Legalne jednostki miar.

Dziennik Ustaw

Dz.U.2006.225.1638

Akt utracił moc

Wersja od: 22 stycznia 2010 r.

ROZPORZĄDZENIE

RADY MINISTRÓW

z dnia 30 listopada 2006 r.

w sprawie legalnych jednostek miar ¹

Na podstawie art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 11 maja 2001 r. - Prawo o miarach (Dz. U. z 2004 r. Nr 243, poz. 2441, z 2005 r. Nr 163, poz. 1362 i Nr 180, poz. 1494 oraz z 2006 r. Nr 170, poz. 1217) zarządza się, co następuje:

§ 1. Rozporządzenie określa:

1) nazwy, definicje i oznaczenia legalnych jednostek miar, zwanych dalej "jednostkami miar";

2) legalne jednostki miar nienależące do Międzynarodowego Układu Jednostek Miar (SI), które mogą być stosowane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zwane dalej "jednostkami dopuszczonymi";

3) przedrostki i ich oznaczenia przeznaczone do tworzenia dziesiętnych podwielokrotności i wielokrotności legalnych jednostek miar;

4) zasady pisowni oznaczeń legalnych jednostek miar.

§ 2. Jednostki miar będące jednostkami podstawowymi Międzynarodowego Układu Jednostek Miar (SI), zwane dalej "jednostkami podstawowymi SI", mają następujące nazwy i oznaczenia:

1) metr określający jednostkę długości o oznaczeniu "m";

2) kilogram określający jednostkę masy o oznaczeniu "kg";

3) sekunda określająca jednostkę czasu o oznaczeniu "s";

4) amper określający jednostkę prądu elektrycznego o oznaczeniu "A";

5) kelwin określający jednostkę temperatury termodynamicznej o oznaczeniu "K";

6) mol określający jednostkę liczności materii o oznaczeniu "mol";

7) kandela określająca jednostkę światłości o oznaczeniu "cd".

§ 3. Jednostki podstawowe SI oznaczają:

1) metr - długość drogi przebytej w próżni przez światło w czasie 1/299.792.458 sekundy;

2) kilogram - jednostkę masy, która jest równa masie międzynarodowego prototypu kilograma przechowywanego w Międzynarodowym Biurze Miar w Sèvres;

3) sekunda - czas równy 9.192.631.770 okresom promieniowania odpowiadającego przejściu między dwoma nadsubtelnymi poziomami stanu podstawowego atomu cezu 133;

4) amper - prąd elektryczny niezmieniający się, który, płynąc w dwóch równoległych prostoliniowych, nieskończenie długich przewodach o przekroju kołowym znikomo małym, umieszczonych w próżni w odległości 1 metra od siebie, wywołałby między tymi przewodami siłę 2 · 10^-7 niutona na każdy metr długości;

5) 2 kelwin - 1/273,16 część temperatury termodynamicznej punktu potrójnego wody, której skład izotopowy charakteryzuje się następującymi stosunkami liczności materii: 0,00015576 mola²H na jeden mol¹H, 0,0003799 mola¹⁷O na jeden mol¹⁶O i 0,0020052 mola¹⁸O na jeden mol¹⁶O;

6) mol - liczność materii układu zawierającego liczbę cząstek równą liczbie atomów w masie 0,012 kilograma węgla 12; przy stosowaniu mola należy określić rodzaj cząstek, którymi mogą być: atomy, cząsteczki, jony, elektrony, inne cząstki lub określone zespoły takich cząstek;

7) kandela - światłość źródła emitującego w określonym kierunku promieniowanie monochromatyczne o częstotliwości 540 · 10¹² herców i o natężeniu promieniowania w tym kierunku równym 1/683 wata na steradian.

§  4.

1. Nazwy, definicje i oznaczenia jednostek miar, będących jednostkami pochodnymi o nazwach i oznaczeniach specjalnych należącymi do Międzynarodowego Układu Jednostek Miar (SI), określa załącznik nr 1 do rozporządzenia.

2. Złożone nazwy i oznaczenia jednostek pochodnych SI, niebędące jednostkami pochodnymi o nazwach i oznaczeniach specjalnych, o których mowa w ust. 1, podaje się w postaci wyrażeń utworzonych z odpowiednich oznaczeń lub nazw jednostek podstawowych SI lub jednostek pochodnych SI.

§ 5. Wykaz jednostek dopuszczonych oraz ich nazwy, definicje i oznaczenia określa załącznik nr 2 do rozporządzenia.

§  6.

1. Nazwy i oznaczenia przedrostków wyrażających mnożniki dziesiętne służące do tworzenia dziesiętnych podwielokrotności i wielokrotności jednostek miar, z zastrzeżeniem § 8, określa załącznik nr 3 do rozporządzenia.

2. 3 Przedrostków nie stosuje się w przypadku jednostek następujących wielkości:

1) kąt płaski i kąt bryłowy - jedność (1);

2) kąt płaski - obrót, stopień (°), minuta ('), sekunda (");

3) czas - minuta (min), godzina (h), doba (d);

4) ciśnienie krwi oraz ciśnienie innych płynów ustrojowych - milimetr słupa rtęci (mmHg).

§  7.

1. Tworzenie dziesiętnych podwielokrotności i wielokrotności zarówno przy użyciu nazw, jak i oznaczeń, odbywa się w następujący sposób:

1) przed nazwą (oznaczeniem) jednostki miary umieszcza się, bez przerwy oddzielającej lub jakiegokolwiek innego znaku, nazwę (oznaczenie) przedrostka;

2) do nazwy (oznaczenia) jednostki miary dołącza się tylko jedną nazwę (oznaczenie) przedrostka;

3) dziesiętne podwielokrotności i wielokrotności kilograma wyraża się przez dołączenie odpowiednio:

a) nazwy przedrostka do nazwy "gram",

b) oznaczenia przedrostka do oznaczenia "g";

4) mnożnik wyrażony nazwą (oznaczeniem) przedrostka odnosi się do jednostki miary w pierwszej potędze;

5) wykładnik potęgowy odnoszący się do jednostki miary dotyczy również mnożnika wyrażanego nazwą (oznaczeniem) przedrostka, dołączoną do nazwy (oznaczenia) jednostki miary.

2. Oznaczenia i nazwy dziesiętnych podwielokrotności i wielokrotności utworzone zgodnie z zasadami, o których mowa w ust. 1, mogą być użyte do budowy złożonych nazw i oznaczeń jednostek miar.

§  8.

1. Do wyrażania jednostki miary stosuje się oznaczenie jednostki lub jej nazwę.

2. Do wyrażania bezwymiarowej jednostki pochodnej SI stosuje się nazwę "jedność" i oznaczenie "1".

3. Przy stosowaniu jednostki jedność (1) nie dopisuje się wyrazu "jedność" ani oznaczenia "1" po wartości wielkości.

§ 9. Dla jednostek pochodnych SI kąta płaskiego i kąta bryłowego można stosować odpowiednio nazwy (oznaczenia) specjalne:

1) radian (rad) albo jedność (1);

2) steradian (sr) albo jedność (1).

§ 10. Nazwy i oznaczenia złożone jednostek dopuszczonych podaje się w postaci wyrażeń utworzonych odpowiednio z nazw lub oznaczeń jednostek podstawowych bądź jednostek pochodnych SI lub jednostek dopuszczonych.

§ 11. Do nazw i oznaczeń jednostek miar nie można dołączać żadnych dodatkowych wyrazów, wskaźników bądź liter, poza określonymi w rozporządzeniu.

§  12.

1. Oznaczenie jednostki miary pisze się bez kropki na końcu, a w druku - czcionką prostą.

2. W oznaczeniu jednostki miary nie uwzględnia się liczby mnogiej.

§ 13. Oznaczenia jednostek miar złożonych, tworzonych jako ilorazy jednostek miar, można wyrażać:

1) w postaci ułamka zwykłego z kreską ułamkową skośną; wówczas mianownik zawierający więcej niż jedno oznaczenie jednostki miary ujmuje się w nawias;

2) w postaci zwykłego ułamka z kreską ułamkową poziomą;

3) w postaci iloczynu potęg jednostek miar.

§  14.

1. Oznaczenia jednostek miar złożonych, tworzonych jako iloczyny jednostek miar, można zapisać:

1) stosując znak mnożenia, w postaci kropki umieszczanej w połowie wysokości wiersza, pomiędzy oznaczeniami jednostek miar tworzących jednostkę złożoną;

2) oddzielając oznaczenia jednostek miar pojedynczym odstępem.

2. W uzasadnionych przypadkach, a w szczególności w maszynopisach, dopuszcza się pisanie kropki na dole wiersza.

§ 15. Oznaczenia jednostek miar, których budowa lub pisownia nie odpowiada zasadom, o których mowa w § 11-14, są następujące:

1) °C - stopień Celsjusza;

2) eV - elektronowolt;

3) ° - stopień;

4) ' - minuta;

5) " - sekunda;

6) mmHg - milimetr słupa rtęci;

7) Wh - watogodzina;

8) varh - warogodzina;

9) Ah - amperogodzina;

10) VA - woltoamper.

§ 16. 4 (uchylony).

§  17.

1. Nazwę jednostki miary pisze się małą literą, jeżeli ogólne reguły pisowni polskiej nie stanowią inaczej, a w druku - czcionką prostą.

2. Nazwy jednostek miar odmienia się według zasad deklinacji polskiej.

§  18.

1. Nazwy proste jednostek miar występujące w nazwie złożonej łączy się za pomocą łączników wyrażających odpowiednio mnożenie lub dzielenie.

2. Dzielenie w nazwie wyrażającej iloraz jednostek miar przedstawia się za pomocą przyimka "na".

3. Mnożenie w nazwie wyrażającej iloczyn jednostek miar lub w części nazwy stanowiącej licznik ułamka wyraża się przez dodanie litery "o" jako łącznika międzywyrazowego lub "razy", przy czym łącznik "razy" stosuje się wtedy, gdy zastosowanie łącznika "o" prowadzi do niejednoznaczności lub nie jest pożądane ze względów fonetycznych, oraz wtedy, gdy część nazwy stanowiącej licznik ułamka nie występuje jako nazwa samodzielna.

4. Mnożenie występujące po dzieleniu, tj. w mianowniku ułamka, wyraża się przez:

1) "i", gdy poprzedza ostatnią nazwę prostą występującą w nazwie złożonej, w tym gdy w mianowniku występują tylko dwie nazwy proste jednostek miar;

2) "," (przecinek) rozdzielający kolejne nazwy proste występujące w mianowniku, z wyjątkiem przypadku, o którym mowa w pkt 1;

3) "o", gdy przez zastosowanie tego łącznika uzyskuje się złożoną nazwę jednostki miary utworzoną zgodnie z zasadą, o której mowa w ust. 2.

§ 19. Dopuszcza się do stosowania jednostkę miary dawki ekspozycyjnej promieniowania X i γ o nazwie "rentgen" i oznaczeniu R odpowiadającą 2,58 · 10^-4 C · kg^-1, wyłącznie w odniesieniu do przyrządów pomiarowych dopuszczonych do obrotu lub użytkowania przed dniem 23 kwietnia 2003 r.

§ 20. Traci moc rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 maja 2003 r. w sprawie legalnych jednostek miar (Dz. U. Nr 103, poz. 954).

§ 21. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. ⁵

ZAŁĄCZNIKI

ZAŁĄCZNIK Nr  1

  ⁶ NAZWY, DEFINICJE I OZNACZENIA LEGALNYCH JEDNOSTEK MIAR, BĘDĄCYCH JEDNOSTKAMI POCHODNYMI O NAZWACH I OZNACZENIACH SPECJALNYCH NALEŻĄCYMI DO MIĘDZYNARODOWEGO UKŁADU JEDNOSTEK MIAR (SI)

Lp.		Wielkość		Jednostka miary		Definicja	Wyrażenie w jednostkach podstawowych SI
				nazwa	oznaczenie
1		2		3	4	5	6
1		Kąt płaski		radian	rad	1 rad = 1 m/1 m = 1	m·m^-1
2		Kąt bryłowy		steradian	sr	1 sr = 1 m^2/1 m^2= 1	m^2·m^-2
3		Częstotliwość		herc	Hz	1 Hz = 1/1 s	s^-1
4		Siła		niuton	N	1 N = 1 kg · 1 m/1 s^2	m·kg·s^-2
5		Ciśnienie, naprężenie		paskal	Pa	1 Pa = 1 N/1 m^2	m^-1·kg·s^-2
6		Energia, praca, energia cieplna		dżul	J	1 J = 1 N·1 m	m^2·kg·s^-2
7		Moc, moc promieniowania		wat	W	1 W = 1 J/1 s	m^2·kg·s^-3
8		Ilość elektryczności, ładunek elektryczny		kulomb	C	1 C = 1 A · 1 s	s·A
9		Potencjał elektryczny, różnica potencjałów, napięcie elektryczne, siła elektromotoryczna		wolt	V	1 V = 1 W/1 A	m^2·kg·s^-3·A^-1
10		Pojemność elektryczna		farad	F	1 F = 1 C/1 V	m^-2·kg^-1·s^4·A^2
11		Rezystancja, opór elektryczny		om	Ω	1 Ω = 1 V/1 A	m^2·kg·s^-3·A^-2
12	Konduktancja		simens		S	1 S = 1 Ω^-1	m^-2·kg^-1·s^3·A^2
13	Strumień magnetyczny		weber		Wb	1 Wb = 1 V·1 s	m^2·kg·s^-2·A^-1
14	Indukcja magnetyczna		tesla		T	1 T = 1 Wb/1 m^2	kg·s^-2·A^-1
15	Indukcyjność		henr		H	1 H = 1 V·1 s/1 A	m^2·kg·s^-2·A^-2
16	Temperatura Celsjusza		stopień Celsjusza		°C	1 °C = 1 K *	K
17	Strumień świetlny		lumen		lm	1 lm = 1 cd · 1 sr	cd·m^2·m^2
18	Natężenie oświetlenia		luks		lx	1 lx = 1 lm/1 m^2	m^-2·cd
19	Aktywność (radionuklidu)		bekerel		Bq	1 Bq = 1/1 s	s^-1
20	Dawka pochłonięta, energia przekazana właściwa, kerma, wskaźnik dawki pochłoniętej		grej		Gy	1 Gy = 1 J/1 kg	m^2·s^-2
21	Równoważnik dawki pochłoniętej		siwert		Sv	1 Sv = 1 J/1 kg	m^2·s^-2
22	Aktywność katalityczna		katal		kat	1 kat = 1 mol/1 s	mol·s^-1

* Stopień Celsjusza jest specjalną nazwą Kelwina stosowaną do wyrażenia temperatury Celsjusza. Temperatura Celsjusza jest określona przez różnicę t = T-T₀ między dwoma temperaturami termodynamicznymi T i T₀, gdzie T₀ = 273,15 K. Przedział lub różnica temperatury mogą być wyrażone albo w kelwinach, albo w stopniach Celsjusza. Jednostka "stopień Celsjusza" jest równa jednostce "kelwin".

ZAŁĄCZNIK Nr  2

  ⁷ WYKAZ JEDNOSTEK DOPUSZCZONYCH ORAZ ICH NAZWY, DEFINICJE I OZNACZENIA

Tabela 1

Jednostki miar wyrażone przez jednostki podstawowe SI, lecz niebedące ich dziesiętnymi wielokrotnościami lub podwielokrotnościami

Lp.	Wielkość	Jednostka miary		Definicja Wartość w jednostkach SI
		nazwa	oznaczenie
l	2	3	4	5
1	Kąt płaski	obrót		1 obrót = 2·Π rad
		stopień	°	1°= (Π/180) rad
		minuta	'	1' = (Π/10.800) rad
		sekunda	"	1" = (Π/648.000) rad
		grad lub gon	gon	1 gon = (Π/200) rad
2	Czas	minuta	min	1 min = 60 s
		godzina	h	1 h = 3.600 s
		doba	d	1 d = 86.400 s

Tabela 2

Jednostki miar stosowane wraz z jednostkami SI, których wartości w jednostkach SI są wyrażone doświadczalnie

Lp.	Wielkość	Jednostka miary		Definicja
		nazwa	oznaczenie
1	2	3	4	5
1	Masa	zunifikowana jednostka masy atomowej	u	Jednostka masy atomowej jest to masa równa 1/12 części masy atomowej nuklidu ^12C
2	Energia	elektronowolt	eV	Elektronowolt jest to energia kinetyczna, którą uzyskuje elektron po przebyciu w próżni drogi między dwoma punktami, gdy różnica potencjałów między tymi punktami jest równa 1 woltowi

Tabela 3

JEDNOSTKI MIAR STOSOWANE WYŁĄCZNIE W SPECJALNYCH DZIEDZINACH

Lp.	Wielkość	Jednostka miary		Definicja Wartość w jednostkach SI
		nazwa	oznaczenie
1	2	3	4	5
1	Pole powierzchni gruntów rolnych lub terenów budowlanych	ar*	a	1 a = 10^2 m^2
2	Przekrój czynny	barn	b	1 b = 10^-28 m^2
3	Masa przez jednostkę miary długości przędzy i nici włókienniczych	teks	tex	1 tex = 10^-6 kg·m^-1
4	Zdolność skupiająca układu optycznego	dioptria		1 dioptria = 1 m^-1
5	Masa kamieni szlachetnych	karat metryczny	ct	1 ct = 2·10^-4 kg
6	Ciśnienie krwi oraz ciśnienie innych płynów ustrojowych	milimetr słupa rtęci	mmHg	1 mmHg = 133,322 Pa
7	Dawka ekspozycyjna promieniowania X i γ	rentgen**	R	1 R = 2,58·10^-4 C·kg^-1
8	Ładunek elektryczny	amperogodzina	Ah	1 Ah = 3.600 C
9	Moc bierna	war	var	1 var = 1 W
10	Moc pozorna	woltoamper	VA	1 VA = 1 W
11	Energia	watogodzina	Wh	1 Wh = 3,6·10^3 J
12	Poziom wielkości polowej (elektromagnetycznej, akustycznej)	neper	Np	1 Np jest poziomem wielkości pola, gdy ln (F/F0) = 1***
		bel	B	1 B jest poziomem wielkości pola, gdy 2·lg (F/F0) = 1***
13	Poziom wielkości mocowej (elektromagnetycznej, akustycznej)	neper	Np	1 Np jest poziomem wielkości mocy, gdy 1/2·ln (P/P0) = 1****
		bel	B	1 B jest poziomem wielkości mocy, gdy lg (P/P0) = 1****

* Do określenia wielokrotności 10² ara stosuje się nazwę hektar.

** Dotyczy wyłącznie przyrządów pomiarowych dopuszczonych do obrotu lub użytkowania przed dniem 23 kwietnia 2003 r.

*** F i F₀ przedstawiają dwie amplitudy tego samego rodzaju, a F₀ jest amplitudą odniesienia.

**** P i P₀ przedstawiają dwie wartości mocy, a P₀ jest mocą odniesienia.

Tabela 4

Jednostki miar o specjalnych nazwach i oznaczeniach

Lp.	Wielkość	Jednostka miary		Definicja Wartość w jednostkach SI
		nazwa	oznaczenie
1	2	3	4	5
1	Objętość, pojemność	litr	l, L	1 l = 10^-3 m^3
2	Masa	tona	t	1 t = 10^3 kg
3	Ciśnienie	bar	bar	1 bar = 10^5 Pa

ZAŁĄCZNIK Nr  3

 NAZWY I OZNACZENIA PRZEDROSTKÓW WYRAŻAJĄCYCH MNOŻNIKI DZIESIĘTNE SŁUŻĄCE DO TWORZENIA DZIESIĘTNYCH PODWIELOKROTNOŚCI I WIELOKROTNOŚCI JEDNOSTEK MIAR

Nazwy i oznaczenia przedrostków		Mnożnik
nazwy	oznaczenia
1	2	3
jotta	Y	1.000.000.000.000.000.000.000.000 =	10^24
zetta	Z	1.000.000.000.000.000.000.000 =	10^21
eksa	E	1.000.000.000.000.000.000 =	10^18
peta	P	1.000.000.000.000.000 =	10^15
tera	T	1.000.000.000.000 =	10^12
giga	G	1.000.000.000 =	10^9
mega	M	1.000.000 =	10^6
kilo	k	1.000 =	10^3
hekto	h	100 =	10^2
deka	da	10 =	10^1
decy	d	0,1 =	l0^-1
centy	c	0,01 =	10^-2
mili	m	0,001 =	10^-3
mikro	µ	0,000.001 =	10^-6
nano	n	0,000.000.001 =	10^-9
piko	p	0,000.000.000.001 =	10^-12
femto	f	0,000.000.000.000.001 =	10^-15
atto	a	0,000.000.000.000.000.001 =	10^-18
zepto	z	0,000.000.000.000.000.000.001 =	10^-21
jokto	y	0,000.000.000.000.000.000.000.001 =	10^-24

¹ Niniejsze rozporządzenie wdraża przepisy dyrektywy Rady 80/181/EWG z dnia 20 grudnia 1979 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do jednostek miar, opublikowanej w Dz. Urz. WE L 039 z 15.02.1980 (zmienionej dyrektywami 89/617/EWG i 99/103/EWG).

Niniejsze rozporządzenie zostało notyfikowane Komisji Europejskiej w dniu 31 lipca 2006 r. pod numerem 2006/0407/PL, zgodnie z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039 oraz z 2004 r. Nr 65, poz. 597), które wdraża dyrektywę 98/34/WE z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającą procedurę udzielania informacji w zakresie norm i przepisów technicznych (Dz. Urz. WE L 204 z 21.07.1998, z późn. zm.).

² § 3 pkt 5 zmieniony przez § 1 pkt 1 rozporządzenia z dnia 12 stycznia 2010 r. (Dz.U.10.9.61) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 22 stycznia 2010 r.

³ § 6 ust. 2 zmieniony przez § 1 pkt 2 rozporządzenia z dnia 12 stycznia 2010 r. (Dz.U.10.9.61) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 22 stycznia 2010 r.

⁴ § 16 uchylony przez § 1 pkt 3 rozporządzenia z dnia 12 stycznia 2010 r. (Dz.U.10.9.61) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 22 stycznia 2010 r.

⁵ Przedmiot regulacji objęty niniejszym rozporządzeniem w zakresie legalnych jednostek miar nienależących do Międzynarodowego Układu Jednostek Miar (SI), które mogą być stosowane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, był uregulowany w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 11 marca 2003 r. w sprawie dopuszczenia do stosowania jednostek miar nienależących do Międzynarodowego Układu Jednostek Miar (SI) (Dz. U. Nr 59, poz. 519).

⁶ Załącznik nr 1 zmieniony przez § 1 pkt 4 rozporządzenia z dnia 12 stycznia 2010 r. (Dz.U.10.9.61) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 22 stycznia 2010 r.

⁷ Załącznik nr 2 zmieniony przez § 1 pkt 5 rozporządzenia z dnia 12 stycznia 2010 r. (Dz.U.10.9.61) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 22 stycznia 2010 r.