Rozdział 3 - Wymagania dla aparatów rentgenowskich - Szczegółowe warunki bezpiecznej pracy z aparatami rentgenowskimi o energii promieniowania do 300 keV stosowanymi w celach medycznych.

Dziennik Ustaw

Dz.U.2003.173.1681

Akt utracił moc

Wersja od: 6 października 2003 r.

Rozdział  3

Wymagania dla aparatów rentgenowskich

§  23.

1. Niedozwolone jest, z zastrzeżeniem ust. 2, stosowanie w diagnostyce medycznej aparatów rentgenowskich:

1) do prześwietleń bez toru wizyjnego lub cyfrowego zapisu obrazu radiologicznego;

2) półfalowych (jednopulsowych);

3) pełnofalowych (dwupulsowych);

4) mammograficznych bez generatora z przemianą częstotliwości i bez stolika z ruchomą kratką przeciwrozproszeniową;

5) mammograficznych, które przy zastosowaniu odległości ognisko lampy - detektor co najmniej:

a) 60 cm są wyposażone w lampy rentgenowskie o wymiarach dużego ogniska większych niż 0,3 mm x 0,3 mm,

b) 70 cm są wyposażone w lampy rentgenowskie o wymiarach dużego ogniska większych niż 0,4 mm x 0,4 mm.

2. Przepisów ust. 1 pkt 2 i 3 nie stosuje się do aparatów rentgenowskich stomatologicznych.

3. Przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do aparatów rentgenowskich przenośnych i jezdnych do zdjęć przyłóżkowych.

§  24.

1. Zabrania się stosowania nowo zainstalowanego zestawu rentgenowskiego bez przedstawienia terenowo właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu świadectw spełniania akceptacyjnych testów kontroli parametrów technicznych tego zestawu.

2. W trakcie stosowania zestaw rentgenowski musi posiadać aktualne świadectwa testów kontroli parametrów technicznych.

§ 25. Poszczególne elementy zestawów rentgenowskich są wykorzystywane zgodnie z ich konstrukcją i przeznaczeniem oraz z zachowaniem parametrów określonych przez producenta.

§  26.

1. Długość ruchomego przewodu z przyciskiem do zdalnego wyzwalania ekspozycji stosowanego w wyposażeniu aparatów, które w warunkach normalnego używania nie wymagają przebywania operatora w pobliżu pacjenta, musi zapewnić operatorowi możliwość sterowania aparatem z odległości co najmniej 2 m od ogniska lampy rentgenowskiej.

2. Długość przewodu, o którym mowa w ust. 1, lub bezprzewodowe sterowanie aparatem rentgenowskim powinny umożliwiać schronienie się obsługi za osłoną stałą lub parawanem. W przypadku braku takiej możliwości obsługa aparatu powinna używać środków ochrony indywidualnej, o których mowa w § 13 ust. 2 pkt 2.

§ 27. Diagnostyczne aparaty rentgenowskie do zdjęć są wyposażone w urządzenia sygnalizujące w sposób akustyczny lub optyczny wykonanie ekspozycji. Sygnalizacja powinna być słyszalna lub widoczna z miejsca uruchamiania wyzwalacza.

§  28.

1. Konstrukcja diagnostycznych aparatów rentgenowskich uniemożliwia w warunkach normalnej pracy zmniejszenie odległości pomiędzy ogniskiem lampy a powierzchnią ciała pacjenta odpowiednio dla:

1) aparatów do prześwietleń, z wyjątkiem aparatów stosowanych w chirurgii - poniżej 30 cm;

2) aparatów do prześwietleń stosowanych w chirurgii - poniżej 20 cm;

3) aparatów do zdjęć, włącznie z cefalometrią, z zastrzeżeniem pkt 4-10 - poniżej 45 cm;

4) zdjęć wykonywanych aparatem rentgenowskim jezdnym i przenośnym - poniżej 20 cm;

5) zdjęć wykonywanych podczas zabiegu chirurgicznego - poniżej 20 cm;

6) zdjęć mammograficznych z powiększeniem geometrycznym - poniżej 20 cm;

7) aparatów rentgenowskich stomatologicznych do zdjęć wewnątrzustnych pracujących przy napięciu do 60 kV - poniżej 10 cm;

8) aparatów rentgenowskich stomatologicznych do zdjęć wewnątrzustnych pracujących przy napięciu powyżej 60 kV - poniżej 20 cm;

9) aparatów rentgenowskich stomatologicznych do zdjęć z zewnętrznym receptorem obrazu - poniżej 6 cm;

10) aparatów rentgenowskich stomatologicznych do zdjęć panoramicznych - poniżej 15 cm.

2. Operator diagnostycznego aparatu rentgenowskiego posiadającego regulację odległości pomiędzy ogniskiem lampy a powierzchnią ciała pacjenta tak dobiera odległość optymalną, aby zapewnić obraz rentgenowski o wysokiej jakości diagnostycznej przy jednoczesnym otrzymaniu przez pacjenta jak najmniejszej dawki powierzchniowej promieniowania.

§  29.

1. W diagnostycznych aparatach rentgenowskich grubości pierwszej warstwy półchłonnej (połówkowej) nie mogą być mniejsze od wartości określonych w załączniku nr 3 do rozporządzenia.

2. Operator diagnostycznego aparatu rentgenowskiego, poprzez odpowiedni wybór wysokiego napięcia oraz grubość filtra dodatkowego, powinien dobierać grubość pierwszej warstwy półchłonnej stosownie do rodzaju wykonywanego badania, zgodnie z aktualną wiedzą w dziedzinie radiologii i diagnostyki obrazowej.

§  30.

1. Filtracja całkowita wiązki promieniowania pierwotnego w diagnostycznych aparatach rentgenowskich, z zastrzeżeniem ust. 2, wynikająca z zastosowania różnych materiałów umieszczonych na drodze wiązki promieniowania, powinna mieć grubość równoważną nie mniejszą, niż:

1) 2,5 mm aluminium (Al) - we wszystkich rodzajach zestawów rentgenowskich, z wyjątkiem wymienionych w pkt 2;

2) 1,5 mm aluminium (Al) - w aparatach rentgenowskich stomatologicznych pracujących przy napięciach na lampie rentgenowskiej do 70 kV.

2. Filtracja całkowita wiązki promieniowania pierwotnego w mammograficznych aparatach rentgenowskich pracujących przy napięciach na lampie rentgenowskiej do 50 kV powinna:

1) wynosić nie mniej niż 0,03 mm molibdenu (Mo) - dla aparatów wyposażonych w lampę z anodą molibdenową;

2) mieć taką grubość, aby dla aparatów wyposażonych w lampę z anodą z innego materiału niż molibden zapewniała spełnienie wymagań dla pierwszej warstwy półchłonnej określonych w załączniku nr 3 do rozporządzenia.

3. Informacje o grubości filtra okienka lampy rentgenowskiej i filtra kołpaka znajdują się na oznakowaniu kołpaka aparatu i w instrukcji obsługi aparatu.

4. Aparaty rentgenowskie, o których mowa w ust. 1, zapewniają możliwość dobierania grubości filtra dodatkowego w celu uzyskania pożądanej wartości pierwszej warstwy półchłonnej, przy czym:

1) kołpak aparatu rentgenowskiego jest wyposażony w komplet filtrów dodatkowych o różnych grubościach równoważnych, wyrażonych w mm aluminium (Al) lub miedzi (Cu);

2) każdy filtr jest oznakowany w sposób umożliwiający jego identyfikację;

3) montaż i demontaż filtru dodatkowego odbywa się bez użycia narzędzi;

4) opis sposobu wymiany i mocowania filtru dodatkowego znajduje się w instrukcji obsługi aparatu.

§ 31. W aparatach rentgenowskich do zdjęć oraz do zdjęć i prześwietleń wyposażonych w nastawne ograniczniki wiązki promieniowania (przysłony głębinowe) oraz w świetlny wskaźnik wielkości pola napromieniowania suma różnic między położeniem krawędzi pola napromieniowania i odpowiednich krawędzi pola oświetlanego wzdłuż każdej z dwóch głównych osi pola napromieniowania w płaszczyźnie pola oświetlanego nie przekracza 2 % odległości pomiędzy ogniskiem lampy a płaszczyzną pola oświetlanego.

§  32.

1. Diagnostyczne aparaty rentgenowskie posiadające możliwość regulacji wielkości pola napromieniania, w warunkach normalnego używania zapewniają, z zastrzeżeniem ust. 2, zgodność pomiędzy maksymalnym polem napromieniania a powierzchnią odbiornika obrazu.

2. Jeżeli pole napromieniania i powierzchnia odbiornika obrazu są prostokątne, to dopuszczalne odchylenia od zgodności, o której mowa w ust. 1, są następujące:

1) wzdłuż każdej z dwóch głównych osi powierzchni odbiornika obrazu suma różnic między położeniem krawędzi pola napromieniania i odpowiadającymi im krawędziami powierzchni odbiornika obrazu nie może przekraczać 3 % ustawionej odległości pomiędzy ogniskiem lampy a odbiornikiem obrazu, gdy płaszczyzna odbiornika obrazu jest prostopadła względem osi wiązki promieniowania;

2) suma różnic, o których mowa w pkt 1, obliczona dla obu osi nie może przekraczać 4 % ustawionej odległości pomiędzy ogniskiem lampy a odbiornikiem obrazu.

3. Jeżeli pole napromieniania jest prostokątne, a powierzchnia odbiornika obrazu jest kołowa, to pole napromieniania ani w swojej długości, ani w szerokości nie powinno przekraczać średnicy powierzchni czynnej odbiornika obrazu.

4. W aparatach rentgenowskich wykorzystywanych w czasie zabiegów chirurgicznych, o stałej odległości pomiędzy ogniskiem lampy a odbiornikiem obrazu oraz stosujących kołową wiązkę promieniowania o maksymalnej średnicy pola napromieniania 40 cm i prostokątną powierzchnię odbiornika obrazu - średnica pola napromieniania może przekraczać wymiar przekątnej powierzchni odbiornika obrazu nie więcej niż o 2 cm. Jeżeli można rozciągnąć wiązkę poza osłony przed promieniowaniem pierwotnym, ostrzeżenie o tym znajduje się w instrukcji obsługi aparatu.

5. W aparatach rentgenowskich mammograficznych przysłony wiązki promieniowania tak ograniczają wiązkę, aby:

1) nie przekraczała krawędzi blatu kompresora sutka od strony płaszczyzny klatki piersiowej więcej niż o 5 mm;

2) nie przekraczała krawędzi powierzchni odbiornika obrazu (podajnika kasety) przylegającej do płaszczyzny klatki piersiowej pacjentki więcej niż o 2 % odległości pomiędzy ogniskiem lampy a błoną; wiązka promieniowania nie może wyjść poza żadną z pozostałych trzech krawędzi powierzchni odbiornika obrazu.

§  33.

1. Świetlny wskaźnik wielkości pola napromieniania w diagnostycznych aparatach rentgenowskich zapewnia średnie natężenie oświetlenia pola nie mniejsze niż 100 lx (luxów) w płaszczyźnie prostopadłej do osi wiązki w odległości 1 m od ogniska lampy, lub w największej odległości pomiędzy ogniskiem a odbiornikiem obrazu, jeżeli odległość ta w typowych warunkach pracy jest mniejsza niż 1 m.

2. Kontrast, wyrażony jako stosunek natężenia oświetlenia w odległości 3 mm od krawędzi pola oświetlanego w kierunku środka pola do natężenia oświetlenia w odległości 3 mm od krawędzi pola oświetlanego w kierunku na zewnątrz pola, przy odległości od ogniska lampy określonej w ust. 1, wynosi:

1) nie mniej niż 3 - w przypadku aparatów przenośnych i jezdnych do zdjęć przyłóżkowych;

2) nie mniej niż 4 - w przypadku pozostałych aparatów.

§ 34. W aparatach rentgenowskich stomatologicznych do zdjęć:

1) punktowych wewnątrzustnych - średnica wiązki promieniowania w płaszczyźnie końca tubusa nie może przekraczać 6 cm;

2) punktowych zewnątrzustnych - średnica wiązki promieniowania w odległości 25 cm od ogniska lampy nie może przekraczać 6 cm;

3) pantomograficznych - wiązka promieniowania nie może padać poza powierzchnię odbiornika obrazu.

§  35.

1. Aparaty rentgenowskie stomatologiczne, z zastrzeżeniem ust. 2, pracują przy napięciu podawanym na lampę rentgenowską w zakresie od 50 kV do 125 kV.

2. Aparaty rentgenowskie stomatologiczne przeznaczone do:

1) zastosowania z użyciem wewnątrzustnego odbiornika obrazu pracują przy napięciu w zakresie od 50 kV do 90 kV;

2) badań cefalometrycznych pracują przy napięciu w zakresie od 60 kV do 125 kV.

§ 36. Maksymalny czas ekspozycji w aparatach rentgenowskich stomatologicznych do zdjęć punktowych nie może przekraczać 5 sekund.

§  37.

1. Zestawy rentgenowskie stosowane do prześwietleń są wyposażone:

1) we wskaźniki wartości natężenia prądu i napięcia na lampie rentgenowskiej;

2) w miernik czasu ekspozycji, który powoduje wyłączenie wysokiego napięcia na lampie rentgenowskiej po czasie nie dłuższym niż 10 minut, jeżeli wcześniej nie określono czasu dłuższego niż 10 minut, oraz który nie później niż po upływie każdych 5 minut prześwietlania i co najmniej na 30 sekund przed automatycznym wyłączeniem ekspozycji powoduje nadawanie sygnału dźwiękowego.

2. Zestawy rentgenowskie używane w radiologii interwencyjnej i zabiegowej, poza wyposażeniem, o którym mowa w ust. 1, są wyposażone w:

1) miernik wielkości ekspozycji (rejestrator dawki) umożliwiający ocenę narażenia pacjenta podczas badania;

2) fluoroskopię pulsacyjną;

3) układ zapamiętywania ostatniego obrazu.

§ 38. Moc dawki promieniowania rentgenowskiego na zewnętrznych ścianach ambulansu rentgenowskiego do wysokości 2,5 m od powierzchni ziemi nie przekracza 0,1 mGy/h (miligrejów na godzinę) przy maksymalnych parametrach pracy lampy i największej rozwartości przysłony oraz najczęściej stosowanym kierunku wiązki promieniowania.

§  39.

1. Aparaty rentgenowskie do fotofluorografii są wyposażone w kabiny ochronne, w których wyłącznik drzwiowy nie pozwala na włączenie wysokiego napięcia przy niezamkniętych drzwiach.

2. Osłony przed promieniowaniem pierwotnym i rozproszonym dla kabiny aparatu rentgenowskiego do fotofluorografii powinny być tak zaprojektowane i wykonane, aby operator otrzymywał dawkę promieniowania poniżej wartości limitu użytkowego określonego w projekcie pracowni bez używania środków ochrony indywidualnej.

3. Aparaty rentgenowskie do fotofluorografii mają w sposób widoczny zaznaczone położenie dolnej krawędzi wiązki promieniowania.

§  40.

1. Aparaty rentgenowskie do terapii powierzchniowej są wyposażone w komplety wymiennych tubusów i filtrów dodatkowych.

2. Oznaczenie grubości filtru dodatkowego, o którym mowa w ust. 1, jest widoczne po jego założeniu w uchwycie głowicy (kołpaka) i sygnalizowane na rozdzielnicy aparatu.

3. Aparaty, o których mowa w ust. 1, uniemożliwiają włączenie wysokiego napięcia bez założonego filtru dodatkowego.

4. Do celowego napromieniania promieniowaniem niefiltrowanym można stosować ramki bez filtru dodatkowego.

§ 41. W diagnostycznych zestawach rentgenowskich lampy rentgenowskie mogą być używane jedynie w kołpakach, głowicach lub w innych urządzeniach tak zabezpieczających przed promieniowaniem ubocznym, aby w odległości 1 m od ogniska, przy całkowicie zasłoniętym wylocie wiązki promieniowania oraz przy maksymalnym napięciu i maksymalnym obciążeniu lampy w czasie 1 godziny, moc dawki promieniowania nie przekraczała:

1) 0,25 mGy/h - dla aparatów rentgenowskich stomatologicznych do zdjęć wewnątrzustnych;

2) 1,0 mGy/h - dla wszystkich pozostałych rodzajów diagnostycznych aparatów rentgenowskich.

§ 42. W aparatach do terapii powierzchniowej lampy rentgenowskie mogą być używane jedynie w kołpakach, głowicach lub w innych urządzeniach tak zabezpieczających przed promieniowaniem ubocznym, aby przy całkowicie zasłoniętym wylocie wiązki promieniowania oraz przy maksymalnym napięciu i ciągłym obciążeniu lampy moc dawki promieniowania nie przekraczała:

1) 1 mGy/h w odległości 1 m od ogniska - dla aparatów terapeutycznych o napięciach do 100 kV, z wyjątkiem aparatów do terapii kontaktowej do 50 kV;

2) 1 mGy/h w odległości 5 cm od powierzchni obudowy lampy rentgenowskiej i ogranicznika wiązki - dla aparatów do terapii kontaktowej do 50 kV.