie Urzędu wierzycielskiego spór może być poddany orzeczeniu Sądów prawa pospolitego w miejscu stałego zamieszkania (domicile) dłużnika.

§ 18.

Rządy zainteresowane wyznaczają ajenta, którego zadaniem będzie na rachunek swego Urzędu wytaczać powództwo przed mięszanym Trybunałem rozjemczym Ajent ten sprawuje ogólny nadzór nad pełnomocnikami lub adwokatami obywateli swojego kraju.

Trybunał rozstrzyga na podstawie aktów. Może jednak wysłuchać strony stawiające się osobiście, albo też zastąpione stosownie do ich woli przez pełnomocników dopuszczonych przez obydwa Rządy lub też przez ajenta, o którym powyżej była mowa, a który ma prawo interwencji na równi ze stronami, jak też podjąć na nowo lub popierać żądanie, z którego one zrezygnowały.

§ 20.

Odwołanie się jednej ze stron od łącznej decyzji obydwóch Urzędów pociąga za sobą dla strony apelującej zabezpieczenie kosztów, których zwrot nastąpić może tylko wtedy, oile pierwsza decyzja została zniesiona na korzyść wnoszącego apelację. W tym wypadku odpowiednio do sukcesu odniesionego przez ostatniego, przeciwnik jego będzie skazany na zapłacenie szkód i kosztów sądowych we właściwym stosunku. Kaucja przyjęta przez Trybunał może zastąpić zabezpieczenie kosztów.

Opłata w stosunku 5% od spornej sumy będzie pobierana za wszystkie sprawy, które będą przedłożone Trybunałowi. Oile Trybunał nie zadecyduje inaczej, opłatę tę ponosić będzie strona przegrywająca. Opłaty te kumulować się będą z zabezpieczeniem, o którem była mowa powyżej. Będą one również niezależne od kaucji.

Trybunał może skazać jedną ze stron na zapłacenie szkód i strat aż do wysokości kosztów procesu.

Każda suma, która należeć się będzie z tytułu tego paragrafu, zostanie zapisaną na dobro Urzędu strony wygrywającej i stanowić będzie przedmiot osobnego rachunku.

§ 22.

Oile zainteresowane Rządy nie zawrą innej umowy, długi oprocentowywać się będą na warunkach następujących:

Żadne procenty nie należą się od sum, należnych z tytułu dywidend, procentów lub innych perjodycznych wypłat, odpowiadających procentom od kapitału.

Stopa procentowa wynosić będzie 5% rocznie, chyba, że z tytułu umowy, ustawy lub miejscowego zwyczaju należała się wierzycielowi odmienna stopa procentowa. W tym wypadku ta właśnie stosować się będzie.

Procenty biedz będą od dnia rozpoczęcia kroków nieprzyjacielskich lub od dnia zapadłości, jeżeli dług, który ma być ściągniętym, zapadł podczas wojny aż do dnia, w którym wysokość długu zostanie zapisana na dobro Urzędu wierzycielskiego.

Oile się procenty należą, uważane one będą za długi uznane przez Urzędy i na tych samych warunkach zostaną zapisane na dobro Urzędu wierzycielskiego.

§ 25.

Jeżeli Urząd wierzycielski wzbrania się przedłożyć Urzędowi dłużniczemu jakieś żądanie lub dokonać aktu procedury przewidzianego w niniejszym Aneksie, aby w całości lub części zgłosić żądanie, o którem zawiadomiono go w należyty sposób, to będzie zobowiązany wystawić wierzycielowi poświadczenie, wskazujące żądaną sumę. Wierzyciel będzie miał wtedy prawo dochodzić pokrycia wierzytelności przed sądami prawa pospolitego lub jakiemikolwiek innemi środkami prawnemi.

Dział IV.

MAJĄTKI, PRAWA I UDZIAŁY.

Artykuł 297.

Sprawa majątków, praw i udziałów prywatnych w kraju nieprzyjacielskim będzie rozstrzygana, stosownie do zasad, ustalonych w niniejszym Dziale i do postanowień załączonego Aneksu.

a) Wyjątkowe zarządzenia wojenne i środki wykonawcze, jak je określono w paragrafie 3 załączonego Aneksu, poczynione przez Niemcy, i tyczące się majątków, praw i udziałów obywateli Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, łącznie ze spółkami i stowarzyszeniami, w których obywatele ci byli zainteresowani, zostaną niezwłocznie zniesione lub wstrzymane, oile likwidacji jeszcze nie ukończono, a wymienione majątki, prawa i udziały zostaną przywrócone osobom uprawnionym, które będą z nich w pełni korzystały na warunkach ustalonych w artykule 298.

b) Z zastrzeżeniem przeciwnych postanowień, mogących wynikać z niniejszego Traktatu, Mocarstwa sprzymierzone lub stowarzyszone zachowują sobie prawo zatrzymania oraz likwidacji wszystkich majątków, praw i udziałów, należących w chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu do obywateli niemieckich lub spółek przez nich kontrolowanych na terytorjach tych Mocarstw, w ich kolonjach, posiadłościach i krajach, będących pod ich protektoratem, łącznie z terytorjami odstąpionemi na mocy niniejszego Traktatu.

Likwidacja nastąpi stosownie do ustaw zainteresowanego Państwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego; właściciel niemiecki nie będzie mógł ani rozporządzać temi majątkami, prawami i udziałami, ani ich obciążać bez zgody tego Państwa.

Za obywateli niemieckich w sensie niniejszego paragrafu nie będą uważani ci obywatele niemieccy, którzy na mocy niniejszego Traktatu nabywają z samego prawa obywatelstwo Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego.

c) Zapłata lub odszkodowanie, wynikające z wykonania wymienionego w punkcie b) prawa, będzie ustalone stosownie do sposobu oceny i likwidacji, określonych w ustawodawstwie kraju, w którym majątek został zatrzymany lub zlikwidowany.

d) W stosunkach pomiędzy Mocarstwami sprzymierzonemi lub stowarzyszonemi albo ich obywatelami z jednej strony, a Niemcami lub ich obywatelami z drugiej strony, będą uważane, z przewidzianemi w niniejszym Traktacie zastrzeżeniami, za ostateczne i prawomocne wobec każdego, wszelkie wyjątkowe zarządzenia wojenne lub środki wykonawcze lub akty, dokonane albo mające być dokonanemi na mocy tych zarządzeń, tak jak je określają paragrafy 1 i 3 załączonego Aneksu.

e) Obywatele Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych będą mieli prawo do odszkodowania za straty lub szkody, zrządzone w ich majątkach, prawach lub udziałach łącznie ze spółkami lub stowarzyszeniami, w których byli oni zainteresowani na terytorjum niemieckiem w granicach z 1 sierpnia r. 1914, - przez zastosowanie wyjątkowych zarządzeń wojennych oraz środków wykonawczych, o których mowa w paragrafach 1 i 3 załączonego Aneksu. Reklamacje w tym przedmiocie powyższych obywateli zbada i wysokość odszkodowania ustali mieszany Trybunał rozjemczy, przewidziany w Dziale VI, lub też rozjemca, którego Trybunał ten wskaże; odszkodowanie obciążać będzie Niemcy, i można je będzie odebrać z majątku obywateli niemieckich, znajdującego się na terytorjum lub będącego pod kontrolą Państwa osoby reklamującej. Majątek ten będzie można wziąć w zastaw za zobowiązania nieprzyjacielskie na warunkach ustalonych w paragrafie 4 załączonego Aneksu. Wypłatę odszkodowań będzie mogło uiścić Mocarstwo sprzymierzone lub stowarzyszone, wnosząc wypłaconą sumę na rachunek Niemiec.

f) We wszystkich wypadkach, gdy tego zażąda obywatel Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego, właściciel majątku, prawa lub udziałów, co do których zarządzono środki wykonawcze na terytorjum niemieckiem, w razie reklamacji, przewidzianej w punkcie e), zostanie zaspokojony przez restytucję dawnego majątku, oile ten istnieje jeszcze in natura.

W tym wypadku Niemcy będą musiały przedsięwziąć wszystkie potrzebne środki, aby przywrócić wyrugowanego właściciela w posiadanie jego majątku, wolnego od wszelkich ciężarów lub służebności, jakieby na nim ciążyły po likwidacji, oraz odszkodować każdą osobę trzecią, dotkniętą przez tę restytucję.

Jeśli nie można uskutecznić przewidzianej w niniejszym paragrafie restytucji, to porozumienia osób prywatnych, zawarte za pośrednictwem zainteresowanych Mocarstw lub Urzędów kontroli i kompensacji, przewidzianych w Aneksie do Działu III, mogą zapewnić obywatelowi Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego odszkodowanie za szkodę, przewidzianą przez punkt e) przez przyznanie korzyści lub równowartości, które obywatel ten zgodzi się przyjąć wzamian za majątek, prawa lub udziały, z których został wyrugowany.

Z powodu restytucji, dokonanej w myśl niniejszego artykułu, zapłata lub odszkodowanie, ustalone stosownie do punktu e), będą zmniejszone o wartość obecną przywróconego majątku z uwzględnieniem odszkodowania za pozbawienie używania lub zniszczenia.

g) Prawo, przewidziane w punkcie f) zostało zastrzeżone dla właścicieli, będących obywatelami tych Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, na których terytorjum, przed podpisaniem Zawieszenia broni, zarządzenia ustawodawcze, nakazujące ogólną likwidacje niep jacielskich majątków, praw lub udziałów, nie były stosowane.

h) Z wyjątkiem wypadków restytucji w naturze, stosownie do punktu f), czysty zysk z likwidacji nieprzyjacielskich majątków, praw i udziałów, gdziekolwiek się znajdują, niezależnie od tego, czy likwidacja nastąpiła wskutek wyjątkowego ustawodawstwa wojennego, czy też na mocy niniejszego paragrafu, oraz wogóle wszelkie mienie nieprzyjacielskie w gotówce otrzymają następujące przeznaczenie:

1-o W stosunku do Mocarstw, przyjmujących Dział III i załączony Aneks, wymienione sumy z likwidacji oraz mienie będą wniesione na rachunek Mocarstwa, którego obywatelem jest właściciel, za pośrednictwem Urzędu kontroli i kompensacji, ustanowionego w wymienionym Dziale i Aneksie; wszelkie saldo czynne powstałe na dobro Niemiec, będzie traktowane zgodnie z artykułem 243.

2-o W stosunku do Mocarstw, nie przyjmujących Działu III i załączonego Aneksu, sumy otrzymane za majątki, prawa i udziały oraz mienie w gotówce obywateli Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, zatrzymane przez Niemcy, będą niezwłocznie wypłacone uprawnionej osobie lub jej Rządowi. Każde Mocarstwo sprzymierzone i stowarzyszone będzie mogło rozporządzać sumami, otrzymanemi za majątki, prawa i udziały oraz mieniem w gotówce obywateli niemieckich, które zajęło na mocy swoich ustaw i rozporządzeń, i będzie mogło użyć je na zapłatę reklamacji i wierzytelności określonych w niniejszym artykule i w paragrafie 4 załączonego tu Aneksu. Wszelkie majątki, prawa, udziały lub sumy z likwidacji tych dóbr, jak również wszelkie mienie w gotówce, którem dane Mocarstwo sprzymierzone lub stowarzyszone nie rozporządzi, stosownie do tego, co powiedziano wyżej, będzie ono mogło zatrzymać, i w tym wypadku wartość pieniężna majątku zatrzymanego będzie traktowana zgodnie z artykułem 243.

W razie, jeżeli likwidacja odbyła się albo w nowych Państwach, podpisujących niniejszy Traktat, jako Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone, albo w Państwach, które nie uczestniczą w odszkodowaniu, jakie Niemcy mają zapłacić, to fundusz, uzyskany z dokonanej przez Rząd wzmiankowanych Państw likwidacji, będzie musiał być wypłacony bezpośrednio właścicielom, z zastrzeżeniem praw Komisji odszkodowań na mocy niniejszego Traktatu, mianowicie artykułów 235 i 260. Jeżeli właściciel wykaże przed mieszanym Trybunałem rozjemczym, przewidzianym w Dziale VI niniejszej Części, lub przed rozjemcą, przez ten Trybunał wyznaczonym, że warunki sprzedaży lub zarządzenia Rządu odnośnego Państwa, ogólnem jego prawem nie przewidziane, odbiły się niesłusznie na cenie, to Trybunał lub rozjemca będą mieli prawo udzielić osobie uprawnionej słuszne odszkodowanie, które zapłaci wspomniane Państwo.

i) Niemcy zobowiązują się odszkodować swoich obywateli z tytułu likwidacji lub zatrzymania ich majątku, praw i udziałów w Krajach sprzymierzonych lub stowarzyszonych.

j) Należność z opłat i podatków od kapitału, wybranych lub takich, które mogłyby być wybrane przez Niemcy od majątków, praw i udziałów obywateli Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, począwszy od 11 listopada 1918 r. aż do upływu 3 miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, lub, gdy chodzi o majątki, prawa i udziały poddane wyjątkowym zarządzeniom wojennym, aż do chwili restytucji zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu, zostanie wypłacona uprawnionym.

Artykuł 298.

W stosunku do majątku, praw i udziałów, zwróconych w zastosowaniu artykułu 297, punktów a) lub f) obywatelom Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, włączając w to spółki i stowarzyszenia, w których obywatele ci mieli udziały, Niemcy zobowiązują się:

ANEKS.

§ 1.

Zgodnie z artykułem 297 punkt d) p a się prawomocność wszystkich zarządzeń, ustalających własność, wszystkich rozporządzeń co do likwidacji przedsiębiorstw lub spółek, oraz wszystkich rozporządzeń, przepisów, postanowień, instrukcji, które zostały wydane przez jakikolwiek sąd lub urząd administracyjny którejkolwiek z Wysokich Układających się Stron, albo też takich rozporządzeń, przepisów, postanowień instrukcji, które uważano za ogłoszone lub wydane w wykonaniu prawodawstwa wojennego co do majątków, praw i udziałów nieprzyjacielskich. Udziały wszystkich osób winny być uważane jako ważnie stanowiące przedmiot wszystkich przepisów, rozporządzeń, postanowień lub instrukcji, dotyczących majątków, w których znajdują się te właśnie udziały, bez względu na to, czy udziały te były specjalnie wymienione, czy też nie przez wspomniane rozporządzenia, przepisy, postanowienia lub instrukcje. Nie będzie mógł być podjęty żaden sprzeciw co do prawidłowości przejścia majątków, praw i udziałów, dokonanego na zasadzie przepisów, rozporządzeń, postanowień lub instrukcji wyżej powołanych. Również potwierdza się prawomocność wszystkich zarządzeń, przedsięwziętych w stosunku do własności przedsiębiorstw lub spółek, czy to chodzi o śledztwo, sekwestr, administrację przymusową, użytkowanie, rekwizycję, nadzór czy też likwidację, sprzedaż lub też administrację majątków, praw i udziałów, odzyskanie lub spłatę długów, pokrycie kosztów, ciężarów, wydatków lub wszelkie jakiekolwiek inne zarządzenia, poczynione w wykonaniu rozporządzeń, przepisów, postanowień lub instrukcji przepisanych, wydanych lub wykonanych przez wszelkie sądy i urzędy administracyjne Wysokich Układających się Stron, lub które uważano za przepisane, wydane lub wykonane w zastosowaniu wyjątkowego prawodawstwa wojennego, co do majątków, praw i udziałów nieprzyjacielskich, pod warunkiem, że postanowienia niniejszego paragrafu nie będą uwłaczały prawom własności, poprzednio nabytym w dobrej wierze i za słuszną cenę przez obywateli Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych zgodnie z prawem obowiązującem tam, gdzie znajdują się majątki. Przepisy niniejszego paragrafu nie stosują się do tych z powyżej wymienionych zarządzeń, które zostały zastosowane przez Niemcy na terytorjach, które uległy najazdowi i okupacji, ani też do tych, wyżej wymienionych zarządzeń, które zostały zastosowane przez Niemcy lub władze niemieckie po 11 listopada 1918 r.; bowiem wszystkie te zarządzenia są nieważne.

§ 2.

Żadna reklamacja ani działalność ze strony Niemiec lub ich obywateli, gdziekolwiekby przebywali, nie jest dopuszczalna przeciwko Mocarstwu sprzymierzonemu lub stowarzyszonemu, lub przeciwko jakiejkolwiekbądź osobie, działającej w imieniu lub z rozkazu jakiejkolwiek władzy sądowej lub administracyjnej danego Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego co do wszelkich czynności lub obowiązków, tyczących się majątków, praw i udziałów obywateli niemieckich, a zajętych w czasie wojny lub w celu przygotowania wojny. Również niedopuszczalną jest wszelka reklamacja lub skarga przeciwko jakiejkolwiek osobie co do wszelkich czynności lub omieszkań, wynikających z wyjątkowych zarządzeń wojennych, praw i przepisów któregokolwiek Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego.

§ 3.

W artykule 297 i w niniejszym Aneksie wyrażenie "wyjątkowe zarządzenia wojenne" obejmuje zarządzenia wszelkiego rodzaju, prawodawcze, administracyjne, sądowe i inne, powzięte lub które mogą być powzięte w przyszłości co do majątków nieprzyjacielskich i których celem było lub będzie bez naruszenia własności odjąć właścicielom możność rozporządzania ich majątkami, mianowicie zarządzenia nadzoru, przymusowej administracji, sekwestru, lub takie, których celem było lub będzie zajęcie, użytkowanie lub unieruchomienie posiadania nieprzyjacielskiego i to z jakiegokolwiekbądź powodu, pod jakąkolwiekbądź formą i w jakiemkolwiekbądź miejscu. Czynnościami podjętemi w wykonaniu tych zarządzeń są wszelkie orzeczenia, instrukcje, rozkazy lub rozporządzenia urzędów administracyjnych lub sądów, stosujących te zarządzenia do majątków nieprzyjacielskich, jak również wszelkie czynności, wykonane przez jakąkolwiek osobę, wyznaczoną do zarządu lub nadzoru majątków nieprzyjacielskich, jako to, opłata długów, ściąganie wierzytelności, uiszczanie kosztów, ciężarów i wydatków, inkasowania honorarjów.

"Środkami wykonawczemi" są te, które dotknęły lub dotkną własność majątków nieprzyjacielskich przez przekazanie ich w całości lub w części innej osobie, aniżeli właściciel nieprzyjacielski, i bez jego zezwolenia, głównie zaś te, które postanawiają sprzedaż, likwidację, przejście własności majątków nieprzyjacielskich, anulowanie tytułów lub papierów wartościowych.

§ 4.

§Majątki, prawa i udziały obywateli niemieckich na terytorjum Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego, jak również czysty fundusz, osiągnięty z ich sprzedaży, likwidacji, lub innych zarządzeń wykonawczych, mogą być obciążone przez to Mocarstwo sprzymierzone lub stowarzyszone: po pierwsze, zapłaceniem odszkodowania należnego z tytułu reklamacji obywateli tego Mocarstwa co do ich majątków, praw i udziałów, włącznie ze spółkami i stowarzyszeniami,w których ci obywatele byli zainteresowani na terytorjum niemieckiem, lub co do wierzytelności, jakie mają u obywateli niemieckich, jak również co do zapłaty z tytułu reklamacji, wniesionych za czynności dokonane przez rząd niemiecki lub przez wszelką władzę niemiecką po 31 lipca 1914 r., a przedtem, aniżeli to Mocarstwo sprzymierzone lub stowarzyszone wzięło udział w wojnie.

Wysokość tego rodzaju reklamacji będzie mogła być ustalona przez rozjemcę wyznaczonego przez pana Gustawa Adora, oile ten się na to zgodzi, lub, w braku rozjemcy, przez mieszany Trybunał międzynarodowy, przewidziany w Dziale VI.

Na drugiem miejscu mogą być obciążone wypłatą odszkodowania należnego z tytułu reklamacji obywateli Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego co do ich majątków, praw i udziałów na terytorjum innych Mocarstw nieprzyjacielskich, oile te odszkodowania nie zostały uregulowane w inny sposób.

§ 5.

Bez względu na zarządzenie artykułu 297, jeżeli bezpośrednio przed początkiem wojny spółka zatwierdzona w Państwie sprzymierzonem lub stowarzyszonem miała wspólnie ze spółką przez nią kontrolowaną a zatwierdzoną w Niemczech, prawo do używania w innych krajach marek fabrycznych lub handlowych, lub jeśli posiadała taka spółka z tamtą spółką użytkowanie wyłącznych sposobów wyrobu towarów, lub artykułów na sprzedaż w innych krajach, to pierwsza spółka sama tylko będzie miała prawo używać marek fabrycznych w innych krajach, z wyłączeniem spółki niemieckiej; wspólne zaś sposoby wyrobu będą przekazane pierwszej spółce bez względu na zarządzenia zastosowane przez niemieckie prawodawstwo wojenne co do drugiej spółki lub co do jej udziałów, własności handlowej lub akcji. Jednakowoż pierwsza spółka, oile się do niej zwrócą, wyda drugiej spółce modele, pozwalające na dalszy wyrób towarów, które mają być jednak zużytkowane w Niemczech.

§ 10.

Niemcy wydadzą w ciągu sześciu miesięcy od daty uprawomocnienia się niniejszego Traktatu każdemu Mocarstwu sprzymierzonemu lub stowarzyszonemu wszystkie kontrakty, świadectwa, akty i inne tytuły własności, będące w ręku ich obywateli, a tyczące się majątków, praw i udziałów, znajdujących się na terytorjum tegoż Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego, włącznie ze wszystkiemi obligacjami i innemi papierami wartościowemi wszystkich spółek, dozwolonych przez prawodawstwo tego Mocarstwa.

Niemcy dostarczą w każdej chwili na żądanie zainteresowanego Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego wszelkich wyjaśnień, dotyczących majątków, praw i udziałów obywateli niemieckich, mieszkających w tem Mocarstwie sprzymierzonem lub stowarzyszonem, jak również co do tranzakcji, jakie zostały dokonane od 1 lipca 1914 r. z temi majątkami, prawami oraz udziałami.

§ 11.

Przez wyrażenie "mienie w gotowiźnie" rozumieć należy wszelkie depozyty i zapłaty, poczynione przed lub po wypowiedzeniu wojny, jak również wszelkie mienie, pochodzące z depozytów, dochodów lub zysków, zainkasowanych przez zarządców, sekwestratorów i innych wpłat, poczynionych w banku, lub z każdego innego źródła z wyjątkiem wszelkich sum pieniężnych, należących do Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, lub też oddzielnych Państw, prowincji albo municypalności.

§ 13.

Niemcy wydadzą każdemu Mocarstwu sprzymierzonemu lub stowarzyszonemu w ciągu miesiąca od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, lub później, na żądanie, w każdej chwili, wszystkie rachunki lub dowody rachunkowe, archiwa, dokumenty i wyjaśnienia wszelkiego rodzaju, które mogą znajdować się na ich terytorjum, a które dotyczą majątków, praw i udziałów obywateli tych Mocarstw włącznie ze spółkami i towarzystwami, w których ci obywatele byli zainteresowani, a które były przedmiotem wyjątkowych zarządzeń wojennych, lub środków wykonawczych tak w Niemczech jak i na terytorjach, zajętych przez Niemcy lub ich sprzymierzonych.

Kontrolerzy, nadzorcy, rządcy, zarządcy, ekwestratorzy, likwidatorzy i kuratorzy będą pod gwarancją rządu niemieckiego osobiście odpowiedzialni za natychmiastowe kompletne wydanie i za dokładność tych rachunków i dokumentów.

§ 14.

Zarządzenia artykułu 297 i niniejszego Aneksu, dotyczące majątków, praw i udziałów w krajach nieprzyjacielskich i wyniku likwidacji, stosować się będą do długów, kredytów i rachunków, gdyż Dział III ustanawia tylko metody płatności.

Przy regulowaniu spraw, wymienionych w artykule 297, pomiędzy Niemcami a Mocarstwami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi, ich kolonjami, krajami, będącemi pod ich protektoratem lub którem z Dominjów Brytanji albo z Indjami, oile co do tych krajów nie będzie uczyniona deklaracja, że przyjmują one Dział III, oraz przy regulowaniu tych spraw między obywatelami tych krajów, stosowane będą postanowienia Działu III co do waluty, w której ma być dokonana zapłata, jak i co do kursu wymiany chyba, że rząd zainteresowanego Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego zanotyfikuje Niemcom w przeciągu 6 miesiec że powyższe postanowienia zastosowane nie będą.

Dział V.

UMOWY, PRZEDAWNIENIA, ORZECZENIA SĄDOWE.

Artykuł 299.

a)

Umowy, zawarte między nieprzyjaciółmi, będą uważane za unieważnione od chwili, gdy jakiekolwiek dwie strony stały się nieprzyjaciółmi, z wyjątkiem umów, które dotyczą takich długów lub innych pieniężnych zobowiązań, wynikłych z wykonania pewnego aktu lub zapłaty pieniędzy przewidzianej przez te umowy oraz z zastrzeżeniem wyjątków i specjalnych przepisów, dotyczących poszczególnych umów czy też rodzajów umów, które są przewidziane poniżej lub w załączonym Aneksie.

b)

Od unieważnienia według przepisów niniejszego Artykułu wyłącza się wszelkie umowy, których wykonania, ze względu na interes publiczny, zażądają w ciągu 6 miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu Rządy Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, oile jedna ze stron jest obywatelem którego z nich.

Jeżeli wykonanie umowy, zachowującej w ten sposób swoją moc obowiązującą, pociąga za sobą dla jednej ze stron - wskutek zmiany handlowych warunków - znaczną szkodę, to przewidziany w Dziale VI-tym mieszany Trybunał rozjemczy będzie mógł przyznać stronie pokrzywdzonej sprawiedliwe odszkodowanie.

d)

Niniejszy artykuł, jak również załączony Aneks nie stosują się do takich umów, których strony stały się nieprzyjaciółmi wskutek tego, że jedna z nich zamieszkiwała terytorjum które przechodzi pod inne zwierzchnictwo, a to w tym wypadku, jeśli ta strona nabędzie na mocy niniejszego Traktatu obywatelstwo którego z Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, jak również nie stosuje się do umów, zawartych pomiędzy obywatelami Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, - jeśli między temi Mocarstwami stosunki handlowe były wzbronione, wskutek tego, że jedna ze stron znajdowała się na terytorjum Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego, okupowanego przez nieprzyjaciela.

Artykuł 300.

a)

Na terytorjum Wysokich Układających się Stron co do stosunków z nieprzyjaciółmi zawiesza się wszelkie terminy przedawnienia, peremcji, czy ograniczeń proceduralnych na czas trwania wojny, niezależnie od tego, czy bieg rozpoczął się przed początkiem wojny, czy później; zaczną one biedz na nowo najwcześniej w trzy miesiące po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu. Postanowienie to będzie się stosowało do terminów zgłoszenia kuponów procentowych lub dywidendowych i do przedstawiania do wypłaty papierów wartościowych lub mających być wypłaconemi z jakiegokolwiek tytułu.

b)

W razie, gdy wskutek niespełnienia jakiego aktu lub formalności podczas wojny zarządzono na terytorjum niemieckiem jakiekolwiek środki egzekucyjne, które wyrządziły szkodę obywatelowi Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, skarga ma być przez danego obywatela tego Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego wniesiona do mieszanego Trybunału rozjemczego, przewidzianego w Dziale VI, oile sprawa ta nie podlega kompetencji Trybunału którego z Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych.

c)

Na żądanie zainteresowanego obywatela jednego z Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, mieszany Trybunał rozjemczy orzeknie przywrócenie praw, naruszonych wskutek użycia środków egzekucyjnych, wspomnianych w punkcie b) ilekroć okaże się to sprawiedliwem i możliwem wobec specjalnych okoliczności sprawy.

W razie, gdyby podobne przywrócenie praw było rzeczą niesprawiedliwą czy niemożliwą, mieszany Trybunał rozjemczy może przyznać stronie pokrzywdzonej odszkodowanie, które obciąży Rząd niemiecki.

Artykuł 301.

W stosunkach między nieprzyjaciółmi żaden papier handlowy (effet de commerce), wystawiony przed wojną, nie będzie uważany za unieważniony przez to tylko, że nie został przedstawiony do akceptu czy do zapłaty w przepisanym terminie, ani z powodu niezawiadomienia wystawcy albo indosantów o nieakceptacji lub niezapłaceniu, ani też z powodu braku protestu czy niedopełnienia podczas wojny jakiej innej formalności.

Jeżeli w czasie wojny upłynął termin przedstawienia papieru handlowego do akceptu czy zapłaty, lub zawiadomienia wystawcy czy indosantów o nieakceptowaniu czy też niezapłaceniu, lub termin protestu, to oile strona, która powinna była przedstawić czy zaprotestować papier handlowy, albo zawiadomić o nieakceptowaniu lub niezapłaceniu go, nie uczyniła tego podczas wojny, wówczas przyznane jej będą przynajmniej trzy miesiące czasu od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu do przedstawienia papieru handlowego, do zawiadomienia o nieakceptowaniu go lub niepłaceniu, względnie do zaprotestowania.

Artykuł 302.

Orzeczenia, wydane przez sądy jednego z Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, będą uważane w Niemczech za mające moc rzeczy osądzonej i będą tam wykonywane bez potrzeby uzyskania exequatur w granicach kompetencji, przyznanej tym sądom przez niniejszy Traktat.

Jeżeli, niezależnie od rodzaju sprawy, wydane zostało podczas wojny przez sąd niemiecki orzeczenie przeciw obywatelowi Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego, w instancji, w której nie mógł on się bronić, to poszkodowany przez to obywatel Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego, będzie mógł otrzymać odszkodowanie, które określi mieszany Trybunał rozjemczy, przewidziany w Dziale VI.

Na żądanie obywatela Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego powyższe odszkodowanie może być na rozkaz mieszanego Trybunału rozjemczego dokonane, w miarę możności, w ten sposób, że strony zostaną przywrócone do stanu, w jakim się znajdowały przed orzeczeniem sądu niemieckiego.

Powyższe odszkodowanie może być również przyznane przez mieszany Trybunał rozjemczy obywatelom Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, którzy zostali poszkodowani na skutek zarządzeń sądowych, wydanych na terytorjach uległych najazdowi lub okupacji, oile nie otrzymali oni odszkodowania w inny sposób.

ANEKS.

POSTANOWIENIA OGÓLNE.

§ 2.

Następujące rodzaje umów nie podlegają unieważnieniu, przewidzianemu w artykule 299 i pozostają w mocy, z zachowaniem praw, przewidzianych w artykule 297, punkt b) Działu IV, oraz z zastrzeżeniem praw, dekretów i rozporządzeń wewnętrznych, wydanych podczas wojny przez Mocarstwa sprzymierzone lub stowarzyszone, jak również postanowień kontraktowych:

II. POSTANOWIENIA SPECJALNE TYCZĄCE SIĘ NIEKTÓRYCH RODZAJÓW UMÓW.

UMOWY ZAWARTE NA GIEŁDACH PIENIĘŻNYCH I TOWAROWYCH.

a)

Zarządzenia, wydane w ciągu wojny przez uznane giełdy pieniężne lub towarowe, co do likwidacji umów giełdowych, zawartych przed wojną przez prywatną osobę nieprzyjacielską, zostają potwierdzone przez Wysokie Układające się Strony, jak również i środki, zastosowane w celu wykonania tych zarządzeń, z zastrzeżeniem:

c)

Potwierdza się likwidację terminowych umów, tyczących się bawełny, zawartych w dniu 31 lipca 1914 r. na mocy zarządzenia Związku bawełnianego w Liwerpoolu.

ZASTAW RUCHOMY.

§ 5.

W razie niezapłacenia będzie uważana za ważną sprzedaż zastawu ruchomego, ustanowionego na zabezpieczenie długu nieprzyjaciela, nawet wtedy, gdy nie można było uprzedzić właściciela, jeżeli wierzyciel działał w dobrej wierze, dokładając starań i przestrzegając odpowiednich środków ostrożności; w tym wypadku właściciel nie będzie miał prawa wnosić reklamacji z powodu sprzedaży zastawu ruchomego.

Niniejsze postanowienie nie stosuje się w wypadkach sprzedaży zastawu ruchomego, dokonanej przez nieprzyjaciela podczas okupacji w miejscowościach, które uległy nieprzyjacielskiemu najazdowi i okupacji.

PAPIERY HANDLOWE.

UMOWY ASEKURACYJNE.

ASEKURACJA OD OGNIA.

§ 9.

Umowy asekuracji majątku od ognia, zawarte przez osobę, mającą udział w tym majątku z osobą, która się następnie stała nieprzyjacielem, nie będą uważane za unieważnione przez fakt rozpoczęcia kroków nieprzyjacielskich, lub przez to, że osoba ta stała się nieprzyjacielem, albo nakoniec przez to, że jedna ze stron nie wykonała którego z postanowień umowy podczas trwania wojny, lub w ciągu trzech miesięcy po jej zakończeniu, natomiast zostaną unieważnione, poczynając od pierwszego terminu płatności rocznej raty, który przypada w trzy miesiące po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu.

Będzie opracowany regulamin co do rat niezapłaconych, których termin płatności przypadł podczas wojny, względnie co do żądań wynagrodzenia za straty, poniesione podczas wojny.

§ 10.

Jeżeli wskutek rozporządzenia administracyjnego lub ustawodawczego asekuracja od ognia, zawarta przed wojną, była podczas wojny przeniesiona z pierwotnego asekurującego na innego, to takie przeniesienie będzie uważane za ważne i odpowiedzialność pierwotnego asekurującego uważana będzie za wygasłą od dnia tego przeniesienia. Jednak pierwotny asekurujący będzie miał prawo, jeśli tego zażąda, do tego aby go dokładnie powiadomiono o warunkach przeniesienia asekuracji, i jeśli się okaże, że te warunki nie były sprawiedliwe, zostaną one zmienione otyle, oile to będzie rzeczą konieczną, by stały się sprawiedliwemi.

Prócz tego osoba zaasekurowana będzie miała prawo, w zgodzie z pierwotnym asekurującym, przenieść z powrotem umowę na pierwotnego asekurującego, poczynając od dnia, kiedy takie żądanie zostanie postawione.

ASEKURACJA NA ŻYCIE.

§ 11.

Umowy o asekurację na życie, zawarte między asekurującym i osobą, która się następnie stała nieprzyjacielem, nie będą uważane za unieważnione przez fakt wypowiedzenia wojny, albo przez fakt, że osoba ta stała się nieprzyjacielem.

Wszelka suma, która się stała wymagalną podczas wojny w myśl umowy, która na podstawie powyższego paragrafu nie jest uważana za nieważną, może być podniesiona po wojnie z doliczeniem 5% rocznie od dnia jej wymagalności do dnia opłaty.

Jeżeli umowa została rozwiązana podczas wojny wskutek nieopłacenia rat, albo utraciła swą moc wskutek niewypełnienia postanowień umowy, zaasekurowany lub jego przedstawiciele lub osoby uprawnione będą mieli prawo każdej chwili w ciągu dwunastu miesięcy, licząc od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, - zażądać od asekurującego wartości polisy w dniu jej upadku lub unieważnienia.

Jeżeli umowa została rozwiązana podczas wojny wskutek nieopłacenia rat, wywołanego zastosowaniem środków wojennych, zaasekurowany, jego przedstawiciele lub osoby uprawnione mają prawo w ciągu trzech miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu przywrócić moc umowie, opłacając raty ewentualnie przypadłe, z dodaniem 5% rocznie.

§ 12.

Każde Mocarstwo sprzymierzone lub stowarzyszone będzie miało prawo w ciągu trzech miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu rozwiązać wszystkie umowy asekuracji, zawarte przez jego obywateli z którem z Towarzystw Asekuracyjnych niemieckich, a to w takich warunkach, aby ci obywatele nie ponieśli żadnych szkód.

W tym celu Towarzystwo Asekuracyjne niemieckie przeleje na Rząd Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego część swoich aktywów, odpowiadającą polisom, w ten sposób unieważnionym, i będzie w stosunku do tych polis zwolnione od wszelkiego zobowiązania. Aktywa, które będzie należało przelać, zostaną określone przez urzędnika, wskazanego przez mieszany Trybunał rozjemczy.

§ 13.

Jeżeli umowy o asekurację na życie zostały zawarte przez filję Asekuracyjnego Towarzystwa, znajdującego się w kraju, który następnie stał się nieprzyjacielskim, to, w braku przeciwnego zastrzeżenia, zawartego w samej umowie, umowa będzie podlegała miejscowemu prawu, lecz asekurujący będzie miał prawo zażądać od zaasekurowanego lub jego przedstawicieli zwrotu sum, wypłaconych na żądanie lub wymuszonych przez zastosowanie zarządzeń wojennych, wbrew treści samej umowy oraz ustawom i traktatom, obowiązującym w chwili, kiedy została ona zawartą.

ASEKURACJE MORSKIE.

§ 16.

Umowy asekuracji morskiej, łącznie z polisami na pewien czas i z polisami na podróż, zawarte przez asekurującego z osobą, która następnie stała się nieprzyjacielem, będą uważane za unieważnione od chwili, gdy ta osoba stała się nieprzyjacielem, z wyjątkiem tego wypadku, kiedy przed tą chwilą ryzyko, przewidziane w umowie, już się rozpoczęło.

W tym wypadku, gdy ryzyko jeszcze się nie rozpoczęło, asekurujący będzie obowiązany zwrócić sumy, wpłacone jako raty lub w inny sposób.

W tym wypadku, gdy ryzyko już się rozpoczęło, umowa będzie uważana za ważną, niezależnie od tego, że strona stała się nieprzyjacielem, a zapłata sum dłużnych, stosownie do treści umowy, czy to jako premji, czy to szkód, będzie wymagalną po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu.

W tym wypadku, gdy zostanie zawarta konwencja o płaceniu procentów od sum, które były dłużne przed wojną obywatelom państw wojujących, lub od tych obywateli, i które będą płacone po wojnie, - w razie strat, wypłacalnych stosownie do umowy morskiej asekuracji, procent będzie się liczył z upływem jednego roku od dnia tych strat.

§ 18.

Jeżeli zostanie dowiedzione, że osoba, która przed wojną zawarła umowę asekuracji morskiej z asekurującym, który się następnie stał nieprzyjacielem, po rozpoczęciu kroków wojennych, zaasekurowała się na nowo od tegoż wypadku u asekurującego, nie będącego nieprzyjacielem, to nowa umowa będzie uważana za zastępującą umowę pierwotną, licząc od dnia jej zawarcia; raty już przypadłe będą uregulowane według zasady, że pierwszy asekurujący odpowiada z tytułu umowy tylko do chwili, kiedy została zawarta nowa umowa.

INNE ASEKURACJE.

REASEKURACJA.

§ 20.

Wszystkie umowy o reasekurację, zawarte z osobą, która się stała nieprzyjacielem, będą uważane za rozwiązane przez fakt, że ta osoba stała się nieprzyjacielem; lecz jeżeli przy ubezpieczeniu na życie, lub morskiem, ryzyko zaczęło się już przed wojną, nie wpłynie to na prawo podniesienia po wojnie sumy, dłużnej z racji takiego ryzyka.

W każdym jednak razie, jeżeli strona reasekurowana była przez fakt najazdu pozbawiona możności znalezienia innego reasekurującego, to umowa pozostaje w mocy aż do upływu trzech miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu.

Jeżeli umowa reasekuracyjna zostanie unieważnioną z mocy niniejszego artykułu, będzie przeprowadzony obrachunek między stronami jednocześnie co do rat opłaconych i tych, które należało opłacić i co do odpowiedzialności za poniesione szkody przy asekuracji na życie, lub morskiej, jeśli ryzyko rozpoczęło się już przed wojną. W innych wypadkach ryzyka, aniżeli te, które zostały wymienione w paragrafach od 11 do 18, rachunek będzie przeprowadzony według dnia, gdy strony stały się nieprzyjaciółmi, nie licząc sum za straty, poniesione po tym terminie.

Dział VI.

MIESZANY TRYBUNAŁ ROZJEMCZY.

Artykuł 304.

a)

Pomiędzy każdem z Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych z jednej strony i Niemcami z drugiej, będzie ustanowiony w ciągu trzech miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu mieszany Trybunał rozjemczy. Każdy z tych Trybunałów będzie się składał z trzech członków. Każdy z Rządów zainteresowanych wyznaczy jednego z tych członków. Przewodniczący będzie obrany za porozumieniem dwu interesowanych Rządów.

W razie, gdyby do porozumienia dojść nie mogło, Przewodniczącego Trybunału i dwie inne osoby, z których każda w razie potrzeby będzie go mogła zastąpić, wyznaczy, Rada Związku Narodów, a do chwili zanim się ona ukonstytuuje, p. Gustaw Ador, oile się na to zgodzi. Osoby te będą obywatelami Mocarstw, które zostały neutralnemi podczas wojny.

Jeżeli który z Rządów w razie wakansu nie dokonał w ciągu miesiąca powyżej przewidzianego mianowania członka Trybunału, to członka tego zamianuje Rząd przeciwny z pośród dwuch wyżej wzmiankowanych osób, z wykluczeniem Przewodniczącego.

Postanowienia Trybunału zapadać będą większością głosów.

b)

Mieszane Trybunały rozjemcze, utworzone w zastosowaniu punktu a), będą sądziły spory w zakresie swej kompetencji, stosownie do przepisów Działów III, IV, V i VII.

Prócz tego, wszystkie spory, niezależnie od ich charakteru, tyczące się umów, zawartych przed uprawomocnieniem się niniejszego Traktatu, pomiędzy obywatelami Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, a obywatelami niemieckiemi, - będą sądzone przez mieszany Trybunał rozjemczy, z wyjątkiem jednak sporów, które stosownie do ustaw Mocarstw sprzymierzonych, stowarzyszonych lub neutralnych, podlegają kompetencji sądów tych Mocarstw. W tych wypadkach spory te będą sądzone przez trybunały tych Mocarstw, a nie przez mieszany Trybunał rozjemczy. Interesowany obywatel Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego będzie jednakże mógł wnieść sprawę przed mieszany Trybunał rozjemczy, oile temu nie sprzeciwia się prawo, któremu podlega.

ANEKS.

Artykuł 305.

Jeżeli kompetentny sąd wydał, czy wydaje wyrok w sprawie, przewidzianej w Działach III, IV, V lub VII i, jeżeli wyrok ten nie jest zgodny z postanowieniami wspomnianych Działów, to strona, z tego powodu ponosząca szkodę, będzie miała prawo do odszkodowania, które będzie określone przez mieszany Trybunał rozjemczy.

Na żądanie obywatela Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego, wyżej przewidziane odszkodowanie, będzie mogło być uskutecznione, w razie możności, przez mieszany Trybunał rozjemczy w ten sposób, że strony będą przywrócone do stanu, w jakim się znajdowały przed wyrokiem, wydanym przez niemiecki Trybunał.

Dział VII.

WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA.

Artykuł 306.

Z zastrzeżeniem postanowień niniejszego Traktatu, prawa własności przemysłowej, literackiej czy artystycznej, jak ją określono w międzynarodowych Konwencjach Paryskiej i Berneńskiej, wzmiankowanych w artykule 286, zostaną przywrócone lub wznowione, poczynając od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu na terytorjach Wysokich Układających się Stron, na korzyść osób, którym one przysługiwały w chwili rozpoczęcia wojny, albo tych, którzy od nich wywodzą swe prawa. Również prawa, które, oileby wojna nie była wybuchła, mogłyby być nabyte podczas trwania wojny, na skutek żądania, wniesionego dla ochrony własności przemysłowej albo wydanego dzieła literackiego czy artystycznego, będą uznane i ustanowione na korzyść osób, mających ku temu prawny tytuł, a to poczynając od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu

Jednakowoż akty, dokonane na mocy zarządzeń wyjątkowych, przedsięwziętych podczas wojny przez władzę ustawodawczą, wykonawczą czy administracyjną Mocarstwa stowarzyszonego lub sprzymierzonego w stosunku do praw obywateli niemieckich w zakresie własności przemysłowej, literackiej czy artystycznej, pozostaną ważne i będą nadal wywierały wszystkie swe skutki.

Nie są dopuszczalne żadne rewindykacje czy powództwa ze strony Niemiec, lub obywateli niemieckich przeciw użytkowi, jaki uczynił podczas wojny Rząd którego z Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, czy jakakolwiek osoba na rachunek tego Rządu lub z jego zgodą, z praw własności przemysłowej, literackiej lub artystycznej, - ani przeciw sprzedaży, wystawieniu na sprzedaż czy używaniu produktów, aparatów, artykułów lub jakichkolwiek przedmiotów, do których stosowały się te prawa.

Jeżeli ustawodawstwo którego z Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, obowiązujące w chwili podpisania niniejszego Traktatu, nie zarządziło inaczej, to sumy dłużne lub zapłacone na skutek jakichkolwiek czynności czy działań, przedsięwziętych w wykonaniu zarządzeń specjalnych, o których mowa w ustępie 1 niniejszego artykułu, otrzymają to samo przeznaczenie, co inne wierzytelności obywateli niemieckich, stosownie do postanowień niniejszego Traktatu, a sumy, uzyskane przez zastosowanie zarządzeń specjalnych, przedsięwziętych przez Rząd niemiecki w stosunku do praw własności przemysłowej, literackiej lub artystycznej obywateli Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, będą uważane i traktowane tak, jak wszystkie inne długi obywateli niemieckich.

W stosunku do praw własności przemysłowej, literackiej lub artystycznej (z wyjątkiem marek fabrycznych i znaków handlowych), które były nabyte przed wojną lub podczas jej trwania, albo które zostały nabyte przez obywateli niemieckich później, zgodnie z obowiązującem ich prawem, każde z Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych zachowuje sobie prawo, czy to wykorzystując to prawo, czy nadając licencje na korzystanie z takiego prawa, czy to zachowując sobie kontrolę nad tem korzystaniem, czy w inny sposób wprowadzając takie ograniczenia, warunki lub zastrzeżenia, które mogą być uważane za konieczne ze względu na potrzebę obrony narodowej, lub w interesie publicznym, lub po to, by zapewnić traktowanie przez Niemcy w sposób sprawiedliwy praw własności przemysłowej, literackiej lub artystycznej, posiadanych przez jego obywateli na terytorjum niemieckim, albo też, aby zapewnić całkowite wykonanie wszystkich zobowiązań, przyjętych przez Niemcy na mocy niniejszego Traktatu.

Co się tyczy praw własności przemysłowej, literackiej lub artystycznej, nabytych po uprawomocnieniu się niniejszego Traktatu, to prawa powyżej zastrzeżone na rzecz Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych będą mogły być wykonywane w tym tylko wypadku, jeżeli ograniczenia, warunki lub zastrzeżenia będą mogły być uważane za konieczne dla potrzeb obrony narodowej lub interesu publicznego.

Gdyby Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zastosowały powyższe postanowienia, to zostanie przyznane słuszne odszkodowanie lub należność, które otrzymają to samo przeznaczenie, co i wszystkie inne wierzytelności obywateli niemieckich, stosownie do postanowień niniejszego Traktatu.

Każde z Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych zastrzega sobie prawo uważania za nieważny i nie pociągający żadnych skutków prawnych wszelki częściowy czy całkowity przelew i wszelkie ustępstwo praw własności przemysłowej, literackiej czy artystycznej, które doszły do skutku po 1 sierpnia 1914 r., albo które byłyby dokonane w przyszłości, a które mogłyby w rezultacie stać się przeszkodą do zastosowania postanowień niniejszego artykułu.

Postanowienia niniejszego artykułu nie stosują się do praw własności przemysłowej, literackiej czy artystycznej, należnych Towarzystwom czy przedsiębiorstwom, których likwidacja została dokonana przez Mocarstwa sprzymierzone lub stowarzyszone na mocy wyjątkowego ustawodawstwa wojennego, albo będzie dokonana w myśl punktu b) artykułu 297.

Artykuł 307.

Będzie dany przynajmniej roczny termin od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu obywatelom każdej z Wysokich Układających się Stron dla dokonania bez żadnych dopłat lub grzywny jakiegokolwiek rodzaju, wszelkich aktów lub formalności, zapłacenia jakichkolwiek opłat i wogóle zadośćuczynienia wszelkim obowiązkom, przewidzianym przez ustawy i zarządzenia każdego Państwa dla zachowania albo uzyskania praw własności przemysłowej, nabytych już w dniu 1 sierpnia 1914 r., albo które mogły być nabyte, oile nie byłoby wojny po tym terminie, a wskutek żądania wniesionego przed wojną lub podczas jej trwania; termin ten tyczy się również wniesienia zarzutów. Artykuł ten jednakże nie będzie dawał żadnych praw co do uzyskania w Stanach Zjednoczonych Ameryki wznowienia procedury t. zw. "interférence", jeżeli już się odbyła ostateczna rozprawa

Prawa własności przemysłowej, które byłyby dotknięte nieważnością wskutek niewykonania pewnego aktu lub niedopełnienia formalności lub niezapłacenia opłaty, odzyskają moc prawną, z tem zastrzeżeniem wszakże w stosunku do patentów i rysunków, że każde Mocarstwo sprzymierzone i stowarzyszone będzie mogło przedsięwziąć środki, uznane przez nie za sprawiedliwe i konieczne dla zabezpieczenia praw trzecich osób, które użytkowały lub korzystały z patentów lub rysunków w czasie, gdy one dotknięte były nieważnością. Nadto patenty na wynalazki lub rysunki, należące do obywateli niemieckich, a w ten sposób odzyskujące moc prawną, będą nadal podlegały tym postanowieniom, które do nich stosowały się podczas wojny, jak również i wszystkim postanowieniom niniejszego Traktatu.

Okres czasu od 1 sierpnia 1914 r. do uprawomocnienia się niniejszego Traktatu nie będzie wliczany do terminu, przewidzianego dla rozpoczęcia korzystania z patentu i używania marek fabrycznych, znaków handlowych lub rysunków; ponadto zastrzega się, że żaden patent, marka fabryczna, znak handlowy lub też rysunek, które jeszcze miały moc prawną 1 sierpnia 1914 r., nie będą mogły być uznane za wygasłe lub unieważnione jedynie z racji niewykonywania ich lub niekorzystania z nich przed upływem dwuch lat od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu.

Artykuł 308.

Terminy, określające prawo pierwszeństwa, przewidziane w artykule 4 Paryskiej międzynarodowej Konwencji z 20 marca 1883, przejrzanej w Waszyngtonie w 1911 roku albo w jakiejkolwiek innej konwencji lub obowiązującej ustawie, tyczących się składania lub rejestracji podań o patenty na wynalazki lub o modele użytkowe, marek fabrycznych lub znaków handlowych, rysunków i modeli, a które to terminy jeszcze nie wygasły 1 sierpnia 1914 roku, jak również i te, które zaczęły biec podczas wojny lub też zaczęłyby biec, gdyby nie było wojny, będą przedłużone przez każdą z Wysokich Układających się Stron na korzyść wszystkich obywateli innych Wysokich Układających się Stron aż do upływu 6 miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu.

Jednak to przedłużenie terminu nie będzie naruszało praw żadnej z Wysokich Układających się Stron, ani żadnej osoby, któreby w dobrej wierze posiadały w chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu prawa własności przemysłowej, sprzeczne z temi, które będą żądane przy powoływaniu się na prawo pierwszeństwa; zachowają one używanie swoich praw, bądź osobiście, bądź przez jakichkolwiek ajentów, lub mających upoważnienie, którym je ustąpiono przed uprawomocnieniem się niniejszego Traktatu, tak, że pod żadnym względem nie będą mogły być niepokojone ani poszukiwane, jako naruszające prawo.

Artykuł 309.

Nie może być wszczynane żadne powództwo, ani nie może być podnoszone żadne żądanie zwrotu z jednej strony przez obywateli niemieckich, albo przez osoby zamieszkałe (résidant) w Niemczech czy też wykonywujące tam przemysłowe zajęcie, z drugiej strony zaś, przez obywateli Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych, albo przez osoby zamieszkałe (résidant) na terytorjum tych Mocarstw, czy też wykonywujące tam przemysłowe zajęcie, ani przez osoby trzecie, którym tamte ustąpiły swoich praw podczas wojny, a to z racji faktów, zaszłych na terytorjum Strony przeciwnej w czasie między wypowiedzeniem wojny a uprawomocnieniem się niniejszego Traktatu, które mogłyby być uważane za naruszenie praw własności przemysłowej, literackiej lub artystycznej, oile one istniały w jakimkolwiek momencie podczas wojny lub zostaną przywrócone stosownie do poprzednich artykułów 307 i 308.

Również nie będzie mogło być przyjętem od tychże osób żadne powództwo o naruszenie praw własności przemysłowej lub artystycznej w jakim bądź czasie z racji sprzedaży czy wystawienia na sprzedaż na terytorjach Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych z jednej strony, a Niemiec z drugiej strony, w ciągu roku od podpisania niniejszego Traktatu, - produktów, wyrobów, dzieł literackich lub artystycznych, wydanych w czasie pomiędzy wypowiedzeniem wojny a podpisaniem niniejszego Traktatu, jak również z racji nabycia, czy korzystania z nich lub używania ich; rzecz oczywista jednak, że postanowienie to nie znajdzie zastosowania, oile posiadacze praw mieli miejsce stałego zamieszkania (domicile), lub przedsiębiorstwo przemysłowe czy handlowe w miejscowościach, okupowanych przez Niemcy podczas wojny.

Artykuł ten nie będzie się stosował do stosunków pomiędzy Stanami Zjednoczonemi Ameryki z jednej strony i Niemcami z drugiej.

Artykuł 310.

Umowy co do ustąpienia użytkowania praw własności przemysłowej lub reprodukowania dzieł literackich czy artystycznych, zawarte przed ogłoszeniem wojny pomiędzy obywatelami Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych lub osobami, zamieszkałemi (résidant) na ich terytorjum, lub wykonywującemi tam przemysłowe zajęcie z jednej strony, a obywatelami niemieckiemi z drugiej strony, będą uważane za rozwiązane, poczynając od wypowiedzenia wojny między Niemcami a Mocarstwami sprzymierzonemi lub stowarzyszonemi. Lecz w każdym razie, osoba, której przysługiwały korzyści z pierwotnej umowy, będzie miała prawo w ciągu sześciu miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu zażądać od mającego tytuł prawny, ustąpienia mu użytkowania, którego warunki, w braku porozumienia pomiędzy stronami, będą ustalone przez Sąd, posiadający odnośne ku temu kompetencje w kraju, podług którego ustaw prawa te zostały nabyte; wyjątek będzie stanowił przypadek odstąpienia użytkowania z mocy prawa, nabytego w myśl ustawodawstwa niemieckiego, w tym wypadku warunki będą ustalone przez przewidziany w Dziale VI niniejszego Traktatu mieszany Trybunał rozjemczy. Trybunał będzie mógł, w razie potrzeby, określić wysokość opłat, które będzie uważał za usprawiedliwione z racji korzystania z praw podczas trwania wojny.

Odstąpienia licencji praw własności przemysłowej, literackiej lub artystycznej, które dojdą do skutku według specjalnego ustawodawstwa wojennego któregokolwiek Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego, nie będą mogły być naruszone przez przedłużenie odstąpienia licencji tych praw, zaszłego przed wojną, lecz pozostaną ważnemi i będą nadal posiadały całkowitą moc swoją, a w razie, gdyby takie ustąpienie licencji przypadło w udziale pierwotnie uprawnionemu z takiej umowy, zawartej przed wojną, to będzie uważane, że zajmuje ono miejsce tej umowy.

Jeżeli podczas wojny będą zapłacone sumy z racji jakiejkolwiek umowy czy odstąpienia licencji, dokonanych przed wojną co do praw własności przemysłowej, albo co do reprodukcji lub przedstawiania dzieł literackich, dramatycznych czy artystycznych, to sumy te otrzymują to samo przeznaczenie, co i inne długi lub wierzytelności obywateli niemieckich, stosownie do niniejszego Traktatu.

Artykuł ten nie będzie miał zastosowania do stosunków pomiędzy Stanami Zjednoczonemi Ameryki z jednej i Niemcami z drugiej strony.

Artykuł 311.

Mieszkańcy terytorjów oddzielonych od Niemiec na mocy niniejszego Traktatu, zachowają niezależnie od tego oddzielenia i zmiany obywatelstwa, która z tego wyniknie, pełne i całkowite korzystanie w Niemczech ze wszystkich praw własności przemysłowej, literackiej i artystycznej, które im przysługiwały stosownie do ustawodawstwa niemieckiego w chwili tego oddzielenia.

Prawa własności przemysłowej, literackiej i artystycznej, mające na terytorjach, zgodnie z niniejszym Traktatem odłączonych od Niemiec, moc w chwili tego odłączenia, oraz prawa, przywrócone lub wznowione na zasadzie artykułu 306 tego Traktatu, będą uznane przez Państwo, któremu przypadnie powyższe terytorjum i zachowają na tem terytorjum moc przez czas, przewidziany w prawodawstwie niemieckiem.

Dział VIII.

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE I UBEZPIECZENIA PAŃSTWOWE NA ODSTĄPIONYCH TERYTORJACH.

Artykuł 312.

zastrzeżeniem przepisów, zawartych w innych postanowieniach niniejszego Traktatu, Rząd niemiecki zobowiązuje się przelać na Mocarstwo, któremu zostają ustąpione terytorja niemieckie w Europie,albo na Mocarstwo, które będzie zarządzało dawnem terytorjum niemieckiem jako mandatarjusz, na mocy artykułu 22 Części I (Związek Narodów) część rezerw, nagromadzonych przez Rządy Rzeszy lub Państw niemieckich lub przez organizacje publiczne czy prywatne, działające pod ich kontrolą, a przeznaczonych na zapewnienie działalności na tychże terytorjach wszystkich ubezpieczeń społecznych i państwowych.

Mocarstwa, którym odstąpione zostaną te fundusze, będą miały ścisły obowiązek wprowadzenia w wykonanie zobowiązań, wynikających z tych ubezpieczeń.

Warunki tego przeniesienia rezerw zostaną uregulowane przez specjalne konwencje, które zawarte zostaną miedzy Rządem niemieckim a interesowanemi Rządami.

W razie, gdyby specjalne konwencje nie zostały zawarte zgodnie z ustępem poprzednim w ciągu trzech miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, to warunki przelewu będą w każdym z osobna wypadku przedłożone komisji, złożonej z pięciu członków, z których jednego zamianuje Rząd niemiecki, jednego - drugi Rząd interesowany, a trzech zamianuje Rada Administracyjna międzynarodowego Biura Pracy z pośród obywateli innych Państw. Ta komisja, stanowiąc większością głosów, obowiązana będzie w ciągu trzech miesięcy od swego ukonstytuowania się przyjąć wnioski, i przedłożyć je Radzie Związku Narodów; decyzje Rady będą musiały być natychmiast uznane przez Niemcy oraz drugie Państwo interesowane za ostateczne.

CZĘSC XI.

ŻEGLUGA POWIETRZNA.

CZĘŚĆ XII.

PORTY, DROGI WODNE I DROGI ŻELAZNE.

Dział I.

POSTANOWIENIA OGÓLNE.

Artykuł 321.

Niemcy zobowiązują się udzielić wolności tranzytu przez swoje terytorjum drogami najdogodniejszemi dla tranzytu międzynarodowego, bądź kolejami, bądź rzekami spławnemi lub kanałami osobom, towarom, okrętom, statkom, pojazdom, wagonom i poczcie, idącym z terytorjów lub kierującym się do terytorjów któregokolwiek z Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, sąsiadujących lub nie; w tym celu dozwolony będzie przejazd przez wody terytorjalne. Osoby, towary, okręty, statki, pojazdy, wagony i poczta nie będą podlegały żadnemu poborowi tranzytowemu, ani żadnej zwłoce lub niepotrzebnym ograniczeniom, pod względem zaś opłat (taxes), udogodnień i pod każdym innym względem traktowane będą w Niemczech tak samo jak niemieckie.

Towary idące tranzytem będą wolne od wszelkich ceł lub innych analogicznych poborów.

Wszelkie opłaty lub pobory obciążające przewóz tranzytem muszą być umiarkowane, przyczem uwzględnione być muszą warunki obrotu. Żadna należność, żadne ułatwienie lub utrudnienie nie powinno być uzależnione pośrednio lub bezpośrednio od charakteru właściciela lub od przynależności państwowej statku lub innego środka przewozu, który byłby lub musiałby być użyty na jakiejkolwiek części przebywanej drogi.

Artykuł 322.

Niemcy zobowiązują się nie wprowadzać ani nie utrzymywać nadal żadnego nadzoru nad przedsiębiorstwami transportu emigrantów tranzytem, przewożącymi ich w tym lub drugim kierunku przez terytorjum niemieckie poza zarządzeniami niezbędnemi dla stwierdzenia, że podróżni są istotnie w przejezie; nie pozwolą żadnemu towarzystwu okrętowemu ani żadnej innej organizacji, związkowi lub osobie prywatnej, zainteresowanej w tym ruchu, uczestniczyć w jakibądź sposób w służbie administracyjnej zorganizowanej w tym celu, ani też wywierać pośrednio lub bezpośrednio wpływu pod tym względem.

Artykuł 323.

Co do poborów, opłat i zakazów przy wwozie na swoje terytorjum lub przy wywozie ze swego terytorjum, - z zastrzeżeniem zobowiązań szczególnych, zawartych w tym Traktacie, także co do warunków oraz wysokości opłaty za przewóz towarów lub osób do ich lub z ich terytorjum, - Niemcy zrzekają się wprowadzenia pośrednio lub bezpośrednio rozróżniania lub wyróżniania ze względu, czy to na granicę, którą idzie przywóz lub wywóz, czy to na rodzaj, własność i flagę użytego środka przewozowego (łącznie z przewozem powietrznym), czy na początkowy lub bezpośredni punkt wyjścia okrętu lub statku, wagonu, statku powietrznego lub innego środka przewozowego, na jego ostateczne lub bezpośrednie miejsce przeznaczenia, drogę przebywaną lub miejsce przeładowywania, czy na fakt, że port, przez który towary wwozi się lub wywozi, jest portem niemieckim lub jakimkolwiek portem obcym, czy na fakt, że towary wwozi się lub wywozi się morzem, lądem lub drogą powietrzną.

Niemcy w szczególności zrzekają się ustanawiania ze szkodą portów, okrętów i statków któregokolwiek z Państw sprzymierzonych i stowarzyszonych wszelkich opłat dodatkowych, wszelkich pośrednich czy bezpośrednich premji przy wywozie lub przy przywozie przez porty niemieckie lub okrętami i statkami niemieckiemi, albo przez porty lub na okrętach czy statkach innego Państwa, w szczególności pod formą taryf kombinowanych; również zrzekają się stosowania do osób lub towarów, przechodzących przez port albo używających okrętów lub statków któregokolwiek z Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, formalności lub jakiegokolwiek opóźniania, którymby te osoby lub towary nie podpadły, gdyby przechodziły przez port niemiecki lub port innego jakiego Mocarstwa, lub gdyby użyły statku niemieckiego lub statku innego jakiego Mocarstwa.

Artykuł 324.

Mają być wydane wszelkie zarządzenia, potrzebne z punktu widzenia administracyjnego i technicznego, aby skrócić, oile można, przejście towarów przez granicę Niemiec i aby zapewnić, począwszy od tych granic, wysyłkę i przewóz tych towarów, bez względu na to, czy przychodzą one z terytorjów Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, lub idą do tych terytorjów, czy idą tranzytem z tych lub do tych terytorjów, w takich samych warunkach materjalnych, mianowicie pod względem szybkości i starań w drodze, jak te, z których korzystać będą towary tego samego rodzaju w drodze po terytorjum niemieckiem w podobnych warunkach przewozowych.

W szczególności przewóz łatwo psujących się towarów będzie dokonywany szybko i regularnie, zaś formalności celne będą tak dokonywane, aby umożliwić bezpośrednią ciągłość przewozu towarów łączącemi się pociągami.

Dział II.

ŻEGLUGA.

Rozdział I.

SWOBODA ŻEGLUGI.

Artykuł 327.

Obywatele Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, oraz ich rzeczy, okręty i statki będą traktowane we wszystkich portach i na wewnętrznych drogach wodnych Niemiec pod każdym względem na równi z obywatelami, rzeczami, okrętami i statkami niemieckimi.

W szczególności okręty i statki każdego z Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych będą miały prawo przewozić towary wszelkiego rodzaju i podróżnych do wszystkich lub z wszystkich portów lub miejscowości, położonych na terytorjum Niemiec, do których mogą mieć dostęp okręty i statki niemieckie, w warunkach nie cięższych, niż stosowane do okrętów i statków niemieckich; okręty te i statki będą traktowane na równi z okrętami i statkami niemieckiemi co do udogodnień i poborów portowych i nabrzeżnych, włączając w to udogodnienia co do postoju, ładowania i wyładowywania, pobory i świadczenia od pojemności, od korzystania z nabrzeża, od pilotowania, od latarni morskich, od kwarantanny i wszelkie pobory oraz świadczenia analogiczne, bez względu na ich rodzaj, ściągane w imieniu i na rzecz Rządu, urzędników publicznych, osób prywatnych, związków lub instytucji wszelkiego rodzaju.

W razie gdyby Niemcy przyznały któremukolwiek z Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych lub jakiemukolwiek innemu obcemu Mocarstwu traktowanie korzystniejsze, będzie ono bez zwłoki i bez zastrzeżeń zastosowane do wszystkich Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych.

Ruch osób, okrętów i statków nie będzie podlegał innym ograniczeniom prócz tych, które wynikają z zarządzeń celnych i policyjnych, z przepisów sanitarnych, z przepisów o emigracji lub immigracji oraz o przywozie lub wywozie towarów zakazanych. Zarządzenia te, umiarkowane i jednostajne, nie powinny niepotrzebnie ograniczać ruchu.

Rozdział II.

WOLNE STREFY W PORTACH.

Artykuł 328.

Będą utrzymane wolne strefy, istniejące w dniu 1 sierpnia 1914 r. w portach niemieckich. Te wolne strefy oraz te, które ustanowi niniejszy Traktat na terytorjum Niemiec, będą podlegały przepisom przewidzianym w następujących poniżej artykułach.

Towary, wchodzące do strefy wolnej lub wychodzące z niej, nie będą podlegały żadnym poborom przywozowym lub wywozowym, poza wypadkiem przewidzianym w art. 330.

Statki i towary, wchodzące do wolnej strefy, będą mogły być obciążone opłatami, ustanowionemi w celu pokrycia kosztów administracji, utrzymania i ulepszenia portu, a także poborami, ustanowionemi za używanie różnych urządzeń, byleby tylko te opłaty i pobory były umiarkowane, odpowiednio do zrobionych nakładów, i byleby były pobierane w warunkach równości, przewidzianej w artykule 327.

Od towarów nie będzie można pobierać żadnych poborów ani opłat poza poborami statystycznemi w stosunku najwyżej 1% ad valorem; będą one obracane wyłącznie na pokrycie kosztów urzędu, któremu powierzono układanie wykazów ruchu w porcie.

Artykuł 329

Udogodnienia, udzielone dla urządzenia magazynów, dla pakowania lub wypakowywania towarów powinny odpowiadać koniecznościom handlowym w danym momencie. Wszelki produkt, którego spożycie będzie dozwolone w wolnej strefie, będzie wolny od akcyzy lub innego jakiegokolwiek poboru poza poborem statystycznym, przewidzianym w powyższym artykule 328.

Pod względem jakichbądź postanowień niniejszego artykułu, nie będą czynione żadne różnice ani pomiędzy osobami, należącemi do różnych Państw, ani pomiędzy wytworami różnego pochodzenia lub przeznaczenia.

Artykuł 330.

Cła wwozowe będą mogły być nałożone na towary wychodzące z wolnej strefy z przeznaczeniem na spożycie w kraju, na którego terytorjum znajduje się port. Odwrotnie, mogą być nałożone cła wywozowe na towary pochodzące z tego kraju, a idące do wolnej strefy. Te cła wwozowe i wywozowe będą musiały być ustalone na tych samych podstawach i w takiej samej wysokości, jak podobne im cła stosowane na innych odcinkach granicy celnej interesowanego kraju. Z drugiej strony, Niemcy zrzekają się ustanawiania pod jakąbądź nazwą jakichkolwiek ceł wwozowych, wywozowych lub tranzytowych od towarów przewożonych drogami lądowemi lub wodnemi poprzez terytorjum niemieckie, idących do strefy wolnej lub z niej przychodzących, jak również przychodzących z jakiegokolwiek innego Państwa lub do niego idących.

Niemcy będą musiały ustalić niezbędne przepisy dla zapewnienia i zabezpieczenia tego wolnego przejścia kolejami i drogami wodnemi swego terytorjum, dającego normalnie dostęp do strefy wolnej.

Rozdział III.

PRZEPISY TYCZĄCE SIĘ ELBY, ODRY, NIEMNA (RUSSSTROM-MEMEL-NIEMEN), I DUNAJU.

1) POSTANOWIENIA OGÓLNE.

Artykuł 331

Zostają uznane za międzynarodowe:

Elba (Labe) począwszy od ujścia Wełtawy (Moldau) i

Wełtawa (Moldau) do Pragi;

Odra (Oder) od ujścia Opawy;

Niemen (Russstrom-Memel-Niemen) od Grodna;

Dunaj od Ulmu.

i każda spławna część tych sieci rzecznych, która daje więcej niż jednemu państwu naturalny dostęp do morza z przeładowaniem lub bez przeładowania ze statku na statek, a także kanały boczne i łącznikowe, które będą przeprowadzone bądź w celu zdwojenia lub ulepszenia z natury spławnych części powyższych sieci rzecznych, bądź w celu połączenia dwuch z natury spławnych części tej samej rzeki.

To samo stosować się będzie do drogi wodnej Ren-Dunaj w razie, jeżeli ta droga będzie zbudowana w warunkach przewidzianych w art. 353.

Artykuł 332.

Na drogach, uznanych w artykule poprzednim za międzynarodowe, obywatele, rzeczy i flagi wszystkich Mocarstw będą traktowane na podstawie zupełnej równości, tak aby nie było żadnych różnic na niekorzyść obywateli, rzeczy i flag któregokolwiek z tych Mocarstw, pomiędzy niemi a obywatelami, rzeczami i flagami samego Państwa nadbrzeżnego lub Państwa, którego obywatele, rzeczy i flagi korzystają z największego uprzywilejowania.

Jednak statki niemieckie nie będą mogły uprawiać przewozu linjami regularnemi podróżnych i towarów pomiędzy portami jednego i tego samego Mocarstwa sprzymierzonego lub stowarzyszonego bez specjalnego na to z jego strony zezwolenia.

Artykuł 333.

O ile niema postanowień przeciwnych w istniejącej Konwencji, będą mogły być pobierane od statków korzystających z drogi spławnej lub z dostępów do niej, opłaty zmienne, zależne od odcinka rzeki.

Opłaty te będą przeznaczone wyłącznie na pokrycie w sposób słuszny kosztów utrzymania żeglowności i ulepszeń rzeki i dostępów do niej oraz jako udział w pokryciu wydatków poniesionych w interesie żeglugi. Taryfa opłat będzie obliczona podług tych wydatków i wywieszona w portach. Opłaty będą tak ustalone, aby nie trzeba było szczegółowo rewidować ładunków, chyba, że powstało podejrzenie co do przemytnictwa lub wykroczenia.

Artykuł 334.

Tranzyt podróżnych, statków i towarów będzie się odbywał zgodnie z warunkami ogólnemi, ustalonemi w Dziale I.

W razie jeżeli oba brzegi rzeki międzynarodowej należą do jednego i tego samego Państwa, towary idące tranzytem będą mogły być opieczętowane lub oddane pod dozór urzędników celnych. Jeśli rzeka tworzy granicę, towary idące tranzytem i podróżni, jadący tranzytem, będą wolni od wszelkich formalności celnych; ładowanie i wyładowywanie towarów, jak również wsiadanie na statki i lądowanie podróżnych będzie się mogło odbywać tylko w portach wskazanych przez Państwo nadbrzeżne.

Artykuł 335.

Na przebiegu jak również przy ujściu rzek wyżej wymienionych nie można będzie ściągać żadnych innych poborów jakiegokolwiek rodzaju, oprócz tych, które są przewidziane w niniejszej Części.

Postanowienie to nie będzie przeszkodą w ustanawianiu przez Państwa nadbrzeżne ceł, opłat miejscowych (octroi local) lub spożywczych, ani też do wprowadzania umiarkowanych i jednostajnych opłat, pobieranych w portach podług taryf, podanych do publicznej wiadomości, za używanie żórawi, elewatorów nabrzeży, magazynów i t. d.

Artykuł 336.

W braku specjalnej organizacji, powołanej do wykonywania robót koło utrzymywania i ulepszania umiędzynarodowionych części danej sieci spławnej, każde z Państw nadbrzeżnych będzie obowiązane przedsiębrać w odpowiedniej mierze konieczne zarządzenia w celu usuwania wszelkich przeszkód lub niebezpieczeństw dla żeglugi i w celu utrzymania żeglowności w dobrych warunkach.

Jeśli jakie Państwo nie stosuje się do tego zobowiązania, to każde Państwo nadbrzeżne lub Państwo reprezentowane w Komisji międzynarodowej, oile taka istnieje, będzie mogło odwołać się do ustanowionego w tym celu przez Związek Narodów sądu.

Artykuł 337.

Taki sam będzie porządek postępowania w razie, jeśliby jakie Państwo nadbrzeżne przedsiębrało roboty tego rodzaju, że mogłyby szkodzić żegludze na odcinku międzynarodowym. Sąd, wskazany w artykule poprzednim, będzie mógł nakazać wstrzymanie lub usunięcie takich robót, licząc się w swoich postanowieniach z prawami co do nawadniania, użycia siły wodnej, rybołóstwa i z innemi interesami państwowemi, które w razie zgody wszystkich Państw nadbrzeżnych albo wszystkich Państw reprezentowanych w Komisji międzynarodowej, jeśli taka będzie, będą miały pierwszeństwo przed potrzebami żeglugi.

Odwołanie do sądu Związku Narodów nie będzie miało mocy zawieszającej

Artykuł 338.

System sformułowany w powyższych artykułach od 332 do 337 będzie zastąpiony przez taki, jaki wprowadzi Konwencja ogólna, która ma być ustanowiona przez Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone i zatwierdzona przez Związek Narodów, odnośnie do dróg spławnych, którym ta Konwencja przyzna charakter międzynarodowy. Konwencja ta będzie mogła się stosować do całości lub części wyżej wymienionych systemów rzecznych Elby (Labe), Odry, Niemna (Russstrom-Memel-Niemen) i Dunaju, jak również do innych składowych części tychże systemów rzecznych, które mogłyby się mieścić w określeniu ogólnem.

Niemcy zobowiązują się stosownie do postanowień artykułu 379 przystąpić do tejże Konwencji ogólnej jako też do wszelkich projektów rewizji porozumień międzynarodowych i obowiązujących regulaminów, ustanowionych w sposób przewidziany w poniższym artykule 343.

Artykuł 339.

Niemcy oddadzą zainteresowanym Mocarstwom sprzymierzonym i stowarzyszonym w terminie najwyżej 3 miesięcy po uczynionej im notyfikacji część holowników i statków zaimatrykułowanych w portach sieci rzecznych, wskazanych w artykule 331, a pozostałych po odebraniu im części należnej tytułem restytucji lub odszkodowania. Niemcy oddadzą również wszelkie urządzenia niezbędne dla Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych do korzystania z tych sieci rzecznych.

Liczbę oddanych holowników i statków oraz wartość ustąpionych urządzeń, zarówno jak ich podział, ustali jeden lub kilku arbitrów, wskazanych przez Stany Zjednoczone Ameryki, którzy uwzględnią słuszne potrzeby stron interesowanych, opierając się mianowicie na ruchu żeglugi w ciągu 5 lat poprzedzających wojnę.

Wszystkie oddane statki powinny być zaopatrzone w odpowiednie urządzenia i przyrządy, znajdować się w dobrym stanie, być zdolne do przewozu towarów i mają być wybrane z pośród ostatnio zbudowanych

Odstąpienia, przewidziane w niniejszym artykule, mają nastąpić za zapłatą, której ogólna wysokość, ustalona ryczałtem przez arbitra lub arbitrów, nie może w żadnym wypadku przewyższać wartości pierwotnych kosztów budowy ustępowanego materjału. Zapłata ta będzie zaliczona na poczet sum należnych od Niemiec, wobec tego Niemcy same od siebie odszkodują właścicieli .

2) PRZEPISY SPECJALNE CO DO ELBY, ODRY I NIEMNA (Russstrom-Memel-Niemen).

Artykuł 340.

Elba (Labe) będzie oddana pod zarząd międzynarodowej komisji, do której wejdą:

4 przedstawiciele Państw niemieckich nadbrzeżnych;

2 przedstawiciele Państwa czesko-słowackiego;

1 przedstawiciel Wielkiej Brytanji;

1 przedstawiciel Francji;

1 przedstawiciel Włoch;

1 przedstawiciel Belgji.

Każda Delegacja, niezależnie od liczby obecnych członków, będzie miała tyle głosów, ilu jej przyznano przedstawicieli.

Uchwały Komisji będą ważne, choćby nawet niektórzy z tych przedstawicieli nie mogli być wyznaczeni w chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu.

Artykuł 343.

Komisje międzynarodowe, przewidziane w art. 340 i 341, zbiorą się w ciągu trzech miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu. Komisja międzynarodowa przewidziana w art. 342 zbierze się w ciągu trzech miesięcy od dnia, w którym tego zażąda jedno z Państw nadbrzeżnych. Każda z tych Komisji przystąpi niezwłocznie do wypracowania projektu rewizji porozumień międzynarodowych i obowiązujących regulaminów. Projekt taki powinien być zredagowany zgodnie z Konwencją ogólną, wspomnianą w art. 338, oile Konwencja ta przedtem przyjdzie do skutku; w przeciwnym razie projekt rewizji będzie ułożony zgodnie z zasadami przepisanemi w powyżej podanych artykułach od 332 do 337.

Artykuł 344.

Projekty, przewidziane w artykule poprzednim, powinny mianowicie:

Artykuł 345.

Porozumienia międzynarodowe i regulaminy, które obecnie określają żeglugę na Elbie (Labe), Odrze i Niemnie (Russstrom - Memel - Niemen) zostają tymczasowo zachowane w mocy aż do ratyfikacji projektów rewizji, o których mowa powyżej. Jednak w każdym razie, gdyby te porozumienia i regulaminy były w sprzeczności z postanowieniami powyższych artykułów od 332 do 337 lub postanowieniami mającej przyjść do skutku Konwencji ogólnej, to te postanowienia będą miały przedewszystkiem moc obowiązującą.

3. Przepisy specjalne dla Dunaju.

Artykuł 347.

Od miejsca, w którem kończy się kompetencja europejskiej Komisji, sieć rzeczna Dunaju, o której mowa w artykule 331, będzie oddana pod zarząd Komisji międzynarodowej, do której wejdą:

2 przedstawiciele niemieckich Państw nadbrzeżnych;

1 przedstawiciel każdego z pozostałych Państw nadbrzeżnych;

1 przedstawiciel każdego z Państw nienadbrzeżnych, które w przyszłości będą reprezentowane w europejskiej Komisji Dunajowej.

Uchwały Komisji będą ważne, choćby niektórzy z tych przedstawicieli nie mogli być wyznaczeni w chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu.

Artykuł 351.

W razie, gdyby Państwo czesko-słowackie, Państwo serbsko-kroacko-słoweńskie lub Rumunja przedsięwzięły z upoważnienia lub z polecenia Komisji międzynarodowej roboty koło urządzenia, ulepszenia, wznoszenia tam, lub inne roboty na odcinku rzeki, stanowiącym granicę, to Państwa te będą korzystały na brzegu przeciwnym a także na części łożyska, leżącej poza ich terytorjum, z udogodnień niezbędnych, aby przystąpić do badań, do wykonania i utrzymania rzeczonych robót.

Rozdział IV.

PRZEPISY CO DO RENU I MOZELI.

Artykuł 354.

Od chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu Konwencja Mannheimska z 17 października 1868 r. wraz z jej protokułem końcowym będzie nadal regulowała żeglugę na Renie w warunkach niżej ustalonych.

Gdyby niektóre postanowienia wspomnianej Konwencji były niezgodne z postanowieniami Konwencji ogólnej, przewidzianej powyżej w artykule 338, która stosować się będzie do Renu, to postanowienia Konwencji ogólnej będą miały pierwszeństwo

W terminie najwyżej sześciomiesięcznym od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu Komisja Centralna, przewidziana w artykule 355, zbierze się dla ułożenia projektu rewizji wspomnianej Konwencji Mannheimskiej. Projekt ten powinien być ułożony, zgodnie z postanowieniami Konwencji ogólnej, oile się ona do tego czasu ukaże, i zostanie przedstawiony Mocarstwom reprezentowanym w Komisji Centralnej.

Niemcy oświadczają już obecnie swoją zgodę na projekt, który będzie ułożony w sposób powyżej wskazany.

Nadto niezwłocznie będą wprowadzone do Konwencji Mannheimskiej zmiany, podane w następnych artykułach.

Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zastrzegają sobie prawo porozumienia się pod tym względem z Holandją. Niemcy zobowiązują się już od tej chwili, oile tego od nich zażądają, przystąpić do wszelkiego porozumienia tego rodzaju.

Artykuł 355.

Przewidziana przez Konwencję Mannheimską Komisja Centralna składać się będzie z 19-tu członków, a mianowicie:

2 przedstawicieli Holandji;

2 przedstawicieli Szwajcarji;

4 przedstawicieli Państw niemieckich nadbrzeżnych;

4 przedstawicieli Francji, która ponadto mianuje Przewodniczącego Komisji;

2 przedstawicieli Wielkiej Brytanji;

2 przedstawicieli Włoch;

2 przedstawicieli Belgji.

Siedzibą Komisji Centralnej będzie Strasburg.

Każda Delegacja, niezależnie od liczby obecnych członków, będzie miała prawo do tylu głosów, ilu jej przyznano przedstawicieli.

Uchwały Komisji będą ważne, choćby nawet niektórzy z tych przedstawicieli nie mogli być wyznaczeni w chwili uprawomocnienia się niniejszego Traktatu.

Artykuł 356.

Statki wszystkich narodowości i ich ładunki będą korzystały ze wszystkich praw i przywilejów, przysługujących statkom, należącym do żeglugi na Renie i ich ładunkom.

Żadne z postanowień, zawartych w artykułach 15 do 20 i 26 pomienionej Konwencji Mannheimskiej, w artykule 4 Protokułu końcowego lub w Konwencjach późniejszych, nie będzie przeszkodą do wolnej żeglugi statków i załóg wszelkiej przynależności państwowej na Renie i na drogach wodnych, do których stosują się wspomniane Konwencje, pod warunkiem zachowania przepisów, wydanych przez Komisję Centralną co do pilotowania i innych zarządzeń policyjnych.

Postanowienia artykułu 22 Konwencji Mannheimskiej i artykułu 5 Protokułu końcowego do niej stosować się będą tylko do statków zaregestrowanych na Renie. Komisja Centralna ustali środki, które należy przedsięwziąć dla sprawdzania, czy statki pozostałe czynią zadość wymaganiom regulaminu ogólnego stosowanego do żeglugi na Renie.

Artykuł 357.

W terminie najwyżej 3-miesięcznym od dnia uczynionej im notyfikacji, Niemcy oddadzą Francji już to holowniki i statki wzięte z pośród zaimmatrykułowanych w portach niemieckich na Renie a pozostałych po wydaniu, dokonanem tytułem restytucji lub odszkodowania, już to udziały w niemieckich Towarzystwach żeglugi na Renie.

Co do oddania statków i holowników, to powinny one być zaopatrzone w należne urządzenia i przyrządy, znajdować się w dobrym stanie, móc zapewnić przewóz towarowy po Renie i mają być wybrane z pośród ostatnio zbudowanych.

Te same przepisy będą zastosowane przy oddaniu przez Niemcy Francji:

2)

udziałów lub korzyści, które Niemcy lub ich obywatele mieli w tym samym czasie w powyższych instalacjach.

Wysokość i szczegóły tych cesji będą w ciągu roku od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu określone, z uwzględnieniem słusznych potrzeb stron zainteresowanych przez jednego lub kilku arbitrów, wybranych przez Stany Zjednoczone Ameryki.

Cesje, przewidziane w niniejszym artykule nastąpią za zapłatą, której ogólna wysokość, ustalona ryczałtem przez arbitra lub arbitrów, nie będzie mogła w żadnym razie przewyższać wartości pierwotnych kosztów taboru i instalacji odstępowanych; zapłata ta będzie zaliczona na poczet sum należnych od Niemiec; Niemcy wobec tego same od siebie odszkodują właścicieli.

Artykuł 358.

Zobowiązując się stosować do wymagań Konwencji Mannheimskiej lub do tej, która ją zastąpi, a także do postanowień niniejszego Traktatu, Francja otrzyma wzdłuż całego biegu Renu pomiędzy punktami krańcowemi swoich granic:

b)

wyłączne prawo do energji, wytworzonej przez regulację rzeki, z zastrzeżeniem, iż Niemcy otrzymają zapłatę w wysokości połowy wartości energji rzeczywiście wytworzonej; zapłata nastąpi bądź w pieniądzach, bądź w energji, a jej wysokość, przy której obliczeniu należy uwzględnić koszty, konieczne dla produkowania energji, będzie określona, w braku porozumienia, w drodze rozjemczej. Wobec tego tylko Francja będzie miała prawo wykonywania na tej części rzeki wszelkich robót regulacyjnych, groblowych lub innych, które uzna za użyteczne dla wytwarzania energji. Belgji również przyznane zostaje prawo korzystania z wód Renu dla zasilania przewidzianej poniżej drogi spławnej Ren-Moza.

Wykonywanie praw, wymienionych w punktach a) oraz b) niniejszego artykułu nie powinno szkodzić spławności ani zmniejszać łatwości żeglugi, czy to w korycie Renu, czy to w odnogach, któreby zastępowały koryto, ani też nie powinno pociągać za sobą podwyższenia opłat, pobieranych dotychczas na mocy obowiązującej Konwencji. Wszystkie projekty prac będą podawane Komisji Centralnej, aby jej pozwolić upewnić się, że warunki te są wykonane.

Dla zapewnienia ścisłego i lojalnego wykonania postanowień, zawartych w powyższych punktach a) oraz b), Niemcy:

2)

przyznają Francji prawo wyboru punktów oparcia i przejazdów na wszystkich terenach na prawym brzegu rzeki, które będą konieczne do studjów, budowy i eksploatacji tam, które Francja ze zgodą Komisji Centralnej z czasem postanowi zbudować. Stosownie do tej zgody Francja będzie miała prawo oznaczyć i wytknąć niezbędne miejsca, zajmować tereny, po upływie 2 miesięcy od prostej notyfikacji, za zapłatą Niemcom odszkodowania, którego sumę ryczałtową ustali Komisja centralna. Do Niemiec będzie należało odszkodować właścicieli gruntów, obciążonych temi służebnościami lub ostatecznie zajętych pod roboty.

Jeżeli Szwajcarja zażąda tego samego i jeśli Komisja centralna zgodzi się na to, będą jej przyznane takie same prawa na odcinku rzeki, stanowiącym jej granicę z innemi Państwami nadbrzeżnemi.

Artykuł 360.

Francja zastrzega sobie możność przyjęcia na siebie praw i obowiązków, wynikających z porozumień, zawartych pomiędzy Rządem Alzacji i Lotaryngji oraz Rządem W. Ks. Badeńskiego w sprawie robót, które mają być wykonane na Renie; Francja będzie również mogła, jeśli uzna to za stosowne, wypowiedzieć te umowy w ciągu 5 lat od daty uprawomocnienia się niniejszego Traktatu.

Francja będzie mogła również wykonywać roboty, które Komisja centralna uzna za niezbędne do utrzymania i ulepszenia żeglowności na Renie w górę od Mannheimu.

Artykuł 361.

Gdyby Rząd belgijski w ciągu 25 lat od daty uprawomocnienia się niniejszego Traktatu postanowił zbudować drogę spławną na wielkim odcinku Ren-Moza na wysokości Ruhrort, to Niemcy zobowiązane będą do budowy części drogi, biegnącej przez ich terytorjum, podług planów, które, za wiedzą Komisji centralnej, przedstawi Rząd belgijski.

Rząd belgijski będzie miał w tym razie prawo prowadzenia na miejscu wszystkich niezbędnych studjów.

Gdyby Niemcy nie wykonały całości lub części robót, wówczas Komisja centralna będzie mogła je za nich wykonać; w tym celu będzie mogła oznaczyć i wytknąć konieczne miejsca i zająć tereny po upływie dwu miesięcy od zwykłej notyfikacji za indemnizacją, którą sama wyznaczy, a którą zapłacą Niemcy.

Ta droga żeglowna będzie poddana temu samemu regulaminowi administracyjnemu, co i Ren; rozdziału pierwotnych kosztów budowy łącznie z odszkodowaniami, o których mowa wyżej, dokona pomiędzy Państwa, przecięte tą drogą, Komisja centralna.

Artykuł 362.

Niemcy już obecnie zobowiązują się, że nie będą się sprzeciwiały żadnym propozycjom ze strony centralnej Komisji Renu co do rozszerzenia jej jurysdykcji:

Rozdział V.

PRZEPISY, ZAPEWNIAJĄCE PAŃSTWU CZESKO-SŁOWACKIEMU UŻYTKOWANIE PORTÓW PÓŁNOCNYCH.

Dział III.

DROGI ŻELAZNE.

Rozdział I.

PRZEPISY CO DO PRZEWOZU MIĘDZYNARODOWEGO.

Artykuł 365.

Towary, idące z terytorjów Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, a przeznaczone do Niemiec, również towary, idące tranzytem przez Niemcy z terytorjów lub do terytorjów Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, korzystać będą z samego prawa na kolejach niemieckich pod względem pobieranych opłat (z uwzględnieniem wszelkich zwrotów i premji), pod względem udogodnień i pod wszystkiemi innemi względami z przepisów największego uprzywilejowania, stosowanego do towarów tego samego rodzaju przy ich przewozie jakąbądź linją kolejową niemiecką czy to w ruchu wewnętrznym, czy to przy wywozie, przy wwozie lub w tranzycie, a to w takich samych warunkach przewozu, mianowicie co do długości przebywanej drogi. Taka sama zasada będzie stosowana na żądanie jednego lub kilku Mocarstw sprzymierzonych lub stowarzyszonych do towarów szczegółowo wskazanych przez te Mocarstwa, a idących z Niemiec i przeznaczonych do ich terytorjów.

Taryfy międzynarodowe, obliczane podług wysokości, przewidzianych w poprzednim ustępie i przewidujące jeden list przewozowy, muszą być wydane, oile tego zażąda od Niemiec które z Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych.

Artykuł 366.

Od daty uprawomocnienia się niniejszgo Traktatu, Wysokie Układające się Strony wznowią, oile to ich dotyczy i z zastrzeżeniami, wskazanemi w drugim punkcie niniejszego artykułu, konwencje i porozumienia, podpisane w Bernie w dniu 14 października 1890 r., 20 września 1893 r., 16 lipca 1895 r., 16 czerwca 1898 r. i 19 września 1906 r., co do przewozu towarów kolejami.

Jeżeli w ciągu 5 lat od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu, zostanie zawarta nowa konwencja o przewozie kolejami podróżnych, bagażów i towarów, która zastąpi konwencję Berneńska z dnia 14 października 1890 r., wraz z następnemi dodatkami wyżej wskazanemi, to ta nowa konwencja, jak i uzupełniające przepisy co do przewozu międzynarodowego kolejami, które mogą opierać się na takiej konwencji, będą obowiązywały Niemcy nawet wówczas, gdyby to Mocarstwo odmówiło wzięcia udziału w przygotowaniu konwencji i przystąpieniu do niej. Aż do zawarcia nowej konwencji Niemcy stosować się będą do postanowień Konwencji Berneńskiej i do następnych dodatków wyżej wymienionych, a także do przepisów uzupełniających.

Artykuł 367.

Niemcy będą zobowiązane do współdziałania przy wprowadzaniu komunikacji za pomocą biletów bezpośrednich dla podróżnych i ich bagażów, jeśli tego zażąda jedno lub kilka Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych dla zapewnienia stosunków kolejowych pomiędzy temi Mocarstwami lub z każdym innym krajem, z przejazdem przez terytorjum niemieckie; Niemcy będą mianowicie musiały w tym celu przyjmować pociągi i wagony, przychodzące z terytorjów Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych i przesyłać je z szybkością przynajmniej taką samą, z jaką idą na tych samych linjach ich najlepsze pociągi, używane na dalsze odległości. W żadnym wypadku ceny biletów bezpośrednich nie będą wyższe od cen, pobieranych na tej samej linji w obrocie niemieckim wewnętrznym, przy przejeździe w tych samych warunkach szybkości i wygody.

Taryfy, stosowane w tych samych warunkach szybkości i wygody do przewozu kolejami niemieckiemi emigrantów, jadących do portów lub z portów Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych nie będą mogły nigdy być wyższe, co do taryfy kilometrowej od taryf najkorzystniejszych, z uwzględnieniem wszelkich premji i zwrotów, z których korzystać będą na tych kolejach emigranci, jadący z jakichkolwiek innych portów lub do nich.

Rozdział II.

TABOR RUCHOMY.

Artykuł 370.

Niemcy zobowiązują się, że wagony niemieckie będą zaopatrzone w urządzenia pozwalające:

Rozdział III.

ODSTĄPIENIE LINJI KOLEJOWYCH.

Artykuł 371.

Z zastrzeżeniem specjalnych postanowień o odstąpieniu portów, drog woanych i kolei na terytorjach, co do których Niemcy odstępują swe zwierzchnictwo, jak również z zastrzeżeniem postanowień finansowych co do spłaty koncesjonarjuszów i co do emerytur personelu służbowego, odstąpienie kolei dokona się w warunkach następujących:

1-o Urządzenia i instalacje wszystkich kolei będą oddane w całości i w dobrym stanie;

2-o Jeżeli sieć kolejowa, mająca swój własny tabor, będzie oddana w całości przez Niemcy któremu z Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, to tabor ten będzie przekazany w całości podług inwentarza ostatniego z przed 11 listopada 1918 r. i to w stanie normalnego jego utrzymania;

3-o Na linjach, nie mających specjalnego taboru, ta część taboru, istniejącego na sieci, do której te linje należą, jaka ma być oddana, zostanie określona przez Komisję ekspertów, wyznaczonych przez Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone; w Komisjach tych Niemcy będą reprezentowane. Komisje te uwzględnią: ilość taboru imatrykułowanego na tych linjach podług ostatniego inwentarza z przed 11 listopada 1918 r., długość linji wraz z torami manewrowemi i charakter oraz rozmiar ruchu. Komisje te również wskażą lokomotywy, wagony osobowe i towarowe, które mają być oddane w każdym poszczególnym wypadku, ustalą warunki ich przyjęcia i tymczasowe porozumienia, niezbędne dla zapewnienia ich naprawy w warsztatach niemieckich;

4-o Zapasy, ruchomości i narzędzia zostaną oddane w tych samych warunkach, co i tabor ruchomy.

Przepisy powyższych punktów 3 i 4 zostaną zastosowane do linji kolejowych w dawnej Polsce rosyjskiej, przebudowanych przez Niemcy na tor szerokości niemieckiej; linje te mają być traktowane podobnie jak części oddzielone od sieci kolejowych państwa pruskiego.

Rozdział IV.

POSTANOWIENIA DOTYCZĄCE NIEKTÓRYCH LINJI KOLEJOWYCH.

Artykuł 372.

Z zastrzeżeniem specjalnych postanowień, zawartych w niniejszym Traktacie, w razie jeśli wskutek wykreślenia nowych granic linja, łącząca dwie części tego samego kraju, przechodzi przez drugi kraj, lub w razie, gdyby linja boczna, wychodząca z jednego kraju kończyła się w drugim, warunki użytkowania będą określone przez Zarządy interesowanych kolei.

W razie, gdyby te Zarządy nie doszły do zgody co do warunków takiego porozumienia, spór rozstrzygną Komisje ekspertów, utworzone jak mówi o tem artykuł poprzedni.

Rozdział V.

POSTANOWIENIA PRZEJŚCIOWE.

Artykuł 375.

Niemcy będą stosowały się do instrukcji, które im dadzą władze, działające w imieniu Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych w dziedzinie przewozu:

1-o Co do przewozu wojsk, odbywającego się w wykonaniu niniejszego Traktatu, jako też co do przewozu materjałów, amunicji i żywności na użytek armji;

2-o Przejściowo zaś co do przewozu żywności dla niektórych okolic, co do przywrócenia oile możności najszybszego, normalnych warunków przewozu oraz co do organizacji służby pocztowej i telegraficznej.

Dział IV.

ROZSTRZYGANIE SPORÓW I REWIZJA STAŁYCH PRZEPISOW.

Artykuł 378.

Postanowienia artykułów od 321 do 330, 332, 365, 367 do 369 mogą być poddane rewizji przez Radę Związku Narodów w każdej chwili po upływie 5 lat od uprawomocnienia się niniejszego Traktatu.

Jeżeli rewizja nie nastąpi, to żadne z Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych nie będzie mogło po upływie terminu, podanego w poprzednim ustępie, żądać dla siebie korzyści któregokolwiek z postanowień, zawartych w wyżej wyliczonych artykułach, na rzecz jakiejkolwiek części swych terytorjów, co do której nie przyznało wzajemności. Rada Związku Narodów będzie mogła przedłużyć termin 5-letni, w ciągu którego nie będzie wolno wymagać wzajemności.

Dział V.

POSTANOWIENIA SPECJALNE.

Dział VI.

PRZEPISY CO DO KANAŁU KILOŃSKIEGO.

Artykuł 381.

Obywatele, rzeczy oraz okręty i statki wszystkich Mocarstw będą pod względem opłat, udogodnień w obsłudze oraz pod wszelkiemi innemi względami traktowani na stopie zupełnej równości przy korzystaniu z kanału, tak, żeby nie było żadnych różnic na niekorzyść obywateli, rzeczy, statków i okrętów jakiegobądź Mocarstwa, ani pomiędzy niemi, ani w stosunku do obywateli, rzeczy, statków i okrętów Niemiec lub państw najbardziej uprzywilejowanych.

Ruch osób, statków i okrętów nie będzie podlegał żadnym ograniczeniom po za temi, które wynikają z przepisów policyjnych, celnych, sanitarnych, z przepisów o emigracji lub immigracji, oraz dotyczących wywozu lub przywozu towarów zakazanych. Przepisy te powinny być oględne i jednostajne i nie powinny niepotrzebnie hamować ruchu.

Artykuł 382.

Od statków i okrętów, korzystających z kanału i z dostępów doń, mozna pobierać tylko opłaty na pokrycie w sposób słuszny, kosztów utrzymania żeglowności lub ulepszeń kanału i dostępów do niego, albo na opędzenie wydatków, uskutecznionych w interesie żeglugi. Taryfa tych opłat będzie obliczona podług tych wydatków i wywieszona w portach.

Opłaty te będą tak określone, aby nie było koniecznem badanie szczegółowe ładunku, chyba, że zachodzi podejrzenie co do oszustwa lub wykroczeń.

Artykuł 386.

W razie naruszenia którego z postanowień artykułów 380 do 386 lub w razie nieporozumienia co do interpretacji tych artykułów - każde zainteresowane Mocarstwo będzie mogło odwołać się do iurysdykcji, w tym celu przez Związek Narodów ustanowionej.

Aby uniknąć wnoszenia przed Związek Narodów spraw małej wagi, Niemcy ustanowią w Kiel miejscową władzę, upoważnioną do rozważania sporów w pierwszej instancji i do dawania zadośćuczynienia w miarę możności, skargom, któreby wnosili ajenci konsularni Mocarstw interesowanych.

CZĘŚĆ XIII.

PRACA.

Dział I.

ORGANIZACJA PRACY.

Zważywszy, że celem istnienia Związku Narodów jest ustalenie powszechnego pokoju, oraz że pokój ten może być zbudowany jedynie na zasadach sprawiedliwości społecznej;

Zważywszy, że pewne warunki pracy są dla wielkiej liczby ludzi niesprawiedliwe, powodują nędzę i niedostatek, co rodzi niezadowolenie, zagrażające pokojowi i harmonji powszechnej;

Zważywszy, że polepszenie powyższych warunków jest rzeczą pilną, naprzykład, oile dotyczy unormowania godzin pracy, ustalenia maksymalnej długości roboczego dnia i tygodnia, najmu siły roboczej, walki z bezrobociem, zagwarantowania zarobku, zapewniającego warunki przyzwoitego utrzymania, ochrony pracowników na wypadek choroby wogóle lub chorób zawodowych, nieszczęśliwych wypadków, spowodowanych pracą, ochrony pracy dzieci, młodzieży i kobiet, ubezpieczenia na wypadek starości i niezdolności do pracy, ochrony interesów pracowników na wychodźctwie, uznania zasady wolności zrzeszania się, organizacji wykształcenia zawodowego i technicznego oraz innych temu podobnych środków;

Zważywszy, że nieuwzględnienie przez któryś z narodów istotnie ludzkich warunków pracy stanowi przeszkodę dla wysiłków innych narodów, pragnących polepszenia losu robotników w ich własnych krajach;

Wysokie Układające się Strony, powodowane uczuciem sprawiedliwości i ludzkości, jak również chęcią zapewnienia trwałego pokoju świata, postanowiły co następuje:

Rozdział I.

ORGANIZACJA.

Artykuł 389.

Konferencja ogólna przedstawicieli Członków będzie odbywała swe posiedzenia w miarę potrzeby, conajmniej jednak raz na rok. Składać się będzie z czterech przedstawicieli każdego Członka, przyczem dwuch z pośród nich będzie Delegatami Rządu, zaś dwuch innych będzie reprezentowało z jednej strony przedsiębiorców, z drugiej pracowników, obywateli każdego z Członków.

Każdy Delegat będzie mógł mieć przy sobie nie więcej niż dwuch doradców technicznych do każdej poszczególnej sprawy, objętej porządkiem dziennym posiedzenia.

Jeżeli dyskusji Konferencji ma podlegać sprawa, interesująca specjalnie kobiety, to w liczbie wyznaczonych doradców technicznych powinna być conajmniej jedna kobieta.

Członkowie zobowiązują się do wyznaczenia delegatów i nie rządowych doradców technicznych, w porozumieniu z najwybitniejszemi organizacjami zawodowemi przedsiębiorców i pracowników danego kraju, oile organizacje takie istnieją.

Doradcom technicznym wolno zabierać głos jedynie na żądanie delegata, któremu są przydani i za specjalnem pozwoleniem Przewodniczącego Konferencji; nie mogą jednak brać udziału w głosowaniu.

Delegat może w nocie piśmiennej, zwróconej do Przewodniczącego, wyznaczyć jednego z doradców technicznych na swego zastępcę, który w tym charakterze ma prawo udziału w dyskusji i głosowaniu.

Nazwiska delegatów oraz ich doradcow technicznych winny być podawane do wiadomości międzynarodowego Biura Pracy przez Rząd każdego z Członków.

Pełnomocnictwa delegatów i ich doradców technicznych będą sprawdzane przez Konferencję, która może większością ⅔ głosów delegatów obecnych odmówić przyjęcia każdego delegata lub doradcy technicznego, którego wybór uzna za niezgodny z przepisami niniejszego artykułu.

Artykuł 390.

Każdy delegat będzie miał prawo głosować indywidualnie we wszystkich sprawach, nad któremi obraduje Konferencja.

W wypadku, gdyby który z Członków nie wyznaczył jednego z delegatów nie rządowych, do których ma prawo, drugi delegat nie rządowy będzie mógł brać udział w dyskusji Konferencji, ale nie będzie miał prawa głosowania.

W wypadku, jeżeli Konferencja na mocy prawa, przysługującego jej z artykułu 389, odmówi przyjęcia jednego z delegatów któregoś Członka, to postanowienia niniejszego artykułu będą stosowane w ten sposób, jak gdyby dany delegat nie został wcale wyznaczony.

Artykuł 393. 2

Międzynarodowe Biuro Pracy pozostawać będzie pod kierownictwem Rady Administracyjnej, złożonej z trzydziestu dwóch osób, z których:

szesnaście	reprezentuje	Rządy
osiem	"	pracodawców
osiem	"	robotników.

Z liczby szesnastu osób, reprezentujących Rządy, osiem mianowanych będzie przez członków, posiadających największe znaczenie w dziedzinie przemysłu, drugie osiem zaś będzie mianowanych przez członków, wyznaczonych w tym celu przez delegatów rządowych na konferencją po wyłączeniu z liczby delegatów wspomnianych wyżej ośmiu członków. Na szesnastu reprezentowanych członków, sześciu powinno pochodzić z Państw pozaeuropejskich. Ewentualne spory w kwestji co do osób, które mają największe znaczenie w przemyśle, zostaną rozstrzygnięte przez Radę Ligi Narodów.

Osoby, reprezentujące pracodawców i osoby, reprezentujące robotników, będą wybrane odnośnie przez delegatów pracodawców i przez delegatów robotniczych na konferencję. Dwóch przedstawicieli pracodawców i dwóch przedstawicieli robotników winni należeć do Państw pozaeuropejskich.

Skład Rady będzie odnawiany co trzy lata.

Sposób obsadzenia miejsc wakujących, wyznaczenie zastępców oraz inne kwestje tej samej natury będą mogły być regulowane przez Radę z zastrzeżeniem zatwierdzenia przez konferencję.

Rada Administracyjna obierze Przewodniczącego ze swego form i ustali swój regulamin. Zbierać się będzie w terminach, która sama określi.

Specjalna sesja odbędzie się za każdym razem, gdy 12 osób, wchodzących w skład Rady wyrażą odnośne życzenie na piśmie.

Artykuł 396.

Do działalności międzynarodowego Biura należeć będzie zbieranie i udzielanie wszelkiego rodzaju informacji, dotyczących międzynarodowego uregulowania położenia robotników i warunków pracy, a w szczególności badanie spraw, które mają być przedłożone pod obrady Konferencji w celu zawarcia konwencji międzynarodowych, oraz przeprowadzenie wszelkich specjalnych ankiet, przez Konferencję nakazanych.

Biuro ma obowiązek przygotowania porządku dziennego posiedzeń Konferencji.

Zgodnie z warunkami niniejszej Części tego Traktatu - Biuro wykonywać będzie obowiązki, które na niem ciążą w sprawach, dotyczących sporów międzynarodowych.

Biuro będzie redagowało i ogłaszało po francusku, po angielsku i w każdym innym języku, według uznania Rady, biuletyn perjodyczny, poświęcony badaniom zagadnień, dotyczących przemysłu oraz pracy i posiadających charakter międzynarodowy.

Poza działalnością w tym artykule wyszczególnioną, do Biura należeć będzie wogóle wykonanie wszelkiej władzy i czynności, które Konferencja uzna za stosowne mu powierzyć.

Artykuł 399.

Każdy z Członków opłacać będzie koszty podróży i pobytu swych delegatów i doradców technicznych, oraz swych przedstawicieli, którzy, stosownie do wypadku, biorą udział w posiedzeniach Konferencji i Rady administracyjnej.

Wszelkie inne kszty międzynarodowego Biura Pracy, posiedzeń Konferencji i Rady administracyjnej, będą zwrócone Dyrektorowi przez Sekretarza jeneralnego Związku Narodów na rachunek ogólnego budżetu Związku.

Dyrektor będzie odpowiedzialny przed jeneralnym Sekretarzem Związku Narodów za sposób zużytkowania funduszów, które mu zostaną przekazane, zgodnie z przepisami niniejszego artykułu.

Rozdział II.

DZIAŁALNOŚĆ.

Artykuł 402.

Rząd każdego z Członków będzie miał prawo zakwestjonować wniesienie na porządek dzienny posiedzenia jednego lub więcej przewidzianych przedmiotów. Motywy, usprawiedliwiające to zakwestjonowanie, winny być wyjaśnione w memorjale, zwróconym do Dyrektora, który ze swojej strony powinien zakomunikować go Członkom stałej Organizacji.

Jednakże sprawy zakwestjonowane zostaną wniesione na porządek dzienny, jeżeli Konferencja tak postanowi większością dwuch trzecich głosów obecnych delegatów.

Wszelka sprawa, co do której Konferencja zadecyduje (inaczej, aniżeli to jest przewidziane w poprzednim ustępie) tą samą większością dwuch-trzecich, że powinna być rozpoznaną, będzie wniesiona na porządek dzienny następnego zebrania.

Artykuł 403.

Konferencja ułoży prawidła swej działalności; wybierze swego przewodniczącego; będzie mogła wyznaczać Komisje, powierzając im przedstawienie sprawozdań we wszystkich sprawach, których zbadanie uzna za konieczne.

Wszystkie sprawy Konferencja decydować będzie prostą większością głosów obecnych na Konferencji Członków, oile większość kwalifikowana nie będzie przewidziana specjalnie przez inne artykuły niniejszej Części tego Traktatu.

Żaden wniosek nie zostanie przyjęty, jeżeli liczba oddanych głosów okaże się mniejsza od połowy liczby delegatów obecnych na posiedzeniu.

Artykuł 405.

Jeżeli Konferencja wypowie się za przyjęciem propozycji, dotyczących jednego z przedmiotów porządku dziennego, to musi określić, czy propozycje te mają przyjąć formę:

a) "polecenia" rozważenia przez Członków, celem przeprowadzenia jej w postaci prawa narodowego, lub w innej; b) lub też projektu międzynarodowej Konwencji, która będzie ratyfikowana przez Członków.

W obu wypadkach do przyjęcia w ostatecznem głosowaniu Konferencji owego polecenia lub projektu Konwencji, potrzeba większości dwuch trzecich głosów delegatów obecnych.

Przygotowując polecenie lub projekt konwencji do ogólnego zastosowania, Konferencja powinna mieć wzgląd na kraje, w których klimat, niedostateczny rozwój organizacji przemysłowych i inne szczególne okoliczności czynią warunki przemysłu zasadniczo odmiennemi, oraz zaproponować zmiany, jakie uzna za niezbędne w tym celu, aby uczynić zadość właściwościom tych krajów.

Jeden egzemplarz takiego polecenia lub projektu konwencji będzie podpisany przez Prezesa oraz Dyrektora Konferencji i będzie złożony na ręce Sekretarza jeneralnego Związku Narodów. Sekretarz jeneralny zakomunikuje każdemu z Członków uwierzytelniony odpis polecenia lub projektu konwencji.

Każdy z Członków zobowiązuje się w ciągu roku od daty zamknięcia posiedzenia Konferencji (lub, gdyby wskutek wyjątkowych okoliczności, wykonanie tego w ciągu roku okazało się niemożliwem - to z chwilą, gdy ono będzie możliwe, jednak nie później, jak w ciągu osiemnastu miesięcy od daty zamknięcia posiedzenia Konferencji) przedstawić powyższe polecenie lub projekt konwencji władzy lub władzom, do których kompetencji sprawa należy, a to w celu przyobleczenia ich w ustawę albo zastosowania do nich środków innego rodzaju.

Jeżeli chodzić będzie o polecenie, Członkowie winni będą zawiadomić Sekretarza jeneralnego o przedsięwziętych środkach.

Jeżeli chodzić będzie o projekt konwencji, Członek, który otrzyma zgodę władzy lub władz kompetentnych, zakomunikuje swoją ostateczną ratyfikację konwencji Sekretarzowi jeneralnemu i przedsięweźmie środki niezbędne dla wprowadzenia w życie przepisów powyższej konwencji.

Jeżeli polecenie nie spowodowało wydania aktu prawodawczego lub innych środków, któreby pozwoliły na wprowadzenie w życie tego polecenia, albo jeżeli projekt konwencji nie uzyskał zgody ze strony władzy lub władz, do których kompetencji należy, to na Członku nie ciąży żaden inny obowiązek.

W wypadku, gdy chodzi o Państwo związkowe, którego prawo przyłączenia się do konwencji, dotyczącej pracy, jest poddane pewnym ograniczeniom, Rząd będzie miał prawo uważać projekt konwencji, do którego stosują się dane ograniczenia, za zwykłe polecenie i zastosować do niego w danym wypadku przepisy niniejszego artykułu, dotyczące poleceń.

Powyższy artykuł winien być interpretowany zgodnie z następującą zasadą:

W żadnym razie, wskutek uchwalenia przez Konferencję bądź polecenia, bądź projektu konwencji nie będzie można żądać od żadnego z Członków, aby zmniejszył ochronę, jakiej jego prawodawstwo już udzielało odnośnym pracownikom.

Artykuł 411.

Każdy z Członków może zgłosić skargę do międzynarodowego Biura Pracy przeciw innemu Członkowi, który, jego zdaniem, nie zapewnia w sposób dostateczny wykonania konwencji przez obu ratyfikowanej na podstawie przepisów, zawartych w poprzednich artykułach.

Rada administracyjna może, jeżeli uzna za stosowne, jeszcze przed zwróceniem się do Komisji śledczej, według procedury poniżej podanej, skomunikować się z odpowiednim Rządem w sposób, wskazany w artykule 409.

Jeżeli Rada administracyjna nie uzna za konieczne zakomunikować skargę odpowiedniemu Rządowi, lub, jeżeli po zakomunikowaniu tej skargi nie otrzyma zadowalającej odpowiedzi w należytym terminie, to Rada będzie mogła spowodować utworzenie komisji śledczej, która zbada podniesioną sprawę i złoży w tym przedmiocie sprawozdanie.

Ta sama procedura może być zastosowana przez Radę bądź z urzędu, bądź na skutek skargi jednego z delegatów na Konferencję.

Jeżeli sprawa, wszczęta na podstawie artykułów 410 i 411, przyjdzie przed Radę administracyjną, to odpowiedni Rząd, jeśli nie ma już przedstawiciela w Radzie administracyjnej, będzie miał prawo wyznaczyć delegata dla wzięcia udziału w obradach Rady w tej sprawie. O terminie obrad odpowiedni Rząd powinien być zawiadomiony we właściwym czasie.

Artykuł 412.

Komisja śledcza będzie utworzona w następujący sposób:

Każdy z Członków zobowiązuje się wyznaczyć w ciągu sześciu miesięcy od daty uprawomocnienia się niniejszego Traktatu trzy osoby kompetentne w sprawach przemysłu, z których jedna będzie reprezentowała przedsiębiorców, druga-pracowników, trzecia pozostanie niezależną od tych i tamtych.

Z wszystkich tych osób razem wziętych, zostanie utworzona lista, z której będą wybrani członkowie Komisji śledczej.

Rada administracyjna będzie miała prawo sprawdzać kwalifikacje powyższych osób i większością dwuch trzecich głosów obecnych przedstawicieli odmawiać nominacji tych osób, których kwalifikacje nie będą czyniły zadość przepisom niniejszego artykułu.

Na żądanie Rady administracyjnej Sekretarz jeneralny Związku Narodów wyznaczy do Komisji śledczej trzy osoby, wybierając po jednej z każdej z trzech kategorji listy, i jednej z tych trzech osób powierzy przewodniczenie w Komisji. Żadna z trzech w ten sposób wyznaczonych osób nie może pochodzić z wyboru Członka, bezpośrednio zainteresowanego w skardze.

Artykuł 414.

Komisja śledcza, po gruntownem zbadaniu skargi, zredaguje raport, w którym przedstawi rezultaty dochodzenia we wszystkich punktach faktycznego stanu rzeczy, co pozwoli dokładnie ocenić znaczenie sporu, oraz sformułuje polecenie, jakie będzie uważała za właściwe, co do środków, jakie należy zastosować ażeby uczynić zadość Rządowi, który wniósł skargę, oraz co do terminu, w którym środki te powinny być przedsięwzięte.

W danym razie raport wskaże również środki represji natury gospodarcze przeciwko odpowiedniemu Rządowi, jakie Komisja uznawałaby za właściwe i których zastosowanie przez inne Rządy uważałaby za słuszne.

Artykuł 415.

Sekretarz jeneralny Związku Narodów zakomunikuje raport Komisji śledcze każdemu z Rządów interesowanych w danym sporze i zajmie się jego opublikowaniem.

Każdy z Rządów interesowanych winien zawiadomić Sekretarza jeneralnego Związku Narodów w ciągu jednego miesiąca, czy zgadza się lub nie na polecenia w postanowieniach Komisji zawarte, oraz w razie, jeżeli się na nie nie godzi, czy chce poddać spór stałemu Sądowi międzynarodowej sprawiedliwości przy Związku Narodów.

Artykuł 420.

Rząd, który jest winien, może w każdej chwili zawiadomić Radę administracyjną, że przedsięwziął środki konieczne, aby się zastosować do poleceń Komisji śledczej lub orzeczenia stałego Sądu międzynarodowej sprawiedliwości i może prosić Radę, aby zechciała polecić Sekretarzowi jeneralnemu Związku Narodów utworzenie Komisji śledczej w celu sprawdzenia jego oświadczeń.

W tym wypadku znajdą zastosowanie postanowienia artykułów 412, 413, 414, 415, 417 i 418 i jeżeli raport Komisji śledczej lub orzeczenie stałego Sądu międzynarodowej sprawiedliwości wypadnie pomyślnie dla oskarżonego Rządu, to inne Rządy winny natychmiast odwołać wszystkie środki natury gospodarczej, jakie zarządziły przeciw temu Państwu.

Rozdział III.

PRZEPISY OGÓLNE.

Artykuł 421.

Członkowie zobowiązują się stosować konwencje, do których przystąpili zgodnie z postanowieniami niniejszej Części tego Traktatu, do tych swoich kolonji lub posiadłości oraz krajów, znajdujących się pod ich protektoratem, które nie rządzą się całkowicie samodzielnie, a to z następującemi zastrzeżeniami:

1-o że stosowanie konwencji nie stanie się niemożliwem wskutek warunków lokalnych;

2-o że zmiany potrzebne, do przystosowania konwencji do warunków lokalnych, będą do niej wprowadzone.

Każdy z Członków powinien zawiadomić międzynarodowe Biuro Pracy o decyzji, którą ma zamiar powziąć w stosunku do każdej ze swych kolonji czy posiadłości lub krajów, znajdujących się pod jego protektoratem i nie rządzących się całkowicie samodzielnie.

Rozdział IV.

ZARZĄDZENIA TYMCZASOWE.

Artykuł 424.

Pierwsze posiedzenie Konferencji odbędzie się w październiku roku 1919. Miejsce i porządek dzienny posiedzenia są ustalone w dołączonym Aneksie.

Zwołanie i urządzenie tego pierwszego posiedzenia zostaje powierzone Rządowi, wskazanemu w powyższym Aneksie. W przygotowaniu dokumentów z Rządem współdziałać będzie specjalna Komisja, której Członkowie będą wskazani w tym samym Aneksie.

Do chwili, kiedy będzie można wstawić potrzebne kredyty do budżetu Związku Narodów, koszty tego pierwszego posiedzenia oraz każdego następnego, z wyjątkiem kosztów podróży delegatów i doradców technicznych, będą rozkładane między Członków w stosunku ustalonym dla międzynarodowego Biura wszechświatowego Związku pocztowego.

ANEKS.

PIERWSZE POSIEDZENIE KONFERENCJI PRACY 1919 r.

Miejscem zebrania się Konferencji będzie Washington.

Rząd Stanów Zjednoczonych Ameryki będzie proszony o zwołanie Konferencji.

Międzynarodowy Komitet organizacyjny będzie złożony z siedmiu osób, wyznaczonych przez Rządy Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanji, Francji, Włoch, Japonji, Belgji i Szwajcarji. Komitet może, jeśli to uzna za potrzebne, zwrócić się do innych Członków o delegowanie swego przedstawiciela do składu Komitetu.

Porządek dzienny będzie następujący:

1-o Zastosowanie zasady 8-godzinnego dnia i 48-godzinnego tygodnia.

2-o Sprawy, dotyczące środków zapobiegawczych przeciwko brakowi pracy oraz środków zaradczych przeciwko jego skutkom.

3-o Praca kobiet:

a) Przed i po porodzie (łącznie ze sprawą pokrycia wydatków macierzyństwa);

b) w nocy;

c) przy zajęciach szkodliwych dla zdrowia.

4-o Praca dzieci:

a) Wiek dopuszczenia do pracy;

b) praca nocna;

c) zajęcia szkodliwe dla zdrowia.

5-o Rozszerzenie i zastosowanie Konwencji międzynarodowych, przyjętych w Bernie w 1906 r., o zakazie nocnej pracy kobiet, zatrudnionych w przemyśle, oraz o zakazie używania fosforu białego (żółtego) w przemyśle zapałkowym.

Dział II.

ZASADY OGÓLNE.

Artykuł 427.

Wysokie Układające się Strony, uznając, że dobrobyt fizyczny, moralny i umysłowy pracowników zarobkujących, jest rzeczą pierwszorzędnej wagi z punktu widzenia międzynarodowego, ustanowiły dla osiągnięcia tego podniosłego celu stałą organizację, przewidzianą w Dziale I i przyłączoną do organizacji Związku Narodów.

Uznają one, że różnice klimatu, obyczajów i zwyczajów, warunków ekonomicznych i tradycji przemysłowych czynią trudnem do osiągnięcia natychmiastowe i zupełne ujednostajnienie warunków pracy. Są jednak przeświadczone, że praca nie powinna być uważana poprostu za przedmiot handlu i sądzą, że pewne metody i zasady reglamentacji warunków pracy, powinnyby postarać się zastosować wszystkie zrzeszenia przemysłowe, oile tylko pozwolą na to specjalne warunki, w jakich się one znajdują.

Z pomiędzy tych metod i zasad Wysokie Układające się Strony uważają za szczególnie ważne i pilne:

1-o powyżej wygłoszoną zasadę kierowniczą, że praca nie powinna być uważana poprostu za towar lub artykuł handlu;

2-o prawo zrzeszania się zarówno pracowników, jak i przedsiębiorców dla celów przez prawo niewzbronionych;

3-o płacenie pracownikom zarobku, zapewniającego im poziom życia przyzwoitego podług pojęć panujących w danym kraju i w danym czasie;

4-o przyjęcie ośmiogodzinnego dnia lub 48-godzinnego tygodnia roboczego, jako cel do osiągnięcia wszędzie tam, gdzie nie został on jeszcze osiągnięty;

5-o przyjęcie wypoczynku tygodniowego minimalnie 24-godzinego, który powinien przypadać na dzień niedzielny, oile tylko to jest możliwe;

6-o zniesienie pracy dzieci i zobowiązanie się, że do pracy młodzieży płci obojga zostaną wprowadzone takie udogodnienia, któreby jej pozwoliły na dalsze kształcenie się i zapewniały jej możność fizycznego rozwoju;

7-o zasadę jednakowej płacy za pracę tej samej wartości bez względu na płeć;

8-o przepisy, wydane w każdym kraju odnośnie do warunków pracy, powinny zapewnić sprawiedliwe wynagrodzenie wszystkim pracownikom prawnie w kraju zamieszkałym (résidant);

9-o każde Państwo powinno zorganizować służbę inspekcyjną, w której skład wejdą kobiety, a której zadaniem będzie pilnowanie ścisłego zastosowania praw i regulaminów, dotyczących opieki nad pracownikami.

Nie ogłaszając tych zasad i metod ani za wyczerpujące, ani za ostateczne, Wysokie Układające się Strony uważają je za nadające się całkowicie do kierowania polityką Związku Narodów; i że, jeśli będą przyjęte przez zrzeszenia przemysłowe, które są Członkami Związku Narodów oraz, jeśli zostaną przez dobrze dobrany zespół inspektorów utrzymane w praktyce w całej czystości, to rozciągną trwałe dobrodziejstwa na zarobkujących pracowników świata.

CZĘSC XIV.

GWARANCJE WYKONANIA.

Dział I.

ZACHODNIA EUROPA.

Artykuł 429.

Jeśli warunki obecnego Traktatu będą ściśle zachowane przez Niemcy, to okupacja wymieniona w artykule 428 będzie znoszona stopniowo jak to powiedziano poniżej:

1-o. Po upływie pięciu lat będą ewakuowane: przyczółek mostowy Kolonji i terytorja położone na północ od linji biegnącej wzdłuż Ruhr, następnie wzdłuż kolei żelaznej Jülich-Duren-Euskirchen-Rheinbach, stamtąd wzdłuż drogi z Rheinbach do Sinzig, aż do Renu przy ujściu Ahr (wyżej wymienione drogi, koleje żelazne i miejscowości są wyłączone z terytorjum, które ma być ewakuowane).

2-o Po upływie dziesięciu lat będą ewakuowane: przyczółek mostowy Koblencji i terytorja na północ od linji idącej od skrzyżowania się granic Belgji, Niemiec i Holandji, biegnącej około 4 kilometrów na południe od Akwizgranu, dotykającej i idącej następnie grzbietem Forst Gemünd, dalej na wschód od kolei doliny Urft, następnie wzdłuż Blankenheim, Valdorf, Dreis, Ulmen do Mozelli, wzdłuż tej rzeki od Bremm do Nehren, następnie przechodzącej przez Kappel i Simmern, następnie wzdłuż szczytów wyżyn pomiędzy Simmern i Renem i dochodzącej do tej rzeki w Bacharach (wszystkie wyżej wymienione miejscowości, doliny, drogi i koleje żelazne są wyłączone z terytorjum, które ma być ewakuowane).

3-o Po upływie piętnastu lat będą ewakuowane: przyczółek mostowy Moguncji, przyczółek mostowy Kehl i reszta niemieckiego okupowanego terytorjum.

Jeżeli w tym momencie Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone będą uważały gwarancje przeciw niesprowokowanemu napadowi Niemiec za niewystarczające, to wycofanie wojsk okupacyjnych będzie mogło ulec opóźnieniu w tej mierze, jaka będzie uznana za niezbędną dla otrzymania wymienionych gwarancji.

Dział II.

EUROPA WSCHODNIA.

Artykuł 433.

Tytułem gwarancji wykonania postanowień niniejszego Traktatu, na mocy których Niemcy ostatecznie uznają zniesienie Traktatu Brzesko-Litewskiego i wszystkich traktatów, konwencji i układów, zawartych przez nie z Rządem maksymalistycznym w Rosji, aby przytem zapewnić przywrócenie pokoju i dobrego Rządu w krajach nadbałtyckich i na Litwie, wszystkie wojska niemieckie, jakie obecnie znajdują się na wymienionych terytorjach, powrócą w granice Niemiec natychmiast, gdy tylko Rządy Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych uznają moment za odpowiedni ze względu na wewnętrzną sytuację tych terytorjów. Wojska te są obowiązane powstrzymywać się od wszelkich rekwizycji, zajęcia oraz innych środków przymusu, mających na celu uzyskanie dostawy do Niemiec; nie wolno im będzie również pod żadnym względem wtrącać się do jakichkolwiekbądź zarządzeń, tyczących się obrony narodowej, przedsiębranej przez prowizoryczne Rządy Estonji, Inflant i Litwy.

Żadne inne wojska niemieckie nie będą dopuszczone na wymienione terytorja ani do czasu ich ewakuacji, ani też po całkowitem jej dokonaniu.

CZĘŚĆ XV.

RÓŻNE PRZEPISY.

Artykuł 435.

Wysokie Układające się Strony, uznając w zupełności gwarancje, ustanowione na korzyść Szwajcarji przez Traktaty z r. 1815, a mianowicie Aktem z 20 listopada 1815 r., gwarancje, które stanowią międzynarodowe zobowiązania dla utrzymania Pokoju, stwierdzają jednak, że postanowienia tych Traktatów i Konwencji, Deklaracji i innych dodatkowych aktów, tyczących się strefy neutralizowanej w Sabaudji, określonej w ustępie 1 artykułu 92 końcowego Aktu Kongresu Wiedeńskiego oraz w ustępie 2 artykułu 3 Traktatu Paryskiego z 20 listopada 1815 r., przestały odpowiadać obecnym warunkom. Przeto Wysokie Układające się Strony przyjmują do wiadomości porozumienie, jakie nastąpiło pomiędzy Rządami francuskim i szwajcarskim, tyczące się zniesienia postanowień odnośnie do tej strefy, które są i pozostają zniesione.

Wysokie Układające się Strony uznają równocześnie, że postanowienia Traktatów z r. 1815 oraz innych aktów dodatkowych co do stref wolnych Wyższej Sabaudji oraz okręgu Gex nie odpowiadają już obecnym okolicznościom i że rzeczą Francji i Szwajcarji jest uregulować między sobą za zobopólną zgodą urządzenie tych terytorjów, zgodnie z zasadami, jakie zostaną uznane za słuszne przez oba kraje.

ANEKS.

Szwajcarska Rada Związkowa zawiadomiła Rząd francuski, pod datą 5 maja 1919 r., że czuje się szczęśliwą, iż po szczerze życzliwem zbadaniu postanowień artykułu 435 może przystąpić do nich, aczkolwiek z następującemi uwagami oraz zastrzeżeniami:

1-o Co do neutralizowanej strefy Wyższej Sabaudji:

a) Należy uznać, że aż do czasu zatwierdzenia przez Izby związkowe porozumienia pomiędzy obydwoma Rządami o zniesieniu postanowień tyczących się strefy neutralnej w Sabaudji, porozumienie to nie będzie uważane za ostateczne dla żadnej ze stron.

b) Zgoda Rządu szwajcarskiego na zniesienie wyżej wymienionych postanowień zawiera w sobie zgodnie z przyjętym ekstem, domniemanie uprzedniego uznania gwarancji, sformułowanych na korzyść Szwajcarji w Traktatach z r. 1815, a mianowicie w Deklaracji z 20 listopada 1815 r.

c) Porozumienie między Rządami francuskim i szwajcarskim co do zniesienia wyżej wymienionych postanowień będzie uważane za ważne tylko w razie włączenia do Traktatu Pokoju artykułu w tej formie, w jakiej on został zredagowany. Prócz tego Strony Układające się o Traktat Pokojowy winny dążyć do uzyskania zgody tych Mocarstw, które podpisały Traktaty z 1815 roku oraz Deklarację z 20 listopada r. 1815, nie podpisują natomiast niniejszego Traktatu Pokoju.

2-o Co do wolnej strefy Wyższej Sabaudji i okręgu Gex:

a) Rada Związkowa zgłasza jak najwyraźniejsze zastrzeżenia co do ewentualnej interpretacji deklaracji wymienionej w ostatnim ustępie artykułu, który ma być włączony do Traktatu Pokoju, i który powiada, że "postanowienia Traktatów z r. 1815 oraz innych aktów dodatkowych, co do stref wolnych Wyższej Sabaudji oraz okręgu Gex, nie odpowiadają już obecnym okolicznościom". Rada Związkowa nie życzyłaby sobie istotnie, by z jej przyłączenia się do tej redakcji można było wywnioskować, iż zgadza się na zniesienie instytucji, mającej na celu zabezpieczenie sąsiednim miejscowościom dobrodziejstw specjalnego urządzenia, dostosowanego do ich potrzeb geograficznych i ekonomicznych, a które wytrzymały próbę.

Według myśli Rady Związkowej chodziłoby nie o zmianę ustroju celnego tych stref, tego, który został ustanowiony przez wyżej wymienione Traktaty, lecz wyłącznie o uregulowanie w sposób bardziej przystosowany do dzisiejszych warunków ekonomicznych systemu wymiany między zainteresowanemi okręgami. Powyższe uwagi nasunęły się Radzie Związkowej przy czytaniu Projektu Konwencji, tyczącej się przyszłego ustroju stref, który był załączony do noty Rządu francuskiego, datowanej 26 kwietnia. Czyniąc powyższe zastrzeżenia, Rada Związkowa oświadcza, że jest gotowa w sposób najbardziej przyjazny rozważyć wszelkie propozycje, jakie Rząd francuski uzna za słuszne przedłożyć jej w tym przedmiocie.

b) Należy uznać, że postanowienia Traktatu z r. 1815 oraz innych aktów dodatkowych, tyczące się stref wolnych, pozostaną w mocy aż do chwili, gdy przyjdzie do skutku między Szwajcarją a Francją nowy układ dla uregulowania urządzenia tych terytorjów.

Rząd francuski zwrócił się do Rządu szwajcarskiego 18 maja 1919 r. z poniższa notą w odpowiedzi na zawiadomienie, podane w poprzednim paragrafie:

Notą z 5 maja, Poselstwo szwajcarskie w Paryżu uprzejmie zawiadomiło Rząd Rzeczypospolitej francuskiej o przystąpieniu Rządu związkowego do projektu artykułu, który ma wejść do Traktatu Pokoju Rządów sprzymierzonych i stowarzyszonych z jednej strony oraz Niemiec z drugiej.

Rząd francuski bardzo chętnie przyjmuje do wiadomości osiągnięte w ten sposób porozumienie; na jego prośbę projekt odnośnego artykułu, zaakceptowany przez Rządy sprzymierzone i stowarzyszone, został włączony pod Nr. 435 do Warunków Pokoju, przedstawionych Pełnomocnikom niemieckim.

Rząd szwajcarski sformułował w swej nocie z 5 maja szereg uwag i zastrzeżeń w tej sprawie.

Co do uwag, które się tyczą wolnej strefy Wyższej Sabaudji oraz okręgu Gex, to Rząd francuski ma zaszczyt zaznaczyć, że postanowienie zawarte w ostatnim ustępie artykułu 435, jest tak jasne, iż co do jego znaczenia nie może być żadnej wątpliwości, a zwłaszcza gdy chodzi o wyrażoną tam w tej sprawie bezinteresowność Mocarstw poza Francją i Szwajcarją.

Co do Rządu Rzeczypospolitej, to ten, troskliwie czuwając nad interesami odpowiednich terytorjów francuskich i mając na względzie ich szczególne położenie, nie traci z oczu pożytku, jaki wyniknie z zapewnienia im należycie zastosowanego systemu celnego oraz z uregulowania w sposób lepiej odpowiadający obecnym okolicznościom, form wymiany między temi terytorjami i sąsiedniemi terytorjami szwajcarskiemi, w ich wzajemnym interesie.

Rozumie się samo przez się, że to nie może w niczem naruszyć prawa Francji do ustanowienia w tym kraju własnej linji celnej na swej granicy politycznej, jak to jest w innych częściach francuskich granic terytorjalnych, jak to czyni również oddawna Szwajcarja na swych własnych granicach w tym kraju. Rząd Rzeczypospolitej bardzo chętnie przyjmuje do wiadomości gotowość Rządu szwajcarskiego przyjaznego zbadania wszystkich propozycji francuskich w sprawie urządzenia, które ma zastąpić obecny ustrój pomienionej wolnej strefy, a które to propozycje Rząd francuski czyni - jak mniema - w duchu równie przyjacielskim.

Z drugiej strony, Rząd Rzeczypospolitej nie wątpi, że tymczasowe utrzymanie nadal urządzeń z 1815 r., dotyczących wolnej strefy, o którem mowa w ustępie noty Poselstwa szwajcarskiego z 5 maja, wywołane oczywiście tem, aby zaoszczędzić przejścia od ustroju obecnego do opartego na nowej umowie, nie spowoduje w żadnym razie opóźnienia w ustanowieniu nowego stanu rzeczy, uznanego za konieczny przez oba Rządy. Ta sama uwaga stosuje się do ratyfikacji przez Izby Związkowe, o której mowa w ustępie a) paragrafu 1 noty szwajcarskiej z 5 maja pod nagłówkiem "zneutralizowana strefa Wyższej Sabaudji".

Artykuł 438.

Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zgadzają się, że, gdy chodzi o chrześcijańskie misje religijne, utrzymywane przez niemieckie stowarzyszenia lub niemieckich obywateli na terytorjach do nich należących lub powierzonych ich Rządowi tedy, zgodnie z niniejszym Traktatem, własność tych misji lub towarzystw misyjnych, włączając w to i własność towarzystw handlowych, których dochody są obracane na utrzymanie misji, powinna i nadal być obracana na ich utrzymanie. By zapewnić dobre wykonanie niniejszego zobowiązania, Rządy sprzymierzone i stowarzyszone powierzą wymienioną własność radom administracyjnym, mianowanym lub zatwierdzanym przez Rządy, a złożonym z osób, które należą do wyznania tej misji, o której własność chodzi.

Rządy sprzymierzone i stowarzyszone, nie zmniejszając w niczem kontroli w stosunku do osób, kierujących misjami, będą przestrzegały ich interesów.

Niemcy przyjmują do wiadomości powyższe zobowiązania i oświadczają, że zgadzają się na wszystkie układy, które co do wykonania zadań powyższych misji lub towarzystw handlowych są lub zostaną zawarte między zainteresowanemi Rządami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi, i zrzekają się wszelkich reklamacji z tego powodu.

Artykuł 439.

Zgodnie z zastrzeżeniami postanowień niniejszego Traktatu Niemcy zobowiązują się nie podnosić ani bezpośrednio, ani pośrednio, żadnych reklamacji pieniężnych za czyny, poprzedzające uprawomocnienie się niniejszego Traktatu, w stosunku do żadnego z Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, podpisujących obecny Traktat, włączając w to i te Mocarstwa, które, nie wypowiedziawszy wojny, zerwały stosunki dyplomatyczne z Rzeszą Niemiecką.

Obecne postanowienie oznacza pełne i ostateczne zrzeczenie się wszystkich reklamacji tego rodzaju, odtąd wygasłych, bez względu na to, kto był zainteresowanym.

Artykuł 440

Niemcy przyjmują i uznają za ważne i obowiązujące wszystkie decyzje i rozkazy, tyczące się niemieckich okrętów i towarów, jak również wszystkie decyzje i rozkazy, tyczące się pokrycia kosztów, wydane przez jakikolwiek z sądów Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych, ustanowionych dla spraw zdobyczy wojennej morskiej i zobowiązują się nie przedstawiać w imieniu swych obywateli żadnej reklamacji co do tych decyzji lub rozkazów.

Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zastrzegają sobie prawo zbadania w warunkach, jakie uznają za słuszne, decyzji i rozkazów sądów niemieckich w sprawach zdobyczy wojennej morskiej, czy te decyzje i rozkazy nie przynoszą uszczerbku prawu własności obywateli wymienionych Mocarstw lub też obywateli neutralnych. Niemcy zobowiązują się dostarczyć kopje wszystkich dokumentów, znajdujących się w aktach, włączając w to decyzje i wydane rozkazy, oraz przyjąć i wykonać wskazówki udzielone po tem zbadaniu spraw.

TRAKTAT NINIEJSZY, którego teksty francuski i angielski będą obowiązującemi, zostanie ratyfikowany.

Złożenie ratyfikacji nastąpi w Paryżu w terminie możliwie najkrótszym.

Mocarstwa, których Rząd ma siedzibę poza Europą, będą mogły ograniczyć się do zawiadomienia Rządu Rzeczypospolitej Francuskiej, przez swego przedstawiciela dyplomatycznego w Paryżu, że ich ratyfikacja została udzielona, i w takim razie będą obowiązane, jak tylko to będzie rzeczą możliwą, przesłać akt ratyfikacji.

Pierwszy protokuł złożenia ratyfikacji będzie spisany natychmiast po ratyfikacji Traktatu przez Niemcy z jednej strony i przez trzy z pośród Głównych Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych z drugiej strony.

Od daty tego pierwszego protokułu Traktat nabierze mocy obowiązującej między Wysokiemi Układającemi się Stronami, które go w ten sposób będą ratyfikowały. Dla obliczenia wszystkich terminów, przewidzianych przez niniejszy Traktat, ta data będzie uważaną za datę, od której Traktat ma moc obowiązującą.

Pod wszelkiemi innemi względami Traktat będzie obowiązywał każde Mocarstwo od chwili złożenia przez nie ratyfikacji.

Rząd francuski prześle każdemu z podpisujących Mocarstw uwierzytelnioną kopję protokułów złożenia ratyfikacji.

NA DOWÓD CZEGO wyżej wymienieni pełnomocnicy niniejszy Traktat podpisali.

Działo się w Wersalu dwudziestego ósmego czerwca tysiąc dziewięćset dziewiętnastego roku. Jedyny egzemplarz zostanie złożony w archiwach Rządu Rzeczypospolitej Francuskiej, odpisy zaś autentyczne będą doręczone każdemu z Mocarstw podpisujących.

(L. S.) WOODROW WILSON.

(L. S.) ROBERT LANSING.

(L. S.) HENRY WHITE.

(L. S.) E. M. HOUSE.

(L. S.) TASKER H. BLISS.

(L. S.) D. LLOYD GEORGE.

(L. S.) A. BONAR LAW.

(L. S.) MILNER.

(L. S.) ARTHUR JAMES BALFOUR.

(L. S.) GEORGE N. BARNES.

(L. S.) CHAS. J. DOHERTY.

(L. S.) ARTHUR L. SIFTON.

(L. S.) W. M. HUGHES.

(L. S.) JOSEPH COOK.

(L. S.) LOUIS BOTHA.

(L. S.) J. CHR. SMUTS.

(L. S.) W. F. MASSEY.

(L. S.) ED. S. MONTAGU.

(L. S.) GANGA SINGH,

MAHARAJA DE BIKANER.

(L. S.) G. CLEMENCEAU.

(L. S.) S. PICHON.

(L. S.) L. L. KIOTZ.

(L. S.) ANDRÉ TARDIEU.

(L. S.) JULES CAMBON.

(L. S.) SIDNEY SONNINO.

(L. S.) IMPERIALI.

(L. S.) SILVIO CRESPI.

(L. S.) SAIONZI.

(L. S.) N. MAKINO.

(L. S.) S. CHINDA.

(L. S.) K. MATSUI.

(L. S.) H. IJUIN.

(L. S.) HYMANS.

(L. S.) J. VAN DEN HEUVEL.

(L. S.) ÉMILE VANDERVELDE.

(L. S.) ISMAEL MONTES.

(L. S.) CALOGERAS.

(L. S.)

(L. S.) RODRIGO OCTAVIO.

(L. S.)

(L. S.) ANTONIO S. DE BUSTAMENTE.

(L. S.) E. DORN Y DE ALSUA.

(L. S.) ELEFTHERIOS VENISELOS.

(L. S.) NICOLAS POLITIS.

(L. S.) JOAQUIN MENDEZ.

(L. S.) TÉRTULLIEN GUILBAUD.

(L. S.) M. RUSTEM HAIDAR

(L. S.) ABDUL HADI AOUNI.

(L. S.) P. BONILLA.

(L. S.) C. D. B. KING.

(L. S.) SALVADOR CHAMORRO.

(L. S.) ANTONIO BURGOS.

(L. S.) C. G. CANDAMO.

(L. S.) I. J. PADEREWSKI.

(L. S.) ROMAN DMOWSKI.

(L. S.) AFFONSO COSTA.

(L. S.) AUGUSTO SOARES.

(L. S.) ION. I. C. BRATIANO.

(L. S.) GENERAL C. COANDA.

(L. S.) NIK. P. PACHITCH.

(L. S.) Dr. ANTE TRUMBIC.

(L. S.) MIL. R. VESNITCH.

(L. S.) CHAROON.

(L. S.) TRAIDOS PRABANDHU.

(L. S.) KAREL KRAMAR.

(L. S.) Dr. EDWARD BENES.

(L. S.) J. A. BUERO.

(L. S.) HERMANN MUELLER.

(L. S.) Dr. BELL.

Protokuł.

W celu dokładnego oznaczenia warunków wykonania niektórych postanowień Traktatu, podpisanego w dniu dzisiejszym, WYSOKIE UKŁADAJĄCE SIĘ STRONY uchwaliły, że:

1° Główne Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone zamianują Komisję, która będzie dozorowała burzenia fortyfikacji Helgolandu, zgodne z Traktatem. Komisja będzie władna decydować, które części urządzeń, zabezpieczających brzeg od wyrw (erozji) morskich, mają być zachowane, które zaś zburzone;

2° Sumy, które Niemcy mają wypłacić swym obywatelom, jako wynagrodzenie za ich udział w kolejach żelaznych oraz kopalniach, wymienionych w 2 ustępie 156 artykułu, zostaną wpisane na kredyt Niemiec, na rachunek sum należnych z tytułu odszkodowania;

3° Wykaz osób, które w myśl artykułu 228, ustęp 2, Niemcy obowiązane są wydać Mocarstwom sprzymierzonym i stowarzyszonym, zostanie zakomunikowany Rządowi niemieckiemu w ciągu miesiąca po uprawomocnieniu się Traktatu;

4° Komisja odszkodowań, przewidziana w artykule 240 i w paragrafach 2, 3 oraz 4 Aneksu IV, nie będzie mogła żądać wydania tajemnicy fabrykacji lub innych poufnych wiadomości;

5° Z chwilą podpisania Traktatu oraz w ciągu czterech następnych miesięcy, Niemcy będą mogły przedłożyć na rozpatrzenie Mocarstw sprzymierzonych i stowarzyszonych dokumenty i propozycje, celem ułatwienia prac dotyczących odszkodowań i tym sposobem skrócenia badań oraz przyśpieszenia decyzji;

6° Przeciw osobom, które dopuściły się przekroczeń przy likwidacji majątku niemieckiego, zostanie przeprowadzone dochodzenie; Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone przyjmą informacje i dowody, jakich im w tej sprawie będzie mógł dostarczyć Rząd niemiecki.

się w Wersalu dwudziestego ósmego czerwca tysiąc dziewięćset dziewiętnastego roku.

WOODROW WILSON.

ROBERT LANSING.

HENRY WHITE.

E. M. HOUSE.

TASKER H. BLISS.

D. LLOYD GEORGE.

A. BONAR LAW.

MILNER.

ARTHUR JAMES BALFOUR.

GEORGE N. BARNES.

CHAS. J. DOHERTY.

ARTHUR L. SIFTON.

W. M. HUGHES.

JOSEPH COOK.

LOUIS BOTHA.

J. C. SMUTS.

W. F. MASSEY.

ED. S. MONTAGU.

GANGA SINGH, MAHARAJA DE BIKANER.

G. CLEMENCEAU.

S. PICHON.

L. L. KLOTZ.

ANDRÉ TARDIEU.

JULES CAMBON.

SIDNEY SONNINO.

IMPERIALI.

SILVIO CRESPI.

SAIONZI.

N. MAKINO.

S. CHINDA.

K. MATSUI.

H. IJUIN.

HYMANS.

J. VAN DEN HEUVEL.

EMILE VANDERVELDE.

ISMAEL MONTES.

CALOGERAS.

RODRIGO OCTAVIO.

ANTONIO S. DE BUSTAMENTE.

E. DORN Y DE ALSUA.

ELEFTHERIOS VENISELOS.

NICOLAS POLITIS.

JOAQUIN MENDEZ.

TERTULLIEN GUILBAUD.

M. RUSTEM HAIDAR.

ABDUL HADI AOUNI.

P. BONILLA.

C. D. B. KING.

SALWADOR CHAMORRO.

ANTONIO BURGOS.

C. G. CANDAMO.

I. J. PADEREWSKI.

ROMAN DMOWSKI.

AFFONSO COSTA.

AUGUSTO SOARES.

ION. I. C. BRATIANO.

GENERAL C. COANDA.

NIK. P. PACHITCH.

MIL. R. VESNITCH.

CHAROON.

Dr. ANTE TRUMBIC.

TRAIDOS PRABANDHU.

KAREL KRAMAR.

Dr. EDWARD BENES.

J. A. BUERO.

HERMAN MUELLER.

Dr. BELL.

W myśl Ustawy Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 31 lipca r. 1919, zaznajomiwszy się z postanowieniami niniejszego Traktatu i rozważywszy je, Traktat ten i Protokuł za słuszne uznaliśmy i uznajemy, oświadczamy, że zostały przyjęte, ratyfikowane i potwierdzone i przyrzekamy stosować je ściśle.

Na dowód tego wydaliśmy akt niniejszy, opatrzony pieczęcią państwową.

w Warszawie, dnia 1 września r. 1919.

(podpisano:)

J. Piłsudski

przez Naczelnika Państwa;

Prezydent Rady Ministrów,

Minister Spraw Zagranicznych:

I. J. Paderewski

Protokuł złożenia ratyfikacji traktatu pokoju podpisanego w Wersalu dnia 28 czerwca 1919 r.

pomiędzy: z jednej strony Stanami Zjednoczonemi Ameryki, Imperjum Brytanji, Francją, Włochami oraz Japonją, Głównemi Mocarstwami sprzymierzonemi i stowarzyszonemi, Belgją, Boliwją, Brazylją, Kubą, Ekwatorem, Grecją, Gwatemalą, Haiti, Hedżasem, Hondurasem, Liberją, Nikaraguą, Panamą, Peru, Polską, Portugalją, Rumunją, Państwem Serbsko-Kroacko-Słoweńskiem, Syjamem, Państwem Czecho-Słowackiem oraz Urugwajem, tworzącemi wraz z powyższemi Głównemi Mocarstwami - Mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone i pomiędzy Niemcami z drugiej strony; zarówno jak następujących AKTÓW: PROTOKUŁU podpisanego tegoż dnia przez te same Mocarstwa, UKŁADU z tegoż dnia pomiędzy Stanami Zjednoczonemi Ameryki, Belgją, Imperjum Brytanji, Francją i Niemcami co do zajęcia kraju nadreńskiego.

W wykonaniu końcowych przepisów Traktatu Pokoju, podpisanego w Wersalu dnia 28 czerwca 1919 r., niżej podpisani zgromadzili się w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Paryżu aby przystąpić do złożenia ratyfikacji oraz ich doręczenia Rządowi Rzeczypospolitej Francuskiej.

Oryginały ratyfikacji lub notyfikacje ich wysłania przez cztery GŁÓWNE MOCARSTWA SPRZYMIERZONE I STOWARZYSZONE, a mianowicie przez:

IMPERJUM BRYTANJI -

Traktatu Pokoju, Protokułu i Układu:

FRANCJĘ -

Traktatu Pokoju, Protokułu i Układu;

WŁOCHY -

Traktatu Pokoju i Protokułu;

JAPONJĘ -

Traktatu Pokoju i Protokułu (oryginał zostanie doręczony później);

Oraz przez poniższe MOCARSTWA SPRZYMIERZONE I STOWARZYSZONE, a mianowicie przez:

BELGJĘ -

Traktatu Pokoju, Protokułu i Układu;

BOLIWJĘ -

Traktatu Pokoju i Protokułu (oryginał zostanie doręczony później);

BRAZYLJĘ -

Traktatu Pokoju i Protokułu;

GWATEMALĘ -

Traktatu Pokoju i Protokułu;

PERU -

Traktatu Pokoju i Protokułu; (oryginał zostanie doręczony później);

POLSKĘ -

Traktatu Pokoju i Protokułu;

SYJAM -

Traktatu Pokoju i Protokułu;

CZECHO-SŁOWACJĘ -

Traktatu Pokoju i Protokułu;

URUGWAJ -

Traktatu Pokoju i Protokułu;

ZARÓWNO JAK PRZEZ NIEMCY -

Traktatu Pokoju, Protokułu i Układu;

zostały przedstawione, i po sprawdzeniu ich oraz uznaniu, że mają dobrą i należytą formę, powierzone Rządowi Rzeczypospolitej Francuskiej do przechowania w jego archiwach.

Stosownie do postanowień pomienionych wyżej przepisów końcowych, Rząd Francuski zawiadomi układające się Mocarstwa o złożeniu oryginału Ratyfikacji, które będzie dokonane później przez Państwa podpisane na rzeczonym Traktacie, Protokule i Układzie, a które to Państwa nie zdołały wykonać już obecnie tej formalności.

NA DOWÓD CZEGO niżej podpisani sporządzili niniejszy Protokuł i przyłożyli na nim swe pieczęcie.

Działo się w Paryżu dnia dziesiątego stycznia 1920 roku o godzinie szesnastej minut piętnaście.

(L. S.) D. LLOYD GEORGE.

(L. S.) G. CLEMENCEAU.

(L. S.) F. NITTI.

(L. S.) K. MATSUI.

(L. S.) HYMANS.

(L. S.) JOSE C. ARTEAGA.

(L. S.) RAUL FERNANDES.

(L. S.) GUILLERMO MATOS PACHECO.

(L. S.) F. GARCIA CALDERON.

(L. S.) ST. PATEK.

(L. S.) CHAROON.

(L. S.) STEFAN OSUSKY.

(L. S.) J. A. BUERO.

(L. S.) V. SIMSON.

(L. S.) FREIHERR VON LERSNER.

SPROSTOWANIE.

W № 35 Dziennika Ustaw z r. 1920, w Traktacie pokoju między Mocarstwami Sprzyrnierzonemi i Skojarzonemi i Niemcami, podpisanym w Wersalu dnia 28 czerwca 1919 r. (poz. 200) w tłumaczeniu polskiem artykułu 90, na str. 68, w wierszu pierwszym, po słowie "pozwolić" należy wstawić słowa "na przeciąg lat piętnastu", zaś w tłomaczeniu polskiem artykułu 341, na str. 226, w wierszu trzecim, zamiast "1 przedstawiciel Prus", winno być "3 przedstawicieli Prus".

lipiec	1919	do	czerwca	1920:	4½ miljona tonn,
"	1920	"	"	1921:	6 miljonów tonn,
"	1921	"	"	1922:	7½ miljona tonn,
"	1922	"	"	1923:	8 miljonów tonn,
"	1923	"	"	1924:	8½ miljona tonn,

Traktat pokoju między mocarstwami Sprzymierzonemi i Skojarzonemi i Niemcami. Wersal. 28.06.1919 r.

Dz.U.1920.35.200

TRAKTAT POKOJU MIĘDZY MOCARSTWAMI SRZYMIERZONEMI I SKOJARZONEMI I NIEMCAMI, PODPISANY W WERSALU DNIA 23 CZERWCA 1919 ROKU. z dnia 28 czerwca 1920 r.

CZĘŚĆ I. UMOWA ZWIĄZKU NARODÓW.

ANEKS.

CZĘŚĆ II. GRANICE NIEMIEC.

CZĘŚĆ III. PRZEPISY POLITYCZNE EUROPEJSKIE.

Dział I. BELGIA.

Dział II. LUKSEMBURG.

Dział III. LEWY BRZEG RENU.

Dział IV. ZAGŁĘBIE SARRY.

ANEKS.

Rozdział I. O USTĄPIENIU WŁASNOŚCI GÓRNICZEJ I O JEJ EKSPLOATACJI.

Rozdział II. RZĄD TERYTORJUM ZAGŁĘBIA SARRY.

Rozdział III. PLEBISCYT.

Dział V. ALZACJA I LOTARYNGIA.

ANEKS.

Dział VI. AUSTRJA.

Dział VII. PAŃSTWO CZESKO-SŁOWACKIE.

Dział VIII. POLSKA.

ANEKS.

Dział IX. PRUSY WSCHODNIE.

Dział X. KŁAJPEDA.

Dział XI. WOLNE MIASTO GDAŃSK.

Dział XII. SZLEZWIG.

Dział XIII. HELGOLAND.

Dział XIV. ROSJA I PAŃSTWA ROSYJSKIE.

CZĘŚĆ IV. PRAWA I INTERESY NIEMIEC POZA NIEMCAMI.

Dział I. KOLONJE NIEMIECKIE.

Dział II. CHINY.

Dział III. SYJAM.

Dział IV. LIBERJA.

Dział V MAROKKO.

Dział VI. EGIPT.

Dział VII. TURCJA i BUŁGARJA.

Dział VIII. SZANTUNG.

CZĘŚĆ V. PRZEPISY DOTYCZĄCE WOJSKA, MARYNARKI I LOTNICTWA.

Dział I. PRZEPISY DOTYCZĄCE WOJSKA.

Rozdział I. LICZEBNOŚĆ I KADRY ARMJI NIEMIECKIEJ.

Rozdział II. UZBROJENIE AMUNICJA I MATERJAŁ.

Rozdział III. POBÓR I WYĆWICZENIE WOJSKOWE.

Rozdział IV. FORTYFIKACJE.

Dział II. PRZEPISY DOTYCZĄCE MARYNARKI.

Dział III. PRZEPISY DOTYCZĄCE LOTNICTWA WOJSKOWEGO I MORSKIEGO.

Dział IV. MIĘDZYSPRZYMIERZEŃCZE KOMISJE KONTROLI.

Dział V. PRZEPISY OGÓLNE.

CZĘŚĆ VI. JEŃCY WOJENNI I GROBY.

Dział I. JEŃCY WOJENNI.

Dział II. GROBY.

CZĘSC VII. SANKCJE.

CZĘŚĆ VIII. ODSZKODOWANIA.

Dział I. PRZEPISY OGÓLNE.

ANEKS I.

ANEKS II.

ANEKS III.

ANEKS IV.

ANEKS V.

ANEKS VI

ANEKS VII.

Dział II. POSTANOWIENIA SZCZEGÓŁOWE.

CZĘŚĆ IX. PRZEPISY FINANSOWE.

CZĘŚĆ X. PRZEPISY EKONOMICZNE.

Dział I. STOSUNKI HANDLOWE.

Rozdział I. URZĄDZENIE STOSUNKÓW HANDLOWYCH, OPŁATY I OGRANICZENIA CELNE.

Rozdział II. PORZĄDEK ŻEGLUGI.

Rozdział III. NIERZETELNA KONKURENCJA.

Rozdział IV. TRAKTOWANIE OBYWATELI MOCARSTW SPRZYMIERZONYCH I STOWARZYSZONYCH.

Rozdział V. PRZEPISY OGÓLNE.

Dział II. TRAKTATY.

CZĘŚĆ X.

Dział III. DŁUGI.

ANEKS.

Dział IV. MAJĄTKI, PRAWA I UDZIAŁY.

ANEKS.

Dział V. UMOWY, PRZEDAWNIENIA, ORZECZENIA SĄDOWE.

ANEKS.

Dział VI. MIESZANY TRYBUNAŁ ROZJEMCZY.

ANEKS.

Dział VII. WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA.

Dział VIII. UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE I UBEZPIECZENIA PAŃSTWOWE NA ODSTĄPIONYCH TERYTORJACH.

TRAKTAT POKOJU MIĘDZY MOCARSTWAMI SRZYMIERZONEMI I SKOJARZONEMI I NIEMCAMI, PODPISANY W WERSALU DNIA 23 CZERWCA 1919 ROKU.

z dnia 28 czerwca 1920 r.

CZĘŚĆ I.

UMOWA ZWIĄZKU NARODÓW.

CZĘŚĆ II.

GRANICE NIEMIEC.

CZĘŚĆ III.

PRZEPISY POLITYCZNE EUROPEJSKIE.

Dział I.

BELGIA.

Dział II.

LUKSEMBURG.

Dział III.

LEWY BRZEG RENU.

Dział IV.

ZAGŁĘBIE SARRY.

Rozdział I.

O USTĄPIENIU WŁASNOŚCI GÓRNICZEJ I O JEJ EKSPLOATACJI.

Rozdział II.

RZĄD TERYTORJUM ZAGŁĘBIA SARRY.

Rozdział III.

PLEBISCYT.

Dział V.

ALZACJA I LOTARYNGIA.

Dział VI.

AUSTRJA.

Dział VII.

PAŃSTWO CZESKO-SŁOWACKIE.

Dział VIII.

POLSKA.

Dział IX.

PRUSY WSCHODNIE.

Dział X.

KŁAJPEDA.

Dział XI.

WOLNE MIASTO GDAŃSK.

Dział XII.

SZLEZWIG.

Dział XIII.

HELGOLAND.

Dział XIV.

ROSJA I PAŃSTWA ROSYJSKIE.

CZĘŚĆ IV.

PRAWA I INTERESY NIEMIEC POZA NIEMCAMI.

Dział I.

KOLONJE NIEMIECKIE.

Dział II.

CHINY.

Dział III.

SYJAM.

Dział IV.

LIBERJA.

Dział V

MAROKKO.

Dział VI.

EGIPT.

Dział VII.

TURCJA i BUŁGARJA.

Dział VIII.

SZANTUNG.

CZĘŚĆ V.

PRZEPISY DOTYCZĄCE WOJSKA, MARYNARKI I LOTNICTWA.

Dział I.

PRZEPISY DOTYCZĄCE WOJSKA.

Rozdział I.

LICZEBNOŚĆ I KADRY ARMJI NIEMIECKIEJ.

Rozdział II.

UZBROJENIE AMUNICJA I MATERJAŁ.

Rozdział III.

POBÓR I WYĆWICZENIE WOJSKOWE.

Rozdział IV.

FORTYFIKACJE.

Dział II.

PRZEPISY DOTYCZĄCE MARYNARKI.

Dział III.

PRZEPISY DOTYCZĄCE LOTNICTWA WOJSKOWEGO I MORSKIEGO.

Dział IV.

MIĘDZYSPRZYMIERZEŃCZE KOMISJE KONTROLI.

Dział V.

PRZEPISY OGÓLNE.

CZĘŚĆ VI.

JEŃCY WOJENNI I GROBY.

Dział I.

JEŃCY WOJENNI.

Dział II.

GROBY.

CZĘSC VII.

SANKCJE.

CZĘŚĆ VIII.

ODSZKODOWANIA.

Dział I.

PRZEPISY OGÓLNE.

Dział II.

POSTANOWIENIA SZCZEGÓŁOWE.

CZĘŚĆ IX.

PRZEPISY FINANSOWE.

CZĘŚĆ X.

PRZEPISY EKONOMICZNE.

Dział I.

STOSUNKI HANDLOWE.

Rozdział I.

URZĄDZENIE STOSUNKÓW HANDLOWYCH, OPŁATY I OGRANICZENIA CELNE.

Rozdział II.

PORZĄDEK ŻEGLUGI.

Rozdział III.

NIERZETELNA KONKURENCJA.

Rozdział IV.

TRAKTOWANIE OBYWATELI MOCARSTW SPRZYMIERZONYCH I STOWARZYSZONYCH.

Rozdział V.

PRZEPISY OGÓLNE.

Dział II.

TRAKTATY.

Dział III.

DŁUGI.

Dział IV.

MAJĄTKI, PRAWA I UDZIAŁY.

Dział V.

UMOWY, PRZEDAWNIENIA, ORZECZENIA SĄDOWE.

Dział VI.

MIESZANY TRYBUNAŁ ROZJEMCZY.

Dział VII.

WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA.

Dział VIII.

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE I UBEZPIECZENIA PAŃSTWOWE NA ODSTĄPIONYCH TERYTORJACH.

CZĘSC XI.

ŻEGLUGA POWIETRZNA.

CZĘŚĆ XII.

PORTY, DROGI WODNE I DROGI ŻELAZNE.

Dział I.

POSTANOWIENIA OGÓLNE.

Dział II.

ŻEGLUGA.

Rozdział I.

SWOBODA ŻEGLUGI.

Rozdział II.

WOLNE STREFY W PORTACH.

Rozdział III.

PRZEPISY TYCZĄCE SIĘ ELBY, ODRY, NIEMNA (RUSSSTROM-MEMEL-NIEMEN), I DUNAJU.

Rozdział IV.

PRZEPISY CO DO RENU I MOZELI.

Rozdział V.

PRZEPISY, ZAPEWNIAJĄCE PAŃSTWU CZESKO-SŁOWACKIEMU UŻYTKOWANIE PORTÓW PÓŁNOCNYCH.

Dział III.

DROGI ŻELAZNE.

Rozdział I.

PRZEPISY CO DO PRZEWOZU MIĘDZYNARODOWEGO.

Rozdział II.

TABOR RUCHOMY.

Rozdział III.

ODSTĄPIENIE LINJI KOLEJOWYCH.

Rozdział IV.

POSTANOWIENIA DOTYCZĄCE NIEKTÓRYCH LINJI KOLEJOWYCH.

Rozdział V.

POSTANOWIENIA PRZEJŚCIOWE.

Dział IV.

ROZSTRZYGANIE SPORÓW I REWIZJA STAŁYCH PRZEPISOW.

Dział V.

POSTANOWIENIA SPECJALNE.

Dział VI.

PRZEPISY CO DO KANAŁU KILOŃSKIEGO.