Część 3 - OCHRONA MNIEJSZOŚCI. - Czechosłowacja-Polska. Umowa w sprawach prawnych i finansowych. Warszawa.1925.04.23.
Dz.U.1926.41.256
Akt utracił mocCZĘŚĆ III.
OCHRONA MNIEJSZOŚCI.
OCHRONA MNIEJSZOŚCI.
Obywatele Republiki Czeskosłowackiej narodowości polskiej korzystać będą w Czechosłowacji z wszelkich praw przysługiwać im mogących według ich stosunku liczebnego na podstawie przepisów Konstytucji, ustaw i rozporządzeń czeskosłowackich tyczących się mniejszości oraz postanowień niniejszej Umowy. Tak samo obywatele Rzeczypospolitej Polskiej narodowości Czeskosłowackiej korzystać będą w Polsce z wszelkich praw przysługiwać im mogących według ich stosunku liczebnego na podstawie przepisów Konstytucji, ustaw i rozporządzeń polskich tyczących się mniejszości oraz postanowień niniejszej Umowy.
Tyczy się to ludności osiadłej na byłem terytorjum plebiscytowem Śląska Cieszyńskiego, Orawy i Spisza, podzielonem decyzją Konferencji Ambasadorów z dnia 28 lipca 1920 r. między Polskę i Czechosłowację, i ludności osiadłej na pozostałem terytorium Rzeczypospolitej Polskiej względnie Republiki Czechosłowackiej.
O ile w niniejszej Umowie mówi się o kwalifikowanej mniejszości w Czechosłowacji albo w Polsce, należy przez to rozumieć mniejszość, której są przyznane prawa mniejszości na zasadzie obowiązujących ustaw czeskosłowackich względnie polskich.
Obie umawiające się Strony zgodnie oświadczają, że są zdecydowane traktować życzliwie; Rzeczpospolita Polska mniejszość czeskosłowacką, Republika Czeskosłowacka mniejszość polską.
Obie umawiające się Strony uznają obowiązek lojalności ze strony mniejszości w stosunku do Państwa, w którem przebywają. Przytem nie będzie za nielojalność poczytywana obrona praw mniejszościowych.
Dla określenia narodowości lub języka ojczystego jest miarodajne oświadczenie interesowanej osoby albo jej przez prawo powołanego zastępcy, a to w ramach ustaw państwowych.
Jakikolwiek sposób przyniewalającego wynaradawiania jest niedozwolony.
W szczególności oświadczają obie umawiające się Strony, że uważają za sprzeczne z prawem wszelkie wywieranie nacisku na rodziców, aby posyłali dzieci do szkół z innym językiem nauczania, niż ich język ojczysty.
Sądowe i administracyjne rozprawy i protokołowanie ze stronami, doręczanie zawiadomień, aktów oskarżenia, wyroków i uchwał, jako też przyjmowanie i załatwianie podań, wpisy do ksiąg gruntowych, zewnętrzne oznaczanie urzędowych budynków, wydawanie ogłoszeń i enuncjacyj publicznych w okręgach, wykazujących kwalifikowaną mniejszość narodową, odbywać się będzie dla mniejszości czeskosłowackiej, względnie polskiej także w języku czeskosłowackim względnie polskim.
W gminach i osadach z ludnością narodowości czeskosłowackiej, gdzie mniejszość czeskosłowacka na podstawie swej liczebności nie korzysta z praw językowych, t. j. na Wołyniu, dozwoli Rząd Polski na używanie języka czeskosłowackiego w urzędowaniu gmin i gromad, o ile to nie sprzeciwia się obowiązującym przepisom ustawowym.
Celem umożliwienia ludności polskiej względnie czeskosłowackiej faktycznego korzystania z uprawnień językowych w sądach, urzędach i organach państwowych obie umawiające się Strony wydadzą zarządzenia, aby w sądach, urzędach i organach państwowych, rozciągających swą działalność na okręgi z kwalifikowaną mniejszością polską, względnie czeskosłowacka, były w tych okręgach a nadto również wedle możności w innych sądach i urzędach administracyjnych, które stanowią dla wspomnianych okręgów pierwsza instancję, z wyłączeniem władz centralnych, wśród personelu urzędowego w dostatecznej ilości osoby, które obok języka państwowego władają językiem polskim względnie czeskosłowackim.
Przy nadawaniu koncesyj, uprawnień, urzędowych zezwoleń i t. p. oraz przy udzielaniu subwencyj, przydziałów rządowych i jakichkolwiek uprawnień zarobkowych w Republice Czeskosłowackiej względnie Rzeczypospolitej Polskiej obywatele czeskosłowaccy narodowości polskiej, względnie obywatele polscy narodowości czeskosłowackiej, jak również krajowe osoby prawne będą stawiane w granicach ustaw narówni z takiemi osobami narodowości czeskosłowackiej względnie polskiej.
Obie umawiające się Strony zobowiązują się także w okręgach, gdzie na zasadzie obowiązujących przepisów mniejszość nie ma prawa do założenia sąmodzielnych publicznych szkół powszechnych (ludowych i wydziałowych), zezwolić na założenie szkół prywatnych z językiem nauczania odnośnej mniejszości z prawem publiczności, o ile będą spełnione ustawowe warunki i udzielić im wedle możności także poparcia; w szczególności Rząd Polski zapewni wszelkie możliwe ułatwienia przy zakładaniu samodzielnych prywatnych szkół z czeskosłowackim językiem nauczania na Wołyniu.
Osoby, zatrudnione przy nauczaniu, wliczając w to także kierowników szkół, w czeskosłowackich szkołach Rzeczypospolitej Polskiej względnie w polskich szkołach Republiki Czeskosłowackiej, jak również przy bezpośrednim nadzorze takich szkół powszechnych, mają być narodowości czeskosłowackiej względnie polskiej i mają posiadać przepisaną językową i zawodową kwalifikację. Przytem należy oczywiście stosować się do ustaw obowiązujących w danem Państwie.
Kandydaci nauczycielscy, obywatele czeskosłowaccy narodowości polskiej, względnie obywatele polscy narodowości czeskosłowackiej, którzy uzyskali kwalifikacje nauczycielskie w Polsce względnie w Czechosłowacji, będą według potrzeby przyjmowani do służby nauczycielskiej w szkołach polskich w Republice Czeskosłowackiej względnie czeskosłowackich w Rzeczypospolitej Polskiej z warunkiem, że złożą egzamin uzupełniający według przepisów obowiązujących w Czechosłowacji względnie w Polsce. Nauczyciele ci będą po złożeniu egzaminu uzupełniającego traktowani narówni z nauczycielami, którzy uzyskali kwalifikacje nauczycielskie w danem Państwie.
Dla czeskosłowackich szkół powszechnych w Rzeczypospolitej Polskiej, i dla polskich szkół powszechnych w Republice Czeskosłowackiej będą ustanowione w najszerszych granicach, na jakie pozwalają obowiązujące przepisy (ustawy i rozporządzenia), specjalne bezpośrednie organy administracyjne.
O zapewnienie dla szkół publicznych potrzebnych i odpowiednich czytanek, podręczników i pomocy naukowych stara się każde Państwo. Żadna szkoła publiczna nie może być pozostawiona bez czytanek, podręczników i pomocy naukowych, które są przepisane i konieczne dla prawidłowego prowadzenia nauki. We wszystkich tych książkach i pomocach używać należy zawsze języka literackiego.
Umowa w odniesieniu do niniejszej części pozostaje w mocy, jak długo nie zostanie wypowiedziana. Nie może ona być wypowiedziana przed upływem dwunastu lat; o ile zostanie wypowiedziana, traci moc prawną w sześć miesięcy po wypowiedzeniu.