Część 1 - POSTĘPOWANIE SPORNE. - Kodeks postępowania cywilnego.

Dziennik Ustaw

Dz.U.1950.43.394 t.j.

Akt utracił moc
Wersja od: 16 czerwca 1962 r.

CZĘŚĆ  PIERWSZA

POSTĘPOWANIE SPORNE.

TYTUŁ WSTĘPNY

Przepisy ogólne

Art.  1. 

Kodeks postępowania cywilnego normuje właściwość sądów powszechnych i postępowanie przed tymi sądami w sprawach cywilnych, chyba że ustawy szczególne stanowią inaczej.

Art.  2. 

Sądy powszechne rozstrzygają sprawy cywilne, chyba że sprawy te z mocy ustaw szczególnych są przekazane innym sądom lub władzom.

Art.  3. 

Każdy może poszukiwać ochrony sądowej nie tylko wówczas, gdy jego prawo zostało naruszone, ale i wtedy gdy, zapobiegając naruszeniu swego prawa, ma interes prawny w ustaleniu stosunku prawnego lub w ustaleniu prawa.

Art.  4.  1
§  1. 
Każdy przebywający w Polsce może być pozwany przed sąd. Spośród osób, przebywających w innym państwie, obywatele polscy mogą być pozwani przed sąd o prawa stanu, o roszczenia zaś majątkowe - zarówno obywatele jak cudzoziemcy, jeżeli w Polsce znajduje się ich majątek lub przedmiot sporu, a także gdy chodzi o spadek otwarty w Polsce lub o zobowiązania, które na jej obszarze powstały lub mają być wykonane. Cudzoziemcy przebywający w innym państwie mogą być również pozwani przed sąd przez obywateli polskich o prawa stanu.
§  2. 
Właściwość sądów polskich istniejąca w chwili wszczęcia sprawy pozostaje niezmieniona, choćby jej podstawy odpadły w toku sprawy.
§  3. 
Przepisy paragrafów poprzedzających nie mają zastosowania, jeżeli umowa międzynarodowa stanowi inaczej.
Art.  5. 
§  1.  2
 Pod warunkiem wzajemności nie mogą być pozywani przed sąd:
1)
uwierzytelnieni w Polsce przedstawiciele dyplomatyczni państw obcych;
2)
osoby należące do personelu dyplomatycznego przedstawicielstwa państw obcych;
3)
członkowie rodzin osób wymienionych pod pkt 1 i 2 razem z nimi zamieszkali;
4)
inne osoby korzystające z prawa zakrajowości na mocy ustaw, umów lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych.
§  2. 
Jednak osoby wyżej wymienione podlegają sądowi:
1)
jeżeli poddadzą mu się dobrowolnie;
2)
w sprawach dotyczących ich przedsiębiorstw, znajdujących się w Polsce;
3)
w sprawach o prawa, dotyczące nieruchomości znajdujących się w Polsce, z wyjątkiem spraw o czynsz za pomieszczenia o przeznaczeniu urzędowym lub nawet prywatnym.
Art.  6. 

Powództwo o roszczenie, wynikające z przestępstwa, może być wytoczone przed sąd cywilny albo, zgodnie z przepisami kodeksu postępowania karnego, przed sąd karny.

Art.  7. 
§  1. 
Ustalenia zapadłego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do spełnienia przestępstwa obowiązują sąd cywilny.
§  2. 
Ustalenia te jednak mogą być przed sądem cywilnym obalone, gdy sprawa dotyczy odpowiedzialności cywilnej osoby, przeciwko której oskarżenie nie było skierowane, bądź osoby, która nie broniła się w postępowaniu karnym.
Art.  8. 

Sprawy cywilne mogą być rozstrzygane także przez sądy polubowne na zasadach, określonych w niniejszym kodeksie.

Dział  I.

Właściwość sądu.

Rozdział  I.

Właściwość rzeczowa.

Oddział  1.

Podstawy właściwości.

Art.  9. 

Sprawy cywilne rozpoznają w pierwszej instancji: sądy powiatowe i sądy wojewódzkie.

Art.  10. 

Do właściwości sądów powiatowych należą wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, zastrzeżonych dla sądów wojewódzkich.

Art.  11. 

Do właściwości sądów wojewódzkich należą sprawy:

1) 3
 o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi poszukiwane roszczenia majątkowe z wyjątkiem spraw o ustalenie ojcostwa i o rozwód;
2) 4
 przeciwko Skarbowi Państwa o naprawienie szkody wyrządzonej przez funkcjonariuszów organów władzy i administracji państwowej przy wykonywaniu powierzonych ich czynności;
3) 5
 ze stosunków dotyczących ochrony prawa autorskiego, patentów, wzorów i znaków towarowych;
4) 6
 majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa sto tysięcy złotych, a jedną ze stron jest Skarb Państwa lub inny podmiot podlegający państwowemu arbitrażowi gospodarczemu.
Art.  111.  7
§  1. 
Jeżeli przy rozpoznawaniu sprawy w sądzie powiatowym powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd ten może przekazać sprawę do rozpoznania sądowi wojewódzkiemu. Postanowienie o przekazaniu sprawy wymaga uzasadnienia.
§  2. 
Sąd wojewódzki może przed pierwszą rozprawą odmówić przyjęcia sprawy do rozpoznania i zwrócić sprawę sądowi powiatowemu, jeżeli uzna, że poważne wątpliwości nie zachodzą. Postanowienie zapada na posiedzeniu niejawnym w składzie trzech sędziów i wymaga uzasadnienia. Ponowne przekazanie tej samej sprawy przez sąd powiatowy nie jest dopuszczalne.

Oddział  2.

Wartość przedmiotu sporu.

Art.  12. 
§  1. 
W sprawach o roszczenie pieniężne, zgłoszone choćby w zamian innego przedmiotu, podana kwota pieniężna stanowi wartość przedmiotu sporu.
§  2. 
W innych sprawach majątkowych powód obowiązany jest oznaczyć w pozwie kwotą pieniężną wartość przedmiotu sporu z uwzględnieniem przepisów, zawartych w artykułach poniższych.
Art.  13. 

Do wartości przedmiotu sporu nie wlicza się odsetek, pożytków i kosztów, żądanych obok roszczenia głównego.

Art.  14. 

Jeżeli pozew obejmuje kilka roszczeń, należy zliczyć razem ich wartość.

Art.  15.  8

 W sprawach o prawo do świadczeń powtarzających się wartość przedmiotu sporu stanowi suma świadczeń za jeden rok, a jeżeli świadczenia trwają krócej niż rok - za cały czas ich trwania.

Art.  16. 

W sprawach o istnienie, unieważnienie albo rozwiązanie umowy najmu lub dzierżawy, o wydanie lub odebranie przedmiotu najmu lub dzierżawy - wartość przedmiotu sporu stanowi: przy umowach zawartych na czas oznaczony - suma czynszu za czas sporny, lecz nie więcej niż za rok; przy umowach zawartych na czas nie oznaczony - suma czynszu za czas potrzebny do wypowiedzenia.

Art.  17. 

W sprawach o zabezpieczenie lub o prawo zastawu albo hipotekę wartość przedmiotu sporu stanowi wysokość wierzytelności. Jeżeli przedmiot zabezpieczenia lub zastawu ma mniejszą wartość niż wierzytelność, rozstrzyga wartość mniejsza.

Art.  18. 
§  1. 
Sąd w razie wątpliwości może sprawdzić wartość przedmiotu sporu, oznaczoną przez powoda, i w tym celu mocen jest zarządzić dochodzenie.
§  2. 
Po doręczeniu pozwu sprawdzenie nastąpić może jedynie na zarzut pozwanego, zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.
§  3. 
Do kosztów sprawdzenia stosuje się przepisy o kosztach procesu.
Art.  19. 
§  1.  9
 Jeżeli sąd w wyniku sprawdzenia wartości przedmiotu sporu uzna się niewłaściwym, przekaże sprawę sądowi właściwemu; jeżeli jest kilka sądów właściwych - przekaże temu z nich, który wskaże powód.
§  2. 
Sąd, do którego skierowano pozew, nie bada ponownie wartości przedmiotu sporu.

Rozdział  II.

Właściwość miejscowa.

Oddział  1.

Właściwość ogólna.

Art.  20. 

Powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma zamieszkanie. Miejscem zamieszkania jest miejscowość, w której pozwany przebywa z zamiarem stałego pobytu.

Art.  21. 

Gdy pozwany nie ma miejsca zamieszkania, powództwo wytacza się według miejsca jego pobytu w Polsce; gdy to miejsce nie jest znane, powództwo wytacza się według ostatniego miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce.

Art.  22. 

Powództwo przeciwko funkcjonariuszowi państwowemu cywilnemu albo przeciwko wojskowemu, mającym siedzibę za granicą, wytacza się według miejsca ostatniego zamieszkania w Polsce, a w braku takiego miejsca - przed sąd w Warszawie.

Art.  23. 

Powództwo przeciwko dzieciom, aż do uzyskania przez nie zdolności procesowej, wytacza się przed sąd właściwy dla ojca, matki lub opiekuna w zależności od tego, pod czyją władzą dziecko pozostaje.

Art.  24. 

Powództwo z tytułu roszczeń przeciwko osobie zmarłej wytacza się, dopóki dziedzice spadku prawnie nie objęli, przed sąd, który był dla niej właściwy w chwili śmierci.

Art.  25.  10

 Powództwo przeciwko Skarbowi Państwa wytacza się według siedziby organu państwowego, z którego działalnością wiąże się dochodzone roszczenie.

Art.  26. 

Powództwo przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi, nie będącemu osobą fizyczną, wytacza się według miejsca ich siedziby. Siedzibą w braku innych danych jest miejscowość, w której znajduje się zarząd.

Oddział  2.

Właściwość przemienna.

Art.  27. 

Powództwo w sprawach, objętych przepisami oddziału niniejszego, wytaczać można bądź według przepisów o właściwości ogólnej, bądź przed sąd, oznaczony w przepisach następujących.

Art.  28. 

Powództwo o wszelkie roszczenia alimentacyjne oraz powództwo o ustalenie ojcostwa i o związane z nim roszczenia wytoczyć można według miejsca zamieszkania powoda.

Art.  29. 
§  1. 
Powództwo o roszczenie majątkowe wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu znajduje się organ pozwanego, powołany do sprawowania jego interesów, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z czynnościami sprawowania interesów przez tenże organ.
§  2. 
Powództwo o roszczenie majątkowe, dotyczące przedsiębiorstwa przemysłowego lub handlowego, gospodarstwa rolnego lub leśnego albo kopalni, wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu znajduje się przedsiębiorstwo, gospodarstwo lub kopalnia.
§  3.  11
 (uchylony).
Art.  30. 
§  1. 
Powództwo o ustalenie istnienia umowy, o wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie umowy jako też o odszkodowanie z powodu jej niewykonania lub nienależytego wykonania wytoczyć można przed sąd miejsca wykonania umowy.
§  2. 
Miejsce wykonania umowy należy stwierdzić dokumentem, dołączonym do pozwu.
Art.  301.  12

 Powództwo o roszczenie ze stosunku pracy wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu praca jest, była lub miała być wykonywana, bądź przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład pracy.

Art.  31. 

Powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu czyn został spełniony.

Art.  32. 

Powództwo o zapłatę należności za prowadzenie sprawy pełnomocnik procesowy wytoczyć może przed sąd miejsca, gdzie sprawę prowadził.

Art.  33. 

Powództwo o roszczenie majątkowe przeciwko osobie, która w Polsce nie ma zamieszkania albo siedziby, wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu znajduje się przedmiot sporu lub majątek tej osoby. Jeżeli majątkiem jest wierzytelność, właściwy jest sąd, w którego okręgu ma zamieszkanie dłużnik pozwanego, a gdy wierzytelność jest zabezpieczona na rzeczy, sąd miejsca, gdzie rzecz się znajduje.

Art.  34. 

Powództwo ze stosunku najmu lub dzierżawy nieruchomości wytoczyć można przed sąd miejsca położenia nieruchomości.

Oddział  3.

Właściwość wyłączna.

Art.  35. 
§  1. 
Powództwo o prawo rzeczowe na nieruchomości, o zwolnienie od tego prawa i o ochronę zakłóconego lub przywrócenie utraconego posiadania nieruchomości wytoczyć należy wyłącznie przed sąd miejsca położenia nieruchomości. Gdy chodzi o służebność lub ciężar realny, właściwość oznacza się według położenia nieruchomości obciążonej.
§  2. 
Właściwość według położenia nieruchomości pozostaje, chociażby z roszczeniem przeciwko pozwanemu o prawo rzeczowe lub o zwolnienie od tego prawa połączone było roszczenie osobiste o świadczenie lub o zwolnienie od długu, związanego z prawem rzeczowym.
Art.  36. 
§  1. 
Powództwo o prawo do spadku jako też o roszczenia z rozporządzeń na przypadek śmierci należy wytoczyć, dopóki dziedzice prawnie nie objęli spadku, wyłącznie według miejsca otwarcia spadku.
§  2. 
Przepisy te obowiązują również, jeżeli powództwo dotyczy nieruchomości spadkowej.
Art.  37. 

Powództwo ze stosunku spółki bądź innego związku wytoczyć należy wyłącznie według miejsca siedziby spółki bądź związku.

Art.  38. 
§  1. 
Powództwo ze stosunku małżeństwa, jeżeli przynajmniej jedna ze stron ma obywatelstwo polskie, wytoczyć należy według miejsca ostatniego wspólnego zamieszkania w Polsce, gdy choć jedno z małżonków w tym miejscu stale przebywa: w braku zaś tych podstaw do zapozwania powództwo wytoczyć należy według miejsca pobytu strony pozwanej, a gdy nie ma i tej podstawy - według miejsca zamieszkania powoda.
§  2. 
Sądem właściwym do wytoczenia przez prokuratora lub osoby trzecie powództwa o unieważnienie małżeństwa jest w przypadku, gdy małżonkowie nie mają w Polsce ostatniego wspólnego zamieszkania, będącego miejscem stałego pobytu choćby jednego z nich sąd, w którego okręgu pozwany ma zamieszkanie lub pobyt, a w braku tej podstawy - sąd w Warszawie.
Art.  39. 

Powództwo ze stosunku między rodzicami a dziećmi wytoczyć należy wyłącznie według miejsca zamieszkania powoda, jeżeli choćby jedna ze stron ma obywatelstwo polskie i jeżeli brak podstaw do zapozwania według przepisów o właściwości ogólnej.

Oddział  4.

Przepisy szczególne.

Art.  40. 
§  1. 
Jeżeli powództwo wytacza się łącznie przeciwko kilku osobom, dla których w myśl przepisów o właściwości ogólnej właściwe są różne sądy, wybór między tymi sądami należy do powoda.
§  2. 
Gdy jednak między współpozwanymi są dłużnicy główni i uboczni, powództwo wytacza się przed sąd właściwy dla któregokolwiek z dłużników głównych.
Art.  41. 
§  1. 
Powództwo przeciwko zobowiązanemu z wekslu lub czeku wytoczyć można bądź przed sąd właściwy według przepisów o właściwości ogólnej, bądź przed sąd miejsca płatności.
§  2. 
Kilku zobowiązanych z wekslu lub czeku można łącznie zapozwać bądź przed sąd miejsca płatności, bądź według przepisów o właściwości ogólnej dla akceptanta albo wystawcy wekslu własnego lub czeku.
Art.  42. 

Jeżeli w miejscu, według którego oznacza się właściwość sądu, jest kilka sądów powiatowych, a na podstawie przepisów o właściwości miejscowej nie da się ustalić właściwości jednego z nich, natenczas wybór między tymi sądami należy do powoda.

Art.  43. 

Jeżeli właściwość sądu oznacza się według miejsca, gdzie znajduje się nieruchomość lub inna rzecz, a rzeczy te znajdują się w okręgu kilku sądów, wybór między tymi sądami należy do powoda.

Art.  44. 

Jeżeli sąd właściwy nie może z powodu przeszkody wykonać swego obowiązku, wówczas sąd bezpośrednio nad nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd, przed który należy wytoczyć powództwo.

Art.  45. 

Jeżeli w myśl przepisów kodeksu nie można na podstawie okoliczności sprawy ustalić właściwości miejscowej, wówczas na wniosek strony Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym oznaczy sąd, przed który należy wytoczyć powództwo.

Rozdział  III.

Przepisy łączne o właściwości rzeczowej i miejscowej.

Art.  46. 

Sąd właściwy w chwili wytoczenia powództwa pozostaje właściwym aż do ukończenia postępowania, choćby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy.

Art.  47. 
§  1. 
Strony mogą umówić się na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów w przyszłości wyniknąć mogących z oznaczonego stosunku prawnego. Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy, jeżeli strony nie postanowiły inaczej. Dokument, stwierdzający umowę o właściwość, należy dołączyć do pozwu.
§  2. 
Stronom nie wolno jednak zmienić właściwości wyłącznej.
Art.  48.  13

 (skreślony).

Dział  II.

Wyłączenie sędziego.

Art.  49. 

Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy:

1)
w sprawach, w których jest stroną albo pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki;
2)
w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w prostej linii, krewnych bocznych aż do czwartego stopnia, powinowatych bocznych do stopnia drugiego;
3)
w sprawach osób, związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
4)
w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem jednej ze stron;
5)
w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego, z jego udziałem zawartego lub przezeń rozpoznanego.
Art.  50. 
§  1. 
Niezależnie od przyczyn, wymienionych w artykule poprzedzającym, sąd wyłącza sędziego na wniosek strony, jeżeli pomiędzy sędzią a jedną ze stron, jej ustawowym przedstawicielem lub pełnomocnikiem zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego.
§  2. 
Jeżeli pomimo to strona przystąpiła do rozprawy, może żądać wyłączenia tylko wtedy, gdy uprawdopodobni, że przyczyna wyłączenia dopiero później powstała lub stała się jej znana.
Art.  51. 
§  1. 
Wniosek o wyłączenie strona zgłasza na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa się toczy, uprawdopodobniając przyczyny wyłączenia.
§  2. 
Aż do rozstrzygnięcia wniosku o wyłączenie sędzia może spełniać tylko czynności nie cierpiące zwłoki.
Art.  52. 

Sędzia, który ma podstawę do wyłączenia się, zawiadamia o tym sąd i wstrzymuje się od udziału w sprawie.

Art.  53. 

O wyłączeniu sędziego rozstrzyga sąd, w którym sprawa się toczy, a gdyby sąd ten nie mógł wydać postanowienia dla braku dostatecznej liczby sędziów - sąd w toku instancji przełożony.

Art.  54. 

Sąd może przeprowadzić dochodzenie celem wyświetlenia okoliczności przytoczonych we wniosku o wyłączenie.

Art.  55. 

Zgłaszającego w złej wierze wniosek o wyłączenie sędziego sąd, oddalając wniosek, skaże na grzywnę do wysokości siedmiuset pięćdziesięciu złotych.

Art.  56. 

Przepisy niniejszego działu stosuje się odpowiednio do wyłączenia prokuratora oraz innych organów sądowych. Wniosek o wyłączenie sąd przekazuje ich władzy przełożonej.

TYTUŁ  I.

STRONY.

Dział  I.

Zdolność procesowa.

Art.  57. 
§  1. 
Zdolność procesową bądź zupełną, bądź ograniczoną posiada każdy stosownie do swej zdolności zobowiązywania się przez umowę.
§  2. 
Kto względem przedmiotu sporu może zobowiązywać się przez umowę nie inaczej jak w asystencji osoby, dodanej mu w myśl przepisów prawa cywilnego, ten może działać w procesie tylko w asystencji takiej osoby.
Art.  58. 

Ustawowy przedstawiciel strony, nie mającej zdolności procesowej, powinien przy pierwszej czynności procesowej wykazać swe uprawnienie; dotyczy to również osoby asystującej w myśl artykułu poprzedzającego.

Art.  59. 

Sąd w każdym stanie sprawy bierze z urzędu pod rozwagę, czy nie zachodzi brak zdolności procesowej, brak ustawowego zastępstwa lub asystencji albo brak upoważnienia do prowadzenia sprawy lub do podjęcia poszczególnej czynności procesowej.

Art.  60. 
§  1.  14
 Jeżeli braki powyższe dadzą się uzupełnić, sąd wyznaczy w tym celu odpowiedni termin. Sąd zwróci się do właściwej władzy opiekuńczej, o ile ustanowienie przedstawiciela ustawowego powinno nastąpić z urzędu.
§  2. 
Dla zabezpieczenia wszakże praw osoby, nie mającej zdolności procesowej, sąd może dopuścić do czynności procesowej stronę, przedstawiciela ustawowego lub osobę asystującą nawet przed upływem wyznaczonego terminu. Ważność dokonanej czynności zależna będzie jednak od uzupełnienia braków w terminie.
Art.  61.  15

 Jeżeli braki powyższe nie dadzą się uzupełnić lub w terminie wyznaczonym nie zostały uzupełnione, a nie podlegają uzupełnieniu z urzędu, sąd zniesie postępowanie w tym zakresie, w jakim brak zachodzi.

Art.  62. 
§  1. 
Strona, podejmując nie cierpiącą zwłoki czynność procesową przeciwko stronie, która nie ma zdolności procesowej i nie ma zastępstwa ustawowego lub asystencji, może żądać od sądu, w którym sprawa się toczy, ustanowienia dla tej strony kuratora.
§  2. 
Koszty, połączone z ustanowieniem i z czynnościami kuratora, ponosi początkowo strona, na której wniosek kurator został ustanowiony.

Dział  II.

Spółuczestnictwo w sporze.

Art.  63. 

Kilka osób może w jednej sprawie występować w charakterze powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiot sporu stanowią:

1)
prawa lub obowiązki im wspólne albo oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej;
2)
roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, jeżeli nadto właściwość sądu uzasadniona jest dla każdego z pozwanych z osobna, jako też ze względu na ogólną wartość dochodzonych roszczeń.
Art.  64. 
§  1. 
Każdy ze spółuczestników sporu działa w imieniu własnym; jego czynności procesowe nie mogą przynieść korzyści ani szkodzić innym spółuczestnikom.
§  2. 
W przypadkach jednak, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wyrok dotyczyć ma niepodzielnie wszystkich spółuczestników (spółuczestnictwo jednolite), czynności procesowe spółuczestników działających skuteczne są wobec nie działających. Do zawarcia ugody, zrzeczenia się i uznania potrzeba zgody wszystkich spółuczestników.
§  3. 
Jeżeli w przypadku spółuczestnictwa jednolitego oświadczenia faktyczne spółuczestników pozostają z sobą w sprzeczności, sąd oceni moc i znaczenie tych oświadczeń dla ustalenia faktów.
Art.  65. 

Każdy ze spółuczestników sporu ma prawo samodzielnie popierać sprawę. Na posiedzenia sądowe wzywa się wszystkich tych spółuczestników, co do których sprawa nie jest zakończona.

Dział  III.

Interwencja główna i uboczna.

Art.  66. 

Kto występuje z roszczeniem o rzecz lub prawo, o które sprawa toczy się między innymi osobami, może aż do zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji wytoczyć powództwo o to roszczenie przeciwko obu stronom przed sąd, w którym toczy się sprawa (interwencja główna).

Art.  67. 

Kto ma interes prawny w tym, aby sprawa tocząca się między innymi osobami została rozstrzygnięta na korzyść jednej z nich, może w każdym stanie sprawy aż do zamknięcia rozprawy w drugiej instancji przystąpić do tej strony (interwencja uboczna).

Art.  68. 
§  1. 
Wstąpienie swe do sprawy interwenient uboczny powinien zgłosić w piśmie, w którym poda, jaki ma interes prawny w tym wstąpieniu do której ze stron przystępuje. Pismo to należy doręczyć obu stronom.
§  2. 
Interwenient może z wstąpieniem do sprawy połączyć dokonanie innej czynności procesowej.
Art.  69. 
§  1. 
Każda strona może zgłosić opozycję przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego, jednak nie później jak przy rozpoczęciu najbliższej rozprawy.
§  2. 
Sąd oddali opozycję po przeprowadzeniu co do niej rozprawy, jeżeli interwenient uprawdopodobni, że ma interes prawny we wstąpieniu do sprawy.
§  3. 
Opozycja nie wstrzymuje biegu sprawy, a interwenient może nadal działać, dopóki opozycja nie będzie uwzględniona.
Art.  70. 

Interwenient uboczny uprawniony jest do wszystkich czynności procesowych, dopuszczalnych według stanu sprawy; nie mogą one jednak pozostawać w sprzeczności z czynnościami i oświadczeniami strony, do której interwenient przystąpił.

Art.  71. 

Interwenientowi ubocznemu należy od chwili jego wstąpienia do sprawy doręczać, tak jak stronie, zawiadomienia o terminach i posiedzeniach sądowych jako też orzeczenia sądu.

Art.  72. 

Jeżeli z istoty spornego stosunku lub z przepisu ustawy wyrok w sprawie ma odnieść bezpośredni skutek prawny w stosunku między interwenientem a przeciwnikiem strony, do której interwenient przystąpił, wówczas do jego stanowiska w procesie mają odpowiednie zastosowanie przepisy o spółuczestnictwie jednolitym.

Art.  73. 

Za zgodą obu stron interwenient uboczny może wejść na miejsce strony, do której przystąpił.

Dział  IV.

Przypozwanie.

Art.  74. 
§  1. 
Dla zachowania skutków prawnych w stosunku do osoby trzeciej strona może ją zawiadomić o toczącym się procesie i wezwać do wzięcia w nim udziału.
§  2. 
W tym celu strona wnosi do sądu pismo procesowe, obejmujące przyczynę wezwania i stan sprawy. Pismo to doręcza się niezwłocznie osobie trzeciej, która może zgłosić swe przystąpienie do strony jako interwenient uboczny.

Dział  V.

Wskazanie poprzednika.

Art.  75. 

Jeżeli w myśl przepisów prawa cywilnego pozwany chce wskazać swego poprzednika, w którego imieniu posiada rzecz lub prawo, będące przedmiotem sporu, powinien to uczynić w piśmie procesowym wniesionym przed rozprawą.

Art.  76. 
§  1. 
Pismo zawierające wskazanie poprzednika doręcza się temuż z jednoczesnym wezwaniem go na rozprawę.
§  2. 
Jeżeli wskazany poprzednik nie przybędzie na rozprawę lub na rozprawie nie złoży oświadczenia o swym stosunku do przedmiotu sporu albo zaprzeczy okolicznościom, przytoczonym przez pozwanego, pozwany mocen jest uczynić zadość żądaniom zawartym w pozwie. Treść tego przepisu należy podać wskazanemu poprzednikowi w wezwaniu na rozprawę.
Art.  77. 

Jeżeli poprzednik uzna oświadczenie pozwanego za uzasadnione, może za zgodą powoda wstąpić do sprawy na miejsce pozwanego, który wówczas będzie od udziału w sprawie zwolniony.

Dział  VI.

Zastępstwo stron przez pełnomocników.

Art.  78. 

Strony i ich przedstawiciele ustawowi mogą działać przed sądem albo osobiście, albo przez pełnomocników.

Art.  79.  16
§  1. 
Pełnomocnikiem może być adwokat, a spośród nie adwokatów tylko spółuczestnik sprawy, osoba sprawująca zarząd majątku lub interesów strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub dzieci strony. Pełnomocnikiem organu państwowego, jednostki gospodarki uspołecznionej lub organizacji społecznej może być także ich pracownik lub wyznaczony przez organ nadrzędny pracownik tego organu albo innej podległej mu jednostki.
§  2. 
W sprawach ze stosunku pracy oraz o wynagrodzenie szkody wynikłej z wypadku w zatrudnieniu pełnomocnikiem pracownika może być ponadto przedstawiciel związku zawodowego, którego uczestnik sprawy jest członkiem.
§  3. 
W sprawach o roszczenia alimentacyjne pełnomocnikiem strony uprawnionej do alimentacji może być również przedstawiciel właściwego do spraw opieki społecznej organu prezydium rady narodowej oraz organizacji społecznej, mającej na celu udzielanie pomocy rodzinie. Wykaz organizacji społecznych, o których mowa w paragrafie niniejszym, określi Minister Sprawiedliwości.
Art.  80. 

Pełnomocnictwo może być albo procesowe - czy to ogólne, czy do prowadzenia poszczególnych spraw - albo do niektórych tylko czynności procesowych.

Art.  81. 
§  1. 
Pełnomocnik obowiązany jest przy pierwszej swej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy albo wierzytelny odpis tegoż pełnomocnictwa. Adwokat może sam uwierzytelnić odpis udzielonego mu pełnomocnictwa. Sąd może w razie wątpliwości zażądać sądowego lub notarialnego uwierzytelnienia podpisu strony.
§  2. 
W toku sprawy pełnomocnictwo może być udzielone ustnie na posiedzeniu sądu przez oświadczenie, wciągnięte do protokołu.
Art.  82. 

Za stronę, która nie umie lub nie może się podpisać, podpisze pełnomocnictwo osoba, przez nią upoważniona, z wymienieniem przyczyny, dla której strona sama się nie podpisała.

Art.  83. 

Pełnomocnictwo procesowe upoważnia z samej ustawy:

1)
do wszystkich ze sprawą łączących się czynności procesowych; obejmuje ono też powództwo wzajemne, skargę o wznowienie postępowania i postępowanie, wywołane ich wniesieniem jako też wniesieniem pozwu interwencyjnego przeciwko mocodawcy;
2)
do wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji;
3)
do udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi;
4)
do zawarcia ugody, zrzeczenia się albo uznania, o ile czynności te nie zostały wyłączone w samym pełnomocnictwie;
5)
do odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej.
Art.  84. 

Strona ma prawo sama - bez udziału pełnomocnika - zawrzeć ugodę, zrzec się swego roszczenia albo uznać żądanie przeciwnika, chociażby nie wyłączyła tych czynności z zakresu pełnomocnictwa procesowego.

Art.  85. 

Co do pełnomocnictwa, obejmującego szerszy zakres niż przewidziany dla pełnomocnictwa procesowego, jak również co do pełnomocnictwa do poszczególnych czynności procesowych zakres ich, czas trwania i skutki oceniać należy według treści pełnomocnictwa oraz przepisów prawa cywilnego.

Art.  86. 

Czynności procesowe pełnomocnika obowiązują mocodawcę w toczącej się sprawie, chyba że chodzi o przyznanie lub inne oświadczenie faktyczne pełnomocnika, które mocodawca jednocześnie stawający niezwłocznie sprostował lub odwołał.

Art.  87. 
§  1. 
Odwołanie lub wypowiedzenie pełnomocnictwa procesowego odnosi skutek prawny w stosunku do przeciwnika z chwilą zawiadomienia go za pośrednictwem sądu o wygaśnięciu pełnomocnictwa.
§  2. 
W razie wypowiedzenia pełnomocnictwa adwokat jest obowiązany zastępować stronę jeszcze przez dwa tygodnie. Każdy inny pełnomocnik powinien, mimo wypowiedzenia, przez ten sam czas działać za mocodawcę, jeżeli to jest konieczne do uchronienia go od niekorzystnych skutków prawnych.
Art.  88. 

W razie śmierci strony lub utraty przez nią zdolności procesowej pełnomocnik procesowy działa do czasu zawieszenia postępowania.

Art.  89. 
§  1. 
Po wniesieniu pozwu sąd może dopuścić tymczasowo do podjęcia naglącej czynności procesowej osobę, nie mogącą na razie przedstawić pełnomocnictwa. Zarządzenie to sąd może uzależnić od zabezpieczenia kosztów.
§  2. 
Sąd wyznaczy równocześnie termin, w ciągu którego osoba, działająca bez pełnomocnictwa, powinna je złożyć albo przedstawić zatwierdzenie swych czynności przez stronę. Jeżeli termin upłynął bezskutecznie, sąd pominie czynności procesowe tej osoby. W przypadku tym przeciwnik może żądać od działającego bez umocowania zwrotu kosztów, spowodowanych tymczasowym dopuszczeniem.

Dział  VII.

Udział prokuratora w procesie cywilnym.

Art.  90. 

Prokurator może wytaczać wszelkie powództwa oraz brać udział w każdym stanie sprawy, toczącej się z czyjegokolwiek powództwa, jeżeli według jego oceny wymaga tego interes Państwa Ludowego.

Art.  91. 

Prokurator nie jest związany z żadną ze stron oraz może składać oświadczenia i zgłaszać wnioski, jakie uznaje za celowe, a także przytaczać fakty i dowody na ich potwierdzenie.

Art.  92. 

W przypadku, gdy sąd uzna udział prokuratora w sprawie za potrzebny, zawiadamia go o tym.

Art.  93. 
§  1. 
Prokurator może zaskarżyć każde orzeczenie sądowe, od którego służy środek odwoławczy.
§  2. 
Terminy do zaskarżenia orzeczeń sądowych, ustanowione dla stron, wiążą również prokuratora.
Art.  94. 

Z przyczyn przewidzianych w art. 401 i 403 prokurator może żądać wznowienia postępowania w sprawach prawomocnie zakończonych, jeżeli brał w nich udział.

Art.  95. 

Generalny Prokurator Rzeczypospolitej może w przypadkach przewidzianych w art. 396 zaskarżać prawomocne orzeczenia w drodze nadzwyczajnej rewizji.

Art.  96. 

Osoba, w której interesie prokurator wytoczył powództwo, może wstąpić do sprawy w każdym jej stanie w charakterze strony powodowej.

TYTUŁ  II.

KOSZTY PROCESU.

Dział  I.

Przepisy ogólne.

Art.  97. 

We wszystkich przypadkach, w których w myśl przepisów kodeksu stronie należy się od przeciwnika zwrot kosztów procesu, sąd przyzna jej koszty, niezbędne do celowego dochodzenia praw lub celowej obrony.

Art.  98. 
§  1. 
Do niezbędnych kosztów procesu zalicza się należności i wydatki jednego adwokata.
§  2.  17
 Osoby, które zastępują władze, urzędy, państwowe instytucje, przedsiębiorstwa i banki oraz przedsiębiorstwa pozostające pod zarządem państwowym, jak również prokurator zrównani są co do zwrotu kosztów procesu z adwokatami.
Art.  99. 

Strona może tylko wówczas żądać zwrotu kosztów podróży i wynagrodzenia za utratę zarobku, spowodowaną osobistym stawiennictwem, gdy sąd zawezwał ją do takiego stawiennictwa.

Art.  100. 

Strona, przegrywająca sprawę, obowiązana jest na żądanie przeciwnika zwrócić mu koszty procesu.

Art.  101. 

W razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. I w tym jednak przypadku sąd może włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy zasądzenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub od oceny sądu.

Art.  102. 

Zwrot kosztów należy się pozwanemu, jeżeli nie dał on powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu.

Art.  103. 
§  1. 
Niezależnie od wyniku sprawy sąd, na żądanie przeciwnika, włoży na stronę obowiązek zwrotu tych kosztów, które strona ta wywołała swym niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem.
§  2. 
Dotyczy to zwłaszcza kosztów powstałych wskutek złożenia niezgodnych z prawdą wyjaśnień, zatajenia pewnych okoliczności, uchylenia się od wyjaśnień, spóźnionego przytoczenia istotnych okoliczności faktycznych lub spóźnionego powołania dowodów.
Art.  104. 

Świadek, biegły lub zastępca strony mogą być skazani przez sąd na zwrot kosztów, wywołanych rażącą ich winą. Postanowienie sądu zapada na wniosek strony bądź w toku samej sprawy, bądź oddzielnie po wysłuchaniu osoby, której zarzucono winę.

Art.  105. 

Koszty procesu, w którym zawarto ugodę, znosi się wzajemnie, jeżeli co do nich nie zapadło już wcześniej prawomocne orzeczenie albo jeżeli strony nie postanowiły inaczej.

Art.  106. 
§  1. 
Spółuczestnicy sporu zwracają koszty procesu według ilości głów. Jednak w razie znacznej różnicy w ich spółuczestnictwie sąd oznaczy zwrot kosztów odpowiednio do spółuczestnictwa.
§  2. 
Na spółuczestników sporu, odpowiadających solidarnie co do istoty sprawy, sąd włoży solidarny obowiązek zwrotu kosztów. Za koszty, wynikłe z czynności procesowych poszczególnych spółuczestników, inni spółuczestnicy nie odpowiadają.
Art.  107. 

Strony nie mogą żądać zwrotu kosztów procesu spowodowanych wystąpieniem prokuratora.

Art.  108. 

Interwenient uboczny, do którego nie mają zastosowania przepisy o spółuczestnictwie jednolitym, nie zwraca kosztów przeciwnikowi strony, do której przystąpił; jednak sąd może przyznać koszty interwencji od przeciwnika, obowiązanego do zwrotu kosztów.

Art.  109. 
§  1. 
W każdym orzeczeniu, kończącym sprawę w instancji, sąd rozstrzygnie również o kosztach.
§  2. 
W innych orzeczeniach sąd rozstrzygnąć może o zwrocie kosztów tylko wówczas, gdy obowiązek ten nie zależy od wyniku sprawy.
§  3. 
Przyznając zwrot kosztów sąd oznaczy ich wysokość, włączając opłaty sądowe.
Art.  110. 

Strona, żądająca zwrotu kosztów, powinna - pod rygorem utraty tego roszczenia - przed zamknięciem rozprawy, bezpośrednio poprzedzającej wydanie orzeczenia, złożyć sądowi spis kosztów albo zgłosić wniosek o przyznanie jej kosztów według norm przepisanych.

Dział  II.

Zwolnienie od kosztów sądowych.

Art.  111. 
§  1. 
Zwolnienia od kosztów sądowych domagać się może osoba fizyczna, która wykaże na podstawie zaświadczenia administracji państwowej lub władzy opiekuńczej, że nie jest w stanie bez uszczerbku utrzymania, koniecznego dla siebie i rodziny, ponieść kosztów procesu. Zaświadczenie powinno obejmować dokładne dane o stanie rodzinnym, majątku i dochodach; od sądu zależy uznanie tego zaświadczenia za dostateczne do zwolnienia strony od kosztów sądowych.
§  2. 
Osobie prawnej może być przyznane zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli wykaże na podstawie zaświadczenia, wymienionego w paragrafie poprzedzającym, że nie posiada dostatecznych środków na koszty procesu.
Art.  112. 
§  1. 
Wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych zgłosić należy w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona albo już się toczy.
§  2. 
Strona, która nie ma zamieszkania w siedzibie tego sądu, może złożyć wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych jako też wniosek o ustanowienie dla niej adwokata w sądzie powiatowym miejsca swego zamieszkania. Sąd powiatowy prześle bez zwłoki te wnioski właściwemu sądowi.
§  3. 
Rozpoznanie wniosku o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych w postępowaniu przed sądem rewizyjnym, gdy strona z tego prawa jeszcze nie korzystała, należy do sądu pierwszej instancji.
Art.  113. 
§  1. 
Sąd może zarządzić stosowne dochodzenie, jeżeli z okoliczności sprawy lub oświadczeń strony przeciwnej poweźmie wątpliwość co do istotnego stanu majątkowego strony, domagającej się zwolnienia od kosztów sądowych lub z niego korzystającej.
§  2. 
Sąd odmówi zwolnienia od kosztów sądowych stronie w razie oczywistej bezzasadności jej powództwa lub obrony.
Art.  114. 

Cudzoziemcom przyznaje się zwolnienie od kosztów sądowych tylko pod warunkiem wzajemności.

Art.  115. 
§  1. 
Strona, która została zwolniona od kosztów sądowych:
1)
nie wnosi na rzecz Skarbu opłat sądowych ani nie ponosi wydatków, które za nią wykłada Skarb Państwa;
2)
ma prawo zgłosić wniosek o ustanowienie dla niej adwokata; sąd uwzględni powyższy wniosek, jeżeli ze względu na zamieszkanie strony poza siedzibą sądu lub ze względu na charakter sprawy albo inne ważne okoliczności uzna ustanowienie w sprawie adwokata za potrzebne; o wyznaczenie adwokata sąd zwróci się do właściwej rady adwokackiej.
§  2. 
Sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych częściowo. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości określi zasady częściowego przyznania zwolnienia od tych kosztów.
Art.  116. 

Ustanowienie adwokata dla strony, która uzyskała zwolnienie od kosztów sądowych, ma znaczenie pełnomocnictwa procesowego.

Art.  117. 

Zwolnienie od kosztów sądowych wygasa ze śmiercią strony, która je uzyskała. Jednakże na zasadzie tego zwolnienia adwokat strony podejmie czynności procesowe nie cierpiące zwłoki.

Art.  118. 
§  1. 
Sąd cofnie zwolnienie od kosztów sądowych, skoro się okaże, że okoliczności, na których podstawie je przyznano, bądź nie istniały wcale, bądź przestały już istnieć. W obu przypadkach strona obowiązana jest uiścić wszystkie opłaty przepisane; jednak w drugim przypadku sąd może włożyć na stronę obowiązek częściowej tylko zapłaty stosownie do zmiany, zaszłej w jej stosunkach majątkowych.
§  2. 
Stronę, która zwolnienie od kosztów sądowych uzyskała na podstawie podania świadomie nieprawdziwych okoliczności, sąd skaże na grzywnę do siedmiuset pięćdziesięciu złotych niezależnie od jej obowiązku uiszczenia wszystkich przepisanych opłat.
Art.  119. 
§  1. 
Przyznanie stronie zwolnienia od kosztów sądowych nie zwalnia jej od obowiązku zwrócenia kosztów przeciwnikowi.
§  2. 
W razie włożenia kosztów procesu na przeciwnika w całości lub częściowo, należy od niego w tym samym stosunku ściągnąć z urzędu opłaty i wydatki, od których strona, która uzyskała zwolnienie od kosztów sądowych, była zwolniona.
§  3. 
Opłaty i wydatki przez stronę nie uiszczone, których zapłata nie została włożona na przeciwnika, należy ściągnąć z urzędu od strony, która uzyskała zwolnienie od kosztów sądowych, z zasądzonego jej roszczenia; celem zabezpieczenia tych należności Skarbowi Państwa służy ustawowe prawo zastawu na zasądzonym roszczeniu.
Art.  120. 
§  1. 
Adwokat strony, która uzyskała zwolnienie od kosztów sądowych, ma prawo z wyłączeniem strony ściągnąć sumę, należną mu tytułem wynagrodzenia i zwrotu wydatków, z kosztów, zasądzonych na jej rzecz od przeciwnika. Przeciwnik żadnych innych potrąceń czynić nie może oprócz kosztów nawzajem mu przyznanych od strony zwolnionej od kosztów sądowych.
§  2. 
Na kosztach, przypadających od przeciwnika strony zwolnionej od kosztów sądowych, należności adwokata służy pierwszeństwo przed roszczeniami osób trzecich.
Art.  121. 

Orzeczenie o przyznaniu i cofnięciu zwolnienia od kosztów sądowych, tudzież o włożeniu na stronę obowiązku częściowej zapłaty sąd może wydać bez rozprawy.

Art.  122. 

Wniesienie środka odwoławczego od odmowy zwolnienia od kosztów sądowych nie wstrzymuje postępowania w sprawie, chyba że chodzi o zwolnienie powoda od kosztów prowadzenia sprawy w pierwszej instancji na skutek wniosku zgłoszonego w pozwie lub przed wytoczeniem powództwa.

Dział  III.

Zabezpieczenie kosztów procesu.

Art.  123. 

Powód - cudzoziemiec jest obowiązany na żądanie pozwanego złożyć kaucję na zabezpieczenie kosztów procesu.

Art.  124. 

Obowiązku takiego nie ma powód - cudzoziemiec w następujących przypadkach:

1)
jeżeli w państwie, do którego powód należy, obywatele polscy nie mają takiego obowiązku;
2)
jeżeli powód ma w Polsce miejsce zamieszkania lub majątek, wystarczający na zabezpieczenie kosztów;
3)
jeżeli uzyskał zwolnienie od kosztów sądowych;
4)
w sprawach małżeńskich niemajątkowych, w sprawach wszczętych w następstwie sądowego wezwania publicznego, w postępowaniu z powództwa wzajemnego i w postępowaniu nakazowym.
Art.  125. 
§  1. 
Pozwany może zgłosić żądanie zabezpieczenia kosztów tylko przy pierwszej czynności procesowej.
§  2. 
Późniejsze zgłoszenie żądania dopuszczalne jest jedynie w następujących przypadkach:
1)
gdy dopiero w toku sprawy pozwany dowiedział się, że powód jest cudzoziemcem;
2)
gdy powód w toku sprawy utracił obywatelstwo polskie;
3)
gdy na miejsce powoda - obywatela polskiego - wstąpił bez zgody pozwanego cudzoziemiec;
4)
gdy w toku sprawy ustała podstawa prawna do uwolnienia powoda od obowiązku złożenia kaucji.
§  3. 
W przypadkach tych pozwany nie ma jednak prawa domagać się złożenia kaucji, gdy uznana przezeń część żądania powoda wystarcza na zabezpieczenie kosztów.
Art.  126. 
§  1. 
Sąd oznaczy wysokość kaucji, mając na względzie prawdopodobną sumę kosztów pozwanego, jednak bez włączenia wydatków z powództwa wzajemnego.
§  2. 
Jeżeli w toku sprawy okaże się, iż kaucja nie wystarcza, pozwany może żądać dodatkowego zabezpieczenia.
Art.  127. 

Kaucja powinna być złożona w gotowiźnie lub w papierach wartościowych, uznanych przez sąd za odpowiednie.

Art.  128. 
§  1. 
Zgłaszając w przepisanym czasie wniosek o zabezpieczenie kosztów pozwany nie ma obowiązku wdawać się w spór przed rozstrzygnięciem tego wniosku.
§  2. 
Sąd wyznaczy powodowi termin do złożenia kaucji.
§  3. 
Po bezskutecznym upływie terminu sąd na wniosek pozwanego odrzuci pozew lub środek odwoławczy, orzekając o kosztach jak w przypadku cofnięcia pozwu.
Art.  129. 

Jeżeli w toku sprawy ustanie przyczyna zabezpieczenia, sąd na wniosek powoda, po wysłuchaniu pozwanego, zwolni powoda od obowiązku zabezpieczenia kosztów lub zarządzi zwrot złożonej kaucji.

Art.  130. 
§  1. 
Sąd na wniosek pozwanego zarządzi zaspokojenie z kaucji przyznanych kosztów.
§  2. 
Wniosek ten powinien być zgłoszony w ciągu miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia; jeżeli wniosku nie zgłoszono, sąd po upływie tego terminu zarządzi wydanie kaucji powodowi na jego żądanie.
§  3. 
Sąd zarządzi również wydanie powodowi kaucji natychmiast po uprawomocnieniu się orzeczenia, jeżeli pozwanemu kosztów nie przyznał.
Art.  131. 

Na kaucji, złożonej przez powoda - cudzoziemca, służy pozwanemu pierwszeństwo przed wszystkimi innymi wierzycielami powoda.

TYTUŁ  III.

POSTĘPOWANIE.

Dział  I.

Przepisy ogólne.

Rozdział  I.

Pisma procesowe.

Art.  132. 

Pisma procesowe obejmują wnioski i oświadczenia stron, składane poza rozprawą.

Art.  133. 
§  1. 
Każde pismo powinno zawierać:
1)
oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko, zawód i miejsce zamieszkania stron i pełnomocników;
2)
oznaczenie rodzaju pisma i przedmiotu sprawy;
3)
osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowodu na poparcie przytoczonych okoliczności;
4)
podpis strony lub jej przedstawiciela;
5)
wymienienie załączników.
§  2. 
Do pisma powinno być dołączone pełnomocnictwo, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który przedtem nie złożył pełnomocnictwa.
§  3. 
Za stronę, która nie umie lub nie może się podpisać, podpisze pismo osoba przez nią upoważniona z wymienieniem przyczyny, dla której strona sama się nie podpisała.
Art.  134. 

W pismach, mających na celu przygotowanie rozprawy (pisma przygotowawcze), należy podać zwięźle stan sprawy, wypowiedzieć się co do twierdzeń strony przeciwnej i dowodów przez nią powołanych, wreszcie należy wskazać dowody, które mają być przedstawione na rozprawie, lub je załączyć. Wywody prawne, wyłuszczone w piśmie, winny być treściowe.

Art.  135. 

Do pisma dołączyć należy odpisy pisma i załączników dla uczestniczących w sprawie osób, a nadto, jeżeli w sądzie nie złożono załączników w oryginale, po jednym odpisie każdego załącznika do akt sądowych.

Art.  136. 

Strona, powołująca się w piśmie na dokument, obowiązana jest na żądanie przeciwnika złożyć oryginał tego dokumentu w sądzie jeszcze przed rozprawą.

Art.  137. 
§  1.  18
 Jeżeli pismo nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych, wymaganych przez kodeks niniejszy, lub nie jest należycie opłacone, przewodniczący wzywa stronę pod rygorem zwrócenia pisma do stosownego poprawienia lub uzupełnienia w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma procesowego nie stanowi przeszkody do nadania biegu i rozpoznania go w trybie właściwym.
§  2. 
Po bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwróci pismo stronie.
§  3. 
Data wniesienia pisma pozostaje w mocy, jeżeli w terminie braki należycie zostały poprawione lub uzupełnione.
§  4. 
Jeżeli pismo, podlegające opłacie w wysokości stałej, wniesione przez adwokata nie jest należycie opłacone, przewodniczący zwróci pismo bez wzywania do uiszczenia należnej opłaty.
Art.  138. 

Za ubliżenie w piśmie powadze sądu lub użycie wyrażeń obraźliwych sąd może skazać winnego na grzywnę do wysokości siedmiuset pięćdziesięciu złotych niezależnie od odpowiedzialności przewidzianej inną ustawą.

Rozdział  II.

Doręczenia.

Art.  139. 
§  1. 
Sąd dokonywa doręczeń przez woźnych, komorników lub pocztę; w miejscowościach zaś, w których nie jest wprowadzone stałe dostarczanie korespondencji pocztowej, także przez organy gminnych rad narodowych.
§  2. 
Minister Sprawiedliwości może wydać w porozumieniu z właściwymi ministrami rozporządzenie, którego mocą także inne organy państwowe obowiązane będą dokonywać doręczeń sądowych.
Art.  140. 
§  1. 
Pisma procesowe doręcza się w odpisie, orzeczenia zaś - w wypisie.
§  2. 
Doręczenia dokonywa się stronie lub jej ustawowemu przedstawicielowi, a gdy ci ustanowili pełnomocnika procesowego lub osobę upoważnioną do odbioru pism sądowych, doręczenia dokonywa się tym osobom.
§  3.  19
 (uchylony).
Art.  141. 
§  1. 
Strona zamieszkała za granicą, jeżeli nie ustanawia pełnomocnika do prowadzenia sprawy zamieszkałego w Polsce, obowiązana jest wskazać w Polsce pełnomocnika dla doręczeń.
§  2. 
W razie niewskazania pełnomocnika dla doręczeń przeznaczone dla strony pisma sądowe pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia. O powyższym obowiązku strona winna być pouczona przez sąd przy pierwszym doręczeniu.
§  3. 
Przepisy paragrafów poprzedzających nie naruszają postanowień umów międzynarodowych.
Art.  142. 
§  1. 
Pełnomocnikowi procesowemu kilku osób doręcza się jeden egzemplarz pisma i załączników.
§  2. 
Upoważnionemu przez kilku spółuczestników sporu do odbioru pism sądowych doręcza się po jednym egzemplarzu dla każdego spółuczestnika.
Art.  143. 
§  1. 
Strony i ich przedstawiciele mają obowiązek zawiadomić sąd o każdej zmianie swego zamieszkania.
§  2. 
W razie zaniedbania tego obowiązku pozostawia się pismo sądowe w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia.
Art.  144. 

Doręczenia dokonywa się w mieszkaniu, w biurze, w lokalu przemysłowym lub handlowym, a w ich braku - tam, gdzie się adresata zastanie.

Art.  145. 

Doręczenia szeregowym w czynnej służbie wojskowej, milicji obywatelskiej i straży granicznej dokonywa się przez władzę bezpośrednio przełożoną.

Art.  146. 
§  1. 
W dni niedzielne i ustawowo uznane za święta powszechne, jako też w porze nocnej, doręczać można tylko w wyjątkowych przypadkach, za uprzednim zarządzeniem kierownika sądu.
§  2. 
Za porę nocną uważa się czas od godziny dziewiątej wieczorem do godziny siódmej rano.
Art.  147. 
§  1. 
Jeżeli doręczający nie zastanie adresata w domu, może doręczyć pismo sądowe dorosłemu domownikowi, a gdyby go nie było - sąsiadowi lub dozorcy domu, jeżeli osoby te nie są przeciwnikami adresata w sprawie i podjęły się oddania mu pisma.
§  2. 
Dla adresata, którego doręczający nie zastanie w lokalu biurowym, przemysłowym lub handlowym, doręczyć można pismo osobie tamże zatrudnionej.
Art.  148. 

Doręczania korporacjom, stowarzyszeniom, spółkom i zakładom dokonywa się w lokalu biurowym do rąk którejkolwiek z osób uprawnionych do przyjmowania pism, w razie zaś niezastania takiej osoby komukolwiek z personelu biurowego.

Art.  149. 
§  1. 
W razie niemożności doręczenia w sposób, przewidziany artykułami poprzedzającymi, należy złożyć pismo w urzędzie pocztowym lub w lokalu prezydium gminnej (miejskiej) rady narodowej, a zawiadomienie o tym przybić na drzwiach mieszkania, biura, lokalu przemysłowego lub handlowego adresata.
§  2. 
W razie odmowy przyjęcia pisma przez adresata lub jego domownika, pozostawia się je w miejscu doręczenia, a gdyby to było niemożliwe, składa się je - uprzedzając o tym - w urzędzie pocztowym lub w lokalu prezydium gminnej (miejskiej) rady narodowej.
Art.  150. 

Doręczenia urzędom dokonywa się do rąk ustanowionego do odbioru pism funkcjonariusza lub przełożonego urzędu.

Art.  151. 

Odbierający pismo stwierdza odbiór i jego datę podpisem własnoręcznym. Jeżeli tego uczynić nie może lub nie chce, doręczający sam oznacza datę doręczenia oraz przyczynę braku podpisu.

Art.  152. 

Adresat może odebrać pismo bezpośrednio w sekretariacie sądu.

Art.  153. 
§  1. 
Jeżeli stronie nieznanej z miejsca pobytu ma być doręczony pozew lub inne pismo wymagające dokonania czynności procesowej, doręczenie może nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego do zastępowania nieobecnego; obowiązuje to aż do chwili zgłoszenia się strony lub osoby uprawnionej do jej zastępowania.
§  2. 
Przewodniczący ustanowi kuratora na wniosek strony oraz ogłosi o tym przez obwieszczenie publiczne w budynku sądowym i w lokalu prezydium gminnej (miejskiej) rady narodowej, w sprawach zaś większej wagi - nadto w piśmie urzędowym przeznaczonym do ogłoszeń, a według uznania także w gazetach.
§  3. 
Z chwilą doręczenia kuratorowi doręczenie uważa się za dokonane. Sąd może jednak skuteczność doręczenia uzależnić od upływu oznaczonego terminu od daty wywieszenia obwieszczenia w budynku sądowym.
§  4. 
Koszty połączone z ogłoszeniem oraz z ustanowieniem i czynnościami kuratora ponosi na razie strona, która tego zażądała.
§  5. 
W sprawach o wszelkie roszczenia alimentacyjne, jak również w sprawach o ustalenie ojcostwa i o związane z nim roszczenia, przewodniczący przed ustanowieniem kuratora przeprowadzi stosowne dochodzenie w celu ustalenia miejsca zamieszkania lub pobytu pozwanego.
§  6. 
Przepis artykułu niniejszego stosuje się również do korporacyj, stowarzyszeń, spółek i zakładów, które nie mają przedstawicieli albo których przedstawiciele nieznani są z miejsca pobytu.
Art.  154. 
§  1. 
W przypadkach, w których ustanowienie kuratora w myśl artykułu poprzedzającego nie jest wymagane, pismo doręcza się stronie nieznanej z miejsca pobytu przez wywieszenie w budynku sądowym (obwieszczenie publiczne).
§  2. 
Z upływem miesiąca od wywieszenia uważa się doręczenie za dokonane.
Art.  155. 

Strona, żądająca doręczenia pisma przez wywieszenie w budynku sądowym lub do rąk kuratora, obowiązana jest uprawdopodobnić, że miejsce pobytu przeciwnika jest nieznane.

Art.  156. 

Gdy się okaże, że żądanie ustanowienia kuratora lub wywieszenia pisma było nieuzasadnione, sąd zarządzi doręczenie pisma w sposób właściwy, a w miarę potrzeby zniesie na wniosek strony interesowanej postępowanie, przeprowadzone z udziałem kuratora.

Art.  157. 

W toku sprawy adwokaci mogą doręczać sobie nawzajem pisma bezpośrednio za potwierdzeniem odbioru i oznaczeniem daty.

Art.  158. 

Sposób doręczenia pism sądowych osobom, zamieszkałym za granicą, oraz osobom, pozostającym w służbie dyplomatycznej państw obcych, tudzież osobom u nich mieszkającym określi rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości i Spraw Zagranicznych.

Rozdział  III.

Posiedzenia sądowe.

Art.  159. 
§  1. 
Posiedzenie sądowe wyznacza przewodniczący na wniosek strony interesowanej lub z urzędu, a o dacie posiedzenia zawiadamia strony przez wezwanie lub ogłoszenie podczas rozprawy.
§  2. 
Stronie, na posiedzeniu nieobecnej, należy w każdym razie doręczyć wezwanie na posiedzenie następne. Wezwanie powinno być doręczone przynajmniej na tydzień przed posiedzeniem; w przypadkach pilnych termin ten może być skrócony.
Art.  160. 

W wezwaniu na posiedzenie oznacza się:

1)
imię, nazwisko i zamieszkanie wezwanego;
2)
sąd, miejsce i czas posiedzenia;
3)
strony i przedmiot sprawy;
4)
cel posiedzenia;
5)
skutki niestawiennictwa.
Art.  161. 

Posiedzenia sądowe odbywają się w budynku sądowym, a w poszczególnych przypadkach i poza tym budynkiem, jeżeli to ułatwia przeprowadzenie sprawy lub przyczynia się znacznie do zaoszczędzenia kosztów.

Art.  162. 
§  1. 
Posiedzenia wyznaczone na rozprawy są jawne.
§  2. 
Wstęp na salę sądową mają osoby dorosłe i nieuzbrojone, chyba że noszenie broni wynika z obowiązku służbowego.
Art.  163. 
§  1. 
Sąd z urzędu uchyli jawność całego posiedzenia lub jego części i odbędzie je przy drzwiach zamkniętych, jeżeli jawność zagraża porządkowi publicznemu lub dobrym obyczajom.
§  2. 
Sąd może uchylić jawność również na wniosek strony, jeżeli podane przez nią przyczyny uzna za uzasadnione lub też jeżeli roztrząsane być mają szczegóły życia rodzinnego.
Art.  164. 

Rozprawa dotycząca wniosku o uchylenie jawności odbywa się przy drzwiach zamkniętych. Postanowienie swe sąd ogłasza publicznie.

Art.  165. 
§  1. 
Podczas rozprawy, odbywającej się przy drzwiach zamkniętych, mogą być obecne na sali strony, ich pełnomocnicy oraz osoby zaufania, po dwie z każdej strony.
§  2. 
Ogłoszenie wyroku odbywa się publicznie.
Art.  166. 
§  1. 
Przewodniczący otwiera, prowadzi i zamyka posiedzenie, udziela głosu, zadaje stronom, świadkom i biegłym pytania, upoważnia do zadawania pytań i ogłasza orzeczenia sądu.
§  2. 
Przewodniczący może odebrać głos stronom, jeżeli go nadużywają, jak również uchylić pytania, zadawane stronom, świadkom lub biegłym, jeżeli je uważa za niewłaściwe lub zbyteczne.
Art.  167. 

Sąd nawet mimo zgodnego wniosku stron może odroczyć posiedzenie tylko z ważnej przyczyny.

Art.  168. 
§  1. 
Na każdym posiedzeniu sądowym protokolant pod kierunkiem przewodniczącego spisuje protokół.
§  2. 
Przy wydawaniu wyroków zaocznych zamiast protokołu wystarczy zaznaczenie w aktach, że pozwany nie stawił się na posiedzenie, nie żądał przeprowadzenia rozprawy w swej nieobecności ani też nie złożył żadnych wyjaśnień.
Art.  169. 
§  1. 
Protokół powinien zawierać:
1)
oznaczenie sądu, miejsca i daty posiedzenia, nazwiska sędziów, protokolanta, prokuratora, stron i obecnych na posiedzeniu przedstawicieli oraz oznaczenie sprawy tudzież wzmiankę co do jawności rozprawy;
2)
przebieg posiedzenia, a w szczególności faktyczne twierdzenia i wnioski stron, wyniki postępowania dowodowego oraz wymienienie zarządzeń i orzeczeń, ogłoszonych na rozprawie; zamiast podania twierdzeń i wniosków protokół może powołać się na pisma przygotowawcze;
3)
okoliczności, wpływające na umorzenie lub rozstrzygnięcie sprawy (ugoda, zrzeczenie się lub uznanie, cofnięcie, zmiana, rozszerzenie lub ograniczenie żądania pozwu).
§  2. 
Protokół podpisują przewodniczący i protokolant.
Art.  170. 
§  1. 
Protokół może być spisany pismem stenograficznym. W tym przypadku protokolant, niezwłocznie po zakończeniu rozprawy, przełoży stenogram na zwykłe pismo czyniąc adnotację, jakim posługiwał się systemem stenograficznym.
§  2. 
Na wniosek strony sąd może na jej koszt powołać jako protokolanta przysięgłego stenografa bądź też wiarygodną osobę, biegłą w piśmie stenograficznym, po odebraniu od niej przyrzeczenia, że sumiennie wykona powierzone jej czynności. Przepis paragrafu poprzedzającego ma tu odpowiednie zastosowanie. W razie potrzeby można powołać kilku stenografów.
§  3. 
Protokół spisany pismem stenograficznym podpisuje stenograf, a przekład protokołu na zwykłe pismo podpisuje przewodniczący i stenograf.
Art.  171. 

Strony mogą żądać w terminie tygodniowym od posiedzenia sprostowania lub uzupełnienia protokołu, przy czym od zarządzenia przewodniczącego można odwołać się do sądu.

Art.  172. 

W toku posiedzenia stronom wolno oświadczenia, wnioski, uzupełnienia i sprostowania zamieścić w załączniku do protokołu. Gdy stronę zastępuje adwokat, przewodniczący może zażądać takiego załącznika.

Art.  173. 

Strony mogą w toku posiedzenia wytknąć obrazę przepisów postępowania żądając wpisania odpowiedniego zastrzeżenia do protokołu. Stronie, która zastrzeżenia nie zgłosiła, nie służy prawo czynienia w tym względzie zarzutów, chyba że pogwałcone zostały istotne przepisy postępowania.

Rozdział  IV.

Terminy.

Art.  174. 

Bieg terminu, wyznaczonego przez sąd lub przewodniczącego (terminu sądowego), rozpoczyna się od ogłoszenia postanowienia; w przypadku zaś, gdy kodeks przewiduje doręczenie postanowienia stronie z urzędu - od daty doręczenia.

Art.  175. 

Oddanie pisma w polskim urzędzie pocztowym jest równoznaczne z wniesieniem go do sądu. Stosuje się to również do pozwu.

Art.  176. 

Przewodniczący może z ważnej przyczyny przedłużyć lub skrócić termin sądowy na wniosek, zgłoszony przed upływem terminu, nawet bez wysłuchania strony przeciwnej.

Rozdział  V.

Uchybienie i przywrócenie terminu.

Art.  177. 
§  1. 
Czynność procesowa, podjęta przez stronę po upływie terminu, nie ma mocy prawnej.
§  2. 
Skutek uchybienia terminu następuje sam przez się, chyba że w poszczególnych przypadkach zależy od wniosku strony. W tych przypadkach można dopełnić czynności, która miała być w terminie dokonana, dopóki strona przeciwna nie zgłosiła odpowiedniego wniosku, a w razie zgłoszenia go, dopóki sąd nie zamknął co do tego wniosku rozprawy.
Art.  178. 
§  1. 
Jeżeli strona nie dokonała w terminie czynności procesowej bez swej winy, sąd na jej wniosek postanowi przywrócenie terminu.
§  2. 
Przywrócenie nie jest dopuszczalne, jeżeli uchybienie terminu nie pociąga za sobą ujemnych dla strony skutków procesowych.
Art.  179. 
§  1. 
Pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu powinno być wniesione do sądu, w którym czynność miała być dokonana w ciągu tygodnia od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu.
§  2. 
W piśmie tym należy uprawdopodobnić okoliczności, uzasadniające wniosek.
§  3. 
Równocześnie z wnioskiem strona powinna dopełnić czynności procesowej.
Art.  180. 

Spóźniony lub z ustawy niedopuszczalny wniosek o przywrócenie terminu sąd odrzuci bez rozprawy. Wniosek nie odrzucony sąd rozstrzygnie po przeprowadzeniu rozprawy. W razie uwzględnienia wniosku sąd może natychmiast przystąpić do rozpoznania sprawy.

Art.  181. 

Zgłoszenie wniosku o przywrócenie nie wstrzymuje postępowania w samej sprawie ani wykonania orzeczenia, chyba że sąd stosownie do okoliczności wstrzyma postępowanie lub wykonanie orzeczenia.

Art.  182. 

Strona żądająca przywrócenia ponosi koszty postępowania w przedmiocie przywrócenia.

Rozdział  VI.

Zawieszenie postępowania.

Art.  183. 
§  1. 
Sąd zawiesza postępowanie:
1)
w razie śmierci strony lub przedstawiciela ustawowego, w razie utraty przez nich zdolności procesowej, jak również w razie utraty przez przedstawiciela ustawowego tego przymiotu;
2)
w razie zaprzestania czynności przez sąd wskutek wojny lub innych przeszkód.
§  2. 
Zawieszenie ma moc prawną od chwili powyższych zdarzeń.
Art.  184. 

Zdarzenia, wskazane w pkt 1 artykułu poprzedzającego, nie wstrzymują wydania orzeczenia, jeżeli zaszły po zamknięciu rozprawy.

Art.  185. 
§  1. 
W razie śmierci strony - strona przeciwna lub spółuczestnik sporu żądać mogą wezwania wskazanych przez siebie osób jako spadkobierców zmarłego. Po wezwaniu tych osób na rozprawę sąd postanowi podjęcie dalszego postępowania, jeżeli ich przymiot spadkobierców będzie udowodniony.
§  2. 
Jeżeli jednak ten ich przymiot nie będzie udowodniony lub jeżeli spadkobiercy zmarłego nie są znani, sąd postanowi podjęcie dalszego postępowania po wezwaniu kuratora spadku lub wykonawcy testamentu, uprawnionego do prowadzenia sporu. W braku takich osób strona przeciwna lub spółuczestnik sporu mogą żądać we właściwej drodze ustanowienia kuratora spadku i wezwania go do wstąpienia do sprawy, po czym na posiedzeniu niejawnym sąd wydaje postanowienie o podjęciu dalszego postępowania.
Art.  186. 

W razie utraty zdolności procesowej przez stronę lub przedstawiciela ustawowego tudzież w razie jego śmierci lub utraty przezeń tego przymiotu strona przeciwna lub spółuczestnik sporu mogą żądać we właściwej drodze ustanowienia przedstawiciela ustawowego dla strony i wezwania go do wstąpienia do sprawy, po czym na posiedzeniu niejawnym sąd wydaje postanowienie o podjęciu dalszego postępowania.

Art.  187. 

W razie śmierci pełnomocnika procesowego postępowanie może się toczyć dalej dopiero po wezwaniu strony niestawającej. Wezwanie doręcza się stronie w miejscu jej rzeczywistego zamieszkania.

Art.  188. 

Sąd zawiesi postępowanie, gdy stronie ogłoszono upadłość, a spór dotyczy przedmiotu należącego do masy. Postępowanie może być podjęte dopiero po wezwaniu zarządcy masy upadłości.

Art.  189. 

Sąd zawiesi postępowanie na wniosek spadkobiercy, jeżeli przeciwko niemu toczy się spór o przedmiot należący do spadku, a nie upłynął jeszcze termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Postępowanie może być na wniosek którejkolwiek strony podjęte dopiero po złożeniu oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku albo po upływie terminu do złożenia takiego oświadczenia.

Art.  190. 

Sąd zawiesi również postępowanie, jeżeli strona lub jej przedstawiciel ustawowy pełni służbę wojskową w czasie wojny lub też znajduje się w miejscowości, pozbawionej wskutek nadzwyczajnych wydarzeń komunikacji z siedzibą sądu.

Art.  191. 

Sąd może również zawiesić postępowanie w następujących przypadkach:

1)
jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego procesu;
2)
jeżeli osoba trzecia zapozwała obie strony o ten sam przedmiot sporu (interwencja główna);
3)
jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniego orzeczenia władzy administracyjnej;
4)
jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej.
Art.  192. 
§  1. 
W przypadkach artykułu poprzedzającego zawieszenie postępowania trwa aż do czasu uprawomocnienia się orzeczenia sądowego lub administracyjnego. Sąd może jednak i przedtem, stosownie do okoliczności, podjąć dalsze postępowanie.
§  2. 
Jeżeli postępowanie karne, dyscyplinarne lub administracyjne nie jest jeszcze rozpoczęte, a jego rozpoczęcie zależy od wniosku strony, sąd zakreśli jej termin do wszczęcia postępowania, a w innych przypadkach może zwrócić się o to do właściwej władzy.
Art.  193. 

Sąd postanowi podjęcie dalszego postępowania, gdy ustanie przyczyna zawieszenia.

Art.  194. 

We wszystkich wyżej przewidzianych przypadkach zawieszenia terminy nie biegną i zaczynają biec od początku dopiero z podjęciem postępowania. Terminy sądowe w miarę potrzeby będą wyznaczone na nowo.

Art.  195. 
§  1. 
Sąd może zawiesić również postępowanie na zgodny wniosek obu stron. W tym przypadku dalsze postępowanie może być na wniosek którejkolwiek ze stron podjęte dopiero po upływie czasu przez nie oznaczonego, nie wcześniej jednak jak z upływem trzech miesięcy od chwili zgłoszenia wniosku o zawieszenie.
§  2.  20
 Zawieszenie z takim samym skutkiem może nastąpić w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie, o ile kodeks w przypadkach szczególnych inaczej nie stanowi, jak również w przypadku niestawiennictwa powoda, który nie żądał rozpoznania sprawy w swej nieobecności, pozwany zaś nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy.
Art.  196. 

Zawieszenie, przewidziane w artykule poprzedzającym, wstrzymuje bieg terminów sądowych, które dopiero z podjęciem postępowania biegną dalej. Bieg terminów ustawowych nie ulega wstrzymaniu.

Art.  197. 

Sąd, zawieszając postępowanie, może również na wniosek powoda zarządzić zabezpieczenie powództwa.

Art.  198. 
§  1. 
Sąd umorzy postępowanie, zawieszone na zgodny wniosek stron lub wskutek ich niestawiennictwa, jeżeli wniosek o podjęcie postępowania nie został zgłoszony w ciągu lat trzech od daty postanowienia o zawieszeniu.
§  2. 
Umorzenie postępowania w pierwszej instancji nie pozbawia powoda prawa wytoczenia ponownego powództwa, jednak poprzedni pozew nie przerywa przedawnienia. Umorzenie postępowania w drugiej instancji powoduje uprawomocnienie się wyroku pierwszej instancji.
§  3. 
Z umorzeniem postępowania umarzają się także koszty obu stron w danej instancji.
Art.  199. 

Postanowienie o zawieszeniu, podjęciu i umorzeniu postępowania może zapaść bez rozprawy.

Dział  II.

Postępowanie przed sądami pierwszej instancji.

Art.  200. 
§  1. 
Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:
1)
dokładnie określone żądanie, a w sprawach o roszczenia majątkowe - także oznaczenie wartości przedmiotu sporu;
2)
przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu.
§  2. 
Ponadto pozew może zawierać wnioski o zabezpieczenie powództwa, o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności, o przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda, o wydanie wyroku zaocznego.
Art.  201. 

W pozwie można również zgłosić wnioski:

1)
o zawezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych;
2)
o polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę będącego w jego posiadaniu a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu dokumentu lub przedmiotu oględzin;
3)
o zażądanie na rozprawę dowodów, znajdujących się u władz, w urzędach i u osób trzecich.
Art.  202. 

Powód może dochodzić jednym pozwem kilku roszczeń przeciwko temu samemu pozwanemu, jeżeli nadają się do tego samego trybu postępowania oraz jeżeli sąd jest właściwy ze względu na ogólną wartość roszczeń, a nadto, gdy roszczenia są różnego rodzaju, o tyle tylko, o ile sąd nie jest niewłaściwy dla któregokolwiek z tych roszczeń w myśl przepisów o właściwości bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Art.  203. 

Pozew o wydanie lub odebranie przedmiotu najmu lub dzierżawy w terminie, w którym najem lub dzierżawa wygasa, można wnieść do sądu jeszcze przed tym terminem.

Art.  204. 
§  1. 
Strona działająca bez adwokata w przypadkach, gdy zwolniona jest od opłat sądowych lub korzysta ze zwolnienia od kosztów sądowych, może ustnie zgłosić powództwo w sądzie właściwym lub w sądzie powiatowym swego miejsca zamieszkania, chociażby sąd ten nie był właściwy do rozpoznania sprawy.
§  2. 
Sąd stosownie do okoliczności zwróci powodowi uwagę bądź na niedopuszczalność powództwa z przyczyn formalnych, bądź na oczywistą jego bezzasadność.
§  3. 
W razie zgłoszenia powództwa w sądzie niewłaściwym do rozpoznania sprawy, sąd ten przesyła niezwłocznie akta sądowi właściwemu.
Art.  205. 

Z chwilą doręczenia pozwu powstają następujące skutki procesowe:

1)
powód nie może wytoczyć w toku sprawy powództwa przeciwko pozwanemu o to samo roszczenie w tym samym lub innym sądzie;
2)
pozwany może wytoczyć powództwo wzajemne przeciwko powodowi w odpowiedzi na pozew, a jeżeli odpowiedzi nie wniósł - nie później jak na pierwszej rozprawie albo w sprzeciwie od wyroku zaocznego;
3)
zbycie w toku sprawy rzeczy lub roszczenia, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy; jednak nabywca nie może wejść na miejsce zbywcy bez zezwolenia strony przeciwnej.
Art.  206. 
§  1. 
Zmiana powództwa jest dopuszczalna, jeżeli nie wpływa na właściwość sądu.
§  2. 
Gdy powód występuje w toku sprawy z nowym roszczeniem, skutki, przewidziane artykułem poprzedzającym, rozpoczynają się z chwilą, w której roszczenie to powód zgłosił podczas rozprawy w obecności pozwanego.
Art.  207. 
§  1.  21
 Sąd odrzuci pozew w razie niedopuszczalności drogi sądowej oraz gdy z treści pozwu wynika, że sprawa między tymi samymi stronami o to samo roszczenie już się toczy lub została osądzona; w braku zaś zdolności procesowej powoda, w braku ustawowego jego przedstawicielstwa lub upoważnienia przedstawiciela do prowadzenia sprawy - dopiero wówczas, gdy brak nie został uzupełniony zgodnie z przepisami niniejszego kodeksu. W przypadku niewłaściwości sądu sąd, przed którym sprawa została wytoczona, przekaże sprawę sądowi właściwemu.
§  2. 
Postanowienie sądu może zapaść na posiedzeniu niejawnym.
§  3.  22
 Sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany postanowieniem o przekazaniu sprawy. Nie dotyczy to przypadku przekazania sprawy sądowi wyższego rzędu. Sąd ten, w razie stwierdzenia swej niewłaściwości, przekaże sprawę według właściwości innemu sądowi, nie wyłączając sądu przekazującego.
Art.  208.  23

 (skreślony).

Art.  209. 
§  1. 
Pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia - aż do wydania wyroku.
§  2. 
Pozew cofnięty uważa się za niebyły; jednak powód zwróci pozwanemu na jego żądanie koszty, o ile sąd już przedtem nie orzekł prawomocnie o obowiązku uiszczenia ich przez pozwanego. W razie cofnięcia pozwu poza rozprawą przewodniczący odwoła wyznaczoną rozprawę i o cofnięciu zawiadomi pozwanego, który może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi spis kosztów.
§  3. 
Gdy przedmiotem powództwa są prawa niemajątkowe, roszczenia alimentacyjne, roszczenia ze stosunku pracy lub roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, skuteczność cofnięcia pozwu, zrzeczenia się lub ograniczenia roszczenia zależna jest od zgody sądu. Sąd udzieli powyższej zgody w przypadku, gdy cofnięcie pozwu lub zrzeczenie się albo ograniczenie roszczenia nie są sprzeczne z interesem Państwa Ludowego, ani z interesem osób uprawnionych.
Art.  210. 
§  1. 
Powództwo wzajemne jest dopuszczalne, jeżeli roszczenie wzajemne pozwanego jest w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia.
§  2. 
Pozew wzajemny wnosi się do sądu pozwu głównego. Jeżeli pozew wzajemny przekracza właściwość rzeczową tego sądu, przekazuje on całą sprawę sądowi właściwemu do rozpoznania powództwa wzajemnego. Oba powództwa podlegają łącznemu rozpoznaniu.
§  3. 
Przepisy dotyczące pozwu stosuje się i do pozwu wzajemnego.
Art.  211. 

Sąd powiatowy może na wniosek pozwanego złożony aż do zamknięcia rozprawy przekazać sprawę sądowi wojewódzkiemu, jeżeli pozwany wytoczył przeciwko powodowi przed tym sądem powództwo wpływające na roszczenie powoda bądź dlatego, że ma z nim ścisły związek, bądź dlatego, że roszczenia stron nadają się do potrącenia.

Rozdział  II.

Rozprawa.

Art.  212. 
§  1. 
Przewodniczący wyznaczy termin rozprawy równocześnie z zarządzeniem doręczenia pozwu i stosownie do potrzeby wyznaczy sędziego sprawozdawcę.
§  2. 
Termin rozprawy powinien być tak wyznaczony, aby pomiędzy doręczeniem wezwania a dniem rozprawy upłynęło w sądzie wojewódzkim przynajmniej siedem dni, a w sądzie powiatowym - przynajmniej trzy dni.
Art.  213. 
§  1. 
Pozwany może przed pierwszą rozprawą wnieść odpowiedź na pozew.
§  2. 
W sprawach zawiłych i w sprawach rozrachunkowych przewodniczący może przed rozprawą zarządzić wniesienie odpowiedzi na pozew lub także wymianę przez strony dalszych pism przygotowawczych, przy czym oznaczy porządek składania pism, termin, w którym pisma złożyć należy, i okoliczności, które mają być wyjaśnione. W toku rozprawy wymianę pism może zarządzić sąd.
Art.  214. 
§  1. 
Przewodniczący może, stosownie do okoliczności, przed rozprawą wydać na podstawie pozwu i pism przygotowawczych następujące zarządzenia:
1)
wezwać strony do stawienia się na rozprawę osobiście lub przez pełnomocnika, polecić przedstawienie dokumentów, przedmiotów oględzin, ksiąg, planów itd.;
2)
zażądać na rozprawę od władz, urzędów i osób zaufania publicznego znajdujących się u nich dowodów, jeżeli strona sama dowodów tych otrzymać nie może;
3)
wezwać na rozprawę wskazanych przez strony świadków i zażądać od nich dostarczenia dokumentów, potrzebnych do wyjaśnienia zeznań;
4)
wezwać na rozprawę osoby, powołane zgodnie przez strony na biegłych.
§  2. 
Przewodniczący może ponadto, w razie koniecznej potrzeby, zarządzić oględziny jeszcze przed rozprawą.
Art.  215. 

Każda ze stron może w piśmie procesowym żądać przeprowadzenia rozprawy w jej nieobecności.

Art.  216. 
§  1. 
Rozprawa odbywa się w ten sposób, że po wywołaniu sprawy strony - najpierw powód, a potem pozwany zgłaszają ustnie swe żądania i wnioski oraz przedstawiają dowody na ich poparcie. Strony mogą nadto przytaczać zasady prawne. Na żądanie prokuratora sąd udziela mu głosu w każdym stanie rozprawy.
§  2. 
Strony obowiązane są dawać wyjaśnienia co do okoliczności faktycznych sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajenia czegokolwiek. Każda ze stron obowiązana jest do oświadczenia się co do twierdzeń strony przeciwnej dotyczących okoliczności faktycznych.
§  3. 
Ponadto rozprawa obejmuje stosownie do okoliczności postępowanie dowodowe i roztrząsanie jego wyników.
Art.  217. 

Gdy zachodzi potrzeba przedstawienia stanu sprawy na podstawie akt, uczyni to przewodniczący lub wyznaczony sędzia sprawozdawca.

Art.  218. 
§  1. 
Przewodniczący, nie dopuszczając do rozwlekłości i zbaczania od przedmiotu, powinien dążyć do tego, ażeby rozprawa wszechstronnie wyświetliła punkty sporne i aby w miarę możności mogła być ukończona bez odroczenia.
§  2. 
Sąd nie jest związany uznaniem pozwu. Może jednak poprzestać na uznaniu, jeżeli znajduje ono uzasadnienie w okolicznościach sprawy.
Art.  219. 

Rozprawa ulega odroczeniu, jeżeli sąd stwierdzi nieprawidłowość w doręczeniu stronie wezwania tudzież jeżeli nieobecność strony jest wywołana wydarzeniem żywiołowym lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć.

Art.  220. 
§  1. 
Rozprawa ulega odroczeniu również w przypadku, gdy ujawni się, że nie występują w sprawie w charakterze pozwanych wszystkie osoby, przeciwko którym sprawa powinna się toczyć łącznie.
§  2. 
Jeżeli nie zostały zapozwane wszystkie osoby, przeciwko którym tylko łącznie sprawa może się toczyć, sąd wezwie osoby niezapozwane do wzięcia udziału w sprawie i doręczy im odpisy pism procesowych i załączników. Wezwanie do wzięcia udziału w sprawie zastępuje pozwanie.
Art.  221. 

Jeżeli powód w nieobecności pozwanego rozszerza lub zmienia żądanie pozwu albo zamiast pierwotnego przedmiotu sporu żąda jego wartości lub innego przedmiotu, winien uczynić to na piśmie, a wówczas rozprawa ulegnie odroczeniu i pismo będzie doręczone pozwanemu.

Art.  222. 

Sąd może celem dokładniejszego wyjaśnienia przedstawionego stanu sprawy zarządzić stawienie się stron lub jednej z nich osobiście albo przez pełnomocnika.

Art.  223. 
§  1. 
Strona może aż do zamknięcia rozprawy przytaczać okoliczności faktyczne i dowody na uzasadnienie swych wniosków lub dla odparcia twierdzeń i wniosków strony przeciwnej z zastrzeżeniem niekorzystnych skutków, jakie według przepisów kodeksu mogą dla niej wyniknąć z powodu działania na zwłokę lub niezastosowania się do zarządzeń przewodniczącego i postanowień sądu.
§  2. 
Sąd odrzuci środki dowodowe, jeżeli okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione lub jeżeli strona powołuje dowody jedynie dla zwłoki.
Art.  224. 
§  1. 
Sąd może zarządzić oddzielną rozprawę co do pozwu głównego i wzajemnego jako też co do jednego lub kilku roszczeń, połączonych w jednym pozwie, czy to głównym, czy wzajemnym.
§  2. 
Sąd może również zarządzić oddzielną rozprawę co do roszczenia, jakie pozwany przeciwstawia do potrącenia, jeżeli nie ma ono związku z roszczeniem pozwu głównego.
Art.  225. 

Sąd może zarządzić łączną rozprawę i wydać łączne orzeczenie w toczących się przed nim sprawach, jeżeli są one z sobą w związku lub mogły być objęte jednym pozwem.

Art.  226. 

Sąd może ograniczyć rozprawę przede wszystkim do zarzutów formalnych lub pytań wstępnych.

Art.  227. 

Zarzut niewłaściwości sądu i zarzut, że rozstrzygnięcie sprawy należy do sądu polubownego, pozwany powinien zgłosić i należycie uzasadnić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, pod utratą prawa korzystania z tych zarzutów w dalszym postępowaniu.

Art.  228.  24
§  1. 
W każdym stanie sprawy sąd bierze z urzędu pod rozwagę: niedopuszczalność drogi sądowej i niedopuszczalność drogi procesu cywilnego; niewłaściwość sądu, opierającą się na tym, że sąd nie mógłby być właściwy nawet na podstawie umowy stron; brak zdolności procesowej i należytego zastępstwa lub upoważnienia do prowadzenia sprawy; istnienie sporu sądowego o to samo roszczenie między tymi samymi stronami; powagę rzeczy osądzonej.
§  2. 
W przypadku niewłaściwości sądu - sąd, przed który sprawa została wytoczona, przekaże sprawę sądowi właściwemu. Jeżeli sprawa nie podlega rozpoznaniu w drodze procesu cywilnego, sąd, o ile nie jest niewłaściwy, rozpozna ją w trybie dla niej właściwym. Do przekazania sprawy stosuje się art. 207 § 3.
§  3. 
Jeżeli sprawa podlegająca rozpoznaniu w drodze procesu cywilnego była początkowo rozpoznawana w trybie innego postępowania, sąd powinien prowadzić dalsze postępowanie w sprawie w trybie właściwym, uwzględniając czynności już dokonane. Jednakże, jeżeli czynności te zostały dokonane bez udziału w postępowaniu którejkolwiek ze stron, strona ta może nie później niż na pierwszej rozprawie żądać ich powtórzenia.
Art.  229.  25

 Pozwany nie może odmówić wdania się w spór co do istoty sprawy, chociaż wniósł zarzuty formalne. Odrzucając zarzuty niedopuszczalności drogi sądowej, niewłaściwości sądu albo zarzut, że rozstrzygnięcie sprawy należy do sądu polubownego, sąd wyda oddzielne postanowienie i może wstrzymać dalsze rozpoznanie sprawy aż do prawomocnego rozstrzygnięcia tych zarzutów. W razie odrzucenia innych zarzutów formalnych sąd przystąpi do rozpoznania istoty sprawy i rozstrzygnięcie co do nich zamieści w wyroku.

Art.  230.  26

 (skreślony).

Art.  231. 
§  1. 
Przewodniczący powinien we właściwej chwili, jeżeli to uważa za możliwe, skłaniać strony do pojednania. Osnowa ugody, zawartej przed sądem, powinna być wciągnięta do protokołu rozprawy i stwierdzona podpisami stron, a w razie niemożności podpisania - przez sąd.
§  2. 
W przypadkach, w których do skuteczności cofnięcia pozwu oraz zrzeczenia się lub ograniczenia roszczenia potrzebna jest zgoda sądu, zgoda ta wymagana jest również do zawarcia ugody sądowej.
Art.  232. 
§  1. 
Przewodniczący zamyka rozprawę, gdy sąd uzna sprawę za dostatecznie wyjaśnioną.
§  2. 
Można zamknąć rozprawę również w przypadku, gdy ma być przeprowadzony jeszcze dowód przez sędziego wyznaczonego lub przez inny sąd albo też gdy ma być przeprowadzony dowód z aktów lub wyjaśnień władz, a rozprawę co do tych dowodów sąd uzna za zbyteczną.
Art.  233. 

Sąd może zamkniętą rozprawę otworzyć na nowo, jeżeli potrzebne są jeszcze dodatkowe wyjaśnienia stron lub dodatkowe dowody.

Art.  234. 

Od zarządzeń przewodniczącego w toku rozprawy strony mogą odwołać się do sądu.

Dział  III

Dowody.

Rozdział  I.

O dowodzie w ogólności.

Art.  235. 

Przedmiotem dowodu są fakty sporne, mające dla sprawy istotne znaczenie.

Art.  236. 
§  1. 
Sąd może dopuścić dowód nawet nie powołany przez strony. W razie potrzeby sąd może zarządzić odpowiednie dochodzenie.
§  2. 
W sprawach o roszczenia alimentacyjne sąd może z urzędu przeprowadzać stosowne dochodzenia dla ustalenia stanu majątkowego i zarobków stron.
Art.  237. 
§  1. 
Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu. Sąd bierze je pod uwagę nawet bez powołania się stron.
§  2. 
To samo dotyczy faktów, znanych sądowi urzędownie, wszakże sąd powinien przy rozprawie zwrócić na nie uwagę stron.
Art.  238. 
§  1. 
Nie wymagają również dowodu fakty, przyznane w przewodzie sądowym przez stronę przeciwną na piśmie lub ustnie, jeżeli przyznanie nie jest sprzeczne z dowodami znajdującymi się w aktach sprawy oraz nie budzi uzasadnionych wątpliwości co do jego zgodności z istotnym stanem rzeczy.
§  2. 
Gdy strona nie wypowie się co do faktów przytoczonych przez stronę przeciwną, sąd uwzględniając wyniki całej rozprawy może uznać fakty te za przyznane.
Art.  239. 

Jeżeli przyznanie połączone jest z zastrzeżeniami lub z twierdzeniami dodatkowymi albo zostało odwołane, sąd ocenia jego znaczenie z uwzględnieniem okoliczności danego przypadku.

Art.  240. 

Sąd ocenia znaczenie przyznania pozasądowego w związku z całością stanu faktycznego sprawy.

Art.  241. 

Ustalenia faktyczne mogą być oparte także na okolicznościach bezspornych lub udowodnionych, gdy okoliczności te, wzięte pojedynczo lub łącznie, usprawiedliwiają wniosek o prawdziwości pewnego, istotnego dla sprawy faktu (domniemanie faktyczne).

Art.  242. 
§  1. 
Sąd według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału ocenia wiarogodność i moc dowodów.
§  2. 
Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie nadać znaczenie odmowie przedstawienia dowodu lub przeszkodom, stawianym w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu.
Art.  243. 

Przepis artykułu poprzedzającego nie ma zastosowania do domniemań ustanowionych przez prawo (domniemań prawnych), jednak zachowuje moc przy ocenie dowodu przeciwnego, ilekroć prawo dowodu takiego nie wyłącza.

Rozdział  II.

Postępowanie dowodowe.

Oddział  1.

Przepisy ogólne.

Art.  244. 
§  1. 
Postępowanie dowodowe odbywa się w zasadzie przed sądem orzekającym. Gdyby to nie było możliwe z powodu natury dowodu bądź gdyby to było połączone z poważnymi niedogodnościami lub też spowodowało znaczne koszty w stosunku do przedmiotu sporu - sąd orzekający zleci przeprowadzenie dowodu jednemu ze swych sędziów (sędzia wyznaczony) lub sądowi grodzkiemu (sąd wezwany).
§  2. 
Przeprowadzenie dowodu za granicą, możliwie z zachowaniem przepisów niniejszego kodeksu, sąd orzekający zarządzi w drodze właściwej.
Art.  245. 

W postanowieniu o przeprowadzeniu dowodu sąd oznaczy fakty podlegające stwierdzeniu, środek dowodowy i - stosownie do okoliczności - sędziego lub sąd, przez który dowód ma być przeprowadzony, a nadto, o ile to jest możliwe, czas i miejsce przeprowadzenia dowodu. Wyznaczając sędziego sąd może mu pozostawić oznaczenie terminu.

Art.  246. 
§  1. 
Jeżeli czas i miejsce przeprowadzenia dowodu nie są wskazane w postanowieniu, strony będą o nich osobno zawiadomione.
§  2. 
Nieprzybycie stron na termin, wyznaczony do przeprowadzenia dowodu, nie wstrzymuje czynności sądowej, chyba że obecność stron lub jednej z nich okaże się, stosownie do okoliczności, konieczną.
Art.  247. 
§  1. 
Protokół, zawierający przebieg postępowania dowodowego przeprowadzonego przed sędzią wyznaczonym lub sądem wezwanym, podpisują oprócz sędziego i protokolanta także osoby przesłuchane i strony obecne.
§  2. 
Odmowę lub niemożność podpisania stwierdza się w protokole.
Art.  248. 
§  1. 
Sędzia wyznaczony i sąd wezwany mają w zakresie postępowania dowodowego prawa przewodniczącego i prawa sądu orzekającego.
§  2. 
Nieprawidłowości w ich czynnościach strony mogą wytknąć nie później jak na najbliższej rozprawie przed sądem orzekającym.
Art.  249. 

Sąd orzekający może zarządzić powtórzenie lub uzupełnienie postępowania dowodowego.

Art.  250. 
§  1. 
Sąd nie jest związany swym postanowieniem dowodowym. Może je stosownie do okoliczności uchylić, uzupełnić lub zmienić.
§  2. 
Sąd może bez rozprawy zmienić lub uzupełnić swe postanowienie: o ile chodzi o nowe fakty - za zgodą stron, o ile zaś chodzi o przesłuchanie nowych świadków - na wniosek choćby jednej strony.
§  3. 
Sędzia wyznaczony i sąd wezwany mogą uzupełnić na wniosek strony postanowienie sądu orzekającego przez przesłuchanie nowych świadków na fakty, wskazane w tym postanowieniu.
Art.  251. 
§  1. 
Jeżeli przeprowadzenie dowodu napotyka na przeszkody, mogące trwać czas nieokreślony, albo jeżeli dowód ma być przeprowadzony za granicą, sąd może na wniosek jednej ze stron oznaczyć termin do przeprowadzenia dowodu. Jeżeli w terminie dowodu nie przeprowadzono, sprawa toczyć się będzie dalej bez tego dowodu.
§  2. 
Po upływie zakreślonego terminu dowód ten może być jeszcze przeprowadzony tylko wówczas, jeżeli postępowanie przez to się nie przeciągnie.
Art.  252. 

Zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest konieczne, ilekroć ustawy przewidują uprawdopodobnienie zamiast dowodu.

Oddział  2.

Dokumenty.

Art.  253. 

Dokumenty, sporządzone przez władze, urzędy i osoby zaufania publicznego w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co uczestniczące w czynności osoby oświadczyły lub co zostało urzędownie zaświadczone.

Art.  254. 

Dokumenty publiczne, sporządzone przez władze lub urzędy państw obcych, powinny być w razie sporu co do ich autentyczności uwierzytelnione przez właściwego posła lub konsula polskiego za granicą albo przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych, o ile traktaty nie stanowią inaczej.

Art.  255. 

Dokument prywatny stanowi dowód tego, że zawarte w nim oświadczenie pochodzi od osoby, która go podpisała.

Art.  256. 

Dowód przeciwny co do oświadczeń, złożonych w dokumencie publicznym lub prywatnym, nie jest wyłączony, jednak pomiędzy uczestnikami czynności stwierdzonej dokumentem dowód ze świadków nie będzie dopuszczony przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu.

Art.  257. 

Dokument, przedstawiony przez jedną ze stron, może służyć jako dowód na korzyść przeciwnika, choćby strona, która dokument przedstawiła, zrzekła się go następnie.

Art.  258. 
§  1. 
Strona, powołująca się na dokument, powinna go złożyć sądowi w oryginale, chyba że strona przeciwna poprzestanie na odpisie, a sąd nie zażąda oryginału.
§  2. 
Jeżeli tylko część dokumentu ma związek ze sprawą, sąd po przejrzeniu go może okazać stronie przeciwnej tylko odpowiednie ustępy z dokumentu.
Art.  259. 
§  1. 
Każda strona na żądanie drugiej lub sądu obowiązana jest przedstawić znajdujący się w jej posiadaniu dokument, stanowiący dowód okoliczności spornej między stronami.
§  2. 
Stronie wolno odmówić przedstawienia dokumentu, jeżeli ujawnienie jego treści może narazić ją samą lub jej bliskich, wskazanych w przepisie o prawie świadka do odmowy zeznań, na odpowiedzialność karną lub hańbę albo pociągnąć za sobą wykroczenie przeciwko tajemnicy urzędowej lub istotnej tajemnicy zawodowej. Wszelako i w tych przypadkach stronie nie wolno odmówić przedstawienia dokumentu, jeżeli obowiązana jest do tego z mocy prawa prywatnego lub gdy dokument wystawiony jest we wspólnym interesie obu stron.
Art.  260. 

Sąd może - stosownie do okoliczności - uznać twierdzenie strony co do treści dokumentu za prawdziwe, jeżeli strona przeciwna bezpodstawnie odmawia przedstawienia dokumentu, który znajduje się w jej posiadaniu lub który w myśl przepisów prawa posiadać powinna albo gdy dokument został przez nią ukryty lub zniszczony.

Art.  261. 
§  1. 
Jeżeli dokument znajduje się w aktach władzy, urzędu lub osoby zaufania publicznego, wystarczy przedstawienie uwierzytelnionego przez nie odpisu lub wyciągu z dokumentu.
§  2. 
Gdy sąd uzna za konieczne przejrzenie oryginału dokumentu, może zarządzić dostarczenie tegoż na rozprawę albo przejrzenie go na miejscu przez sędziego lub przez cały skład sądu.
Art.  262. 

Osoba trzecia, na wniosek strony, ma obowiązek przedstawić w oznaczonym przez sąd terminie znajdujący się w jej posiadaniu dokument na dowód okoliczności spornej między stronami, jeżeli dokument ten należy do stron lub należy do jednej z nich osoby trzeciej albo stanowi korespondencję, będącą w związku z działalnością tej osoby w charakterze pełnomocnika, komisanta, agenta lub pośrednika w stosunku do którejkolwiek ze stron.

Art.  263. 

Sąd stosownie do okoliczności, po wysłuchaniu osoby trzeciej, postanowi albo oddalić wniosek strony, albo nakazać osobie trzeciej przedstawienie dokumentu, albo wyznaczyć stronie termin do wytoczenia przeciwko osobie trzeciej powództwa o wydanie dokumentu, gdy orzeczenie o obowiązku wydania zależy od uprzedniego ustalenia spornych okoliczności. W ostatnim przypadku sąd może zawiesić postępowanie.

Art.  264. 

Strona, żądająca od przeciwnika lub od osoby trzeciej przedstawienia dokumentu, powinna szczegółowo oznaczyć ten dokument i w razie potrzeby uprawdopodobnić, że dokument znajduje się w ich posiadaniu.

Art.  265. 
§  1. 
W sprawach, dotyczących przedsiębiorstwa handlowego lub przemysłowego, w razie powołania się jednej ze stron na księgi i dokumenty przedsiębiorstwa, księgi te i dokumenty powinny być przedstawione sądowi, jeżeli sąd uzna wyciąg z nich za nie wystarczający.
§  2. 
Gdy zachodzi istotna trudność w dostarczeniu ksiąg do sądu, sąd może przejrzeć je na miejscu lub zlecić sędziemu ich przejrzenie i poczynienie niezbędnych wyciągów.
Art.  266. 

Jeżeli strona zaprzecza prawdziwości dokumentu, przedstawionego przez stronę drugą, albo zarzuca niezgodność z prawdą urzędowych zaświadczeń zawartych w dokumencie publicznym, obowiązana jest fałsz udowodnić. Jeżeli jednak spór dotyczy prawdziwości dokumentu prywatnego, pochodzącego od innej osoby, a nie od strony zaprzeczającej, prawdziwość dokumentu udowodnić powinna strona, która chce z niego skorzystać.

Art.  267. 

Fałszu dowodzić można wszelkimi środkami dowodowymi. W szczególności badanie prawdziwości dokumentu odbywa się przez porównanie z udziałem lub bez udziału biegłych charakteru pisma na zakwestionowanym dokumencie z charakterem pisma tej samej osoby na innych dokumentach, niewątpliwie prawdziwych; w razie potrzeby, sąd może też wziąć pod uwagę charakter pisma strony, ustalony w obecności sądu przez podyktowanie jej szeregu wyrazów.

Art.  268. 

Strona, która fałsz lekkomyślnie zarzuciła, ulegnie karze grzywny do tysiąca pięciuset złotych. Grzywna może być zwiększona do wysokości 1/10 części wartości rzeczy lub sumy poszukiwanej z dokumentu, jeżeli wartość lub suma przewyższa tysiąc pięćset złotych, a sąd uzna, że zarzut był uczyniony w złej wierze. Wymierzając grzywnę sąd orzeknie równocześnie, na przypadek niemożności jej ściągnięcia, karę zastępczego aresztu według swego uznania, jednak nie ponad dwa miesiące.

Art.  269. 

Sąd może zażądać, aby dokument w języku obcym był przełożony przez tłumacza przysięgłego.

Art.  270. 

Sąd oceni na podstawie okoliczności poszczególnego przypadku, czy i o ile dokument zachowuje moc dowodową pomimo przekreśleń, podskrobań lub innych uszkodzeń.

Oddział  3.

Zeznanie świadków.

Art.  271. 

Dowód ze świadków może być dopuszczony tylko wówczas, jeżeli strona dokładnie oznaczyła fakty, które mają być zeznaniami stwierdzone, i wskazała świadków tak, aby wezwanie ich do sądu było możliwe.

Art.  272. 
§  1. 
Dowód ze świadków przeciw oświadczeniom złożonym w dokumencie publicznym lub prywatnym może być dopuszczony tylko wówczas, jeżeli istnieje początek dowodu na piśmie.
§  2. 
Przez początek dowodu na piśmie rozumie się każdy akt pisemny, pochodzący od osoby, przeciwko której jest stawiany, lub od jej przedstawiciela, a czyniący przytoczoną okoliczność prawdopodobną.
Art.  273. 

Dowód ze świadków jest dopuszczalny również w przypadkach, gdy prawo lub umowa stron wymaga do ważności czynności, która ma być stwierdzona, dokumentu urzędowego lub pisma, jeżeli dokument został zagubiony, zniszczony lub zabrany przez osobę trzecią.

Art.  274. 

Świadkami nie mogą być:

1)
osoby niezdolne do spostrzegania lub do komunikowania swych spostrzeżeń;
2)
duchowni co do faktów, powierzonych im na spowiedzi lub pod tajemnicą duchowną;
3)
wojskowi i urzędnicy publiczni, nie zwolnieni od zachowania tajemnicy urzędowej, o ile by zeznanie ich miało być połączone z jej naruszeniem.
Art.  275. 
§  1. 
Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka z wyjątkiem małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa, powinowatych w tym samym stopniu oraz osób, pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia, chyba że chodzi o udowodnienie praw stanu. Prawo odmowy zeznań ze strony małżonków i powinowatych trwa i po ustaniu małżeństwa.
§  2. 
Świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytania, gdyby zeznanie mogło narazić go lub jego bliskich, wymienionych w paragrafie poprzedzającym, na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo gdyby zeznanie miało być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej.
Art.  276. 

Sąd, wzywając świadka, wymieni w wezwaniu imię, nazwisko i zamieszkanie wezwanego, miejsce i czas przesłuchania, nazwiska stron i przedmiot sprawy oraz zwięzłą osnowę przepisów o karach za pogwałcenie obowiązków świadka i o wynagrodzeniu za stawiennictwo w sądzie.

Art.  277. 

W razie potrzeby przesłuchania Prezydenta Rzeczypospolitej sąd zwraca się do niego pisemnie o wyznaczenie miejsca i czasu przesłuchania.

Art.  278. 

Przesłuchanie osób, dotkniętych chorobą lub kalectwem, odbywa się w ich mieszkaniu, jeżeli opuścić go nie mogą.

Art.  279. 

Kolejność przesłuchania świadków oznacza przewodniczący. Świadkowie, którzy nie złożyli jeszcze zeznań, nie mogą być obecni przy przesłuchaniu innych świadków.

Art.  280. 
§  1. 
Do przesłuchania świadka, nie władającego dostatecznie językiem polskim, sąd może przybrać tłumacza.
§  2. 
Do tłumaczów mają odpowiednie zastosowanie przepisy o biegłych. Aplikant lub urzędnik sądowy może pełnić obowiązki tłumacza bez składania osobnego przyrzeczenia, lecz z powołaniem się na ślubowanie służbowe.
Art.  281. 

Przed przesłuchaniem zadaje się świadkowi pytania, dotyczące jego osoby (imię, nazwisko, wiek, zawód) oraz stosunku do stron, tudzież uprzedza się go o prawie odmowy zeznań i o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie. Jeżeli świadek ma składać zeznanie, przewodniczący lub jeden z sędziów odbierze od niego przyrzeczenie.

Art.  282. 

Świadek składa przyrzeczenie według następującej roty: "Świadomy wagi mych słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że będą mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome".

Art.  283. 

Nie składają przyrzeczenia świadkowie małoletni do lat czternastu oraz osoby skazane wyrokiem prawomocnym za fałszywe zeznanie. Inni świadkowie mogą być za zgodą stron zwolnieni przez sąd od złożenia przyrzeczenia.

Art.  284. 
§  1. 
Świadek składa przyrzeczenie, powtarzając jego rotę za sędzią lub odczytując ją na głos, przy czym wszyscy, nie wyłączając sędziów, stoją.
§  2. 
Niemi piśmienni składają przyrzeczenie przez podpisanie jego roty. Niemi niepiśmienni i głusi niepiśmienni składają przyrzeczenie przy pomocy biegłego.
§  3. 
Przed odebraniem przyrzeczenia sąd uprzedza świadka o znaczeniu tego aktu i o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie.
Art.  285. 

W razie powtórnego przesłuchania świadka przypomina mu się poprzednio złożone przyrzeczenie.

Art.  286. 
§  1. 
Świadek składa zeznanie ustnie zaczynając od odpowiedzi na pytanie przewodniczącego, co i z jakiego źródła jest mu wiadome o przedmiocie przesłuchania, po czym sędziowie i strony mogą w tymże przedmiocie zadawać pytania.
§  2. 
Głusi oraz niemi składają zeznania przy zastosowaniu sposobu, przewidzianego do składania przez nich przyrzeczenia.
Art.  287. 

Świadkowie, których zeznania przeczą sobie nawzajem, mogą być konfrontowani.

Art.  288. 
§  1. 
Zeznanie świadka, po zapisaniu do protokołu, będzie mu odczytane i, stosownie do okoliczności, na podstawie jego uwag uzupełnione lub sprostowane.
§  2. 
Świadek może oddalić się z sądu nie wcześniej, jak po uzyskaniu na to zezwolenia przewodniczącego.
Art.  289. 
§  1. 
Na wniosek strony sąd może nakazać świadkowi przedstawienie dokumentu, znajdującego się w jego posiadaniu i mającego związek z jego zeznaniem.
§  2. 
Świadek może odmówić przedstawienia dokumentu z tych samych powodów, z jakich świadkowi wolno odmówić zeznania, a nadto z tego powodu, iż posiada dokument w imieniu osoby trzeciej.
Art.  290. 
§  1. 
Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo sąd skaże świadka na grzywnę do trzystu złotych, po czym wezwie go powtórnie, a w razie ponownego niestawiennictwa skaże go na grzywnę do siedmiuset pięćdziesięciu złotych i może zarządzić przymusowe sprowadzenie.
§  2. 
Świadek w ciągu tygodnia od daty doręczenia mu postanowienia, skazującego go na grzywnę, może usprawiedliwić swe niestawiennictwo; za okoliczność, usprawiedliwiającą niestawiennictwo, poczytuje się w każdym razie zamieszkiwanie świadka poza okręgiem sądu wzywającego, o ile odległość od siedziby tegoż sądu przenosi pięćdziesiąt kilometrów. W przypadku usprawiedliwienia niestawiennictwa sąd zwolni świadka od grzywny i od przymusowego sprowadzenia.
Art.  291. 
§  1. 
Za nieuzasadnioną odmowę zeznań, przyrzeczenia lub przedstawienia dokumentu sąd, po wysłuchaniu obecnych stron co do zasadności odmowy, skaże świadka na grzywnę do siedmiuset pięćdziesięciu złotych.
§  2. 
Niezależnie od powyższej grzywny sąd może w razie odmowy zeznań lub przyrzeczenia nakazać aresztowanie świadka na czas nie przekraczający tygodnia. Sąd uchyli areszt, jeżeli świadek złoży zeznanie lub przyrzeczenie albo jeżeli sprawę ukończono w instancji, w której dowód z tego świadka został dopuszczony.
Art.  292.  27

 Świadek ma prawo żądać zwrotu wydatków koniecznych, związanych ze stawiennictwem do sądu, a nadto wynagrodzenia za stratę zarobku. Przewodniczący może przyznać świadkowi zaliczkę na koszty podróży i na utrzymanie w miejscu przesłuchania.

Oddział  4.

Opinia biegłych.

Art.  293. 
§  1. 
W przypadkach, wymagających wiadomości specjalnych, sąd, po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru, może wezwać jednego lub kilku biegłych celem zasięgnięcia ich opinii.
§  2. 
Sąd orzekający może sędziemu wyznaczonemu lub sądowi wezwanemu pozostawić prawo wyboru biegłych.
§  3. 
Sąd oznaczy, czy opinia ma być przedstawiona ustnie, czy na piśmie.
Art.  294. 
§  1. 
Osoba, wyznaczona na biegłego, może nie przyjąć włożonego na nią obowiązku z przyczyn, jakie uprawniają świadka do odmowy zeznań, a nadto z powodu przeszkody, która jej uniemożliwia wydanie opinii.
§  2. 
Stronie wolno zażądać wyłączenia biegłego z przyczyn, z jakich można żądać wyłączenia sędziego.
§  3. 
Po rozpoczęciu czynności biegłego strona może aż do ich ukończenia żądać wyłączenia biegłego tylko wtedy, jeżeli uprawdopodobni, że przyczyna wyłączenia nie była jej przedtem znana lub dopiero później powstała.
Art.  295. 
§  1. 
Biegły składa przed rozpoczęciem czynności przyrzeczenie w następującym brzmieniu:

"Świadomy wagi mych słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że powierzone mi obowiązki biegłego wykonam z całą sumiennością i bezstronnością."

§  2. 
Poza tym do składania przyrzeczenia przez biegłych stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składania przyrzeczenia przez świadków.
Art.  296. 
§  1. 
Biegły nie składa przyrzeczenia, gdy obie strony wyrażą na to swą zgodę.
§  2. 
Biegły sądowy stały składa przyrzeczenie tylko przy objęciu stanowiska. W poszczególnych sprawach przypomina mu się złożone przez niego przyrzeczenie.
Art.  297. 

Sąd może okazać biegłemu akta sprawy i przedmiot oględzin oraz zarządzić, ażeby brał udział w przesłuchaniu świadków.

Art.  298. 
§  1. 
Opinia biegłych powinna być opatrzona uzasadnieniem, chyba że istota rzeczy tego nie wymaga.
§  2. 
Biegli mogą złożyć opinię łączną.
§  3. 
Jeżeli biegły nie może na razie udzielić wyczerpującej opinii, sąd wyznacza termin dodatkowy do przedstawienia opinii.
Art.  299. 
§  1. 
Gdy sąd uzna opinię wydaną na piśmie za nie wystarczającą, może zażądać od biegłych wyjaśnień ustnych.
§  2. 
W razie potrzeby sąd może zażądać dodatkowej opinii od tych samych lub od innych biegłych.
Art.  300. 

Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo, za odmowę złożenia przyrzeczenia albo odmowę złożenia opinii bądź opóźnienie w jej złożeniu sąd skaże biegłego na grzywnę do siedmiuset pięćdziesięciu złotych.

Art.  301. 
§  1.  28
 Biegły ma prawo żądać wynagrodzenia za stawiennictwo do sądu i wykonaną pracę.
§  2. 
Przewodniczący może przyznać biegłemu zaliczkę na pokrycie wydatków.
Art.  302. 

Do wezwania i przesłuchania biegłych mają zastosowanie odpowiednie przepisy o świadkach, jeżeli przepisy niniejszego oddziału nie stanowią inaczej, wszakże przepis o przymusowym sprowadzeniu nie będzie względem biegłego stosowany.

Oddział  5.

Oględziny.

Art.  303. 

Sąd może zarządzić oględziny bez udziału lub z udziałem biegłych, a stosownie do okoliczności - i w połączeniu z przesłuchaniem świadków.

Art.  304. 

Przepisy o obowiązku przedstawienia dokumentu, znajdującego się u przeciwnika, mają odpowiednie zastosowanie do przedstawienia przedmiotu oględzin.

Art.  305. 
§  1. 
Jeżeli przedmiot oględzin znajduje się w posiadaniu osoby trzeciej, a oględziny mają być dokonane w miejscu, gdzie się przedmiot znajduje, osoba ta powinna być wezwana na termin oględzin i obowiązana jest ułatwić dostęp do przedmiotu.
§  2. 
Gdy osoba ta wezwana jest nadto w charakterze świadka, sąd może ją zobowiązać do przyniesienia przedmiotu, jeżeli natura przedmiotu na to pozwala i nie jest to połączone ze znacznymi kosztami.
Art.  306. 
§  1. 
Osoba trzecia w ciągu dni trzech od doręczenia jej wezwania może z ważnych przyczyn żądać od sądu wzywającego zaniechania oględzin.
§  2. 
Przed rozpoznaniem żądania osoby trzeciej sąd nie przystąpi do oględzin.
Art.  307. 

Osoba trzecia wezwana na termin oględzin ma prawo żądać wynagrodzenia na równi ze świadkiem, a nadto zwrotu wydatków połączonych z dostarczeniem przedmiotu oględzin.

Art.  308. 

Za wykroczenie przeciwko nakazom, skierowanym do osoby trzeciej, sąd może ją skazać na grzywnę do siedmiuset pięćdziesięciu złotych, a oględziny mogą być dokonane przymusowo.

Art.  309. 

Oględziny osoby odbywać się mogą tylko za jej zgodą.

Art.  310. 

Do protokołu oględzin mogą być dołączone plany, rysunki lub fotografie.

Oddział  6.

Przesłuchanie stron.

Art.  311. 
§  1. 
Jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty sporne, istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, sąd może dla wyświetlenia tych faktów zarządzić dowód z przesłuchania stron z wyjątkiem przypadków, w których dowód ze świadków nie jest dopuszczalny.
§  2. 
Strona może być przesłuchana, chociażby strona druga nie stawiła się na posiedzenie, wyznaczone do przesłuchania, lub odmówiła zeznań.
§  3. 
Przed przystąpieniem do przesłuchania sąd uprzedzi strony, że powinny zeznawać prawdę i że, stosownie do okoliczności, może być nakazane stwierdzenie ich zeznań przyrzeczeniem.
Art.  312. 

W sprawach osób, znajdujących się pod opieką, kuratelą lub nadzorem sądowym, jako też w sprawach dłużników upadłych od uznania sądu zależy przesłuchanie bądź samej strony, bądź jej przedstawiciela ustawowego, kuratora, nadzorcy sądowego lub zarządcy upadłości - bądź obojga. W sprawach spółek z osobistą odpowiedzialnością wspólników można przesłuchać jednego lub kilku wspólników, osobiście odpowiedzialnych.

Art.  313. 

Jeżeli z przyczyn natury faktycznej lub prawnej na okoliczności sporne przesłuchać można jedną tylko stronę, sąd oceni, czy mimo to należy przesłuchać tę stronę, czy dowód ten pominąć w zupełności.

Art.  314. 
§  1. 
Jeżeli przesłuchanie stron nie wyświetliło dostatecznie spornego faktu, sąd może przesłuchać według swego wyboru jedną ze stron, która była poprzednio przesłuchana bez przyrzeczenia, po uprzednim odebraniu od niej przyrzeczenia.
§  2. 
Przesłuchanie jednej ze stron co do pewnego faktu z odebraniem od niej przyrzeczenia nie wyłącza takiegoż przesłuchania drugiej strony co do innego spornego faktu.
Art.  315. 

Odpowiednio do faktu, podlegającego wyświetleniu, sąd może przesłuchanie strony z odebraniem od niej przyrzeczenia ograniczyć do części jej zeznań, złożonych poprzednio bez przyrzeczenia.

Art.  316. 

Zeznania stron, chociażby złożone po odebraniu od nich przyrzeczenia, sąd oceni według swego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

Art.  317. 

Do przesłuchania i przyrzeczenia strony oraz uprzedzenia jej o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie, złożone po odebraniu od niej przyrzeczenia, stosuje się odpowiednio przepisy, dotyczące świadków z wyjątkiem przepisów o środkach przymusowych.

Rozdział  III.

Zabezpieczenie dowodów.

Art.  318. 

Wolno przesłuchać świadków i dokonać oględzin bez udziału lub z udziałem biegłych nawet przed wytoczeniem powództwa w celu zabezpieczenia dowodu w następujących przypadkach:

1)
gdy zachodzi obawa, że przeprowadzenie dowodów stanie się niewykonalne lub zbyt utrudnione;
2)
gdy zachodzi potrzeba ustalenia wad albo w ogóle właściwości rzeczy lub robót.
Art.  319. 

Podanie o zabezpieczenie dowodu wnosi się do sądu powiatowego, w którego okręgu znajduje się przedmiot oględzin lub mieszkają świadkowie.

Art.  320. 

Jeżeli potrzeba zabezpieczenia dowodu zachodzi w toku sprawy, podanie o zabezpieczenie powinno być skierowane do sądu, w którym sprawa się toczy; atoli w przypadkach nie cierpiących zwłoki może być skierowane do właściwego sądu powiatowego.

Art.  321. 

Podanie powinno zawierać:

1)
oznaczenie przeciwnika, jeżeli jest znany;
2)
wskazanie faktów, na które dowód ma być przeprowadzony, wymienienie świadków oraz przedmiotu oględzin, a w razie potrzeby i biegłych;
3)
przyczyny, usprawiedliwiające żądanie zabezpieczenia dowodu.
Art.  322. 

Zabezpieczenie dowodu może być bez wezwania przeciwnika dopuszczone tylko w przypadkach szczególnie nie cierpiących zwłoki, tudzież gdy przeciwnik nie może być wskazany lub jest nieznany z miejsca pobytu.

Art.  323. 
§  1. 
Sąd wzywa interesowanych na termin, wyznaczony do przeprowadzenia dowodu; jednakże w przypadkach szczególnie nie cierpiących zwłoki przeprowadzenie dowodu może być rozpoczęte nawet przed doręczeniem wezwania przeciwnikowi.
§  2. 
Poza tym do postępowania w przedmiocie przeprowadzenia dowodu mają zastosowanie przepisy o przesłuchaniu świadków, oględzinach i opinii biegłych.
Art.  324. 
§  1. 
Strony mają prawo wskazywać w toku sprawy przed sądem orzekającym uchybienia, popełnione przy zabezpieczeniu dowodu.
§  2. 
Sąd orzekający może i z urzędu nakazać uzupełnienie lub powtórzenie poprzedniego postępowania.
Art.  325. 

Żądający zabezpieczenia ponosi początkowo koszty postępowania w przedmiocie zabezpieczania dowodu, co nie przesądza późniejszego rozstrzygnięcia o kosztach przez sąd orzekający.

Dział  IV.

Orzeczenie sądowe.

Art.  326. 

Gdy po zamknięciu rozprawy sąd uzna, że sprawa jest dostatecznie wyjaśniona do stanowczego rozstrzygnięcia stosunku spornego, wydaje wyrok. Zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy.

Art.  327. 
§  1. 
Na wniosek powoda sąd może wydać wyrok częściowy, jeżeli dostatecznie wyjaśniona jest do rozstrzygnięcia tylko część żądania lub niektóre z żądań pozwu; to samo dotyczy powództwa wzajemnego.
§  2. 
Na tej samej podstawie sąd może wydać wyrok częściowy rozstrzygając co do całości żądania pozwu głównego lub wzajemnego.
Art.  328. 
§  1. 
Sąd, uznając roszczenie za usprawiedliwione w zasadzie, może wydać wyrok wstępny tylko co do samej zasady, co do spornej zaś wysokości żądania - zarządzić bądź dalszą rozprawę, bądź jej odroczenie.
§  2. 
W razie zarządzenia dalszej rozprawy, wyrok co do wysokości żądania jak również rozstrzygnięcie co do kosztów może zapaść dopiero po uprawomocnieniu się wyroku wstępnego.
Art.  329. 
§  1. 
Sąd nie ma prawa wyrokować co do rzeczy, która nie była przedmiotem żądania, ani zasądzać ponad żądanie.
§  2. 
Przepisu paragrafu poprzedzającego nie stosuje się:
1)
gdy powodem jest Skarb Państwa lub inny podmiot podlegający państwowemu arbitrażowi gospodarczemu, a wysokość roszczeń nie została określona umową lub przepisami szczególnymi, oraz
2)
gdy przedmiotem powództwa są roszczenia alimentacyjne, ze stosunku pracy lub o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym.
Art.  330. 

Jeżeli w sprawie o szkody i straty lub o dochody sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, wówczas może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.

Art.  331. 
§  1. 
Jeżeli zachodzi potrzeba stosowania prawa obcego, sąd zasięgnie opinii Ministra Sprawiedliwości, o ile prawo to nie jest sądowi znane albo nie zostało stwierdzone w toku postępowania.
§  2. 
To samo dotyczy stwierdzenia wzajemności w stosunku do obcego państwa.
Art.  332. 

Wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa, poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku.

Art.  333.  29
§  1. 
Wyrok wydany będzie po niejawnej naradzie sędziów. Narada obejmuje dyskusję oraz głosowanie nad mającym zapaść orzeczeniem sądu.
§  2. 
Przewodniczący zbiera głosy sędziów według ich starszeństwa poczynając od najmłodszego, sam zaś głosuje ostatni. Wyrok zapada większością głosów; w braku większości przeważa zdanie przewodniczącego. Sędzia, który przy głosowaniu nie zgodził się z większością, może złożyć swoje zdanie odrębne z uzasadnieniem.
§  3. 
Sentencję wyroku podpisują wszyscy sędziowie.
Art.  334.  30

 Sentencja wyroku powinna zawierać wymienienie sądu, nazwiska sędziów, protokolanta i prokuratora, jeżeli brał udział w sprawie, datę i miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku, wymienienie stron i oznaczenie przedmiotu sprawy oraz rozstrzygnięcie sądu o żądaniach stron.

Art.  335.  31
§  1. 
Przewodniczący ogłasza sporządzoną na piśmie sentencję wyroku publicznie przez jej odczytanie. Nieobecność stron nie wstrzymuje ogłoszenia sentencji wyroku. Po ogłoszeniu sentencji przewodniczący podaje ustnie zasadnicze powody rozstrzygnięcia sprawy.
§  2.  32
 W sprawie zawiłej sąd może odroczyć ogłoszenie sentencji wyroku na czas do tygodnia. O dacie ogłoszenia sentencji wyroku należy ogłosić publicznie niezwłocznie po zamknięciu rozprawy. Sentencję wyroku w tym przypadku ogłasza przewodniczący bez udziału ławników.
§  3. 
Stronie działającej bez adwokata przewodniczący udzieli wskazówek co do czynności procesowych, a w szczególności co do terminu złożenia środka odwoławczego.
Art.  336.  33
§  1. 
Wyrok z uzasadnieniem sporządza się z urzędu tylko w sprawach, w których jedną ze stron jest Skarb Państwa lub inny podmiot podlegający państwowemu arbitrażowi gospodarczemu albo rolnicza spółdzielnia produkcyjna lub prokurator. W innych sprawach wyrok z uzasadnieniem sporządza się tylko na żądanie strony zgłoszone w terminie siedmiodniowym od dnia ogłoszenia sentencji wyroku.
§  2. 
Wyrok z uzasadnieniem ponad to, co obejmuje sentencja, zawiera powody rozstrzygnięcia, a mianowicie ustalenie jego podstawy faktycznej przez wskazanie faktów, które sąd uznał za udowodnione, i dowodów, na jakich się oparł, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.
Art.  337.  34
§  1. 
Sporządzenie wyroku z uzasadnieniem w sprawach, w których wyrok z uzasadnieniem sporządza się z urzędu, powinno nastąpić w terminie siedmiodniowym od dnia ogłoszenia sentencji wyroku, a w innych sprawach - w terminie siedmiodniowym od dnia złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia.
§  2. 
W razie odroczenia ogłoszenia sentencji wyroku w sprawie, w której wyrok z uzasadnieniem doręcza się stronom z urzędu, ogłasza się sentencję wyroku wraz z uzasadnieniem.
§  3. 
Jeżeli rozprawa odbywała się przy drzwiach zamkniętych, nie ogłasza się publicznie uzasadnienia lub tej jego części, której ogłoszeniu sprzeciwiają się względy usprawiedliwiające wyłączenie jawności rozprawy.
Art.  338.  35
§  1. 
Wyrok z uzasadnieniem podpisują sędziowie, którzy brali udział w jego wydaniu. Gdyby którykolwiek z sędziów nie mógł go podpisać, przewodniczący lub najstarszy z sędziów zaznacza na wyroku przyczynę braku podpisu.
§  2. 
Wyroki z uzasadnieniem w sprawach rozpoznawanych z udziałem ławników podpisuje tylko przewodniczący. W razie złożenia zdania odrębnego wyrok z uzasadnieniem podpisuje przewodniczący wraz z ławnikami.
Art.  339.  36

 Wyrok obowiązuje sąd od chwili ogłoszenia jego sentencji, a w przewidzianym w art. 347 przypadku wydania wyroku zaocznego - od chwili jego podpisania.

Art.  340.  37
§  1. 
Wypis wyroku z uzasadnieniem powinien być z urzędu doręczony stronom we wszystkich sprawach, w których jedną ze stron jest Skarb Państwa lub inny podmiot podlegający państwowemu arbitrażowi gospodarczemu albo rolnicza spółdzielnia produkcyjna lub prokurator.
§  2. 
W innych sprawach wyrok z uzasadnieniem doręcza się tylko stronie, która w terminie siedmiodniowym od ogłoszenia jego sentencji zażądała sporządzenia uzasadnienia.

Rozdział  II.

Natychmiastowa wykonalność wyroków.

Art.  341. 
§  1. 
Sąd nada wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wykonalności, jeżeli zasądza alimenty lub należność za pracę.
§  2. 
Na wniosek powoda sąd nada wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wykonalności:
1)
jeżeli zasądza należność z wekslu, czeku lub dokumentu publicznego;
2)
jeżeli zasądza roszczenie uznane przez pozwanego;
3)
jeżeli wyrok uwzględniający pozew jest zaoczny.
§  3. 
Poza tym sąd może nadać wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności w przypadku, gdy opóźnienie uniemożliwiłoby lub znacznie utrudniło wykonanie wyroku lub naraziło powoda na szkodę.
Art.  342. 
§  1. 
Sąd może uzależnić natychmiastową wykonalność wyroku od złożenia przez powoda stosownego zabezpieczenia.
§  2. 
Zabezpieczenie może polegać również na wstrzymaniu wydania powodowi sum pieniężnych po ich wyegzekwowaniu lub na wstrzymaniu sprzedaży zajętego majątku ruchomego.
§  3. 
Sprzedaż nieruchomości wstrzymuje się z urzędu do czasu uprawomocnienia się wyroku.
Art.  343. 
§  1. 
Natychmiastowa wykonalność nie będzie jednak wyrzeczona nawet za zabezpieczeniem, jeżeli wskutek wykonania wyroku może wyniknąć dla pozwanego niepowetowana szkoda. Przepis ten nie ma zastosowania do wyroków zasądzających alimenty lub wynagrodzenie za pracę.
§  2. 
Natychmiastowa wykonalność nie będzie również wyrzeczona nawet za zabezpieczeniem w sprawach przeciwko Skarbowi Państwa oraz innemu podmiotowi podlegającemu państwowemu arbitrażowi gospodarczemu, chyba że zasądza się należność za pracę.
Art.  344. 

Rygor natychmiastowej wykonalności ma moc obowiązującą od chwili ogłoszenia wyroku lub od chwili wydania wyroku, jeżeli nie był ogłoszony.

Rozdział  III.

Wyroki zaoczne.

Art.  345. 
§  1. 
Jeżeli pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie, sąd wyda wyrok zaoczny.
§  2. 
W tym przypadku przyjmuje się za prawdziwe okoliczności faktyczne przytoczone w pozwie, o ile nie są sprzeczne z dowodami, znajdującymi się w aktach sprawy, oraz nie budzą uzasadnionych wątpliwości co do ich zgodności z istotnym stanem rzeczy.
Art.  346. 
§  1. 
Wyrok, wydany w nieobecności pozwanego, nie będzie zaoczny, jeżeli pozwany żąda przeprowadzenia rozprawy w swej nieobecności albo składał już w sprawie wyjaśnienia ustnie lub na piśmie.
§  2. 
Sąd obowiązany jest rozważyć oświadczenia faktyczne i wnioski strony niestawającej, znajdujące się w aktach sprawy.
Art.  347. 

W razie nienadejścia dowodu doręczenia na dzień rozprawy sąd może w ciągu następnych dwóch tygodni wydać wyrok zaoczny, jeżeli w tym czasie otrzyma dowód doręczenia.

Art.  348. 

Jeżeli w przypadku spółuczestnictwa jednolitego jedni spółuczestnicy sporu działają w sprawie, a inni nie działają, wyrok zaoczny zapaść nie może.

Art.  349. 
§  1. 
Pozwany, przeciwko któremu zapadł wyrok zaoczny, może założyć sprzeciw w ciągu siedmiu dni od doręczenia mu wyroku.
§  2. 
W piśmie, zawierającym sprzeciw, pozwany powinien przytoczyć zarzuty przeciwko żądaniu pozwu oraz fakty i dowody na ich uzasadnienie.
§  3. 
Sprzeciw, nie odpowiadający temu wymaganiu albo wniesiony po terminie, będzie przez sąd bez rozprawy odrzucony.
Art.  350. 

Po przyjęciu sprzeciwu przewodniczący wyznacza termin rozprawy oraz zarządza doręczenie sprzeciwu powodowi.

Art.  351. 
§  1. 
Przy samym założeniu sprzeciwu, jak również i później do czasu wydania przez sąd nowego wyroku, sąd na wniosek pozwanego zawiesi nadany wyrokowi zaocznemu rygor natychmiastowej wykonalności, jeżeli wyrok zaoczny wydany został z naruszeniem przepisu art. 345 lub 346 albo jeżeli pozwany uprawdopodobni niezawinione niestawiennictwo, a przedstawione w sprzeciwie okoliczności wywołują wątpliwość co do zasadności wyroku zaocznego.
§  2. 
Wniosek ten sąd rozstrzygnie bez zwłoki.
§  3. 
Od sądu zależy zarządzić wraz z zawieszeniem wykonalności środki zabezpieczenia stosownie do przepisów poprzedzającego rozdziału.
Art.  352. 

Po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd wydaje wyrok, którym albo utrzymuje w mocy wyrok zaoczny, albo uchyla go i orzeka o żądaniu pozwu.

Art.  353. 

Koszty rozprawy zaocznej i sprzeciwu ponosi pozwany, choćby następnie wyrok zaoczny został uchylony.

Art.  354. 
§  1. 
Wyroki zaoczne mogą być zredagowane w skróconej formie.
§  2. 
Wyroki zaoczne doręcza się z urzędu obu stronom.

Rozdział  IV.

Sprostowanie, uzupełnienie i wykładnia wyroków.

Art.  355. 
§  1. 
Sąd może na posiedzeniu niejawnym sprostować w wyroku niedokładności, omyłki pisarskie, rachunkowe lub inne oczywiste omyłki.
§  2. 
Sąd może, w razie potrzeby, zażądać wyjaśnień stron lub zarządzić rozprawę.
§  3. 
Sprostowanie wyroku umieszcza się na oryginale, a na żądanie stron także na wypisach wyroku.
Art.  356. 

Strona może w ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia wyroku zgłosić wniosek o jego uzupełnienie, jeżeli sąd nie orzekł o całości jej żądania lub co do natychmiastowej wykonalności wyroku. Sąd może przed rozstrzygnięciem wniosku o uzupełnienie wyroku w razie potrzeby zażądać wyjaśnień stron lub zarządzić rozprawę.

Art.  357. 

Sąd, który wydał wyrok, rozstrzyga na wniosek strony wątpliwości co do wykładni tego wyroku, jakie mogłyby się nastręczyć przy jego wykonaniu.

Art.  358. 

Orzeczenie uzupełniające wyrok zapada w postaci wyroku, jeżeli uzupełnienie nie dotyczy wyłącznie kosztów lub natychmiastowej wykonalności.

Art.  359. 

Wniosek o sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnię wyroku nie ma wpływu na bieg terminu do założenia środka odwoławczego od wyroku.

Rozdział  V.

Postanowienia sądu.

Art.  360. 

Sąd wydaje swe orzeczenie w postaci postanowienia, jeżeli w myśl przepisów niniejszego kodeksu nie zapada wyrok.

Art.  361. 
§  1. 
Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne.
§  2. 
Postanowienie o umorzeniu postępowania może zapaść bez rozprawy, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew w piśmie procesowym.
Art.  362. 
§  1. 
Postanowienia wydane na podstawie rozprawy ogłasza się na rozprawie. Postanowienia takie, jeżeli służy od nich środek odwoławczy, sąd uzasadnia na piśmie.
§  2. 
Postanowienia zapadłe na podstawie rozprawy, jeżeli służy od nich środek odwoławczy, doręcza się stronom tylko w sprawach, w których bierze udział prokurator, Skarb Państwa lub inny podmiot podlegający państwowemu arbitrażowi gospodarczemu. Poza tym doręcza się postanowienie tylko stronie, która w terminie siedmiodniowym od dnia jego ogłoszenia żądała jego doręczenia.
§  3. 
Postanowienia wydane bez rozprawy doręcza się z urzędu obu stronom, z wyjątkiem postanowień o zabezpieczeniu powództwa, które doręcza się tylko powodowi. Postanowienie należy doręczyć z uzasadnieniem, gdy stronie służy zażalenie na postanowienie.
Art.  363. 

Postanowienia nie kończące postępowania (przedstanowcze) mogą być uchylane i zmieniane wskutek zmiany okoliczności sprawy.

Art.  364. 

Do postanowień należy stosować odpowiednio przepisy o wyrokach, o ile kodeks nie stanowi inaczej.

Rozdział  VI.

Prawomocność orzeczeń sądowych.

Art.  365. 

Orzeczenie sądu staje się prawomocne, jeżeli stronom nie służy środek odwoławczy.

Art.  366. 

Orzeczenie prawomocne obowiązuje nie tylko strony i sąd, który je wydał, ale również inne sądy oraz urzędy Rzeczypospolitej.

Art.  367. 

Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, nadto tylko między tymi samymi stronami, jeżeli z ustaw inaczej nie wynika.

Art.  368. 

Wyrok prawomocny zapadły w sprawie wytoczonej przez prokuratora ma powagę rzeczy osądzonej pomiędzy stroną, na rzecz której prokurator wytoczył powództwo, a stroną przeciwną. Jednakże w sprawach o roszczenia majątkowe prawomocne rozstrzygnięcie sprawy nie pozbawia strony zainteresowanej, która nie brała udziału w sporze, możności dochodzenia swoich roszczeń w całości lub w tej części, w której nie zostały zasądzone.

Dział  V.

Środki odwoławcze.

Rozdział  I.

Rewizja.

Art.  369. 
§  1. 
Od orzeczeń pierwszej instancji kończących postępowanie, o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej, służy rewizja.
§  2.  38
 Rewizja służy również od postanowień oddalających zarzut niedopuszczalności drogi sądowej oraz zarzut, że rozstrzygnięcie sprawy należy do sądu polubownego.
Art.  370. 
§  1. 
Sądem rewizyjnym dla spraw rozpoznawanych w pierwszej instancji przez sąd powiatowy jest sąd wojewódzki, a w sprawach rozpoznawanych w pierwszej instancji przez sąd wojewódzki - Sąd Najwyższy.
§  2.  39
 Ponadto Sąd Najwyższy jest właściwy do rozpoznawania rewizji nadzwyczajnych złożonych przez Ministra Sprawiedliwości, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego lub Generalnego Prokuratora.
Art.  371. 
§  1. 
Rewizję oprzeć można na następujących podstawach:
1)
naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie;
2)
nieważności postępowania;
3)
sprzeczności istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału;
4)
na innych uchybieniach procesowych, jeżeli mogły one wpłynąć na wynik sprawy.
§  2. 
Nieważność postępowania zachodzi:
1) 40
 jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna;
2)
jeżeli strona nie miała zdolności procesowej, należytego zastępstwa lub brak było upoważnienia do prowadzenia sprawy;
3)
jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta lub jeżeli sprawa taka została już prawomocnie rozstrzygnięta;
4)
jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy;
5)
jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw;
6)
jeżeli sąd powiatowy orzekł w sprawie, która należy do właściwości sądu wojewódzkiego z mocy art. 11 pkt 1.
Art.  372. 

Rewizja powinna czynić zadość ogólnym wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać oznaczenie zaskarżonego orzeczenia, przytoczenie podstaw rewizyjnych i ich uzasadnienie, jako też wniosek o uchylenie lub zmianę orzeczenia w całości lub w części. W sprawach o roszczenia majątkowe należy podać również wartość przedmiotu zaskarżenia.

Art.  373. 
§  1. 
Rewizję wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej orzeczenia z uzasadnieniem.
§  2.  41
 Jeżeli orzeczenia nie doręcza się z urzędu, a strona nie zażądała jego uzasadnienia w terminie siedmiodniowym od dnia ogłoszenia sentencji orzeczenia, termin do złożenia przez nią rewizji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia.
Art.  374. 

Sąd pierwszej instancji odrzuci na posiedzeniu niejawnym rewizję wniesioną po upływie przepisanego terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jako też rewizję, której braków strona nie uzupełniła w terminie zakreślonym.

Art.  375. 

Strona przeciwna może wnieść odpowiedź na rewizję w terminie tygodniowym od doręczenia jej odpisu rewizji. Po upływie tego terminu lub w przypadku wniesienia odpowiedzi po doręczeniu odpisu stronie przeciwnej sąd pierwszej instancji przedstawi rewizję i odpowiedź na nią wraz z aktami sprawy sądowi drugiej instancji.

Art.  376. 
§  1. 
Sąd rewizyjny na posiedzeniu niejawnym odrzuca rewizję, jeżeli ulegała ona odrzuceniu przez sąd pierwszej instancji, bądź zwraca ją sądowi pierwszej instancji w celu usunięcia dostrzeżonych, a dających się usunąć braków, bądź też sam bezpośrednio żąda od stron usunięcia tych braków.
§  2. 
W razie nieusunięcia tych braków w terminie zakreślonym sąd rewizyjny odrzuca rewizję.
Art.  377. 

Poza przypadkami wymienionymi w artykule poprzedzającym będzie wyznaczona rozprawa.

Art.  378. 

Rozprawa rozpoczyna się od sprawozdania sędziego, który zwięźle przedstawia stan sprawy ze szczególnym uwzględnieniem podstaw i wniosków rewizyjnych oraz uchybień, które należy brać z urzędu pod rozwagę.

Art.  379. 

Rozprawa odbywa się w granicach rewizji, jednak strony mogą przytaczać nowe uzasadnienia podstaw rewizyjnych.

Art.  380. 
§  1. 
Sąd rewizyjny rozpoznaje sprawę w granicach rewizji, biorąc jednak z urzędu pod rozwagę:
1)
czy nie zachodzi nieważność;
2)
czy zaskarżone orzeczenie nie stanowi jawnego pogwałcenia praworządności i interesu Państwa Ludowego;
3) 42
 czy przez rozpoznanie sprawy w trybie niewłaściwym nie nastąpiło naruszenie istotnych przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, w szczególności czy w sprawie rozpoznanej niewłaściwie w drodze procesu cywilnego nie przeprowadzono postępowania bez udziału osób, których dotyka wynik tego postępowania;
4) 43
 czy nie zostały naruszone przepisy prawa materialnego.
§  2. 
Sąd rewizyjny nie jest związany granicami rewizji w sprawach o prawa niemajątkowe oraz o roszczenia majątkowe ze stosunków rodzinnych i stosunku pracy.
Art.  381. 

Sąd rewizyjny może z urzędu rozpoznać sprawę w stosunku do osób, które orzeczenia nie zaskarżyły; może to jednak nastąpić tylko wówczas, gdy będące przedmiotem sporu prawa lub obowiązki są wspólne także dla osób, które orzeczenia nie zaskarżyły albo gdy oparte są na tej samej podstawie faktycznej i prawnej.

Art.  382. 
§  1. 
Rozprawa przed sądem rewizyjnym odbędzie się bez względu na niestawiennictwo jednej lub obu stron.
§  2. 
Wydany wyrok nie jest w żadnym razie zaoczny.
Art.  383. 

Sąd rewizyjny oddala rewizję, jeżeli nie ma uzasadnionych podstaw rewizyjnych, ani podstaw, które należy brać z urzędu pod rozwagę, albo jeżeli zaskarżone orzeczenie pomimo błędnego uzasadnienia w ostatecznym wyniku odpowiada prawu.

Art.  384.  44

 Sąd rewizyjny w razie uwzględnienia rewizji uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania w innym składzie właściwemu sądowi pierwszej instancji lub innemu sądowi równorzędnemu.

Art.  385. 

Sąd, któremu sprawa została przesłana, związany jest wykładnią prawa zawartą w orzeczeniu sądu rewizyjnego. Nie można opierać rewizji od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na podstawach sprzecznych z wykładnią ustaloną przez sąd rewizyjny.

Art.  386. 

Jeżeli sąd rewizyjny uzna, że nie ma uchybień procesowych, mogących mieć wpływ na wynik sprawy, a zachodzi naruszenie prawa materialnego, orzeka co do istoty sprawy nie odsyłając jej sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Przy wydaniu orzeczenia sąd rewizyjny opiera się na materiale zebranym w pierwszej instancji i jest związany stanem faktycznym ustalonym w zaskarżonym orzeczeniu.

Art.  387. 

Jeżeli pozew ulega odrzuceniu lub jeżeli postępowanie w sprawie podlegało umorzeniu, sąd rewizyjny, uchylając orzeczenie sądu pierwszej instancji, jednocześnie odrzuca pozew lub umarza postępowanie.

Art.  388.  45
§  1. 
W przypadku, gdy przy rozpoznaniu rewizji przez sąd wojewódzki powstanie zagadnienie prawne, budzące poważne wątpliwości, sąd ten może odroczyć rozpoznanie sprawy i przekazać to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Sąd Najwyższy może w tym przypadku przejąć sprawę do rozpoznania we własnym zakresie.
§  2. 
Uchwała Sądu Najwyższego rozstrzygająca zagadnienie prawne wiąże w danej sprawie sądy niższego rzędu.
Art.  3881.  46
§  1.  47
 (skreślony).
§  2. 
W sprawie zawiłej Sąd Najwyższy może odroczyć ogłoszenie sentencji na czas do dwóch tygodni. Datę ogłoszenia sentencji należy obwieścić niezwłocznie po zamknięciu rozprawy.
Art.  389.  48
§  1. 
Sąd rewizyjny uzasadnia na piśmie wszystkie wyroki oraz te postanowienia, które kończą postępowanie.
§  2. 
Sporządzenie uzasadnienia w Sądzie Najwyższym powinno nastąpić w terminie do czterech tygodni, a w innych sądach rewizyjnych w terminie do dwóch tygodni od ogłoszenia sentencji wyroku.
Art.  390. 
§  1. 
Jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed sądem rewizyjnym, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji.
§  2. 
W postępowaniu rewizyjnym nie mają jednak zastosowania przepisy art. 191 i 195 § 2.

Rozdział  II.

Zażalenie.

Art.  391. 
§  1. 
Zażalenie do sądu rewizyjnego służy jedynie na postanowienia sądu i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem jest:
1) 49
 zwrot pozwu, przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu lub niższemu i nieuwzględnienie zarzutu niewłaściwości sądu opierającej się na tym, że sąd nie mógłby być właściwym nawet na podstawie umowy stron;
2)
odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia;
3) 50
 nadanie, zawieszenie lub uzależnienie nadania albo zawieszenia rygoru natychmiastowej wykonalności od złożenia zabezpieczenia albo odmowa nadania lub zawieszenia rygoru natychmiastowej wykonalności;
4)
skazanie świadka, biegłego, strony i osoby trzeciej na grzywnę;
5)
wygaśnięcie zapisu na sąd polubowny;
6)
odmowa wyznaczenia sędziego polubownego lub przewodniczącego sądu polubownego;
7)
kwestia wykonalności wyroku sądu polubownego i ugody zawartej przed tym sądem;
8)
zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania;
9)
odmowa odtworzenia akt w całości lub w części;
10)
odmowa przywrócenia terminu do złożenia środka odwoławczego;
11)
odrzucenie skargi o wznowienie postępowania;
12)
orzeczenie o kosztach, jeżeli strona nie składa innego środka odwoławczego co do istoty sprawy, oraz orzeczenie o kosztach zawarte w nakazie zapłaty;
13)
odmowa wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym;
14)
odrzucenie skargi rewizyjnej, zażalenia, sprzeciwu od wyroku zaocznego i zarzutów przeciwko nakazowi zapłaty w postępowaniu nakazowym i sprzeciwu przeciwko nakazowi zapłaty w postępowaniu upominawczym;
15)
wymiar opłat sądowych i odmowa zwrotu tych opłat.
§  2. 
Termin do zażalenia wynosi siedem dni od dnia doręczenia wypisu postanowienia, a w przypadku, gdy strona nie żądała w terminie przepisanym doręczenia jej wypisu postanowienia zapadłego na rozprawie - od dnia ogłoszenia postanowienia.
§  3. 
Zażalenie powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o odpowiednią jego zmianę.
Art.  392. 

Akta sprawy wraz z zażaleniem sąd pierwszej instancji przedstawia sądowi rewizyjnemu niezwłocznie po złożeniu zażalenia, a w przypadku wniesienia zażalenia na postanowienie wskazane w art. 391 § 1 pkt 3, 5-12 po doręczeniu odpisu zażalenia stronie przeciwnej. Odpowiedź na zażalenie może być wniesiona w terminie tygodniowym od doręczenia zażalenia wprost do sądu rewizyjnego.

Art.  393. 
§  1. 
Jeżeli przepisy inaczej nie stanowią, zażalenie nie wstrzymuje postępowania w sprawie, ani wykonania zaskarżonego postanowienia.
§  2. 
Jednak sąd pierwszej instancji może wstrzymać wykonanie zaskarżonego postanowienia aż do czasu rozstrzygnięcia zażalenia.
Art.  394. 
§  1. 
Sąd rewizyjny rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym, może jednak przed jego rozstrzygnięciem zażądać wyjaśnień, a w razie potrzeby zarządzić przeprowadzenie dowodów lub wyznaczyć rozprawę.
§  2. 
Zażalenie na orzeczenie co do natychmiastowej wykonalności wyroku sąd rewizyjny rozpozna niezwłocznie po nadejściu akt.
§  3. 
Poza tym do postępowania, toczącego się na skutek zażalenia, stosuje się odpowiednio przepisy, dotyczące postępowania rewizyjnego.
Art.  395. 

Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się odpowiednio do zażaleń na zarządzenia przewodniczącego.

Rozdział  III.

Rewizja nadzwyczajna.

Art.  396. 
§  1. 
Od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie może Minister Sprawiedliwości, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego i Generalny Prokurator Rzeczypospolitej złożyć nadzwyczajną rewizję, jeżeli orzeczenie narusza interes Państwa Ludowego albo powzięte zostało z pogwałceniem istotnych przepisów prawa.
§  2.  51
 Rewizję nadzwyczajną od tego samego orzeczenia w interesie tej samej strony lub w interesie Państwa Ludowego można złożyć tylko raz.
§  3.  52
 Niedopuszczalna jest nadzwyczajna rewizja od wyroku orzekającego unieważnienie małżeństwa lub rozwód, jeżeli choćby jedna ze stron weszła po jego wydaniu w nowy związek małżeński.
Art.  3961.  53
§  1. 
Strona może wnieść podanie o złożenie rewizji nadzwyczajnej do Ministra Sprawiedliwości lub Prokuratora Generalnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
§  2. 
Podanie można wnieść tylko raz i tylko do jednego z organów wymienionych w § 1. Jeżeli w tej samej sprawie wniesiono kilka podań, należy je przekazać do załatwienia temu z powyższych organów, do którego wpłynęło pierwsze z nich, a jeżeli wpłynęły one do obu organów jednocześnie - temu z organów, który pierwszy podjął czynności.
§  3. 
Ponowne podanie o rewizję nadzwyczajną wniesione przez stronę, której podanie o złożenie rewizji nadzwyczajnej zostało przez którykolwiek z organów wymienionych w § 1 załatwione odmownie, pozostawia się bez rozpoznania.
Art.  397.  54
§  1. 
Nadzwyczajną rewizję wnosi się bezpośrednio do Sądu Najwyższego.
§  2. 
W razie wniesienia nadzwyczajnej rewizji Sąd Najwyższy może wstrzymać wykonanie zaskarżonego orzeczenia aż do czasu rozstrzygnięcia sprawy.
Art.  398. 

Do nadzwyczajnej rewizji, jeżeli przepisy rozdziału niniejszego nie stanowią inaczej, stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału o rewizji.

Art.  399. 
§  1. 
W przypadkach złożenia rewizji od orzeczeń powziętych z pogwałceniem istotnych przepisów prawa, jeżeli złożenie rewizji nastąpiło po upływie sześciu miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia Sąd Najwyższy nie może ani uchylić, ani zmienić zaskarżonego orzeczenia. Sąd ogranicza się wówczas bądź do oddalenia rewizji, bądź do stwierdzenia, iż zaskarżone orzeczenie zostało wydane z pogwałceniem przepisów prawa.
§  2. 
Jednakże Sąd Najwyższy bez względu na termin złożenia rewizji uchyla orzeczenie, jeżeli sprawa ze względu na osobę lub przedmiot nie podlega orzecznictwu sądów powszechnych.

TYTUŁ  IV.

WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA.

Art.  400. 

Na zasadzie przepisów niniejszego tytułu można żądać wznowienia postępowania, zakończonego wyrokiem prawomocnym.

Art.  401. 

Można żądać wznowienia postępowania i uchylenia wyroku z powodu nieważności:

1)
jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia;
2)
jeżeli strona wskutek naruszenia przepisów prawa pozbawiona była możności działania lub, nie mając zdolności procesowej, nie była należycie zastąpiona; nie można jednak żądać wznowienia, jeżeli brak zastępstwa zarzucono przed uprawomocnieniem się wyroku albo jeżeli strona potwierdziła dokonane czynności procesowe.
Art.  402. 

Nie ma skargi o wznowienie od wyroków Sądu Najwyższego z powodu nieważności.

Art.  403. 
§  1. 
Można również żądać wznowienia na tej podstawie:
1)
że wyrok został oparty na dokumencie podrobionym bądź sfałszowanym lub na skazującym wyroku karnym, następnie uchylonym;
2)
że wyrok został uzyskany przez czyn karalny.
§  2. 
Można również żądać wznowienia w razie późniejszego wykrycia prawomocnego orzeczenia, dotyczącego tego samego stosunku prawnego, bądź takich nowych okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ istotny na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu.
Art.  404. 

Można żądać wznowienia z powodu czynu karalnego jedynie wówczas, gdy czyn został ustalony prawomocnym wyrokiem skazującym, chyba że postępowanie karne nie może być wszczęte lub że zostało umorzone z innych przyczyn niż brak dowodów.

Art.  405. 

Sąd, który wydał zaskarżony wyrok, jest właściwy do wznowienia postępowania z przyczyn nieważności. Gdy zaskarżono wyroki różnych instancyj, jest właściwy sąd instancji wyższej. Do wznowienia na innej podstawie jest właściwy sąd, który ostatni orzekał co do istoty sprawy.

Art.  406. 
§  1. 
Skargę o wznowienie wnosi się w terminie miesięcznym, licząc:
1)
w przypadku udziału sędziego wyłączonego - od dnia, w którym strona dowiedziała się o przyczynie wyłączenia;
2)
w przypadku, jeżeli strona pozbawiona była możności działania lub nie była należycie zastąpiona - od dnia, w którym o zaskarżonym wyroku dowiedziała się strona lub jej przedstawiciel ustawowy;
3)
w przypadku czynu karalnego lub uchylenia wyroku skazującego - od dnia uprawomocnienia się wyroku lub postanowienia, zapadłego w postępowaniu karnym;
4)
w przypadkach późniejszego wykrycia orzeczenia albo nowych faktów i dowodów - od dnia, w którym strona dowiedziała się o nich.
§  2. 
Bieg terminu rozpoczyna się nie wcześniej, jak od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego wyroku.
Art.  407. 

Po upływie lat pięciu od uprawomocnienia się wyroku nie można żądać wznowienia z wyjątkiem przypadku, jeżeli strona pozbawiona była możności działania lub nie była należycie zastąpiona.

Art.  408. 

Skarga o wznowienie powinna czynić zadość warunkom pozwu tudzież zawierać oznaczenie zaskarżonego wyroku, podstawę wznowienia i jej uzasadnienie, okoliczności stwierdzające zachowanie terminu do wniesienia skargi, wreszcie wniosek o uchylenie lub zmianę zaskarżonego wyroku.

Art.  409. 
§  1. 
Sąd zbada na posiedzeniu niejawnym, czy skarga jest wniesiona w terminie i czy opiera się na ustawowej podstawie wznowienia. Na żądanie sądu skarżący uprawdopodobni okoliczności, stwierdzające zachowanie terminu lub dopuszczalność wznowienia. W braku jednego z warunków ustawowych sąd skargę odrzuci, w przeciwnym razie wyznaczy rozprawę.
§  2. 
Sąd również skargę odrzuci na rozprawie, jeżeli okaże się brak ustawowej podstawy wznowienia albo niezachowanie terminu.
Art.  410. 

Sąd postanowi po rozważeniu stanu rzeczy, czy naprzód rozstrzygnąć tylko o dopuszczalności wznowienia, czy też połączyć badanie dopuszczalności z rozpoznaniem sprawy.

Art.  411. 

Jeżeli Sąd Najwyższy jest właściwy do rozstrzygnięcia o wznowieniu, wyda tylko postanowienie o dopuszczalności wznowienia, natomiast rozpoznanie sprawy przekaże sądowi pierwszej instancji.

Art.  412. 

Sędzia, którego udział lub zachowanie się w procesie poprzednim jest podstawą skargi, jest wyłączony od orzekania w postępowaniu ze skargi o wznowienie.

Art.  413. 

Do postępowania ze skargi o wznowienie stosuje się odpowiednio poza przepisami niniejszego tytułu inne przepisy kodeksu.

Art.  414. 

Wniesienie skargi o wznowienie nie tamuje wykonania zaskarżonego wyroku. Jednak sąd może na wniosek strony wstrzymać wykonanie wyroku w razie uprawodopodobnienia, że skarżącemu grozi niepowetowana szkoda, chyba że strona przeciwna złoży odpowiednie zabezpieczenie.

Art.  415. 

Dalsze wznowienie jest niedopuszczalne od prawomocnego orzeczenia, zapadłego wskutek skargi o wznowienie.

TYTUŁ  V.

POSTĘPOWANIE ODRĘBNE.

Rozdział  I.

Postępowanie w sprawach małżeńskich.

Art.  416. 

W sprawach o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa, o unieważnienie małżeństwa lub o rozwód stosuje się przepisy ogólne o postępowaniu ze zmianami, wynikającymi z przepisów rozdziału niniejszego.

Art.  417. 

Małżonek ubezwłasnowolniony częściowo ma zdolność procesową.

Art.  418. 

Pełnomocnictwo ogólne nie wystarcza do występowania w sprawie.

Art.  419. 

Posiedzenia sądu odbywają się przy drzwiach zamkniętych, chyba że obie strony żądają jawności, a sąd uzna, że jawność nie zagraża dobrym obyczajom.

Art.  420. 

Protokół posiedzenia sądowego powinien zawierać oświadczenie małżonków co do ilości, wieku i płci dzieci żyjących, stosunków majątkowych i zarobkowych obu małżonków, szczególnych obowiązków utrzymania osób, nie będących ich wspólnymi dziećmi, tudzież czy i jaką umowę małżeńską między sobą zawarli.

Art.  421. 

Rozprawa odbywa się bez względu na niestawiennictwo jednej ze stron, jednak w razie niestawienia się powoda na pierwsze posiedzenie sądowe postępowanie ulega umorzeniu, chyba że prokurator popiera żądanie unieważnienia.

Art.  422. 
§  1. 
Jeżeli w toku postępowania o rozwód sąd nabierze przekonania, że istnieją widoki na utrzymanie wspólnoty małżeńskiej, wówczas zawiesza postępowanie. Zawieszenie to może nastąpić tylko raz jeden w toku postępowania.
§  2. 
Podjęcie postępowania może nastąpić na wniosek jednej ze stron, nie wcześniej jednak jak po upływie trzech miesięcy od dnia zawieszenia.
§  3. 
Przepis art. 198 stosuje się tu odpowiednio.
Art.  423. 

W sprawach o unieważnienie małżeństwa, popieranych przez prokuratora, nie mają zastosowania przepisy o zawieszeniu postępowania na zgodny wniosek lub z powodu niestawienia się obu stron ani przepisy artykułu poprzedzającego.

Art.  424. 
§  1. 
W sprawie o rozwód przewodniczący przed wyznaczeniem terminu pierwszej rozprawy wzywa strony do osobistego stawienia się do sądu na posiedzenie pojednawcze, którego przeprowadzenie porucza równocześnie wyznaczonemu przez siebie sędziemu. Sędzia wyznaczony nakłania strony do pojednania, mając w szczególności na uwadze dobro dzieci i społeczne znaczenie trwałości małżeństwa.
§  2. 
Jeżeli pojednanie nie nastąpi, a odroczenie posiedzenia pojednawczego byłoby niecelowe, sędzia wyznaczony stwierdza, że próby pojednania nie dały wyniku.
§  3. 
Sędzia wyznaczony ma w zakresie postępowania pojednawczego prawa przewodniczącego i prawa sądu orzekającego.
Art.  425. 

Jeżeli stawiennictwo jednej ze stron napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, na wniosek strony sąd może zaniechać przeprowadzenia posiedzenia pojednawczego. Postanowienie w tym przedmiocie zapada na posiedzeniu niejawnym.

Art.  426. 
§  1. 
Pozew małżonka o unieważnienie małżeństwa doręcza się w odpisie prokuratorowi.
§  2. 
Prokuratora wzywa się na posiedzenie sądowe.
Art.  427. 

Jeżeli małżonek osobiście wezwany nie stawi się bez usprawiedliwionych powodów na posiedzenie pojednawcze lub na rozprawę, sąd może go skazać na grzywnę według przepisów o karach za pogwałcenie obowiązków świadka, jednak nie może nakazać sprowadzenia go przymusowo do sądu.

Art.  428. 

W sprawach o unieważnienie małżeństwa i rozwód przepis art. 345 § 2 nie ma zastosowania.

Art.  429. 

Jeżeli strona wnosi o dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron, sąd nie może odmówić zarządzenia tego dowodu.

Art.  430. 

Jeżeli w sprawie o rozwód pozwany uznaje żądanie pozwu, sąd może ograniczyć postępowanie dowodowe do przesłuchania stron. Przesłuchanie stron powinno w szczególności zmierzać do ustalenia powodów, które skłoniły stronę pozwaną do uznania żądania pozwu.

Art.  431.  55
§  1. 
W sprawach o unieważnienie małżeństwa lub o rozwód sąd na żądanie jednego z małżonków lub z urzędu orzeka postanowieniem o obowiązku małżonków przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny przez czas trwania procesu oraz o sposobie roztoczenia w tym czasie pieczy nad wspólnymi dziećmi, a na żądanie jednego z małżonków także o zakresie i sposobie korzystania przez małżonków ze wspólnego mieszkania w czasie trwania procesu oraz o wydaniu małżonkowi, który opuszcza mieszkanie, potrzebnych mu przedmiotów.
§  2. 
Postanowienie to sąd wydaje po przeprowadzeniu rozprawy.
Art.  432. 
§  1. 
Postępowanie o unieważnienie małżeństwa w razie śmierci jednego z małżonków zawiesza się.
§  2. 
Postępowanie umarza się, jeżeli zstępni małżonka, który wytoczył powództwo, nie zgłoszą w ciągu sześciu miesięcy wniosku o podjęcie postępowania.
§  3. 
W razie śmierci pozwanego postępowanie podejmuje się po ustanowieniu przez sąd kuratora, który wstępuje na miejsce zmarłego małżonka.
Art.  433. 

W razie śmierci jednego z małżonków umarza się postępowanie w sprawie o rozwód.

Art.  434. 

Wyrok prawomocny w sprawie o unieważnienie małżeństwa lub rozwód ma skutek także w stosunku do osób trzecich.

Art.  435. 

Nie ma skargi o wznowienie postępowania, jeżeli jedna ze stron wstąpiła w nowy związek małżeński po uprawomocnieniu się wyroku, orzekającego unieważnienie małżeństwa lub rozwód.

Art.  436. 
§  1. 
W sprawie o unieważnienie małżeństwa lub o rozwód małżonek może dochodzić roszczeń alimentacyjnych od drugiego małżonka na przypadek unieważnienia małżeństwa lub rozwodu.
§  2. 
Do części postępowania, dotyczącej roszczeń alimentacyjnych, stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału niniejszego z wyjątkiem art. 428, 434 i 435.
Art.  437. 

W wyroku, orzekającym rozwód, sąd - mając na względzie dobro dziecka oraz interes społeczny - powierza wykonanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem jednemu z rodziców, określa uprawnienia drugiego z rodziców w stosunku do osoby dziecka, w szczególności w zakresie nadzoru nad jego wychowaniem i w zakresie utrzymywania z nim stosunków osobistych, oraz orzeka, w jakiej wysokości każde z rodziców obowiązane jest do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka.

Art.  438. 

W wyroku orzekającym rozwód sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej jedno lub oboje rodziców, stosując odpowiednio przepisy o pozbawieniu władzy rodzicielskiej.

Art.  439. 

W sprawie o zniesienie wspólności ustawowej stosuje się przepisy art. 418, 429, 434, a ponadto - gdy idzie o ustalenie powodów zniesienia wspólności - art. 428. Postępowanie umarza się w razie śmierci jednej ze stron.

Rozdział  II.

Postępowanie w sprawach ze stosunków rodziców i dzieci.

Art.  440. 

W sprawach o ustalenie, czy strony pozostają ze sobą w stosunku rodziców i dzieci, stosuje się przepisy kodeksu postępowania cywilnego ze zmianami, przewidzianymi w rozdziale niniejszym.

Art.  441. 

Strona ubezwłasnowolniona częściowo ma zdolność procesową.

Art.  442. 

Pełnomocnictwo ogólne nie wystarcza do występowania w sprawie.

Art.  443. 

Rozprawa odbywa się bez względu na niestawiennictwo jednej ze stron.

Art.  444. 

Jeżeli strona osobiście wezwana nie stawi się bez usprawiedliwionych powodów na rozprawę, sąd może ją skazać na grzywnę według przepisów o karach za pogwałcenie obowiązków świadka, jednak nie może nakazać sprowadzenia jej przymusowo do sądu.

Art.  445. 

W sprawach o ustalenie czy strony pozostają ze sobą w stosunku rodziców i dzieci, przepis art. 345 § 2 nie ma zastosowania.

Art.  446. 
§  1. 
Postępowanie umarza się w razie śmierci jednej ze stron, a jeżeli w charakterze tej samej strony występuje kilka osób - w razie śmierci wszystkich tych osób z zastrzeżeniem wyjątków, przewidzianych w § 2.
§  2. 
Jednakże w sprawie o ustalenie ojcostwa mężczyzny, który nie jest mężem matki, postępowanie zawiesza się w razie śmierci pozwanego do czasu ustanowienia przez władzę opiekuńczą kuratora, który wstępuje na miejsce zmarłego.
§  3. 
W sprawie o zaprzeczenie ojcostwa postępowanie umarza się w razie śmierci dziecka.
Art.  447. 

Wyrok prawomocny ma także skutek w stosunku do osób trzecich.

Art.  448. 

Jeżeli ojcostwo mężczyzny, który nie jest mężem matki, nie zostało ustalone, zarówno dziecko jak i matka mogą dochodzić roszczeń majątkowych, związanych z ojcostwem tylko wtedy, gdy jednocześnie z tymi roszczeniami dochodzą ustalenia ojcostwa. Przepis ten stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy roszczenie dziecka względem ojca przeszło na matkę, która poniosła przypadającą na ojca część ciężarów, związanych z utrzymaniem i wychowaniem dziecka.

Art.  449. 

Jeżeli w sprawie ustalenia ojcostwa mężczyzny, który nie jest mężem matki, dziecko lub matka dochodzą roszczeń majątkowych, związanych z ojcostwem i przewidzianych w kodeksie rodzinnym, do części postępowania, dotyczącej tych roszczeń, stosuje się odpowiednio przepisy niniejszego rozdziału z wyjątkiem art. 445 i 447.

Art.  450. 

Postanowienia art. 441-447 stosuje się w sprawach o rozwiązanie stosunku przysposobienia, jeżeli sprawy te należą do postępowania spornego.

Rozdział  III.

Postępowanie w sprawach o ochronę zakłóconego lub przywrócenie utraconego posiadania.

Art.  451. 

Powództwo o ochronę zakłóconego lub przywrócenie utraconego posiadania musi być wytoczone w ciągu miesiąca licząc od dnia, w którym powód dowiedział się o zakłóceniu lub utracie posiadania, nie później jednak niż przed upływem sześciu miesięcy od chwili zakłócenia lub utraty posiadania.

Art.  452. 

W sprawach o ochronę lub przywrócenie posiadania sąd bada jedynie ostatni stan spokojnego posiadania i fakt jego naruszenia nie rozpoznając samego prawa ani dobrej wiary pozwanego. W wyroku sąd może, stosownie do okoliczności, wydać odpowiednie zarządzenia. Wyrok nie tamuje dochodzenia samego prawa w odrębnym procesie.

Rozdział  IV.

Postępowanie pojednawcze.

Art.  453. 
§  1. 
Niezależnie od orzekania w sprawach cywilnych sądy powiatowe są właściwe do przeprowadzania pojednania stron.
§  2. 
Przed wytoczeniem powództwa bez względu na rzeczową właściwość sądu można zwrócić się do sądu powiatowego, w którego okręgu przeciwnik ma miejsce zamieszkania, o zawezwanie go do pojednania. W wezwaniu należy zwięźle oznaczyć sprawę. Nie można go doręczać poza okręgiem powyższego sądu.
§  3. 
Z posiedzenia spisuje się protokół, a jeżeli doszło do ugody osnowę jej wciąga się do protokołu. Strony podpisują protokół, a gdyby go podpisać nie mogły, niemożność tę stwierdzi sąd.
§  4. 
Jeżeli wzywający nie stawi się na posiedzenie, sąd na żądanie przeciwnika włoży na niego obowiązek zwrotu kosztów wywołanych próbą pojednania.
§  5. 
Do ugody stosuje się odpowiednio przepis art. 231 § 2.

Rozdział  V.

Postępowanie nakazowe.

Art.  454. 

Powód może żądać w pozwie, aby sąd wydał przeciwko pozwanemu nakaz zapłaty wierzytelności pieniężnej albo uiszczenia innych rzeczy zamiennych, jeżeli żądanie pozwu jest uzasadnione w całości dołączonymi do pozwu dokumentami bądź publicznymi, sporządzonymi przez władze lub urzędy polskie, bądź prywatnymi, na których podpisy uwierzytelnione są przez sąd lub notariusza w Polsce.

Art.  455. 
§  1. 
Powód może również żądać wydania nakazu zapłaty przeciwko każdemu zobowiązanemu z wekslu lub czeku, jeżeli roszczenie opiera się na wekslu lub czeku, mającym wszelkie warunki ważności i nie nasuwającym podejrzenia co do jego prawdziwości.
§  2. 
Do pozwu należy dołączyć weksel lub czek oraz wszystkie dokumenty, potrzebne do uzasadnienia roszczenia.
§  3. 
Nakaz na rzecz osoby, która z wekslu lub czeku nie jest bezpośrednio uprawnioną, wydać można jedynie wtedy, gdy przejście prawa na nią udowodnione jest dokumentami, wymienionymi w artykule poprzedzającym.
Art.  456. 

Jeżeli z samego dokumentu, wekslu lub czeku wynika, że przeciwko roszczeniu mógłby być podniesiony zarzut przedawnienia, nakaz wydać można jedynie wówczas, gdy powód udowodni w pozwie przerwanie lub wstrzymanie biegu przedawnienia dokumentami publicznymi lub uwierzytelnionymi.

Art.  457. 

Jeżeli nie można wydać nakazu, a pozew nadaje się do zwykłego postępowania w tym samym sądzie, wówczas zastosować należy odpowiednie przepisy kodeksu; w razie przeciwnym należy pozew odrzucić.

Art.  458. 
§  1. 
Nakaz wydaje sąd w osobie jednego sędziego bez rozprawy i bez wezwania pozwanego, któremu doręcza się pozew wraz z nakazem i odpisami dokumentów.
§  2. 
Sąd orzeka nakazem, że pozwany ma w ciągu tygodnia, a gdy chodzi o roszczenie z wekslu lub czeku - w ciągu dni trzech od doręczenia, zaspokoić roszczenie w całości wraz z kosztami albo wnieść w tymże terminie zarzuty.
Art.  459. 
§  1. 
Nakaz od chwili wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, a jeżeli był wydany na podstawie wekslu lub czeku staje się nadto natychmiast wykonalny z upływem terminu udzielonego do zaspokojenia roszczenia.
§  2. 
Sąd na wniosek pozwanego może ograniczyć zabezpieczenie według swego uznania, a w razie wniesienia zarzutów wstrzymać wykonanie nakazu.
§  3. 
Nakaz prawomocny ma skutki wyroku prawomocnego.
Art.  460. 
§  1. 
Pismo, obejmujące zarzuty, należy wnieść do sądu, który wydał nakaz.
§  2. 
Pismo powinno zawierać wszystkie te zarzuty, które w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji należy pod przepisanym rygorem zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Fakty i dowody mogą być przytaczane aż do zamknięcia rozprawy, jak w zwykłym postępowaniu.
§  3. 
Przewodniczący zarządzi doręczenie pisma powodowi z jednoczesnym wyznaczeniem terminu rozprawy.
§  4. 
Pismo spóźnione sąd odrzuci bez rozprawy.
Art.  461. 

Sąd po przeprowadzeniu rozprawy orzeknie wyrokiem, że nakaz utrzymuje w mocy albo że go uchyla w całości lub w części i w tym zakresie żądania powoda oddala.

Art.  462. 

Jeżeli pozwany cofnął zarzuty, sąd orzeknie postanowieniem, że nakaz pozostaje w mocy. W tym przypadku co do kosztów stosuje się odpowiednio przepisy o kosztach, przewidziane w razie cofnięcia pozwu.

Art.  463. 

W braku przepisów szczególnych stosuje się w postępowaniu nakazowym przepisy niniejszego kodeksu, jednak do pozwu nie można dołączyć odpisów zamiast oryginałów, od wydania nakazu nie służą środki odwoławcze z wyjątkiem zażalenia na orzeczenie o kosztach i powództwo wzajemne jest niedopuszczalne. W postępowaniu nakazowym niedopuszczalne jest przeciwstawienie roszczenia do potrącenia, chyba że roszczenie jest uzasadnione dokumentem.

Art.  464. 

W razie uwzględnienia zażalenia na odmowę wydania nakazu, sąd drugiej instancji odsyła sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Rozdział  VI.

Postępowanie upominawcze.

Art.  465.  56

 Powód w pozwie, którym dochodzi w sądzie powiatowym od swego dłużnika osobistego sumy pieniężnej do wysokości trzystu złotych, może żądać, aby sąd wydał przeciwko pozwanemu nakaz zapłaty.

Art.  466. 
§  1. 
Sąd wydaje nakaz bez rozprawy i bez wezwania pozwanego, któremu doręcza się pozew wraz z nakazem.
§  2. 
Nakazem sąd orzeka, że pozwany ma w ciągu dwóch tygodni od doręczenia zaspokoić roszczenie w całości wraz z kosztami albo wnieść w tym terminie sprzeciw.
Art.  467. 
§  1. 
Sprzeciw może być wniesiony w dowolnej formie pod jakąkolwiek nazwą - na piśmie lub ustnie do protokołu sądowego, nawet bez przytoczenia podstaw, faktów i dowodów.
§  2. 
Osnowa przepisu niniejszego powinna być podana pozwanemu wraz z nakazem.
Art.  468. 

Sąd bez rozprawy odrzuci sprzeciw spóźniony. Pozwany może postawić wniosek o przywrócenie terminu, jeżeli kodeks na to zezwala. Wniosek uwzględniony ma skutki sprzeciwu, wniesionego we właściwym czasie.

Art.  469. 
§  1. 
Jeżeli sprzeciw wniesiono we właściwym czasie, nakaz traci moc, nawet gdyby sprzeciw dotyczył tylko części roszczenia albo był zgłoszony przez któregokolwiek z pozwanych o to samo roszczenie.
§  2. 
Sprzeciw zgłoszony co do jednego lub niektórych tylko roszczeń, objętych wspólnym pozwem, uchyla nakaz jedynie co do nich.
Art.  470. 

Sąd zarządzi doręczenie sprzeciwu powodowi z jednoczesnym wyznaczeniem terminu rozprawy.

Art.  471. 
§  1. 
Sąd odmówi wydania nakazu:
1)
jeżeli roszczenie nie nadaje się do dochodzenia w drodze postępowania upominawczego lub w ogóle procesu cywilnego;
2)
jeżeli z samej osnowy pozwu wynika, że roszczenie jest oczywiście bezzasadne;
3)
jeżeli zaspokojenie roszczenia zawisłe jest od świadczenia wzajemnego;
4)
jeżeli miejsce pobytu pozwanego nie jest znane albo gdyby doręczenie mu nakazu nie mogło nastąpić w kraju.
§  2. 
Okoliczności powyższe stanowią przeszkodę do wydania nakazu, jeżeli zachodzą choćby co do części roszczenia lub przeciwko jednemu z kilku współpozwanych.
Art.  472. 
§  1. 
Sąd zawiadamia powoda o odmowie wydania nakazu. Na tę odmowę nie ma środka odwoławczego. W przypadku odmowy wydania nakazu powód może w ciągu miesiąca żądać skierowania sprawy do zwykłego postępowania.
§  2. 
Powód nie traci prawa wytoczenia ponownego powództwa, jeżeli nie skorzystał z tego terminu.
Art.  473. 

Nakaz prawomocny ma skutki prawomocnego wyroku.

Art.  474. 

W postępowaniu upominawczym w braku przepisów szczególnych stosuje się przepisy niniejszego kodeksu.

TYTUŁ  VI. 57

UZNANIE ZAGRANICZNYCH ORZECZEŃ SĄDOWYCH.

Art.  4741. 

Skuteczność na obszarze Polski nie podlegających wykonaniu w drodze egzekucji orzeczeń sądów zagranicznych w sprawach cywilnych, należących w Polsce do właściwości sądów powszechnych zależy od uznania ich przez sąd polski, chyba że umowa międzynarodowa stanowi inaczej.

Art.  4742. 

Nie wymaga uznania orzeczenie sądu zagranicznego w sprawie niemajątkowej obywateli obcych, wydane przez sąd właściwy według ich prawa ojczystego, chyba że orzeczenie ma być przesłanką zawarcia związku małżeńskiego albo stanowić podstawę wpisu w aktach stanu cywilnego lub w księdze wieczystej w Polsce.

Art.  4743. 
§  1. 
Orzeczenie podlega uznaniu pod warunkiem wzajemności, jeżeli:
1)
jest prawomocne,
2)
sprawa nie należy, według polskiego prawa lub umowy międzynarodowej, do wyłącznej właściwości sądów polskich lub sądów państwa trzeciego,
3)
strona nie była pozbawiona możności obrony, a w razie nieposiadania zdolności procesowej - należytego przedstawicielstwa,
4)
sprawa nie została już prawomocnie osądzona przez sąd polski, ani nie wszczęto jej przed sądem polskim, zanim orzeczenie sądu zagranicznego stało się prawomocne,
5)
orzeczenie nie jest sprzeczne z podstawowymi zasadami prawa polskiego,
6)
przy wydaniu orzeczenia w sprawie, w której należało zastosować prawo polskie, prawo to zostało zastosowane, chyba że zastosowane w sprawie prawo obce nie różni się w sposób istotny od prawa polskiego.
§  2. 
Przestrzeganie warunku wzajemności nie jest wymagane w sprawach niemajątkowych należących według prawa polskiego do wyłącznej właściwości sądów państwa, skąd pochodzi orzeczenie.
§  3. 
Przepisy § 1 nie mają zastosowania do uznawania orzeczeń określonych w art. 4742. Odmowa uznania takiego orzeczenia może nastąpić tylko z przyczyny sprzeczności orzeczenia z podstawowymi zasadami prawa polskiego.
Art.  4744. 
§  1. 
O uznaniu orzeka sąd wojewódzki, który byłby miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy lub w którego okręgu znajduje się miejscowo właściwy sąd powiatowy, a w braku tej podstawy - Sąd Wojewódzki dla m.st. Warszawy. Sąd orzeka na posiedzeniu niejawnym, po uprzednim wysłuchaniu stron, jeżeli uzna to za potrzebne. Odpis wniosku o uznanie doręcza się prokuratorowi.
§  2. 
Z wnioskiem o uznanie może wystąpić każdy, kto ma w tym interes prawny, oraz prokurator.
§  3. 
Do wniosku o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego wnioskodawca powinien dołączyć oprócz urzędowego odpisu wyroku uwierzytelniony przekład tegoż na język polski oraz stwierdzenie, że orzeczenie jest prawomocne; gdy zaś wyrok jest zaoczny - nadto zaświadczenie, że wezwanie do sprawy zostało pozwanemu należycie doręczone.

TYTUŁ  VII. 58

POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU ZAGINIĘCIA LUB ZNISZCZENIA AKT.

Art.  475. 
§  1. 
Postępowanie w przypadku zaginięcia lub zniszczenia akt sprawy, będącej w toku, przeprowadza sąd, w którym sprawa się ostatnio toczyła.
§  2. 
Jeżeli w myśl § 1 właściwym był sąd rewizyjny, sąd ten przekaże sprawę do sądu pierwszej instancji, chyba że chodzi o odtworzenie tylko akt sądu rewizyjnego.
§  3. 
Postępowanie w przypadku zaginięcia lub zniszczenia akt sprawy, prawomocnie zakończonej, przeprowadza sąd, w którym sprawa toczyła się w pierwszej instancji.
Art.  476. 

Jeżeli akta sprawy albo część akt, mająca istotne znaczenie dla sprawy, zaginęły lub uległy zniszczeniu, to akta przepadłe zastępuje się urzędownie zaświadczonymi odpisami.

Art.  477. 
§  1. 
Przewodniczący wzywa osoby, posiadające odpisy akt przepadłych, do złożenia ich sądowi, wyznaczając odpowiedni termin.
§  2. 
W razie nieuczynienia zadość wezwaniu sąd stosuje rygory, przewidziane w art. 291 na przypadek odmowy zeznań przez świadków.
Art.  478. 

Jeżeli zaświadczone urzędownie odpisy zostaną złożone, przewodniczący zarządza dołączenie ich do akt. Odpis zarządzenia doręcza się stronom.

Art.  479. 
§  1. 
Jeżeli odtworzenie akt w trybie, przewidzianym w artykułach poprzedzających, nie da się przeprowadzić, przewodniczący wzywa strony do złożenia w terminie oznaczonym wniosków co do treści przepadłych akt oraz co do sposobu ich odtworzenia.
§  2. 
Wraz z wnioskami, wskazanymi w § 1, strony obowiązane są złożyć posiadane na poparcie wniosków dowody, jako to: odpisy prywatne oraz inne pisma i notatki, które mogą być pomocne przy odtworzeniu akt.
Art.  480. 

Niezależnie od wniosków stron sąd przeprowadza dochodzenie potrzebne do odtworzenia akt i zarządza takie postępowanie dowodowe, jakie uzna za wskazane. W szczególności sąd bierze pod uwagę wpisy do repertoriów i innych ksiąg biurowych oraz może przesłuchać w charakterze świadków sędziów, prokuratorów, protokolantów, pełnomocników stron i inne osoby, które uczestniczyły w postępowaniu lub które mogą wypowiedzieć się co do treści akt, jak również zarządzić przesłuchanie stron.

Art.  481. 

Sąd po przeprowadzeniu rozprawy orzeka postanowieniem, w jaki sposób i w jakim zakresie akta przepadłe mają być odtworzone lub że odtworzenie akt jest niemożliwe.

Art.  482. 

W przypadku, gdy akta sprawy bądź nie mogą być w ogóle odtworzone, bądź zostały odtworzone w części, nie wystarczającej do podjęcia dalszego postępowania, sprawa może być wszczęta ponownie. We wszystkich innych przypadkach sąd podejmie postępowanie w takim stanie, w jakim okaże się to możliwe przy uwzględnieniu akt pozostałych i odtworzonych.

Art.  483. 

Bieg przedawnienia lub terminu prekluzyjnego, przerwany przez pierwotne wszczęcie sprawy, rozpoczyna się na nowo od daty uprawomocnienia się postanowienia, stwierdzającego niemożliwość odtworzenia akt lub odmawiającego podjęcia dalszego postępowania.

Art.  484. 
§  1. 
Jeżeli zaginęły lub uległy zniszczeniu akta sprawy prawomocnie zakończonej, postępowanie o odtworzenie akt wszczyna się tylko na wniosek stron.
§  2. 
Odtworzeniu podlega wówczas tylko ta część akt, która jest niezbędna do wykonania orzeczeń w tej sprawie zapadłych lub do wznowienia postępowania.
Art.  485. 
§  1. 
Jeżeli zaginięcie lub zniszczenie akt nastąpiło w związku z działaniami wojennymi lub klęskami elementarnymi, odtworzenie akt następuje tylko na wniosek strony.
§  2. 
Sąd może wszcząć postępowanie o odtworzenie akt z urzędu, jeżeli sprawa, której akta zaginęły lub uległy zniszczeniu, była wszczęta z urzędu.

Księga  trzecia

Sąd polubowny.

Rozdział  I.

Zapis na sąd polubowny.

Art.  486. 
§  1. 
Strony w granicach swej zdolności do samodzielnego zobowiązania się mogą zawrzeć umowę o oddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego (zapis na sąd polubowny).
§  2. 
Dopóki strony obowiązuje taka umowa, nie można żądać rozpoznania sporu przez sąd państwowy.
Art.  487. 
§  1. 
Zapis na sąd polubowny musi być sporządzony na piśmie i podpisany przez obie strony. W zapisie oznaczyć należy dokładnie przedmiot sporu, bądź stosunek prawny, z którego spór wynikł lub wyniknąć może.
§  2. 
Zmiany i uzupełnienia w zapisie wymagają tej samej formy.
Art.  488. 
§  1. 
Sędziego polubownego (arbitra) wyznaczyć można bądź w samym zapisie, bądź po jego sporządzeniu.
§  2. 
Każda strona wyznacza jednego sędziego a wyznaczeni sędziowie wybiorą przewodniczącego sądu polubownego (superarbitra), o ile zapis inaczej nie stanowi.
Art.  489. 
§  1. 
Sędzią polubownym może być każda osoba fizyczna, nie ograniczona w zdolności do działania, umiejąca czytać i pisać.
§  2. 
Sędzią polubownym nie może być sędzia państwowy.
Art.  490. 
§  1. 
Strona, która wyznaczyła sędziego polubownego, zawiadomi o tym przeciwnika wzywając go, aby w ciągu tygodnia również wyznaczył sędziego polubownego i zawiadomił ją o swym wyborze.
§  2. 
Zawiadomienia dokonywa się przez notariusza lub listem poleconym.
§  3. 
Jeżeli wyznaczenie sędziego polubownego należy według zapisu do osoby trzeciej, może ją o to wezwać każda strona; w tym przypadku stosuje się również powyższy termin oraz sposób wezwania i zawiadomienia.
Art.  491. 

Każdą ze stron wiąże dokonane przez nią wyznaczenie sędziego polubownego od chwili otrzymania przez przeciwnika o tym zawiadomienia.

Art.  492. 

Jeżeli wezwany nie wyznaczył w terminie sędziego polubownego albo gdy sędziowie nie zgodzili się na wybór przewodniczącego, sąd państwowy wyznaczy na wniosek strony sędziego polubownego lub przewodniczącego, o ile zapis inaczej nie stanowi.

Art.  493. 
§  1. 
Strona może wyłączyć sędziego polubownego z tych samych przyczyn, które uzasadniają wyłączenie sędziego państwowego i w tym samym czasie. Jednak prawo wyłączenia sędziego polubownego przez stronę, która go wyznaczyła, służy jej tylko wtedy, gdy o przyczynie wyłączenia dowiedziała się dopiero po ustanowieniu sędziego.
§  2. 
Zapis na sąd polubowny nie może zawierać zastrzeżeń sprzecznych z przepisem tego artykułu.
Art.  494. 

Z ważnych przyczyn sędzia polubowny może się zwolnić od przyjętego obowiązku.

Art.  495. 

Sąd państwowy na wniosek strony wezwie opieszałego sędziego polubownego do spełnienia czynności w przeciągu zakreślonego terminu, a następnie usunie sędziego, jeżeli tenże mimo wezwania nie spełni swych czynności.

Art.  496. 

Strona może żądać ustanowienia innego sędziego polubownego, gdy sędzia, nie wyznaczony w samym zapisie, umarł, został wyłączony, utracił warunki niezbędne do pełnienia czynności sędziego polubownego albo z innych ważnych przyczyn nie może nadal pełnić swych czynności, gdy zwolnił się od przyjętego obowiązku, wreszcie gdy został z powodu opieszałości usunięty.

Art.  497. 

Sędzia polubowny ma prawo do wynagrodzenia ze swe czynności; jeżeli co do wynagrodzenia nie ma umowy ze stronami, sąd państwowy oznaczy je na wniosek sędziego.

Art.  498. 
§  1. 
Zapis traci moc w przypadkach następujących:
1)
gdy upłynął czas, w ciągu którego sąd polubowny obowiązany był wydać wyrok, albo gdy wygaśnięcie zapisu wynika z innych jego postanowień;
2)
w razie pisemnej umowy rozwiązującej;
3)
gdy sąd polubowny nadmiernie zwleka z wydaniem wyroku;
4)
gdy strony nie mogą się zgodzić na sędziego, którego w myśl zapisu wspólnie wyznaczyć powinny;
5)
jeżeli sędzia, wyznaczony w zapisie, nie przyjął tego obowiązku lub z powodu usunięcia go bądź z jakiejkolwiek innej przyczyny swych czynności nadal pełnić nie może;
6)
jeżeli przy wydaniu wyroku nie można osiągnąć jednomyślności lub większości głosów.
§  2. 
Sąd państwowy na wniosek jednej ze stron po przeprowadzeniu rozprawy orzeknie postanowieniem co do wygaśnięcia zapisu.
Art.  499. 

Jeżeli zapis obejmuje wszystkie spory z pewnego stosunku prawnego, a przyczyna wygaśnięcia zapisu nie wyłącza sądu polubownego co do dalszych sporów, jakie z tego stosunku wyniknąć mogą, sąd państwowy odpowiednio ograniczy postanowienie o wygaśnięciu zapisu do danego przypadku.

Art.  500. 

Wnioski, zgłoszone w myśl przepisów poprzedzających, sąd rozstrzyga w osobie jednego sędziego.

Rozdział  II.

Postępowanie przed sądem polubownym.

Art.  501. 
§  1. 
Strony mogą określić same tryb postępowania przed sądem polubownym.
§  2. 
Jeżeli strony tego nie uczyniły do chwili przyjęcia obowiązku przez sędziów polubownych, sąd polubowny według swego uznania określi tryb postępowania.
Art.  502. 
§  1. 
Sąd polubowny może przesłuchać strony, świadków i biegłych, jednakże nie może odbierać od nich przyrzeczenia ani stosować środków przymusowych.
§  2. 
O wykonanie czynności, której sąd polubowny nie jest mocen przedsięwziąć, sąd ten zwraca się do sądu powiatowego, w którego okręgu czynność ma być wykonana.
§  3. 
O terminie swej czynności sąd powiatowy zawiadomi strony lub ich pełnomocników oraz sąd polubowny, którego członkowie mogą niezależnie od stron wziąć udział w przeprowadzeniu dowodu i zadawać pytania.
Art.  503. 

O ile zapis inaczej nie stanowi, sąd polubowny może rozpoznać sprawę po wysłuchaniu jednej tylko strony, jeżeli druga strona nie składa wyjaśnień.

Art.  504. 

Wyrok sądu polubownego zapada bezwzględną większością głosów, chyba że zapis inaczej stanowi. Jeżeli sąd polubowny składa się tylko z dwóch sędziów, jednomyślność jest konieczna.

Art.  505. 

Wyrok sądu polubownego zawierać powinien:

1)
oznaczenie zapisu na sąd polubowny;
2)
miejsce i datę wydania wyroku;
3)
imiona i nazwiska stron i sędziów;
4)
rozstrzygnięcie o żądaniach stron;
5)
powody, którymi kierował się sąd przy wydaniu wyroku, chyba że zapis uwalnia od ich przytaczania.
Art.  506. 
§  1. 
Wyrok podpisują wszyscy sędziowie polubowni.
§  2. 
Jeżeli którykolwiek z sędziów odmówi podpisu lub nie może podpisać wyroku, pozostali zaznaczają to na samym wyroku. Wyrok, podpisany przez większość sędziów, ma taką samą moc, jak podpisany przez wszystkich.
Art.  507. 
§  1. 
Sąd polubowny doręczy obu stronom odpisy wyroku, podpisane przez sędziów tak jak oryginał, za dowodem doręczenia na piśmie. Zapis nie może zawierać zastrzeżenia sprzecznego z tym artykułem.
§  2. 
Sąd polubowny złoży w sądzie państwowym oryginał wyroku bądź ugody wraz z dowodami doręczenia, zapisem i innymi dokumentami.
§  3. 
Akta sądu polubownego, złożone w sądzie państwowym w myśl § 2, mogą być w razie zaginięcia lub zniszczenia odtworzone w myśl przepisów art. 475-485 niniejszego kodeksu.
Art.  508. 
§  1. 
Od wyroku sądu polubownego nie ma odwołania.
§  2. 
Wyrok sądu polubownego ma moc prawną na równi z wyrokiem sądu państwowego. Takież samo znaczenie ma ugoda, zawarta przed sądem polubownym, jeżeli ją podpisały strony i wszyscy sędziowie polubowni.
Art.  509. 

Sąd państwowy wyda na wniosek strony postanowienie o wykonalności wyroku lub ugody i zaopatrzy je odpowiednią klauzulą, jeżeli ze złożonych w sądzie akt sądu polubownego nie wynika, że wyrok lub ugoda treścią swą ubliża praworządności lub zasadom współżycia społecznego w Państwie Ludowym.

Rozdział  III.

Skarga o uchylenie wyroku.

Art.  510. 
§  1. 
Strona może żądać uchylenia wyroku sądu polubownego w przypadkach następujących:
1)
jeżeli nie było zapisu na sąd polubowny albo gdy zapis był nieważny lub utracił moc;
2)
jeżeli stronę pozbawiono możności obrony swych praw przed sądem polubownym;
3)
jeżeli nie zachowano przepisów o postępowaniu przed sądem polubownym, przewidzianych w zapisie lub w ustawie; dotyczy to zwłaszcza przepisów o składzie sądu, głosowaniu, wyłączeniu sędziów i o wyroku;
4)
jeżeli rozstrzygnięcie o żądaniach stron jest niezrozumiałe, zawiera sprzeczności, przekracza granice zapisu, albo treścią swą ubliża praworządności lub zasadom współżycia społecznego w Państwie Ludowym;
5)
jeżeli zachodzą przyczyny, które stanowią podstawę skargi o wznowienie postępowania w myśl przepisów niniejszego kodeksu.
§  2. 
Zapis nie może zawierać zastrzeżeń sprzecznych z przepisami tego artykułu.
Art.  511. 
§  1. 
Skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego wnieść należy do sądu państwowego w ciągu miesiąca od doręczenia wyroku.
§  2. 
W razie oparcia skargi na przyczynach, które stanowią podstawę skargi o wznowienie postępowania, termin liczy się według przepisów o wznowieniu.
Art.  512. 

Postępowanie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego odbywa się według przepisów o postępowaniu z pozwu.

Rozdział  IV.

Przepisy ogólne.

Art.  513. 

Ilekroć w niniejszej księdze mówi się o sądzie państwowym, rozumie się ten sąd państwowy, który byłby właściwy do rozpoznania sporu między stronami, o ile by strony nie zapisały się na sąd polubowny.

Art.  514. 

Przepisy niniejszej księgi mają odpowiednie zastosowanie do sądów polubownych, ustanowionych w rozporządzeniach ostatniej woli lub w aktach fundacyjnych, jak również - o ile ustawy szczególne inaczej nie stanowią - do stałych sądów polubownych, powołanych do życia postanowieniami statutów lub regulaminów instytucyj publicznych lub społecznych. Jednak postanowienia te nie mogą uchybiać tym przepisom niniejszej księgi, które są dla stron bezwzględnie obowiązujące. Tak ustanowione sądy polubowne nie mają również prawa odbierania przyrzeczenia od stron, świadków i biegłych ani też prawa stosowania środków przymusowych.

1 Art. 4 zmieniony przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.62.10.46) z dniem 24 marca 1962 r.
2 Art. 5 § 1 zmieniony przez art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
3 Art. 11 pkt 1 zmieniony przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 marca 1958 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.58.18.75) z dniem 20 kwietnia 1958 r.
4 Art. 11 pkt 2 dodany przez art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 marca 1958 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.58.18.75) z dniem 20 kwietnia 1958 r.
5 Art. 11 pkt 3 według numeracji ustalonej przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 marca 1958 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.58.18.75) z dniem 20 kwietnia 1958 r.
6 Art. 11 pkt 4:

- zmieniony przez art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 18 stycznia 1956 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania cywilnego (Dz.U.56.2.13) z dniem 9 lutego 1956 r.

- zmieniony i według numeracji ustalonej przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 marca 1958 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.58.18.75) z dniem 20 kwietnia 1958 r. Wartości pieniężne ustanowione przed dniem 30 października 1950 r. zostały ponadto przeliczone zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 28 października 1950 r. o zmianie systemu pieniężnego (Dz.U.50.50.459).

- zmieniony przez art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.62.10.46) z dniem 24 marca 1962 r.

7 Art. 111 dodany przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.62.10.46) z dniem 24 marca 1962 r.
8 Art. 15 zmieniony przez art. 1 pkt 2 dekretu z dnia 18 stycznia 1956 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania cywilnego (Dz.U.56.2.13) z dniem 9 lutego 1956 r.
9 Art. 19 § 1 zmieniony przez art. 1 pkt 2 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
10 Art. 25 zmieniony przez art. 4 ust. 1 pkt 1 dekretu z dnia 2 czerwca 1954 r. o zastępstwie sądowym władz, urzędów, instytucji i przedsiębiorstw państwowych (Dz.U.54.25.93) z dniem 1 października 1954 r.
11 Art. 29 § 3 uchylony przez art. 4 ust. 1 pkt 2 dekretu z dnia 2 czerwca 1954 r. o zastępstwie sądowym władz, urzędów, instytucji i przedsiębiorstw państwowych (Dz.U.54.25.93) z dniem 1 października 1954 r.
12 Art. 301 dodany przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1951 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych i prawa o ustroju sądów powszechnych (Dz.U.52.1.5) z dniem 1 stycznia 1952 r.
13 Art. 48 skreślony przez art. 1 pkt 3 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
14 Art. 60 § 1 zmieniony przez art. 1 pkt 4 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
15 Art. 61 zmieniony przez art. 1 pkt 5 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
16 Art. 79:

- zmieniony przez art. 3 ust. 1 dekretu z dnia 26 października 1950 r. o przekazaniu sądom powszechnym spraw w zakresie sądownictwa pracy (Dz.U.50.49.446) z dniem 1 stycznia 1951 r.

- zmieniony przez art. 1 pkt 6 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.

- zmieniony przez art. 4 ust. 1 pkt 3 dekretu z dnia 2 czerwca 1954 r. o zastępstwie sądowym władz, urzędów, instytucji i przedsiębiorstw państwowych (Dz.U.54.25.93) z dniem 1 października 1954 r.

- zmieniony przez art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.62.10.46) z dniem 24 marca 1962 r.

17 Art. 98 § 2 zmieniony przez art. 4 ust. 1 pkt 4 dekretu z dnia 2 czerwca 1954 r. o zastępstwie sądowym władz, urzędów, instytucji i przedsiębiorstw państwowych (Dz.U.54.25.93) z dniem 1 października 1954 r.
18 Art. 137 § 1 zmieniony przez art. 1 pkt 7 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
19 Art. 140 § 3 uchylony przez art. 4 ust. 1 pkt 2 dekretu z dnia 2 czerwca 1954 r. o zastępstwie sądowym władz, urzędów, instytucji i przedsiębiorstw państwowych (Dz.U.54.25.93) z dniem 1 października 1954 r.
20 Art. 195 § 2 zmieniony przez art. 1 pkt 8 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
21 Art. 207 § 1 zmieniony przez art. 1 pkt 9 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
22 Art. 207 § 3 dodany przez art. 1 pkt 9 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
23 Art. 208 skreślony przez art. 1 pkt 10 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
24 Art. 228 zmieniony przez art. 1 pkt 11 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
25 Art. 229 zmieniony przez art. 1 pkt 12 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
26 Art. 230 skreślony przez art. 1 pkt 13 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
27 Art. 292 zmieniony przez art. 17 ust. 2 dekretu z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym (Dz.U.50.49.445) z dniem 29 listopada 1950 r.
28 Art. 301 § 1 zmieniony przez art. 17 ust. 2 dekretu z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym (Dz.U.50.49.445) z dniem 29 listopada 1950 r.
29 Art. 333 zmieniony przez art. 1 pkt 3 dekretu z dnia 18 stycznia 1956 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania cywilnego (Dz.U.56.2.13) z dniem 9 lutego 1956 r.
30 Art. 334:

- zmieniony przez art. 1 pkt 15 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 1 lipca 1953 r.

- zmieniony przez art. 1 pkt 3 dekretu z dnia 18 stycznia 1956 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania cywilnego (Dz.U.56.2.13) z dniem 9 lutego 1956 r.

31 Art. 335:

- zmieniony przez art. 1 pkt 16 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 1 lipca 1953 r.

- zmieniony przez art. 1 pkt 3 dekretu z dnia 18 stycznia 1956 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania cywilnego (Dz.U.56.2.13) z dniem 9 lutego 1956 r.

32 Art. 335 § 2 zmieniony przez art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 marca 1958 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.58.18.75) z dniem 20 kwietnia 1958 r.
33 Art. 336:

- skreślony przez art. 1 pkt 17 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 1 lipca 1953 r.

- zmieniony przez art. 1 pkt 3 dekretu z dnia 18 stycznia 1956 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania cywilnego (Dz.U.56.2.13) z dniem 9 lutego 1956 r.

34 Art. 337:

- skreślony przez art. 1 pkt 17 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 1 lipca 1953 r.

- zmieniony przez art. 1 pkt 3 dekretu z dnia 18 stycznia 1956 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania cywilnego (Dz.U.56.2.13) z dniem 9 lutego 1956 r.

35 Art. 338:

- skreślony przez art. 1 pkt 17 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 1 lipca 1953 r.

- zmieniony przez art. 1 pkt 3 dekretu z dnia 18 stycznia 1956 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania cywilnego (Dz.U.56.2.13) z dniem 9 lutego 1956 r.

- zmieniony przez art. 1 pkt 5 ustawy z dnia 28 marca 1958 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.58.18.75) z dniem 20 kwietnia 1958 r.

36 Art. 339:

- zmieniony przez art. 1 pkt 18 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 1 lipca 1953 r.

- zmieniony przez art. 1 pkt 3 dekretu z dnia 18 stycznia 1956 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania cywilnego (Dz.U.56.2.13) z dniem 9 lutego 1956 r.

37 Art. 340:

- zmieniony przez art. 1 pkt 19 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 1 lipca 1953 r.

- zmieniony przez art. 1 pkt 3 dekretu z dnia 18 stycznia 1956 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania cywilnego (Dz.U.56.2.13) z dniem 9 lutego 1956 r.

38 Art. 369 § 2 zmieniony przez art. 1 pkt 20 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
39 Art. 370 § 2 zmieniony przez art. 1 pkt 21 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
40 Art. 371 § 2 pkt 1 zmieniony przez art. 1 pkt 22 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
41 Art. 373 § 2 zmieniony przez art. 1 pkt 4 dekretu z dnia 18 stycznia 1956 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania cywilnego (Dz.U.56.2.13) z dniem 9 lutego 1956 r.
42 Art. 380 § 1 pkt 3 dodany przez art. 1 pkt 23 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
43 Art. 380 § 1 pkt 4 według numeracji ustalonej przez art. 1 pkt 23 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
44 Art. 384:

- zmieniony przez art. 1 pkt 24 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.

- zmieniony przez art. 1 pkt 6 ustawy z dnia 28 marca 1958 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.58.18.75) z dniem 20 kwietnia 1958 r.

45 Art. 388 zmieniony przez art. 1 pkt 25 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
46 Art. 3881 dodany przez art. 1 pkt 26 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
47 Art. 3881 § 1 skreślony przez art. 1 pkt 5 dekretu z dnia 18 stycznia 1956 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania cywilnego (Dz.U.56.2.13) z dniem 9 lutego 1956 r.
48 Art. 389 zmieniony przez art. 1 pkt 6 dekretu z dnia 18 stycznia 1956 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania cywilnego (Dz.U.56.2.13) z dniem 9 lutego 1956 r.
49 Art. 391 § 1 pkt 1 zmieniony przez art. 1 pkt 27 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
50 Art. 391 § 1 pkt 3 zmieniony przez art. 1 pkt 27 dekretu z dnia 23 kwietnia 1953 r. o zmianie niektórych przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.53.23.90) z dniem 2 maja 1953 r.
51 Art. 396 § 2 dodany przez art. 1 pkt 7 ustawy z dnia 28 marca 1958 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.58.18.75) z dniem 20 kwietnia 1958 r.
52 Art. 396 § 3 według numeracji ustalonej przez art. 1 pkt 7 ustawy z dnia 28 marca 1958 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.58.18.75) z dniem 20 kwietnia 1958 r.
53 Art. 3961 dodany przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 28 marca 1958 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.58.18.75) z dniem 20 kwietnia 1958 r.
54 Art. 397 zmieniony przez art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1951 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych i prawa o ustroju sądów powszechnych (Dz.U.52.1.5) z dniem 1 stycznia 1952 r.
55 Art. 431 zmieniony przez art. 1 pkt 5 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.62.10.46) z dniem 24 marca 1962 r.
56 Art. 465 zmieniony przez pkt 5 obwieszczenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 1950 r. o sprostowaniu błędów (Dz.U.50.53.489).
57 Tytuł VI dodany przez art. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.62.10.46) z dniem 24 marca 1962 r.
58 Tytuł VII według numeracji ustalonej przez art. 1 pkt 7 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U.62.10.46) z dniem 24 marca 1962 r.
Nasza strona internetowa wykorzystuje pliki cookie. Jeśli zgadzasz się na używanie plików cookie kliknij "Zamknij" lub po prostu kontynuuj przeglądanie. Uzyskaj więcej informacji lub zmień ustawienia .