Opracowanie Planu zabezpieczenia potrzeb Sił Zbrojnych realizowanych przez przedsiębiorców

Dziennik Ustaw

Dz.U.2022.949

Akt obowiązujący

Wersja od: 4 maja 2022 r.

ROZPORZĄDZENIE

MINISTRA OBRONY NARODOWEJ

z dnia 22 kwietnia 2022 r.

w sprawie opracowania Planu zabezpieczenia potrzeb Sił Zbrojnych realizowanych przez przedsiębiorców

Na podstawie art. 653 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz. U. poz. 655) zarządza się, co następuje:

§ 1. Rozporządzenie określa:

1) sposób i tryb opracowywania Planu zabezpieczenia potrzeb Sił Zbrojnych realizowanych przez przedsiębiorców, aneksu do Planu oraz załączników do Planu lub aneksu do Planu, a także zawartość oraz strukturę tych dokumentów;

2) wzory dokumentów wykorzystywanych do opracowywania Planu.

§ 2. Użyte w rozporządzeniu określenia oznaczają:

1) ustawa - ustawę z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny;

2) Plan - Plan zabezpieczenia potrzeb Sił Zbrojnych realizowanych przez przedsiębiorców opracowywany na podstawie ustawy;

3) aneks - aneks do Planu zabezpieczenia potrzeb Sił Zbrojnych realizowanych przez przedsiębiorców opracowywany na podstawie ustawy;

4) sprzęt wojskowy (SpW) - wyposażenie specjalnie zaprojektowane lub zaadaptowane do potrzeb wojskowych i przeznaczone do użycia jako broń, amunicja, środki bojowe oraz zestawy remontowe;

5) Szef Sztabu Generalnego WP - Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego;

6) instytucja ekspercka - jednostkę organizacyjną resortu obrony narodowej właściwą w zakresie danego rodzaju SpW;

7) organ logistyczny - jednostkę organizacyjną resortu obrony narodowej właściwą w sprawach logistycznych danego rodzaju SpW;

8) potrzeby - potrzeby w zakresie dostaw i napraw SpW oraz dostaw środków bojowych i zestawów remontowych zgło szone dla trzech okresów planistycznych;

9) kooperacja - dostawę SpW lub świadczenie usług przez kooperanta na rzecz przedsiębiorcy, dla którego w części zadaniowej Planu określono zadanie w zakresie zabezpieczenia potrzeb Sił Zbrojnych lub służb specjalnych;

10) kooperant - innego przedsiębiorcę bezpośrednio współpracującego z przedsiębiorcą i przez niego wskazanego jako dostawca (usługodawca) realizujący kooperację. Za kooperanta nie uznaje się pośrednika handlowego działającego na rzecz przedsiębiorcy, na którego nałożone zostało zadanie w zakresie zabezpieczenia potrzeb Sił Zbrojnych lub służb specjalnych;

11) Siły Zbrojne - Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej;

12) Jednolity Indeks Materiałowy (JIM) - kod alfanumeryczny jednoznacznie identyfikujący wyrób lub jego element (bez danych produkcyjnych) stosowany w resorcie obrony narodowej;

13) zamiennik - sprzęt wojskowy lub wyposażenie, w tym części zamienne o pożądanej przez użytkownika jakości wykonania i parametrach taktyczno-technicznych pozwalających na jego użytkowanie w przypadku zastąpienia zgłoszonej potrzeby.

§ 3. Opracowanie Planu lub aneksu obejmuje czynności wymienione w § 4, § 6-8, § 10-12 oraz:

1) zbieranie danych do Planu lub aneksu, ich analizę i weryfikację;

2) prowadzenie i archiwizowanie bazy danych do Planu lub aneksu w zakresie potrzeb i możliwości produkcyjno-usługowych przedsiębiorców objętych Planem lub aneksem;

3) ocenę stopnia zabezpieczenia potrzeb ujętych w Planie lub aneksie;

4) aktualizację Planu.

§ 4. Potrzeby do Planu lub aneksu są określane i zgłaszane przez:

1) Szefa Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych za Siły Zbrojne w uzgodnieniu z komórkami i jednostkami organizacyjnymi będącymi instytucjami eksperckimi oraz organami logistycznymi;

2) Ministra Koordynatora Służb Specjalnych w zakresie potrzeb służb specjalnych w przypadku akceptacji przez Ministra Obrony Narodowej wniosku, o którym mowa w art. 652 ust. 1 ustawy.

§ 5. W opracowaniu potrzeb do Planu lub aneksu wykorzystuje się wzory dokumentów określone w załącznikach do rozporządzenia, uwzględniając poniższe kwestie:

1) potrzeby planuje się dla trzech okresów planistycznych: I miesiąca, I kwartału i roku;

2) asortyment i wielkość potrzeb określa się zgodnie z przepisami resortu obrony narodowej i służb specjalnych, z uwzględnieniem przeprowadzonej analizy i szacowania ryzyka realizacji zadań w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub w czasie wojny;

3) w potrzebach zgłaszanych do Planu lub aneksu ujmuje się typy SpW znajdującego się na wyposażeniu Sił Zbrojnych lub służb specjalnych oraz jego zamienniki;

4) w potrzebach zgłaszanych do Planu lub aneksu nie ujmuje się SpW występującego w ilościach jednostkowych;

5) na zabezpieczenie potrzeb w zakresie dostaw proponuje się odpowiednie zamienniki dla SpW:

a) już nieprodukowanego a będącego niezbędnym dla Sił Zbrojnych lub służb specjalnych,

b) którego wznowienie dostaw jest niemożliwe lub niecelowe,

c) pochodzącego z importu,

d) którego na etapie planowania nie ma możliwości zabezpieczenia;

6) w zakresie sprzętu powszechnego użytku (tylko środki transportowe i maszyny) do Planu lub aneksu zgłasza się tylko te typy sprzętu, które nie są możliwe do pozyskania w ramach świadczeń rzeczowych;

7) ilościowe potrzeby dotyczące dostaw środków bojowych należy zaokrąglać w górę do pełnych opakowań;

8) potrzeby dotyczące dostaw zestawów remontowych przesyła się wraz z wykazami wyposażenia zestawów.

§ 6. Organy oraz jednostki organizacyjne, o których mowa w § 4, w terminie do dnia 15 kwietnia opracowują i przekazują do Szefa Sztabu Generalnego WP, na nośniku elektronicznym w formie edytowalnej oraz w postaci wydruku, zestawienia:

1) potrzeb Sił Zbrojnych lub służb specjalnych w zakresie dostaw SpW, środków bojowych, zestawów remontowych i napraw SpW zgłaszanych do Planu - którego wzór jest określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia;

2) ramowych zakresów napraw sprzętu wojskowego w warunkach zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub w czasie wojny - którego wzór jest określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia;

3) wykazów wyposażenia zestawów remontowych.

§ 7. Szef Sztabu Generalnego WP w terminie do dnia 15 maja opracowuje i przekazuje do komórki organizacyjnej w Ministerstwie Obrony Narodowej, w której kompetencjach znajduje się organizowanie i nadzór nad zadaniami realizowanymi przez przedsiębiorców na rzecz Sił Zbrojnych (sporządzone na nośniku elektronicznym w formie edytowalnej oraz w postaci wydruku) zestawienia:

1) zbiorczych potrzeb Sił Zbrojnych lub służb specjalnych w zakresie dostaw SpW, środków bojowych, zestawów remontowych i napraw SpW zgłoszonych do Planu - którego wzór jest określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia;

2) ramowych zakresów napraw sprzętu wojskowego w warunkach zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub w czasie wojny - którego wzór jest określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia;

3) wykazów wyposażenia zestawów remontowych.

§ 8. Komórka organizacyjna w Ministerstwie Obrony Narodowej, w której kompetencjach znajduje się organizowanie i nadzór nad zadaniami realizowanymi przez przedsiębiorców na rzecz Sił Zbrojnych, w ramach opracowania Planu lub aneksu:

1) przekazuje niezbędne informacje przedsiębiorcom właściwym ze względu na rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej celem przeprowadzenia przez przedsiębiorców analizy możliwości realizacji dostaw SpW, środków bojowych, zestawów remontowych i napraw SpW, zgłoszonych jako potrzeby do Planu lub aneksu;

2) na podstawie danych z analizy, o której mowa w pkt 1, dokonuje oceny możliwości lokowania zadań do ujęcia w Planie lub aneksie i przesyła, sporządzone na nośniku elektronicznym w formie edytowalnej oraz w postaci wydruku, w terminie do dnia 31 sierpnia, do Szefa Sztabu Generalnego WP:

a) zestawienia zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców w zakresie zabezpieczenia potrzeb Sił Zbrojnych lub służb specjalnych dotyczących dostaw SpW, środków bojowych, zestawów remontowych i napraw SpW - którego wzór jest określony w załączniku nr 4 do rozporządzenia,

b) zestawienia zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców i kooperantów w zakresie zabezpieczenia potrzeb Sił Zbrojnych lub służb specjalnych dotyczących dostaw SpW, środków bojowych, zestawów remontowych i napraw SpW - którego wzór jest określony w załączniku nr 5 do rozporządzenia,

c) wykaz surowców lub materiałów niezbędnych do zabezpieczenia realizacji zadań przez przedsiębiorców w zakresie dostaw SpW, środków bojowych, zestawów remontowych i napraw SpW po uruchomieniu Planu - którego wzór jest określony w załączniku nr 6 do rozporządzenia,

d) zestawienie możliwości produkcyjno-usługowych przedsiębiorców ujętych w Planie - którego wzór jest określony w załączniku nr 7 do rozporządzenia;

3) w zestawieniach, o których mowa w pkt 2 lit. a oraz b, uwzględniając konieczność dywersyfikacji wykonania zadań oraz w przypadku deklaracji przez przedsiębiorców możliwości realizacji tych samych zadań, wskazuje propozycje ich wykonawców według następujących priorytetów:

a) przedsiębiorca ujęty w wykazie jednostek przewidzianych do militaryzacji i posiadający etat jednostki zmilitaryzowanej,

b) przedsiębiorca ujęty w wykazie jednostek przewidzianych do militaryzacji, ale nieposiadający etatu jednostki zmilitaryzowanej,

c) przedsiębiorca realizujący zadania na podstawie bieżących umów w strukturze czasu pokoju w okresie poprzedzającym opracowanie Planu lub aneksu,

d) przedsiębiorca proponujący niższą cenę.

§ 9. Prowadzona przez przedsiębiorców analiza możliwości realizacji dostaw SpW, środków bojowych, zestawów remontowych i napraw SpW, zgłoszonych jako potrzeby do Planu lub aneksu, o której mowa w § 8 pkt 1, uwzględnia:

1) uwarunkowania i ograniczenia funkcjonowania w warunkach zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny mające wpływ na posiadane zdolności produkcyjno-usługowe;

2) posiadanie zorganizowanego i utrzymywanego w sprawności łańcucha dostaw materiałów (podzespołów, części i innych) niezbędnych do realizacji przewidzianych zadań, zapewniającego także dostawy surowców;

3) posiadanie aktualnej dokumentacji, która stanowi podstawę do wyliczeń pracochłonności oraz prawa dysponowania dokumentacją dotyczącą realizacji przez przedsiębiorcę zadań wynikających z Planu lub aneksu;

4) konieczność przedstawienia przez wykonawców zadań (także pozyskania od kooperantów) wykazu jednostkowej pracochłonności zadań, którego wzór jest określony w załączniku nr 8 do rozporządzenia, uzgodnionego z uprawnionym przedstawicielem jednostki organizacyjnej resortu obrony narodowej właściwej w zakresie nadzorowania jakości wykonania wyrobów obronnych, o którym mowa w art. 659 ust. 10 pkt 4 ustawy;

5) dane wynikające z objęcia przedsiębiorcy militaryzacją mające bezpośredni wpływ na określenie maksymalnego poziomu możliwości produkcyjno-usługowych;

6) stan realizacji bieżących zamówień - w przypadku występowania opóźnień w realizacji zawartych umów nie powinno się składać deklaracji do wykonania zadania w tym zakresie.

§ 10. Przedsiębiorca przygotowuje i przesyła w terminie do dnia 12 sierpnia wyniki analizy, o której mowa w § 8 pkt 1, do komórki organizacyjnej w Ministerstwie Obrony Narodowej, w której kompetencjach znajduje się organizowanie zadań i nadzór nad zadaniami realizowanymi przez przedsiębiorców na rzecz Sił Zbrojnych w formie określonej przez tą komórkę.

§ 11. Szef Sztabu Generalnego WP, na podstawie danych i informacji otrzymanych w trybie określonym w § 8 w terminie do dnia 15 października:

1) opracowuje:

a) zbiorcze zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców w zakresie zabezpieczenia potrzeb Sił Zbrojnych lub służb specjalnych dotyczących dostaw SpW, środków bojowych, zestawów remontowych i napraw SpW w ramach Planu - którego wzór jest określony w załączniku nr 9 do rozporządzenia,

b) zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców i kooperantów w zakresie zabezpieczenia potrzeb Sił Zbrojnych lub służb specjalnych dotyczących dostaw SpW, środków bojowych, zestawów remontowych i napraw SpW w ramach Planu - którego wzór jest określony w załączniku nr 5 do rozporządzenia;

2) przeprowadza analizę stopnia zabezpieczenia potrzeb zgłoszonych do Planu, uwzględniającą możliwości ulokowania zadań wskazanych w zestawieniach, o których mowa w pkt 1;

3) opracowuje zbiorczy wykaz surowców i materiałów niezbędnych do zabezpieczenia realizacji zadań produkcji lub napraw po uruchomieniu Planu - którego wzór jest określony w załączniku nr 10 do rozporządzenia.

§  12. 

1. Szef Sztabu Generalnego WP w terminie do dnia 31 października, na podstawie danych, o których mowa w § 4-11, sporządza projekt Planu lub aneksu.

2. Plan lub aneks obejmuje:

1) informacje ogólne na temat Planu;

2) część główną, opracowaną na podstawie materiałów i informacji, o których mowa w § 8-11, w skład której wchodzą:

a) zestawienia zadań, możliwych do nałożenia na przedsiębiorców w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących dostaw SpW, środków bojowych, zestawów remontowych i napraw SpW,

b) zestawienia zadań, możliwych do nałożenia na przedsiębiorców i kooperantów w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących dostaw SpW, środków bojowych, zestawów remontowych i napraw SpW,

c) wykaz surowców i materiałów niezbędnych do zabezpieczenia realizacji zadań produkcji lub napraw po uruchomieniu Planu lub aneksu w ramach rezerw strategicznych, o którym mowa w § 11 pkt 3,

d) możliwości produkcyjno-usługowe przedsiębiorców objętych Planem,

e) wykaz kooperantów i podwykonawców, z podziałem na zagranicznych i krajowych;

3) wnioski końcowe.

3. Budowa Planu jest określona w załączniku nr 11 do rozporządzenia.

4. Szef Sztabu Generalnego WP w terminie do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego okres objęty Planem:

1) przeprowadza proces uzgodnień projektu Planu lub aneksu z komórkami organizacyjnymi i jednostkami organizacyjnymi biorącymi udział w jego opracowaniu;

2) przekazuje uzgodniony projekt Planu lub aneksu Ministrowi Obrony Narodowej;

3) przekazuje Ministrowi Obrony Narodowej zestawienia nieulokowanych w Planie potrzeb w zakresie dostaw SpW, środków bojowych, zestawów remontowych i napraw SpW.

§ 13. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia.

ZAŁĄCZNIKI

ZAŁĄCZNIK Nr  1

WZÓR

POTRZEBY SIŁ ZBROJNYCH / SŁUŻB SPECJALNYCH* W ZAKRESIE ....................... ZGŁASZANYCH DO PLANU ZABEZPIECZENIA POTRZEB SIŁ ZBROJNYCH REALIZOWANYCH PRZEZ PRZEDSIĘBIORCÓW NA LATA ................

wzór

ZAŁĄCZNIK Nr  2

WZÓR

RAMOWY ZAKRES NAPRAWY SPRZĘTU WOJSKOWEGO W WARUNKACH ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA LUB W CZASIE WOJNY

wzór

ZAŁĄCZNIK Nr  3

WZÓR

ZBIORCZE POTRZEBY SIŁ ZBROJNYCH / SŁUŻB SPECJALNYCH* W ZAKRESIE ................. ZGŁOSZONYCH DO PLANU ZABEZPIECZENIA POTRZEB SIŁ ZBROJNYCH REALIZOWANYCH PRZEZ PRZEDSIĘBIORCÓW NA LATA ..........................

wzór

ZAŁĄCZNIK Nr  4

WZÓR

ZESTAWIENIE ZADAŃ MOŻLIWYCH DO NAŁOŻENIA NA PRZEDSIĘBIORCÓW W ZAKRESIE ZABEZPIECZENIA POTRZEB SIŁ ZBROJNYCH / SŁUŻB SPECJALNYCH* DOTYCZĄCYCH ...........................

wzór

ZAŁĄCZNIK Nr  5

WZÓR

ZESTAWIENIE ZADAŃ MOŻLIWYCH DO NAŁOŻENIA NA PRZEDSIĘBIORCÓW I KOOPERANTÓW W ZAKRESIE ZABEZPIECZENIA POTRZEB SIŁ ZBROJNYCH / SŁUŻB SPECJALNYCH* DOTYCZĄCYCH ............................................................

wzór

ZAŁĄCZNIK Nr  6

WZÓR

WYKAZ SUROWCÓW LUB MATERIAŁÓW NIEZBĘDNYCH DO ZABEZPIECZENIA REALIZACJI DOSTAW SpW, ŚRODKÓW BOJOWYCH, ZESTAWÓW REMONTOWYCH I NAPRAW SpW NA POTRZEBY SIŁ ZBROJNYCH / SŁUŻB SPECJALNYCH* PO URUCHOMIENIU PLANU ZABEZPIECZENIA POTRZEB SIŁ ZBROJNYCH REALIZOWANYCH PRZEZ PRZEDSIĘBIORCÓW DLA PRZEDSIĘBIORCY .........................

wzór

ZAŁĄCZNIK Nr  7

WZÓR

ZESTAWIENIE MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNO-USŁUGOWYCH PRZEDSIĘBIORCÓW UJĘTYCH W PLANIE ZABEZPIECZENIA POTRZEB SIŁ ZBROJNYCH REALIZOWANYCH PRZEZ PRZEDSIĘBIORCÓW DLA SIŁ ZBROJNYCH / SŁUŻB SPECJALNYCH* NA LATA ..................

wzór

ZAŁĄCZNIK Nr  8

WZÓR

WYKAZ JEDNOSTKOWEJ PRACOCHŁONNOŚCI ZADAŃ

wzór

ZAŁĄCZNIK Nr  9

WZÓR

ZBIORCZE ZESTAWIENIE ZADAŃ MOŻLIWYCH DO NAŁOŻENIA NA PRZEDSIĘBIORCÓW W ZAKRESIE ZABEZPIECZENIA POTRZEB SIŁ ZBROJNYCH / SŁUŻB SPECJALNYCH* DOTYCZĄCYCH ....................... W RAMACH PLANU ZABEZPIECZENIA POTRZEB SIŁ ZBROJNYCH NA LATA ...............

wzór

ZAŁĄCZNIK Nr  10

WZÓR

ZBIORCZY WYKAZ SUROWCÓW I MATERIAŁÓW NIEZBĘDNYCH DO ZABEZPIECZENIA REALIZACJI ZADAŃ PRODUKCJI LUB NAPRAW PO URUCHOMIENIU PLANU ZABEZPIECZENIA POTRZEB SIŁ ZBROJNYCH REALIZOWANYCH PRZEZ PRZEDSIĘBIORCÓW NA OKRES JEDNEGO MIESIĄCA DLA SIŁ ZBROJNYCH / SŁUŻB SPECJALNYCH* W RAMACH REZERW STRATEGICZNYCH

wzór

ZAŁĄCZNIK Nr  11

BUDOWA PLANU ZABEZPIECZENIA POTRZEB SIŁ ZBROJNYCH REALIZOWANYCH PRZEZ PRZEDSIĘBIORCÓW

1. Informacje ogólne na temat Planu

2. Część główna

2.1. Zabezpieczenie potrzeb Sił Zbrojnych

2.1.1. Zbiorcze zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących dostaw SpW w ramach Planu.

2.1.2. Zbiorcze zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących dostaw środków bojowych w ramach Planu.

2.1.3. Zbiorcze zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących dostaw zestawów remontowych w ramach Planu.

2.1.4. Zbiorcze zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących napraw SpW w ramach Planu.

2.1.5. Zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców i kooperantów w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących dostaw SpW.

2.1.6. Zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców i kooperantów w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących dostaw środków bojowych.

2.1.7. Zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców i kooperantów w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących dostaw zestawów remontowych.

2.1.8. Zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców i kooperantów w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących napraw SpW.

2.2. Zabezpieczenie potrzeb służb specjalnych

2.2.1. Zbiorcze zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących dostaw SpW w ramach Planu.

2.2.2. Zbiorcze zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców w zakresie zabezpieczenia potrzeb dostaw dotyczących środków bojowych w ramach Planu.

2.2.3. Zbiorcze zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących dostaw zestawów remontowych w ramach Planu.

2.2.4. Zbiorcze zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących napraw SpW w ramach Planu.

2.2.5. Zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców i kooperantów w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących dostaw SpW.

2.2.6. Zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców i kooperantów w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących dostaw środków bojowych.

2.2.7. Zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców i kooperantów w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących dostaw zestawów remontowych.

2.2.8. Zestawienie zadań możliwych do nałożenia na przedsiębiorców i kooperantów w zakresie zabezpieczenia potrzeb dotyczących napraw SpW.

2.3. Wykaz surowców i materiałów niezbędnych do zabezpieczenia realizacji zadań produkcji lub napraw po uruchomieniu Planu lub aneksu w ramach rezerw strategicznych.

2.4. Możliwości produkcyjno-usługowe przedsiębiorców objętych Planem.

2.5. Wykaz kooperantów i podwykonawców krajowych.

2.6. Wykaz kooperantów i podwykonawców zagranicznych.

3. Wnioski końcowe