Zasady metodyczne statystyki handlu wewnętrznego artykułami konsumpcyjnymi.

Dzienniki resortowe

Dz.Urz.GUS.1989.36.88

Akt utracił moc

Wersja od: 10 grudnia 1989 r.

ZARZĄDZENIE Nr 83

PREZESA GŁÓWNEGO URZĘDU STATYSTYCZNEGO

z dnia 7 grudnia 1989 r.

w sprawie zasad metodycznych statystyki handlu wewnętrznego artykułami konsumpcyjnymi

(znak: RW-2-2021-21)

Na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o statystyce państwowej (tj. Dz.U. z 1989 r. Nr 40, poz. 221) zarządza się, co następuje:

§ 1. Ustala się zasady metodyczne statystyki handlu wewnętrznego artykułami konsumpcyjnymi stanowiące załącznik do zarządzenia, jako podstawowe kategorie stosowane w statystyce.

§ 2. Zarządzenie wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 1990 r.

ZAŁĄCZNIK 

ZASADY METODYCZNE STATYSTYKI HANDLU WEWNĘTRZNEGO ARTYKUŁAMI KONSUMPCYJNYMI

Uwagi wstępne

1.

Zakres publikacji

Niniejsze "Zasady metodyczne statystyki handlu wewnętrznego artykułami konsumpcyjnymi" zwane dalej "Zasadami" zawierają definicje podstawowych pojęć stosowanych w statystyce handlu wewnętrznego artykułami konsumpcyjnymi oraz omówienie stosowanych w tym zakresie klasyfikacji i nomenklatur towarów.

"Zasady" stanowią przede wszystkim podstawowe wyjaśnienia metodologiczne dotyczące sporządzania sprawozdań statystycznych o sieci handlowej, zakupie towarów, sprzedaży i zapasach towarów na formularzach oznaczonych symbolem "H".

Na poszczególnych formularzach statystycznych zamieszczone będą krótkie wskazówki odsyłające do odpowiednich objaśnień zawartych w niniejszych "Zasadach" (nie będą wydawane odrębne instrukcje do tych sprawozdań).

Ogólne zasady sporządzania sprawozdań statystycznych, przepisy o odpowiedzialności za wykroczenia określone w ustawie o statystyce państwowej itp. są zamieszczone w zarządzeniu nr 58 Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 4 września 1989 r. w sprawie metodyki prac sprawozdawczo-statystycznych.

Zasady sporządzania pozostałych sprawozdań na formularzach oznaczonych symbolem "H" regulują:

- w zakresie sprawozdań o zatrudnieniu i wynagrodzeniach w handlu wewnętrznym - "Zasady metodyczne statystyki pracy, wynagrodzeń i świadczeń społecznych" (zeszyt metodyczny nr 64 z 1986 r.).

2.

Handel wewnętrzny artykułami konsumpcyjnymi

W badaniach i opracowaniach statystycznych o handlu wewnętrznym artykułami konsumpcyjnymi pod pojęciem "handel artykułami konsumpcyjnymi" rozumie się działalność prowadzoną przez:

- jednostki organizacyjne, które zgodnie z Klasyfikacją Gospodarki Narodowej obowiązującą od 1 stycznia 1986 r., wprowadzoną zarządzeniem nr 21 Prezesa GUS z dnia 25 maja 1985 r. (zeszyt metodyczny nr 55) ze zmianami wprowadzonymi zarządzeniem nr 12 Prezesa GUS z dnia 19 lutego 1988 r. zaliczone zostały do gałęzi gospodarki narodowej "Handel wewnętrzny artykułami konsumpcyjnymi" mające w członie E numeru statystycznego symbol branży: 611, 613 i 618,

- jednostki organizacyjne zaliczone w Klasyfikacji Gospodarki Narodowej do gałęzi gospodarki narodowej "Gastronomia" z symbolem branży w członie E numeru statystycznego 621, a ponadto w opracowaniach o sprzedaży detalicznej towarów, punktach sprzedaży detalicznej, placówkach gastronomicznych i żywienia przyzakładowego uwzględnia się również: działalność handlową prowadzoną przez jednostki niehandlowe (nie zaliczone do handlu wewnętrznego artykułami konsumpcyjnymi).

I.

SIEĆ HANDLOWA

Pod pojęciem sieci handlowej rozumie się zbiorowość jednostek handlowych (placówek handlowych) zajmujących się przyjmowaniem, przechowywaniem i sprzedażą towarów.

Do sieci handlowej zalicza się:

1) punkty sprzedaży detalicznej,

2) placówki gastronomiczne,

3) placówki żywienia przyzakładowego,

4) magazyny handlowe.

W badaniach statystycznych dane o sieci handlowej ujmuje się według stanu w określonym dniu, najczęściej według stanu na ostatni dzień roku kalendarzowego, zgodnie ze stanem ewidencyjnym, tj. niezależnie od tego czy w tym dniu placówki handlowe były czynne czy nieczynne (np. z powodu remontu, zmiany branży, choroby czy urlopu pracowników, zakończonego sezonu itp.).

1.

Punkty sprzedaży detalicznej

Punktem sprzedaży detalicznej jest każdy odrębny obiekt - w sensie organizacyjnym lub materialnym - dokonujący sprzedaży towarów w ilościach dostosowanych do potrzeb indywidualnych nabywców.

Do punktów sprzedaży detalicznej zalicza się:

1) sklepy,

2) punkty sprzedaży drobnodetalicznej,

3) kluby prasy i książki (kluby-kawiarnie),

4) składy i składnice,

5) stacje benzynowe,

6) apteki i punkty apteczne.

Nie zalicza się do punktów sprzedaży detalicznej punktów skupu opakowań i surowców wtórnych.

1.1. Sklepy

Sklep jest to punkt sprzedaży detalicznej działający w odpowiednio urządzonym lokalu, do którego klient może wejść w celu dokonania wyboru towaru i zakupu.

Sklep może znajdować się w oddzielnym budynku (pawilonie) lub może zajmować jedno względnie kilka pomieszczeń w innym budynku (np. mieszkalnym).

W przypadku występowania w jednym budynku oddzielnych pomieszczeń dla sprzedaży towarów różnych branż i oddzielnej obsady osobowej (bez wspólnego kierownictwa) - każde pomieszczenie traktowane jest jako odrębny sklep.

Jako oddzielne sklepy traktowane są także placówki handlowe (pomieszczenia) zlokalizowane w jednym budynku (pawilonie) pod wspólnym szyldem "Wiejski dom handlowy" lub "Spółdzielczy dom handlowy" nie posiadające wspólnego kierownictwa - niezależnie od wielkości ogólnej powierzchni tych WDH lub SDH.

Sklep dokonuje sprzedaży towarów bezpośrednio w lokalu sklepowym oraz okresowo z urządzeń wystawionych przed sklepem (np. sprzedaż owoców i warzyw w okresie letnim i jesiennym).

Do sklepów zalicza się również domy towarowe, domy handlowe, a także domy sprzedaży wysyłkowej. Na terenach wiejskich do sklepów zalicza się również tzw. punkty sprzedaży pomocniczej (PSP), prowadzone w izbach mieszkalnych.

W ogólnej liczbie sklepów ujmuje się również składy konsygnacyjne, tj. prowadzące sprzedaż towarów za walutę obcą.

W sklepach mogą być prowadzone - dla wygody klientów - tzw. kąciki gastronomiczne dokonujące sprzedaży do spożycia na miejscu wyrobów ciastkarskich, napojów itp.; kącików takich nie traktuje się jako placówki gastronomiczne.

1.1.1. Sklepy z tradycyjną metodą sprzedaży

Sklepy, w których wybór towaru i jego sprzedaż odbywa się wyłącznie zza lady sprzedażowej za pośrednictwem sprzedawcy.

Sprzedawca wykonuje wszystkie czynności związane z obsługą nabywcy, w niektórych przypadkach bez pobierania należności i pakowania towaru, które to czynności wykonują inni pracownicy sklepowi (kasjerzy, pakowacze).

1.1.2. Sklepy preselekcyjne

Sklepy, w których towary ułożone są w sposób umożliwiający nabywcy dokonanie wyboru bez pomocy sprzedawcy. Sprzedawca podaje towar lub wyraża zgodę na wzięcie go przez nabywcę.

Preselekcyjna forma sprzedaży stosowana jest w sklepach z towarami nieżywnościowymi.

Do sklepów preselekcyjnych zalicza się również sklepy, w których stosowanie tej formy sprzedaży wynika z charakteru sprzedawanych towarów (np. meble, zmechanizowany sprzęt gospodarstwa domowego), a także domy towarowe i domy handlowe prowadzące stoiska preselekcyjne.

1.1.3. Sklepy prowadzące sprzedaż według wzorów

Sklepy prowadzące sprzedaż towarów nieżywnościowych przestrzennych (jak np.: meble, pralki, zamrażarki, chłodziarki) prezentujące w sali sprzedażowej "na wzór" pojedyncze egzemplarze oferowanych do sprzedaży artykułów.

Nabywcy dokonują wyboru i transakcji kupna-sprzedaży w sklepie, natomiast odbiór zakupionego towaru następuje bezpośrednio z magazynów.

1.1.4. Sklepy samoobsługowe

Sklepy, w których klient dzięki prezentacji towarów na odpowiednich urządzeniach, ma możność obejrzenia i wybrania towaru, a następnie dostarczenia go w koszyku lub wózku do kas znajdujących się w pobliżu wyjścia ze sklepu i uiszczenia należności.

Do sklepów samoobsługowych zalicza się także sklepy, które prowadzą równocześnie sprzedaż samoobsługową i tradycyjną. Samoobsługowa forma sprzedaży stosowana jest głównie w sklepach z towarami żywnościowymi oraz towarami nieżywnościowymi codziennego użytku.

1.1.5. Domy towarowe

Sklepy wielodziałowe o powierzchni sprzedażowej 2.000 i więcej m², prowadzące sprzedaż szerokiego i uniwersalnego asortymentu towarów nieżywnościowych, a często także towarów żywnościowych.

Domy towarowe mogą prowadzić również pomocniczą działalność gastronomiczną i usługową.

1.1.6. Domy handlowe

Sklepy wielodziałowe (przynajmniej dwa działy branżowe) o powierzchni sprzedażowej od 600 do 1.999 m², prowadzące sprzedaż towarów o podobnym asortymencie jak w domach towarowych.

Do domów handlowych zalicza się m.in. spółdzielcze domy handlowe (SDH), wiejskie domy towarowe (WDT), posiadające powierzchnię sprzedażową od 600 do 1.999 m².

1.1.7. Domy sprzedaży wysyłkowej

Sklepy dokonujące sprzedaży uniwersalnego i szerokiego asortymentu towarów systemem katalogowym, wyłącznie na zamówienie klientów z całego kraju.

1.1.8. Punkty sprzedaży pomocniczej (PSP)

Placówki handlowe prowadzone głównie przez GS "Samopomoc Chłopska" prowadzące sprzedaż towarów żywnościowych i nieżywnościowych zaspokajających codzienne potrzeby mieszkańców małych miejscowości, baz turystycznych itp.

1.1.9. Klasyfikacja branżowa sklepów

Branża określa przynależność sklepu do grupy placówek o podobnym asortymencie sprzedawanych towarów.

Branżę określa asortyment towarów wzajemnie się uzupełniających i o podobnym przeznaczeniu użytkowym, zaspokajających określony rodzaj potrzeb nabywców, np. w zakresie wyżywienia, ubioru, wyposażenia mieszkań itp.

W przypadku prowadzenia przez sklep sprzedaży różnego asortymentu towarów, jako kryterium zaliczenia tego sklepu do określonej branży przyjmuje się asortyment o przeważającym udziale w ogólnej wartości sprzedaży w skali rocznej.

W przypadku, gdy w ostatnim dniu okresu sprawozdawczego sklep był nieczynny z powodu remontu lub zmiany branży, w sprawozdaniu wykazywany jest ten sklep w takiej branży, w jakiej był czynny przed remontem lub przed zmianą branży.

1.1.10. Powierzchnia sklepów

Powierzchnia ogólna (zwana też powierzchnią użytkową) sklepu obejmuje powierzchnię sprzedażową oraz powierzchnię zaplecza.

Powierzchnia sprzedażowa jest to część lokalu sklepowego, w której odbywa się sprzedaż towarów, tzn. część przeznaczona do obsługi nabywców.

Powierzchnia zaplecza jest to pozostała część lokalu sklepowego przeznaczona do odbioru, przechowywania towarów oraz przygotowania do sprzedaży, jak również pomieszczenia administracyjne i socjalne (pokój kierownika, pokój personelu, pomieszczenia sanitarne itp.).

Do powierzchni zaplecza nie zalicza się piwnic użytkowanych na inne cele niż magazynowanie towarów, tj. nie stanowiących zaplecza magazynowego (np. pomieszczenia techniczne, kotłownie itp.). Nie zalicza się także magazynów położonych z dala od sklepów (np. magazynów meblowych).

1.2. Punkty sprzedaży drobnodetalicznej

Do punktów sprzedaży drobnodetalicznej zalicza się kioski, stragany, punkty sprzedaży obwoźnej i placowej.

Nie stanowią punktów sprzedaży drobnodetalicznej - urządzenia wystawione okresowo przed sklepem lub w jego pobliżu (np. na kiermaszach warzyw, owoców) w celu zwiększenia przepustowości danego sklepu. Do punktów sprzedaży drobnodetalicznej nie zalicza się również automatów sprzedażowych.

Kiosk

Punkt sprzedaży drobnodetalicznej stanowiący zamknięte pomieszczenie stałe, którego wnętrze nie jest dostępne dla klientów.

Kiosk jest bądź wolno stojącym budynkiem o lekkiej konstrukcji, o małej powierzchni, zwykle z oknem wystawowym, bądź punktem sprzedaży o małej powierzchni, z wnętrzem niedostępnym dla klientów, zlokalizowanym w budynku np. mieszkalnym.

Stragan

Punkt sprzedaży skonstruowany z urządzeń przenośnych służących do wyłożenia i sprzedaży towarów; punkty te mogą być ustawione w dowolnych miejscach: na bazarach, targowiskach, przy dworcach itp.

Punkt sprzedaży obwoźnej

Punkt sprzedaży towarów z urządzeń transportowych, np. z samochodów, wozów konnych, wózków ręcznych itp.

Punkt sprzedaży placowej

Wydzielone miejsce (bez specjalnych urządzeń) przeznaczone do prowadzenia sprzedaży choinek, warzyw itp.

1.3. Kluby prasy i książki (kluby-kawiarnie)

Punkty sprzedaży detalicznej, występujące w formie skooperowanej klubu z czytelnią. W klubach tych dokonuje się sprzedaży gazet, czasopism, książek i innych wydawnictw, papierosów itp., a także prowadzi kącik gastronomiczny (sprzedaż herbaty, kawy, słodyczy, napojów chłodzących).

Do klubów tego typu zalicza się również kluby-kawiarnie prowadzone przez gminne spółdzielnie "Samopomoc Chłopska" dokonujące sprzedaży książek i czasopism oraz drobnych artykułów (żywnościowych i nieżywnościowych) codziennego użytku, a jednocześnie prowadzące działalność gastronomiczną (typu kawiarni) oraz kulturalną.

1.4. Składy i składnice

Obiekty magazynowo-składowe, w których dokonuje się sprzedaży detalicznej towarów, głównie niekonsumpcyjnych.

Do tego rodzaju placówek handlowych zalicza się:

- składy (magazyny) towarów masowych, dokonujące sprzedaży węgla, materiałów budowlanych, nawozów sztucznych, pasz itp.,

- składnice maszyn i urządzeń rolniczych, dokonujące sprzedaży maszyn, urządzeń i narzędzi rolniczych itp., sprzętu przeznaczonego dla gospodarki rolnej i leśnej.

1.5. Stacje benzynowe

Punkty sprzedaży paliw płynnych, olejów, smarów oraz niektórych części i akcesoriów samochodowych, prowadzone głównie przez jednostki Centrali Produktów Naftowych "CPN".

1.6. Apteki i punkty apteczne

Placówki służby zdrowia przeznaczone do zaopatrywania ludności w środki farmaceutyczne wytwarzane przez przemysł lub przygotowane bezpośrednio w aptece.

Do punktów sprzedaży zalicza się apteki i punkty apteczne, bez aptek i punktów aptecznych istniejących w zakładach służby zdrowia (np. szpitalach, sanatoriach) oraz resortu transportu.

2.

Placówki gastronomiczne

Przez placówki gastronomiczne rozumie się jednostki stałe i sezonowe, których przedmiotem działalności jest przygotowywanie oraz sprzedaż posiłków i napojów do spożycia na miejscu, dostępne dla ogółu konsumentów.

Do placówek gastronomicznych zalicza się:

1) zakłady gastronomiczne,

2) punkty gastronomiczne.

Nie zalicza się do placówek gastronomicznych punktów sprzedaży obwoźnej i obnośnej, np. wózków gastronomicznych, saturatorów, kuchni polowych, samochodów itp., tzw. punktów sprzedaży ruchomej oraz placówek żywienia przyzakładowego.

W badaniach statystycznych stosowana jest następująca klasyfikacja placówek gastronomicznych:

1) zakłady gastronomiczne

1.1. Zakłady typu żywieniowego

- restauracje,

- jadłodajnie,

- bary: restauracyjne (bistra),

szybkiej obsługi,

mleczne,

przekąskowe,

uniwersalne;

1.2. Zakłady typu uzupełniającego

- kawiarnie i herbaciarnie,

- cukiernie,

- winiarnie i miodosytnie,

- piwiarnie,

- bary: kawowe i herbaciane,

cukiernicze,

winne i miodowe,

piwne,

rozrywkowe,

alkoholowe (aperitif);

2) punkty gastronomiczne

- bufety,

- smażalnie,

- pijalnie,

- lodziarnie.

2.1. Zakłady gastronomiczne

Zakładem gastronomicznym jest wyodrębniona lokalowo, organizacyjnie i ewidencyjnie jednostka prowadząca działalność gastronomiczną, mieszcząca się w stałym obiekcie budowlanym przeznaczonym w całości lub w części na cele gastronomiczne.

Zakłady gastronomiczne mogą stosować system obsługi kelnerskiej lub samoobsługi.

W zakładzie gastronomicznym może być również organizowana działalność rozrywkowa (np. koncerty, występy estradowe, dansingi). Zakład może także świadczyć konsumentom usługi dodatkowe, jak np. organizowanie przyjęć poza zakładem, wypożyczanie sali.

Zakłady gastronomiczne mogą prowadzić działalność również w wagonach kolejowych wchodzących w skład pociągu oraz na statkach pasażerskich żeglugi przybrzeżnej lub śródlądowej.

W przypadku istnienia zakładu gastronomicznego sprzężonego skupiającego pod jedną administracją, w jednym budynku, w odrębnych salach np. restaurację, kawiarnię i bar wykazuje się wówczas w sprawozdawczości statystycznej jako 3 zakłady, kwalifikując je do odpowiednich rodzajów zakładów.

2.2. Punkty gastronomiczne

Punktem gastronomicznym jest jednostka wyodrębniona organizacyjnie i ewidencyjnie, mieszcząca się w obiekcie lub w pomieszczeniu nie spełniającym warunków wymaganych dla zakładów gastronomicznych, prowadząca ograniczoną działalność gastronomiczną, dostępna dla ogółu konsumentów.

2.3. Kategorie handlowe placówek gastronomicznych

Kategoria handlowa placówki gastronomicznej oznacza jej przynależność do grupy placówek o podobnym standardzie pomieszczeń zakładu, jego wykończenia, wystroju i wyposażenia, asortymencie i jakości sprzedawanych potraw i napojów, podobnej organizacji, technice i poziomie usług.

2.4. Miejsca konsumenckie w placówkach gastronomicznych

Miejsce konsumenckie - to przewidziana dla jednego konsumenta część powierzchni sali konsumenckiej zakładu wraz z odpowiednimi urządzeniami, obejmująca przestrzeń potrzebną do swobodnego spożycia posiłku lub napoju na siedząco lub na stojąco (przy stolikach, pulpitach itp.).

Przez liczbę miejsc konsumenckich w zakładzie rozumie się łączną liczbę miejsc, które w toku normalnej działalności zakładu mogą jednorazowo zająć konsumenci.

Z ogólnej liczby miejsc konsumenckich wyodrębnia się miejsca sezonowe, do których zalicza się miejsca konsumenckie w sezonowych zakładach gastronomicznych oraz dodatkowe miejsca w zakładach stałych, wykorzystywane w okresie sezonu letniego (na werandach, w ogródkach itp.).

2.5. Punkty sprzedaży ruchomej

Urządzenia zlokalizowane na otwartej przestrzeni, a także obwoźne lub obnośne na terenach turystyczno-wypoczynkowych, na peronach dworców kolejowych i autobusowych, w których dokonywana jest sprzedaż wyrobów kulinarnych i ciastkarskich, napojów chłodzących itp.

Do takich punktów zalicza się m.in. wózki gastronomiczne, saturatory, kuchnie polowe, dystrybutory.

W sprawozdawczości punktów tych nie zalicza się do placówek gastronomicznych, natomiast sprzedaż realizowana przez te punkty zaliczana jest do ogólnej wartości sprzedaży w placówkach gastronomicznych (dokonywanej poza siecią gastronomiczną).

3.

Placówki żywienia przyzakładowego

Placówki żywienia przyzakładowego - w odróżnieniu od placówek gastronomicznych dostępnych dla ogółu konsumentów - są placówkami dostępnymi tylko dla określonej grupy konsumentów.

Mieszczą się one w obiektach zakładów pracy lub w innych obiektach przeznaczonych przez zakłady pracy na cele żywienia przyzakładowego i prowadzą żywienie pracowników oraz innych uprawnionych osób (np. emerytów).

Placówki żywienia przyzakładowego mogą być prowadzone przez zakłady pracy we własnym zakresie lub zlecone do prowadzenia wyspecjalizowanej jednostce handlowej bądź innemu zakładowi pracy prowadzącemu żywienie przyzakładowe i posiadającemu odpowiednie warunki do przyjęcia zlecenia.

Do placówek żywienia przyzakładowego zalicza się:

1) stołówki pracownicze,

2) punkty żywienia przyzakładowego.

Sporadycznie mogą tu również wystąpić kawiarnie przyzakładowe.

Do placówek żywienia przyzakładowego nie zalicza się istniejących w zakładach pracy jadalni i pokojów śniadań (przeznaczonych głównie do spożywania posiłków przynoszonych przez pracowników), a także ruchomych punktów żywienia oraz centralnych kuchni i przygotowalni (przygotowujących zbiorczo posiłki i półfabrykaty na potrzeby żywienia pracowników, nie dokonujących sprzedaży bezpośredniej konsumentom).

3.1. Stołówki pracownicze

Stołówki pracownicze są to placówki żywienia przyzakładowego, wyodrębnione organizacyjnie i lokalowo, mieszczące się w obiekcie zakładu pracy względnie w innym obiekcie odpowiadającym określonym warunkom przewidzianym dla prowadzenia tej działalności, zajmujące się przygotowywaniem i wydawaniem posiłków (głównie obiadowych) konsumentom korzystającym w przeważającej części z kart abonamentowych, dostępne dla pracowników jednego lub kilku zakładów pracy (stołówki międzyzakładowe).

Dane dotyczące stołówek międzyzakładowych prowadzonych przez zakłady pracy we własnym zakresie, wykazywane są w sprawozdawczości statystycznej przez zakład pracy, w obiekcie którego znajduje się taka stołówka.

3.2. Punkty gastronomiczne żywienia przyzakładowego

Punkty gastronomiczne żywienia przyzakładowego są to placówki, często skooperowane ze stołówką pracowniczą lub z inną placówką produkującą wyroby kulinarne, prowadzące działalność żywienia przyzakładowego w ograniczonym zakresie.

Przeważającą część punktów żywienia przyzakładowego stanowią bufety przyzakładowe; zalicza się tu również smażalnie, barowozy itp.

Nie zalicza się do punktów gastronomicznych żywienia przyzakładowego ruchomych punktów żywienia, np. wózków, saturatorów itp.

3.3. Miejsca konsumenckie w placówkach żywienia przyzakładowego

Miejsca w stołówkach pracowniczych i bufetach przyzakładowych, które w toku normalnej działalności tych placówek mogą jednorazowo zająć konsumenci.

W badaniach statystycznych wyodrębnia się liczbę miejsc w stołówkach pracowniczych.

4.

Magazyny handlowe

Magazyny handlowe są to jednostki organizacyjno-funkcjonalne, zajmujące wyodrębnioną przestrzeń, posiadające określone obiekty budowlane i odpowiednie urządzenia techniczne do przechowywania i transportu wewnętrznego towarów. W magazynach towary są przechowywane, kompletowane w celu dostarczenia do punktów sprzedaży detalicznej, placówek gastronomicznych itp. jednostek handlowych; prowadzona jest także sprzedaż towarów w ilościach hurtowych konsumentom zbiorowym i w ilościach detalicznych bezpośrednio ludności.

Zespół nowoczesnych magazynów o dużej powierzchni, przechowujących towary różnych branż, należących do jednej organizacji handlowej nosi nazwę baza magazynowa, a zespół takich magazynów, stanowiący własność więcej niż jednej organizacji i będących pod wspólną administracją - ośrodek magazynowy.

5.

Stała sieć handlowa

Placówki czynne w ciągu całego roku kalendarzowego ewentualnie pracujące z pewnymi przerwami, wynikającymi z takich przyczyn, jak: remont, okresowy brak personelu (z powodu urlopu lub choroby), okresowa inwentaryzacja itp.

6.

Sezonowa sieć handlowa

Placówki handlowe uruchamiane na okres kilku miesięcy (do 6 miesięcy w roku) w związku ze wzmożonym ruchem nabywców, np. w miejscowościach o charakterze turystyczno-wypoczynkowym.

Placówki sezonowe uwzględnia się w sprawozdawczości statystycznej wówczas, gdy posiadają stałą bazę i ponawiają działalność w kolejnych sezonach.

7.

Sieć handlowa prowadzona systemem agencyjnym

Działalność placówek handlowych prowadzonych przez agentów regulują przepisy uchwały nr 17 Rady Ministrów z dnia 18 lutego 1983 r. w sprawie ogólnych warunków umów agencyjnych i umów na warunkach zlecenia między jednostkami gospodarki uspołecznionej a osobami fizycznymi (jednolity tekst - MP z 1988 r. Nr 13, poz. 118) wraz z dalszymi uzupełnieniami.

W myśl uchwały agenci prowadzą następujące placówki handlowe:

1) punkty sprzedaży detalicznej,

2) placówki gastronomiczne,

3) placówki żywienia przyzakładowego.

Występują dwa rodzaje agencyjnych placówek handlowych:

1) prowadzone na podstawie umowy agencyjnej,

2) prowadzone na podstawie umowy na warunkach zlecenia.

W przypadku umowy agencyjnej - agent otrzymuje wynagrodzenie w formie prowizji od wykonanego obrotu.

W przypadku umowy na warunkach zlecenia - agent zatrzymuje część przychodów pozostałą po pokryciu kosztów działalności, uiszczeniu zryczałtowanej odpłatności na rzecz zleceniodawcy i uregulowaniu zobowiązań wobec budżetu i banku.

Przepisów ww. uchwały nie stosuje się do punktów sprzedaży detalicznej "Prasa-Książka-Ruch", których działalność jest regulowana odrębnymi przepisami.

8.

Sieć handlowa w miastach i na wsi

Punkty sprzedaży detalicznej, placówki gastronomiczne oraz placówki żywienia przyzakładowego badane są w podziale na miasta i wieś według faktycznej ich lokalizacji.

Sieć handlowa w miastach obejmuje placówki handlowe zlokalizowane na obszarach położonych w granicach administracyjnych miejscowości posiadających prawa miejskie.

Sieć handlowa na wsi obejmuje placówki handlowe zlokalizowane poza granicami administracyjnymi miast.

9.

Gęstość sieci handlowej

Przez gęstość sieci handlowej rozumie się wskaźniki charakteryzujące relacje między liczbą placówek handlowych na określonym terenie i liczbą ludności zamieszkałą na tym terenie, pozwalające na ocenę prawidłowości rozmieszczenia i nasycenia terenu siecią handlową.

Wskaźniki gęstości sieci handlowej oblicza się według stanu na określony dzień, zwykle na ostatni dzień roku.

Do najczęściej prezentowanych wskaźników gęstości sieci handlowej należą:

1) w zakresie punktów sprzedaży detalicznej

- liczba ludności na 1 punkt sprzedaży detalicznej,

- liczba punktów sprzedaży detalicznej w przeliczeniu na 1.000 mieszkańców,

- powierzchnia sklepów w m² w przeliczeniu na 1.000 mieszkańców;

2) w zakresie sieci placówek gastronomicznych

- liczba ludności na 1 placówkę gastronomiczną,

- liczba ludności na 1 miejsce konsumenckie w placówkach gastronomicznych,

- liczba miejsc konsumenckich w placówkach gastronomicznych w przeliczeniu na 1.000 mieszkańców.

10.

Targowiska

Targowiska są to wyodrębnione tereny (place) ze stałymi względnie sezonowymi punktami sprzedaży detalicznej lub urządzeniami przeznaczonymi do prowadzenia handlu w wyznaczone dni tygodnia lub codziennie (bazary).

II.

TOWARY

Towar jest to produkt pracy ludzkiej (dobro materialne służące do zaspokojenia określonych potrzeb) przeznaczony na sprzedaż.

Zamiennie mogą być używane pojęcia artykuł lub wyrób.

1.

Grupy towarów

Towary o jednorodnej zdolności zaspokajania konkretnej potrzeby, jednakże różniące się intensywnością tej zdolności, a nawet sposobem użytkowania oraz metodą wykonania.

Szczegółową klasyfikację wyrobów, towarów, surowców i półfabrykatów według grup wyrobów, branż i gałęzi gospodarki narodowej, zawiera publikacja Głównego Urzędu Statystycznego pt. "Systematyczny Wykaz Wyrobów (SWW)".

W opracowaniach statystycznych dotyczących sprzedaży detalicznej towarów stosuje się grupowanie według "Nomenklatury Artykułów i Usług do Badania Spożycia (NAS)".

2.

Asortyment towarów

Zestaw towarów znajdujących się w danej jednostce handlowej.

3.

Nomenklatura Artykułów i Usług do Badania Spożycia (NAS)

Nomenklatura Artykułów i Usług do Badania Spożycia (zwana NAS) jest jedną z nomenklatur powiązanych z Systematycznym Wykazem Wyrobów (SWW), wchodzącą w skład tworzonego przez GUS jednolitego systemu klasyfikacji i nomenklatur.

NAS przeznaczona jest do stosowania w badaniach statystycznych z zakresu spożycia przez ludność towarów i usług; jako kryterium grupowania towarów według NAS przyjmuje się przeznaczenie towaru.

W badaniach statystycznych z zakresu handlu wewnętrznego dokonywane są - w grupowaniu zgodnym z NAS - obliczenia danych o sprzedaży detalicznej towarów, w tym sprzedaży towarów ludności.

3.1. Towary konsumpcyjne

Jako towary konsumpcyjne rozumie się artykuły służące do zaspokajania potrzeb bytowych ludności w zakresie wyżywienia, ubioru, urządzenia mieszkania, potrzeb kulturalnych, rekreacyjnych itp.

Towary konsumpcyjne dzielą się na:

1) żywność,

2) napoje alkoholowe,

3) towary nieżywnościowe konsumpcyjne:

3.1.1. Żywność

Do żywności zalicza się wszelkie produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, które w stanie naturalnym lub po obróbce technologicznej, przemysłowej lub kulinarnej stanowią pokarm człowieka.

Żywność dzieli się - w zależności od przewagi jednego lub kilku składników - na grupy:

1) przetwory zbożowe, pieczywo i wyroby ciastkarskie

- pieczywo i wyroby ciastkarskie,

- pozostałe przetwory zbożowe;

2. ziemniaki;

3) strączkowe, warzywa i przetwory

- ziarno roślin strączkowych,

- warzywa, grzyby i nowalie,

- przetwory warzywne i grzybowe;

4) owoce i przetwory

- owoce świeże

krajowe,

południowe,

- przetwory owocowe;

5) mięso, drób, podroby i przetwory

w tym mięso łącznie z drobiem;

6) ryby i przetwory;

7) tłuszcze jadalne

- masło,

- tłuszcze zwierzęce,

- tłuszcze roślinne;

8) nabiał i jaja

- jaja i przetwory,

- nabiał

w tym: mleko spożywcze,

twarogi,

sery dojrzewające i topione;

9) cukier, wyroby cukiernicze i miód

w tym cukier;

10) używki, przyprawy i pozostałe

- kawa naturalna i ekstrakty,

- herbata,

- napoje bezalkoholowe,

- pozostałe artykuły.

Nie zalicza się do żywności napojów alkoholowych, wyrobów tytoniowych, spirytusu skażonego (denaturatu) oraz leków.

3.1.2. Napoje alkoholowe

Do napojów alkoholowych zalicza się:

1) wyroby spirytusowe czyste (spirytus konsumpcyjny, wódki czyste) oraz gatunkowe (wódki wytrawne, słodkie, półsłodkie, koniaki itp.), tj. napoje alkoholowe o zawartości powyżej 18° alkoholu,

2) wina (gronowe, owocowe, musujące), napoje typu win (aperitify, coctaile, kordiały), miody pitne,

3) piwo (lekkie, pełne, mocne), niezależnie od zawartości alkoholu i ekstraktu.

W badaniach statystycznych dane o sprzedaży wyrobów spirytusowych czystych i gatunkowych ujmuje się również w przeliczeniu na alkohol o zawartości 100°.

Przeliczenia dokonuje się w sposób następujący: np. sprzedaż napojów alkoholowych o zawartości 40° alkoholu wyniosła 120 tys. l; przeliczenia dokonuje się według wzoru:

Tak więc ilość sprzedanych napojów alkoholowych w przeliczeniu na 100° alkoholu wyniosła 48 tys. l.

3.1.3. Towary konsumpcyjne nieżywnościowe

Towary nieżywnościowe konsumpcyjne dzieli się na grupy według rodzaju zaspokajanych potrzeb ludności związanych w szczególności:

- z ubiorem,

- urządzeniem i wyposażeniem mieszkania,

- z higieną osobistą i ochroną zdrowia,

- z kulturą, oświatą, wychowaniem, turystyką i wypoczynkiem,

- z transportem.

W opracowaniach statystycznych stosuje się następujące grupowanie towarów nieżywnościowych konsumpcyjnych:

1) odzież i obuwie

- tkaniny bieliźniane i odzieżowe,

- odzież

- okrycia, ubiory, bielizna osobista,

w tym z dzianin

- wyroby pończosznicze,

- odzież, wyroby futrzarskie oraz odzież skórzana,

- pozostałe artykuły odzieżowe,

- obuwie

w tym: z cholewką skórzaną, z tworzyw sztucznych i syntetycznych,

gumowe i tekstylno-gumowe;

2) artykuły związane z urządzeniem i wyposażeniem mieszkania

- meble i elementy meblarskie,

- artykuły tekstylne dla gospodarstwa domowego,

- artykuły elektrotechniczne i metalowe dla gospodarstwa domowego (łącznie ze sprzętem zmechanizowanym)

w tym: - pralki i wirówki elektryczne domowe,

- chłodziarki i zamrażarki domowe,

- odkurzacze elektryczne domowe,

- maszyny do szycia domowe,

- naczynia kuchenne i gospodarcze emaliowane i aluminiowe,

- sprzęt szklany, ceramiczny i z tworzyw sztucznych dla gospodarstwa domowego,

- materiały do remontu i konserwacji mieszkania i wyposażenia,

- pozostałe artykuły dla gospodarstwa domowego (łącznie z denaturatem);

3) opał (węgiel, koks, drewno opałowe itp.);

4) artykuły związane z higieną osobistą i ochroną zdrowia

- artykuły medyczne, farmaceutyczne (leki) oraz pozostałe artykuły dla ochrony zdrowia,

- środki myjące i piorące,

- wyroby kosmetyczne i perfumeryjne,

- pozostałe artykuły higieny osobistej;

5) artykuły związane z kulturą, oświatą, wychowaniem fizycznym, sportem, turystyką i wypoczynkiem

- wydawnictwa,

- przybory i materiały piśmienne, kreślarskie i malarskie,

- instrumenty muzyczne oraz części i akcesoria muzyczne,

- elektroniczny sprzęt powszechnego użytku oraz części i wyposażenie

w tym: - odbiorniki radiofoniczne,

- odbiorniki telewizyjne

- w tym z ekranem odbioru kolorowego

- magnetofony i gramofony,

- sprzęt precyzyjny, mechaniczny i mechaniczno-optyczny

oraz części i wyposażenie

w tym aparaty fotograficzne

- zabawki i gry towarzyskie,

- wyroby jubilerskie, złotnicze, grawerskie i pokrewne

(łącznie ze sztuczną biżuterią) oraz zegary i zegarki,

- pozostały sprzęt i artykuły użytku kulturalnego,

- sprzęt sportowy i turystyczny łącznie ze sprzętem myśliwskim i wędkarskim;

6) artykuły związane z transportem

w tym:

- samochody osobowe,

- motocykle i motorowery,

- rowery (bez dziecięcych),

- paliwo do silników, niskoprężnych,

- części i wyposażenie;

7) wyroby tytoniowe;

8) pozostałe towary konsumpcyjne nieżywnościowe.

3.2. Towary niekonsumpcyjne

Do towarów niekonsumpcyjnych zalicza się towary nieżywnościowe służące do zaspokajania potrzeb ludności głównie w sferze produkcji, w tym w szczególności produkcji rolniczej oraz materiały budowlane.

W opracowaniach statystycznych stosuje się następujące grupowanie towarów niekonsumpcyjnych:

1) materiały budowlane (cement, wapno budowlane, elementy ścienne, elementy dachowe, papa, szkło płaskie ciągnione, tarcica, płyty pilśniowe twarde i porowate, stolarka budowlana, klepka, mozaika podłogowa, boazeria, wyroby sanitarne ceramiczne, kamionka kanalizacyjna i sanitarna itp.),

2) produkty naftowe (bez paliw do silników niskoprężnych i nafty oświetleniowej),

3) maszyny, urządzenia i narzędzia rolnicze (maszyny, urządzenia i narzędzia rolnicze, samochody rolnicze, ciągniki uniwersalne rolnicze, przyczepy ciągnikowe rolnicze, części urządzeń rolniczych i ciągników, wozy gospodarskie, łańcuchy, ogumienie do ciągników i maszyn rolniczych itp.),

4) nawozy sztuczne i wapniowe,

5) środki ochrony roślin (pestycydy),

6) wyroby hutnicze, metalowe i elektrotechniczne (wyroby walcowane na gorąco, szyny stalowe, blachy ocynkowane, wyroby z drutu, grzejniki co, wanny kąpielowe, zlewozmywaki i zlewy, armatura sieci domowej itp.),

7) pasze (produkty paszowe młynarskie, śruty i makuchy nasion oleistych, mieszanki paszowe przemysłowe itp.),

8) nasiona siewne, drzewka, sadzonki i inne,

9) zwierzęta hodowlane (ptactwo domowe, pszczoły, bydło, trzoda chlewna itp.),

10) inne artykuły (sznurek snopowiązałkowy, wyroby rymarskie).

III.

ZAKUP TOWARÓW W HANDLU WEWNĘTRZNYM ARTYKUŁAMI KONSUMPCYJNYMI

Jako zakup towarów dokonywany przez handel artykułami konsumpcyjnymi rozumie się przychód towarów z przemysłu, rolnictwa, leśnictwa, z przedsiębiorstw handlu zagranicznego, bezpośrednio z zagranicy, z przedsiębiorstw handlu środkami produkcji, ze skupu, z warsztatów szkolnych, od rzemieślników, zagranicznych przedsiębiorstw drobnej wytwórczości (tzw. firm polonijnych), spółek prywatnych i spółek z przewagą kapitału prywatnego, od ludności (łącznie z zakupem dokonywanym bezpośrednio przez agentów) w celu dalszej odsprzedaży tych towarów w jednostkach handlu artykułami konsumpcyjnymi.

Towary przyjęte przez jednostki handlowe w komis zaliczane są do ogólnej wielkości zakupu dopiero po sprzedaży tych towarów.

W danych o zakupie towarów przez handel artykułami konsumpcyjnymi nie ujmuje się:

1) towarów zakupionych z przeznaczeniem na zaopatrzenie materiałowe i techniczne przedsiębiorstw handlu artykułami konsumpcyjnymi, przedsiębiorstw gastronomicznych oraz sklepów i placówek gastronomicznych, stołówek prowadzonych przez organizacje niehandlowe (meble do wyposażenia sklepów i placówek gastronomicznych, urządzenia chłodnicze, wagi, zastawa i bielizna stołowa dla placówek gastronomicznych, artykuły dekoracyjne itp.),

2) surowców zakupionych z przeznaczeniem na zaopatrzenie zakładów przemysłowych w ramach przedsiębiorstw handlu artykułami konsumpcyjnymi, np. mąki dostarczonej do piekarń, mięsa - do masarń, warzyw i owoców - do przetwórni, "sorbowitu" i "herbawitu" nie butelkowanego do produkcji wód gazowanych, surowców i komponentów do mieszalni pasz itp.,

3) surowców i materiałów oraz półfabrykatów zakupionych przez przedsiębiorstwa handlu artykułami konsumpcyjnymi (np. spółdzielcze przedsiębiorstwa zaopatrzenia i handlu) z przeznaczeniem wyłącznie do sprzedaży na cele produkcyjne (tzn. takich artykułów, które nie są przedmiotem sprzedaży w sklepach tych przedsiębiorstw).

IV.

SPRZEDAŻ TOWARÓW W HANDLU WEWNĘTRZNYM ARTYKUŁAMI KONSUMPCYJNYMI

Jako sprzedaż w handlu artykułami konsumpcyjnymi rozumie się sprzedaż towarów ludności i jednostkom organizacyjnym (patrz pkt 12), realizowaną w punktach sprzedaży detalicznej, w placówkach gastronomicznych, magazynach itp. placówkach jednostek zaliczanych do gałęzi 61 "Handel wewnętrzny artykułami konsumpcyjnymi" i gałęzi 62 "Gastronomia", sprzedaż w punktach sprzedaży detalicznej, w placówkach gastronomicznych oraz placówkach żywienia przyzakładowego prowadzonych przez organizacje niehandlowe (tj. nie zaliczone do działu handel wewnętrzny).

Nie stanowią sprzedaży w handlu artykułami konsumpcyjnymi transakcje, w których odbiorcą towaru jest inna jednostka handlu artykułami konsumpcyjnymi, nabywająca towary w celu dalszej odsprzedaży. Tego rodzaju transakcje traktowane są jako przerzuty (patrz pkt 4).

W zależności od miejsca dokonania sprzedaży rozróżnia się:

- sprzedaż w handlu detalicznym, tj. w punktach sprzedaży detalicznej,

- sprzedaż w placówkach gastronomicznych,

- sprzedaż w placówkach żywienia przyzakładowego,

- sprzedaż w magazynach.

Wartość sprzedaży towarów w handlu artykułami konsumpcyjnymi jest wykazywana w faktycznych cenach sprzedaży.

Do sprzedaży w handlu artykułami konsumpcyjnymi nie zalicza się sprzedaży towarów za waluty wymienialne, dokonywanej m.in. w składach konsygnacyjnych.

1.

Sprzedaż składowa (magazynowa)

Przekazywanie towarów od dostawcy do odbiorcy za pośrednictwem magazynów przedsiębiorstwa handlowego. Dostawca (np. producent) wystawia fakturę na przedsiębiorstwo handlowe. Przedsiębiorstwo handlowe dokonujące sprzedaży towarów z magazynów wystawia faktury na odbiorcę i realizuje odpowiednią marżę handlową.

2.

Tranzyt rozliczany (refakturowany)

Przekazywanie towarów bezpośrednio od dostawcy do odbiorcy, z pominięciem magazynów przedsiębiorstwa handlowego, które dostawę tę organizuje. Dostawca (np. producent) wystawia fakturę na przedsiębiorstwo handlowe.

Przedsiębiorstwo handlowe refakturuje dostawę i realizuje część marży handlowej.

Pełną wartość dostawy zalicza się jako sprzedaż dokonywaną przez przedsiębiorstwo handlowe.

3.

Tranzyt organizowany

Przekazywanie towarów bezpośrednio od dostawcy do odbiorcy z pominięciem magazynów przedsiębiorstwa handlowego, które tę dostawę organizuje. Dostawca (np. producent) wystawia fakturę na faktycznego odbiorcę towaru.

Przedsiębiorstwo handlowe z tego tytułu otrzymuje od dostawcy prowizję w postaci określonego procentu od wartości transakcji.

Wartości towarów przekazywanych w formie tranzytu organizowanego nie zalicza się do sprzedaży towarów dokonywanej przez przedsiębiorstwa handlowe.

4.

Przerzuty towarów

Przekazywanie towarów między jednostkami organizacyjnymi handlu artykułami konsumpcyjnymi, działającymi na zasadach pełnego (pełnego wewnętrznego) rozrachunku gospodarczego, niezależnie od szczebla obrotu i przynależności organizacyjnej jednostek uczestniczących w tych transakcjach (przerzuty między jednostkami handlu hurtowego i detalicznego, między jednostkami handlu hurtowego, między jednostkami handlu detalicznego i gastronomii itp.) z przeznaczeniem do dalszej odsprzedaży tych towarów.

Jako przerzuty towarów traktuje się również transakcje dokonywane przez jednostki handlu artykułami konsumpcyjnymi z zagranicznymi organizacjami handlowymi w ramach przygranicznej wymiany handlowej (wymiany towar za towar).

Wartości przerzutów towarów nie zalicza się do sprzedaży dokonywanej przez przedsiębiorstwa handlu artykułami konsumpcyjnymi.

5.

Przesunięcia towarów

Przekazywanie towarów wewnątrz jednostek organizacyjnych działających na zasadzie pełnego (pełnego wewnętrznego) rozrachunku gospodarczego, tj. między magazynami i sklepami, między poszczególnymi magazynami, między sklepami itp.

6.

Moment sprzedaży

Za moment sprzedaży uważa się:

1) w obrocie gotówkowym - wręczenie towaru nabywcy i zainkasowanie pieniędzy bezpośrednio przez jednostkę dokonującą sprzedaży,

2) w obrocie bezgotówkowym - postawienie do dyspozycji odbiorcy towaru zgodnie z warunkami ustalonymi w umowie kupna-sprzedaży.

7.

Sprzedaż towarów w handlu detalicznym

7.1. Ogólna wartość sprzedaży towarów w handlu detalicznym

Do sprzedaży w handlu detalicznym zalicza się sprzedaż gotówkową i bezgotówkową towarów dokonywaną przez punkty sprzedaży detalicznej, tj. sklepy, punkty sprzedaży drobnodetalicznej, apteki i punkty apteczne, składnice itp. (łącznie ze sklepami komisowymi i punktami sprzedaży detalicznej prowadzonymi przez agentów), ostatecznym odbiorcom, tj. ludności i jednostkom organizacyjnym (patrz pkt 12).

Nie ujmuje się w sprzedaży w handlu detalicznym przerzutów towarów do innych jednostek handlowych, w tym także przerzutów towarów żywnościowych, napojów alkoholowych, wyrobów tytoniowych i zapałek do placówek gastronomicznych.

Sprzedaż towarów nieżywnościowych przez jednostki handlu detalicznego placówkom gastronomicznym (np. mebli, naczyń, nakryć stołowych, obrusów itp.), zaliczana jest do sprzedaży w handlu detalicznym i traktowana jako sprzedaż jednostkom organizacyjnym.

Sprzedaż w handlu detalicznym obejmuje wyłącznie sprzedaż towarów, a w związku z tym nie zalicza się do sprzedaży:

- wpływów ze sprzedaży znaczków skarbowych, znaczków pocztowych (z wyjątkiem sprzedaży znaczków dla celów filatelistycznych, prowadzonej przez sklepy filatelistyczne),

- wpływów ze sprzedaży biletów PKS i komunikacji miejskiej oraz na imprezy sportowe i rozrywkowe,

- opłat za uczestnictwo w grach liczbowych i sportowych,

- wpływów z tytułu świadczonych usług (np. opłaty za dostawę towarów na zamówienie do domów itp.).

Ponadto nie ujmuje się w sprzedaży w handlu detalicznym wartości odkupionych od klientów butelek kaucjowanych (po napojach alkoholowych, napojach bezalkoholowych, po mleku, śmietanie itp.) niezależnie od tego, czy zapłaty za te butelki dokonano z otrzymanej na ten cel specjalnej zaliczki czy też bezpośrednio z utargu (tzn. nie powiększa się utargu o wydatkowane kwoty na odkup butelek).

Uwaga. Wartość kaucji pobieranej za butelki kaucjowane - w przypadku gdy klient nie przynosi butelki na wymianę ujmowana jest w sprzedaży łącznie z wartością kupowanego artykułu.

Wartość sprzedaży w handlu detalicznym ustalają przedsiębiorstwa handlowe na podstawie raportów składanych przez punkty sprzedaży detalicznej - na ogół w okresach co 5-10 dni - do przedsiębiorstw (spółdzielni).

Dane w raportach uzgadniane są przez przedsiębiorstwa w części gotówkowej z pokwitowaniami wpłat do banku oraz w części utargu pozostawionego na bieżące wydatki (np. bezpośredni zakup towarów ze źródeł nieuspołecznionych, płace dla pracowników itp.) z odpowiednimi dokumentami (faktury zakupu, listy płac).

W części bezgotówkowej sumy wykazane w raportach są uzgadniane z kopiami wystawianych przez sklepy rachunków.

W przypadku dokonywania przez jednostki handlu detalicznego (np. kioski "Prasa-Książka-Ruch") wypłaty do banku łącznych wpływów ze sprzedaży towarów oraz wpływów ze sprzedaży biletów komunikacji miejskiej i PKS, znaczków pocztowych i skarbowych itp. przedsiębiorstwa odliczają z tych utargów szacunkowo (globalnie dla całego przedsiębiorstwa, ewentualnie z podziałem na województwa zgodnie z lokalizacją kiosków) tzw. obroty nietowarowe (tzn. wpływy za bilety, znaczki itp.) w wysokości dostaw tych artykułów do własnych punktów sprzedaży detalicznej.

Wartość sprzedaży ratalnej jest zaliczana do sprzedaży w handlu detalicznym w pełnej wartości sprzedanych na raty towarów; ujmuje się zarówno wartość pierwszej raty wpłaconej gotówką, jak i sumę wartości uwidocznionej na czekach.

Transakcje sprzedaży towarów na subskrypcję lub na przedpłaty zaliczane są do wartości sprzedaży w momencie wydania towaru (a nie dokonania przedpłaty).

Wartość sprzedaży towarów w handlu detalicznym jest wykazywana w cenach płaconych przez nabywców (w zasadzie są to ceny detaliczne).

W przypadku dokonywania sprzedaży towarów w handlu detalicznym po cenach innych niż powszechnie obowiązujące ceny detaliczne, stosowane są następujące zasady:

1) przy sprzedaży towarów po cenach obniżonych w wyniku przeceny lub okresowej bonifikaty, wartość sprzedanych towarów podaje się w cenach płaconych przez nabywców, tj. po uwzględnieniu bonifikaty lub obniżki ceny;

2) przy stosowaniu obligatoryjnych dopłat do ceny detalicznej towarów (np. dopłaty sezonowe do cen towarów sprzedawanych na terenach turystyczno-wypoczynkowych, wprowadzone decyzjami władz terenowych, dopłaty kwotowe na NFOZ, na Centrum Zdrowia Dziecka itp.), wartość sprzedanych towarów jest podawana również w cenach płaconych przez nabywców, tj. łącznie z dopłatami.

Wartość dopłaty jest traktowana jako integralna część ceny detalicznej;

3) przy sprzedaży leków ubezpieczonym uprawnionym do ulg - wartość tej sprzedaży podawana jest w cenach płaconych przez nabywców, tj. po uwzględnieniu przysługującej ulgi (wartość leków wydawanych bezpłatnie, tj. z ulgą 100% nie jest ujmowana w ogólnej wartości sprzedaży w handlu detalicznym).

7.2. Sprzedaż towarów w handlu detalicznym według głównych grup towarów

Sprzedaż w handlu detalicznym jest badana w podziale na następujące główne grupy towarów:

1) żywność,

2) napoje alkoholowe,

3) towary nieżywnościowe

- konsumpcyjne,

- niekonsumpcyjne.

Zakres poszczególnych grup towarów omówiono w rozdziale II, pkt. 3.

Zaliczenia sprzedaży do odpowiednich grup towarów dokonuje się zgodnie z faktycznym asortymentem towarów sprzedawanych w punktach sprzedaży detalicznej.

Podziału sprzedaży - w części dotyczącej punktów sprzedaży prowadzących zarówno sprzedaż żywności, napojów alkoholowych, jak i towarów nieżywnościowych - dokonuje się częściowo szacunkowo.

W tym celu przedsiębiorstwa (spółdzielnie) prowadzą ewidencję dostaw do tego rodzaju punktów sprzedaży wybranej grupy towarów (żywności, napojów alkoholowych lub towarów nieżywnościowych) lub dwóch grup towarów - w przypadku prowadzenia sprzedaży towarów zaliczanych do trzech podstawowych grup.

Na ogół prowadzona jest ewidencja dostaw grup towarów o mniejszym udziale w ogólnej wartości sprzedaży dokonywanej przez omawiane punkty sprzedaży detalicznej.

W sprawozdawczości statystycznej jako sprzedaż wybranej grupy towarów (np. żywności) przyjmuje się szacunkowo wartość tych towarów dostarczonych do tego rodzaju punktów sprzedaży detalicznej, natomiast jako sprzedaż pozostałej grupy towarów (np. towarów nieżywnościowych konsumpcyjnych) - różnicę między ogólną wartością sprzedaży zrealizowanej w tych punktach i przyjętą szacunkowo wartością sprzedanej grupy towarów (tzn. żywności).

W przypadku prowadzenia sprzedaży towarów zaliczanych do trzech głównych grup - wartość sprzedaży dwóch grup przyjmuje się szacunkowo na podstawie prowadzonej ewidencji dostaw, a wartość trzeciej - w wysokości różnicy między ogólną wartością sprzedaży i przyjętą szacunkowo sprzedażą poprzednich grup towarów.

7.3. Sprzedaż towarów w handlu detalicznym według branż

Sprzedaż towarów w handlu detalicznym według branż stanowi jeden z elementów badania statystycznego sieci punktów sprzedaży detalicznej, z tym że dane o sieci handlowej bada się na określoną datę (zwykle koniec roku), natomiast dane o sprzedaży dotyczą całego okresu sprawozdawczego (najczęściej roku).

Jako kryterium podziału sprzedaży w handlu detalicznym, według branż przyjęto w sprawozdawczości statystycznej branżę sklepu dokonującego tej sprzedaży.

Nie rozlicza się natomiast według branż sprzedaży dokonywanej przez sklepy wielobranżowe (domy towarowe, domy handlowe itp.).

W przypadku zlikwidowania sklepu przed końcem roku, wartość sprzedaży w tym sklepie ujmuje się w branży, do jakiej sklep był zaliczany przed likwidacją. Podobnie w przypadku zmiany branży sklepu w ciągu roku, wartość sprzedaży rocznej jest rozliczana na branże, w jakich ten sklep był zaliczany przed i po przebranżowieniu.

7.4. Sprzedaż komisowa w handlu detalicznym

Sprzedaż towarów - oddanych na prawach komisu przez ludność (tzw. komitentów) - przez specjalne sklepy komisowe lub w stoiskach wydzielonych w innych punktach sprzedaży detalicznej, pobierających za tę usługę prowizję komisową (stanowiącą określony procent od wartości sprzedaży).

Towar przyjęty do sprzedaży pozostaje własnością komitenta do momentu sprzedaży.

Wartość sprzedaży komisowej oblicza się w cenach płaconych przez nabywcę, tj. łącznie z prowizją komisową.

7.5. Sprzedaż towarów w punktach sprzedaży detalicznej prowadzonych systemem agencyjnym

Jako sprzedaż towarów w punktach sprzedaży detalicznej prowadzonych systemem agencyjnym rozumie się wartość sprzedaży towarów realizowanej przez placówki agencyjne prowadzone na zasadach określonych uchwałą nr 17 Rady Ministrów z dnia 18 lutego 1983 r. w sprawie ogólnych warunków umów agencyjnych i umów na warunkach zlecenia między jednostkami gospodarki uspołecznionej a osobami fizycznymi (jednolity tekst - MP z 1988 r. Nr 13, poz. 118 wraz z dalszymi uzupełnieniami).

Przepisy ww. uchwały nie dotyczą punktów sprzedaży detalicznej "Prasa-Książka-Ruch", których działalność jest regulowana odrębnymi przepisami.

W sprzedaży w punktach sprzedaży detalicznej prowadzonych systemem agencyjnym wyodrębnia się sprzedaż w punktach prowadzonych na podstawie umowy na warunkach zlecenia (patrz rozdz. I pkt 7).

Sprzedaż towarów w sieci agencyjnej obejmuje pełną wartość sprzedaży zrealizowanej przez te punkty, tj. sprzedaży zarówno towarów stanowiących własność przedsiębiorstwa handlowego, jak i towarów będących własnością agenta.

8.

Sprzedaż w placówkach gastronomicznych

8.1. Ogólna wartość sprzedaży w placówkach gastronomicznych

Do sprzedaży w placówkach gastronomicznych zalicza się wartość towarów i usług sprzedanych przez zakłady i punkty gastronomiczne ogólnie dostępne ludności i jednostkom organizacyjnym (patrz pkt 12) - do spożycia na miejscu lub "na wynos" poza lokal zakładu (nie do dalszej odsprzedaży).

Nie zalicza się do sprzedaży w placówkach gastronomicznych:

- przesunięć wyrobów produkcji gastronomicznej i towarów handlowych dokonywanych między placówkami gastronomicznymi (niezależnie od przynależności organizacyjnej tych placówek) oraz z placówek gastronomicznych do handlu detalicznego lub do placówek żywienia przyzakładowego,

- transakcji dokonywanych przez wyodrębnione zakłady przemysłowe (centralne przygotowalnie), nie powiązane z salą konsumencką zakładów gastronomicznych, prowadzone w ramach przedsiębiorstwa gastronomicznego.

Wartość sprzedaży w placówkach gastronomicznych wykazywana jest w sprawozdawczości w cenach płaconych przez konsumentów, tj. łącznie z narzutem gastronomicznym.

W badaniach statystycznych wyodrębnia się w ogólnej wartości sprzedaży w placówkach gastronomicznych wartość sprzedaży:

- produkcji gastronomicznej,

- napojów alkoholowych, w tym o mocy powyżej 18°.

8.2. Sprzedaż produkcji gastronomicznej w placówkach gastronomicznych

Do sprzedaży produkcji gastronomicznej zalicza się sprzedaż wyrobów zarówno wyprodukowanych przez placówki gastronomiczne, jak i zakupionych z zakładów przemysłowych (centralnych przygotowalni) przedsiębiorstwa gastronomicznego lub innych zakładów przemysłowych przemysłu spożywczego z wyjątkiem niżej wyszczególnionych wyrobów traktowanych jako towary handlowe:

1) wódek czystych i gatunkowych,

2) win i miodów pitnych krajowych i importowanych,

3) piwa,

4) napojów chłodzących butelkowanych i soków pitnych obcej produkcji przemysłowej,

5) cukierków, wyrobów czekoladowanych oraz paczkowanych wyrobów przemysłu cukierniczego,

6) lodów paczkowanych obcej produkcji przemysłowej,

7) wyrobów tytoniowych i zapałek.

8.3. Sprzedaż napojów alkoholowych w placówkach gastronomicznych

Do sprzedaży napojów alkoholowych w placówkach gastronomicznych zalicza się sprzedaż wszelkich napojów alkoholowych, łącznie z winem i piwem, w tym również grzanym.

W sprzedaży napojów alkoholowych wyodrębnia się napoje alkoholowe o zawartości alkoholu powyżej 18°, do których zalicza się wódki czyste i gatunkowe (wytrawne, słodkie, koniaki itp.).

Wartość sprzedaży napojów alkoholowych w placówkach gastronomicznych może być - w przypadku braku szczegółowej ewidencji - obliczana w sposób szacunkowy w wysokości wartości zakupu tych napojów przez zakłady gastronomiczne liczonej w cenach detalicznych i powiększonej o marżę (narzut) gastronomiczną.

8.4. Sprzedaż usług w placówkach gastronomicznych

Jako sprzedaż usług w placówkach gastronomicznych rozumie się wpływy z tytułu prowadzonej działalności rozrywkowej (np. występy zespołów muzycznych, piosenkarskich itp.), organizowania przyjęć poza zakładem (wyłącznie opłatę za zorganizowanie przyjęcia, natomiast wartość sprzedanych potraw i napojów zalicza się odpowiednio: do produkcji gastronomicznej i towarów handlowych), za wypożyczenie sali itp.

8.5. Sprzedaż w placówkach gastronomicznych według rodzajów

Sprzedaż w placówkach gastronomicznych według rodzajów zakładów, stanowi jeden z elementów badania statystycznego sieci placówek gastronomicznych, z tym że dane o sieci placówek bada się na określoną datę (zwykle koniec roku), natomiast dane o sprzedaży dotyczą całego okresu sprawozdawczego (najczęściej roku).

W przypadku zlikwidowania placówki gastronomicznej przed końcem roku, wartość sprzedaży w tej placówce ujmuje się w takim rodzaju, do jakiego placówka była zaliczana przed likwidacją. Podobnie w przypadku przeklasyfikowania placówki w ciągu roku na inny rodzaj, wartość sprzedaży rocznej jest rozliczana na rodzaje, do jakich ta placówka była zaliczana przed i po zmianie.

Sprzedaż w ruchomych punktach gastronomicznych wykazuje się w oddzielnej pozycji jako tzw. sprzedaż ruchomą.

8.6. Sprzedaż w placówkach gastronomicznych prowadzonych systemem agencyjnym

Jako sprzedaż w placówkach gastronomicznych prowadzonych systemem agencyjnym rozumie się wartość sprzedaży realizowanej przez placówki (zakłady i punkty gastronomiczne oraz ruchome punkty gastronomiczne) prowadzone na zasadach określonych uchwałą nr 17 Rady Ministrów z dnia 18 lutego 1983 r. w sprawie ogólnych warunków umów agencyjnych i umów na warunkach zlecenia między jednostkami gospodarki uspołecznionej a osobami fizycznymi (jednolity tekst - MP z 1988 r. Nr 13, poz. 118 wraz z dalszymi uzupełnieniami).

W sprzedaży w placówkach gastronomicznych prowadzonych systemem agencyjnym wyodrębnia się sprzedaż w placówkach prowadzonych na podstawie umowy na warunkach zlecenia (patrz rozdz. I pkt 7).

8.7. Abonamentowe posiłki obiadowe w zakładach gastronomicznych

Są to posiłki obiadowe - wydawane na podstawie kart abonamentowych - pracownikom uspołecznionych zakładów pracy, które ze względu na brak możliwości zorganizowania własnej stołówki lub zlecenia żywienia pracowników innemu zakładowi pracy, zapewniają pracownikom możliwość spożywania posiłków w placówkach gastronomicznych dostępnych dla ogółu konsumentów.

9.

Sprzedaż w placówkach żywienia przyzakładowego

9.1. Ogólna wartość sprzedaży w placówkach żywienia przyzakładowego

Jako wartość sprzedaży w placówkach żywienia przyzakładowego - w rozumieniu sprawozdawczości rzeczowej - ujmuje się:

1) odpłatność konsumentów za posiłki obiadowe, regeneracyjne i inne, wydawane w stołówkach pracowniczych lub dostarczane pracownikom na miejsce pracy zgodnie z przepisami zawartymi w § 7 uchwały nr 295 Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 1971 r. w sprawie zasad odpłatności konsumentów za korzystanie z żywienia przyzakładowego oraz pokrywania kosztów tego żywienia (jednolity tekst - MP z 1982 r., Nr 13, poz. 98 z dalszymi uzupełnieniami),

2) wartość sprzedaży towarów dokonywanej w bufetach pracowniczych, ruchomych placówkach żywienia przyzakładowego itp. Wartość tej sprzedaży ujmowana jest w cenach płaconych przez konsumentów.

Nie ujmuje się w sprzedaży w placówkach żywienia przyzakładowego dopłat zakładów pracy na dofinansowanie kosztów prowadzenia placówek żywienia przyzakładowego oraz dopłat na zakup abonamentowych posiłków obiadowych.

9.2. Posiłki regeneracyjne ogólnie dostępne

Posiłki regeneracyjne ogólnie dostępne są to wysokokaloryczne - w zasadzie gorące jednodaniowe - porcje wydawane pracownikom według zasad określonych uchwałą nr 295 Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 1971 r. w sprawie zasad odpłatności konsumentów za korzystanie z żywienia przyzakładowego oraz pokrywania kosztów tego żywienia (jednolity tekst - MP z 1982 r., Nr 13, poz. 98 wraz z dalszymi uzupełnieniami).

9.3. Posiłki profilaktyczne i regeneracyjne wzmacniające

Są to posiłki przygotowywane w różnych formach (głównie w formie jednego gorącego dania, ale także w formie kanapek, dania barowego zimnego itp.) wydawane pracownikom w czasie regulaminowych przerw w pracy wykonywanej w szczególnie trudnych warunkach - zgodnie z zasadami określonymi uchwałą nr 134 Rady Ministrów z dnia 8 października 1984 r. w sprawie zasad wydawania posiłków profilaktycznych i regeneracyjnych wzmacniających pracownikom zatrudnionym w warunkach szkodliwych dla zdrowia lub szczególnie uciążliwych (MP Nr 25, poz. 168).

10.

Sprzedaż towarów w magazynach

Sprzedaż w magazynach handlu artykułami konsumpcyjnymi obejmuje sprzedaż towarów dokonywaną bezpośrednio z magazynów (tzw. sprzedaż składową) oraz sprzedaż dokonywaną w formie tranzytu rozliczanego ludności i jednostkom organizacyjnym (patrz pkt 12).

Nie zalicza się do sprzedaży w magazynach - sprzedaży artykułów przeznaczonych na zaopatrzenie zakładów przemysłowych działających w ramach przedsiębiorstw handlu artykułami konsumpcyjnymi (np. mąka do piekarń, półfabrykatów itp.).

Sprzedaż w magazynach handlu artykułami konsumpcyjnymi badana jest w podziale na:

1) sprzedaż towarów ludności,

2) sprzedaż towarów jednostkom organizacyjnym.

Wartość sprzedaży towarów w magazynach podawana jest w cenach płaconych przez nabywców.

11.

Sprzedaż detaliczna towarów

Przez kategorię "sprzedaż detaliczna towarów" rozumie się:

1) sprzedaż towarów ludności i jednostkom organizacyjnym dokonaną przez:

- punkty sprzedaży detalicznej,

- placówki gastronomiczne,

- placówki żywienia przyzakładowego;

2) sprzedaż towarów wyłącznie ludności (łącznie z deputatami i odzieżą służbową w kwocie zaliczanej do wynagrodzeń, powiększonej o sumy wydatkowane przez pracowników w gotówce), dokonaną m.in. przez:

- zakłady przemysłowe,

- magazyny handlu artykułami konsumpcyjnymi,

- magazyny i punkty sprzedaży detalicznej przedsiębiorstw handlu środkami produkcji,

- punkty skupu.

Sprzedaż detaliczna towarów nie obejmuje sprzedaży towarów za waluty wymienialne, w ramach tzw. eksportu wewnętrznego.

12.

Sprzedaż towarów jednostkom organizacyjnym

Pod pojęciem sprzedaży towarów jednostkom organizacyjnym rozumie się sprzedaż dokonywaną w magazynach, w punktach sprzedaży detalicznej, placówkach gastronomicznych:

1) konsumentom zbiorowym, tj.: urzędom, instytucjom, żłobkom, szkołom, instytutom i placówkom naukowym, internatom, domom wczasowym, szpitalom, organizacjom politycznym i społecznym itp., dokonującym zakupu tych towarów dla celów konsumpcji zbiorowej,

2) innym jednostkom organizacyjnym dla potrzeb ich bieżącej działalności (np. zakładom usługowym, w tym także prowadzonym w ramach własnego przedsiębiorstwa handlowego), nie do dalszej odsprzedaży,

3) przedsiębiorstwom handlu zagranicznego,

4) przedsiębiorstwom handlu środkami produkcji.

V.

ZAPASY TOWARÓW W HANDLU WEWNĘTRZNYM ARTYKUŁAMI KONSUMPCYJNYMI

Przez zapasy towarów w handlu artykułami konsumpcyjnymi rozumie się ogół towarów będących w dyspozycji jednostek handlowych zaliczonych do gałęzi gospodarki narodowej "Handel wewnętrzny artykułami konsumpcyjnymi" - w celu zapewnienia ciągłości sprzedaży.

Do zapasów towarów w przedsiębiorstwie handlowym zalicza się towary ujęte w ewidencji, niezależnie od miejsca przechowywania tych towarów.

W zależności od miejsca przechowywania towarów rozróżnia się:

- zapasy towarów w magazynach,

- zapasy towarów w handlu detalicznym,

- zapasy towarów w placówkach gastronomicznych.

W badaniach statystycznych dane o wielkości zapasów towarów w handlu ujmuje się według stanu na określoną datę, zwykle na ostatni dzień miesiąca, kwartału lub roku.

W sprawozdawczości rzeczowej zapasy w handlu ujmowane są bez towarów w drodze (w sprawozdawczości finansowej - łącznie z towarami w drodze).

Stan zapasów towarów w handlu ustala się na podstawie prowadzonej ewidencji (kartotek magazynowych), na podstawie inwentaryzacji lub szacunkowo.

Szacunkowo stan zapasów towarów w końcu okresu sprawozdawczego oblicza się dodając do danych o zapasach na początek danego okresu (lub na koniec poprzedniego okresu sprawozdawczego) wielkość przychodu towarów i odejmując wielkość rozchodu, zgodnie z ogólnym wzorem:

Z_k = Z_p + P - R

gdzie:

Z_k - zapas końcowy,

Z_p - zapas początkowy,

P - przychód towarów (zakup, przerzuty otrzymane itp.) w danym okresie,

R - rozchód towarów (sprzedaż, przerzuty przekazane, ubytki i straty itp.) w danym okresie.

Wartość zapasów towarów w handlu artykułami konsumpcyjnymi oblicza się:

- w handlu detalicznym i placówkach gastronomicznych - w cenach detalicznych,

- w magazynach - w cenach hurtowych.

Zapasy towarów przecenionych przez handel wykazuje się w cenach obniżonych.

Zapasy niektórych grup towarów w handlu artykułami konsumpcyjnymi (w ujęciu ilościowo-wartościowym) badane są według nomenklatury towarowej podanej w załączniku do niniejszych "Zasad".

Do zapasów towarów w handlu nie zalicza się:

- towarów zakupionych przez handel z przeznaczeniem wyłącznie na cele produkcyjne jednostek gospodarki uspołecznionej (np. mąka do piekarń, tkaniny w spółdzielczych przedsiębiorstwach zaopatrzenia i zbytu przeznaczone do produkcji itp.),

- biletów komunikacji miejskiej, biletów PKS, losów loteryjnych, znaczków skarbowych i pocztowych (z wyjątkiem przeznaczonych na cele filatelistyczne) itp.,

- skupionych opakowań szklanych,

- opakowań zbiorczych, które nie są traktowane jako towary, np.: skrzynki, worki, torby papierowe po cukrze i soli itp.

Z punktu widzenia prawidłowej i racjonalnej gospodarki zapasami w przedsiębiorstwie handlowym rozróżnia się następujące kategorie zapasów:

1) zapasy bieżące - są to zapasy towarów niezbędne do utrzymania normalnego toku sprzedaży, tj. zapewnienia ciągłości sprzedaży w okresach między poszczególnymi dostawami towarów,

2) zapasy sezonowego przechowywania - tego rodzaju zapasy powstają w dwóch przypadkach: gdy sprzedaż jest ciągła, a dostawy ograniczają się do krótkiego sezonu (np. ziemniaków, owoców, warzyw itp.) lub gdy sprzedaż ma charakter sezonowy, a zapasy są gromadzone przez dłuższy okres (np. gromadzenie książek i przyborów szkolnych na okres rozpoczęcia roku szkolnego),

3) zapasy towarów specjalnego przeznaczenia są to towary, których sprzedaż jest realizowana przy spełnieniu określonych warunków przez nabywcę (np. sprzedaż przy realizacji umów kontraktacyjnych, sprzedaż przy skupie makulatury, surowców wtórnych itp.),

4) zapasy nadmierne - są to towary występujące w nadmiarze w stosunku do możliwości sprzedaży i ze względu na zaleganie w sieci handlowej objęte zostały określonymi formami intensyfikacji sprzedaży,

5) zapasy towarów wadliwych, uszkodzonych i niekompletnych - są to towary nie uczestniczące w obrocie towarowym ze względu na posiadane wady.

1.

Zapasy towarów w magazynach

Towary ujęte w ewidencji przedsiębiorstwa handlowego, znajdujące się w magazynach własnych oraz towary stanowiące własność przedsiębiorstwa, a znajdujące się w magazynach obcych.

Nie zalicza się do zapasów w magazynach towarów obcych składowanych na warunkach umownych oraz towarów zareklamowanych i postawionych do dyspozycji dostawców.

Źródłem informacji sprawozdawczych o zapasach towarów w magazynach są kartoteki magazynowe, zawierające dane w ujęciu ilościowym i wartościowym.

2.

Zapasy twarów w handlu detalicznym

Towary w sklepach, składach i składnicach, kioskach, aptekach i punktach aptecznych i innych punktach sprzedaży detalicznej, znajdujące się zarówno w sali sprzedażowej, jak i na zapleczu, a także towary znajdujące się w magazynach rozdzielczych detalu.

Do zapasów w punktach sprzedaży detalicznej zalicza się również towary w punktach sprzedaży prowadzonych przez agentów, w tym także towary stanowiące własność agenta.

Jako zapasy towarów w punktach sprzedaży detalicznej traktuje się również wartość butelek kaucjowanych - zarówno tych, w których znajdują się towary (mleko, napoje itp.), jak również butelek pustych zwróconych przez klientów przy zakupie towarów. Wartość tych opakowań ujmowana jest w zapasach sklepowych jako wartość towarów w sklepie, obciążających materialnie personel sklepowy.

Do zapasów towarów nie zalicza się towarów przekazanych na prawach komisu przez ludność (tzw. komitentów), tj. towarów znajdujących się w sklepach komisowych i w wydzielonych specjalnych stoiskach w sklepach wielobranżowych.

Podstawę obliczania wartości zapasów towarów w punktach sprzedaży detalicznej stanowią raporty sklepowe, w których dane o zapasach na koniec okresu sprawozdawczego (miesiąca, kwartału) ustalane są szacunkowo metodą bilansową.

Dane o zapasach niektórych grup towarów, objętych badaniami w ujęciu ilościowo-wartościowym ustalane są w punktach sprzedaży detalicznej na podstawie inwentaryzacji (o ile jej wyniki są aktualne dla daty sporządzenia sprawozdania) lub na podstawie informacji podanych przez kierownika sklepu według jego własnego rozeznania.

3.

Zapasy towarów w placówkach gastronomicznych

Zapasy towarów w placówkach gastronomicznych obejmują zapasy towarów handlowych, gotowych posiłków znajdujących się w bufetach, artykułów żywnościowych przeznaczonych do przetworzenia na gotowe posiłki oraz potraw przygotowywanych w kuchni nie przekazanych jeszcze do sprzedaży na salę konsumencką.

Wartość zapasów towarów w placówkach gastronomicznych wykazywana jest w cenach detalicznych, tj. bez marży gastronomicznej.

4.

Zapasy nadmierne towarów

Do zapasów nadmiernych towarów w handlu artykułami konsumpcyjnymi zalicza się towary pełnowartościowe, które ze względu na zaleganie w sieci handlowej zostały objęte następującymi formami intensyfikacji sprzedaży:

1) zakwalifikowane do przeceny na mocy własnej decyzji przedsiębiorstwa handlowego, nawet w przypadku gdy przedsiębiorstwo nie posiada aktualnie środków finansowych na tę przecenę (tzn. przecena będzie dokonana później),

2) przecena na podstawie własnej decyzji przedsiębiorstwa, niezależnie od źródeł pokrycia skutków przeceny,

3) zakwalifikowanie do sprzedaży premiowanej, tzn. za sprzedaż których premiowani są dodatkowo sprzedawcy,

4) zgłoszenie do sprzedaży przez Państwową Agencję Handlową lub inne tego typu jednostki (np. Biuro Obrotu Maszynami i Surowcami "Bomis"),

5) sprzedaż z bonifikatą (w okresie trwania bonifikaty).

Towary przecenione zaliczane do zapasów nadmiernych pozostają w ewidencji w tym charakterze aż do całkowitego upłynnienia.

Nie zalicza się do zapasów nadmiernych towarów:

1) objętych takimi działaniami, jak: przerzuty towarów między sklepami, prowadzenie akcji reklamowej, organizowanie kiermaszy, tj. przedsięwzięciami mającymi charakter normalnej działalności przedsiębiorstwa handlowego,

2) wadliwych, uszkodzonych i niekompletnych.

Towary przecenione wykazuje się w cenach po przecenie, towary objęte innymi formami intensyfikacji - w cenach detalicznych.

W badaniach statystycznych wartość zapasów nadmiernych ujmuje się w podziale na zapasy żywności i napojów alkoholowych oraz zapasy towarów nieżywnościowych.

5.

Zapasy towarów wadliwych, uszkodzonych i niekompletnych

Towary nie uczestniczące w obrocie towarowym ze względu na posiadane wady powstałe podczas transportu lub w toku przechowywania w sieci handlowej.

Do tego rodzaju towarów żywnościowych zalicza się artykuły nie nadające się do spożycia ze względu na upływ terminu przydatności do spożycia, uszkodzone itp.

Nie zalicza się do towarów wadliwych, uszkodzonych i niekompletnych towarów nie stanowiących własności przedsiębiorstwa (nie ujętych w ewidencji), tj. zareklamowanych i postawionych do dyspozycji dostawców.

6.

Rotacja towarów w handlu

Jest to podstawowy miernik - stosowany przy analizie zapasów towarów w handlu - wyrażający stosunek między wielkością przeciętnego zapasu i wielkością sprzedaży, określający średnią szybkość obrotu towarów.

W zależności od przyjętej formuły miernik ten obrazuje czas obrotu towarów w sieci handlowej (rotacja w dniach) lub szybkość zmiany towarów w handlu (rotacja w razach).

Niezbędnym elementem do obliczania rotacji jest wyliczenie przeciętnego zapasu w badanym okresie.

Przeciętny zapas np. w roku oblicza się sumując połowę wielkości zapasów na początek roku, całkowite zapasy na koniec I, II i III kwartału oraz połowę zapasu na koniec roku i dzieląc sumę tych elementów przez 4 według następującego wzoru:

gdzie:

- zapas przeciętny w roku,

z_p - zapas na początek roku (lub koniec roku poprzedniego),

z_{I, II, III} - zapasy na koniec I, II i III kwartału,

z_k - zapas na koniec roku.

W podobny sposób oblicza się średni zapas w kwartale, przyjmując połowę zapasu na początek kwartału (lub koniec poprzedniego kwartału), sumę zapasów na koniec 1 i 2 miesiąca w kwartale oraz połowę zapasu na koniec kwartału i dzieląc otrzymaną sumę przez 3.

Wskaźnik rotacji w dniach określający na ile dni sprzedaży wystarczał przeciętny zapas towarów w handlu w badanym okresie (np. roku) oblicza się według wzoru:

gdzie:

R_d - rotacja w dniach,

- zapas przeciętny,

s - sprzedaż w badanym okresie,

d - liczba dni w badanym okresie.

Wskaźnik rotacji w razach określający ile razy przeciętny zapas zmieniał się (był sprzedawany) w handlu w badanym okresie oblicza się według wzoru:

gdzie:

R_r - rotacja w razach,

s - sprzedaż w badanym okresie,

- zapas przeciętny.

7.

Ubytki i straty towarów w handlu

Jako ubytki i straty towarów rozumie się ujemną różnicę między faktyczną ilością towarów a stanem wykazywanym w ewidencji księgowej.

Na ogólną wielkość ubytków i strat towarów składają się:

- ubytki naturalne, mieszczące się w granicach ustalonych limitów (norm),

- inne ubytki i straty nie mieszczące się w granicach limitów (norm) względnie nie objętych limitami.

7.1. Ubytki naturalne towarów

Są to straty w ilości towarów spowodowane ich właściwościami fizykochemicznymi, procesami biologicznymi oraz czynnościami związanymi z obrotem towarowym, tj. podczas składowania, transportu i sprzedaży.

Należą tu straty powstałe na skutek wysychania, odparowywania (ulatniania się), rozpylania, rozsypania towarów itp.

Wielkość ubytków naturalnych na poszczególne grupy towarów określają normy ubytków ustalone odpowiednimi przepisami.

7.2. Inne ubytki i straty towarów

Są to straty w ilości towarów nie mieszczące się w granicach norm (limitów) względnie nie objętych limitami.

Zalicza się tu m.in. ubytki towarów przekraczające ustalone normy, ubytki spowodowane działaniem siły wyższej (powódź, pożar itp.) lub niedopełnieniem obowiązków przez osoby zobowiązane do troski o towar (np. kradzież).

8.

Przecena i przeklasyfikowanie towarów w handlu

Przecena jest to obniżenie lub podwyższenie pierwotnie ustalonych cen na towary, wpływające na zmniejszenie lub zwiększenie wartości towarów znajdujących się w handlu.

Przecena polegająca na obniżeniu cen jest jedną z form intensyfikacji sprzedaży towarów stanowiących zapasy nadmierne w handlu.

Przecena polegająca na podwyższeniu cen występuje w przypadku podwyżek ceń detalicznych i związanym z tym przeszacowaniem zapasów towarów w handlu według cen podwyższonych.

Przeklasyfikowanie towarów polega na przesunięciu towarów do niższego lub wyższego gatunku i obniżeniu lub podwyższeniu, w związku z tym, ceny tych towarów.

W sprawozdawczości - jako wartość przecen i przeklasyfikowania towarów - wykazuje się różnicę między wartością towarów przed przeceną i przeklasyfikowaniem i wartością tych towarów po przecenie i przeklasyfikowaniu.

Wartość przecen - w przypadku braku szczegółowej ewidencji - wykazywana może być w sposób szacunkowy.

Załącznik 

Nomenklatura do badania zapasów niektórych towarów w handlu artykułami konsumpcyjnymi

Lp.	Symbol SWW	Wyszczególnienie	Jednostka miary
1	0110-000-0-9	Węgiel kamienny i brykiety z węgla kamiennego (obejmuje 011, 0137-7)	t
2	0673-11	Pralki i wirówki elektryczne	szt
3	0673-115	Automaty pralnicze bębnowe domowe	szt
4	0673-21	Odkurzacze elektryczne	szt
5	0673-5	Chłodziarki i zamrażarki domowe	szt
6	0673-6	Maszyny do szycia domowe	szt
7	1021	Samochody osobowe ogólnego przeznaczenia	szt
		w tym:
8	1021-100-0-9	Polski Fiat 126P*	szt
9	1021-100-1-9	FSO 1300 i 1500*	szt
10	1021-100-3-9	Polonez*	szt
11	1041-1	Motocykle	szt
12	1041-3	Motorowery	szt
13	1043-000-0-9	Rowery (obejmuje 1043-1 do 1043-6)	szt
14	1043-5100-9	w tym rowery dziecięce dwukołowe i trzykołowe (obejmuje 1043-51, 1043-55)	szt
15	1153-1	Odbiorniki radiofoniczne	szt
		w tym:
16	1153-112	Odbiorniki stereofoniczne	szt
17	1153-2	Odbiorniki telewizyjne	szt
		w tym:
18	1153-21	Odbiorniki telewizyjne z ekranem do odbioru czarno-białego z zasilaniem sieciowym	szt
19	1153-22	Odbiorniki telewizyjne z ekranem do odbioru kolorowego z zasilaniem sieciowym	szt
20	1153-3	Zestawy kombinowane sprzętu elektronicznego powszedniego użytku*	szt
21	1153-41	Magnetofony i dyktafony powszedniego użytku	szt
22	1153-412	Magnetofony stereofoniczne*	szt
23	1153-42	Gramofony elektryczne w obudowie*	szt
24	1212	Sól (chlorek sodowy)	t
25	1322	Środki do prania i mycia*	t
		w tym:
26	1322-1	Mydła do prania*	t
27	1322-4	Proszki i granulki do prania	t
28	1322-6	Mydła półtoaletowe, toaletowe*	t
		w tym:
29	1322-62	Mydła toaletowe i specjalne w kawałkach	t
30	1371-1	Opony pojazdów samochodowych osobowych*	tys. szt
31	1371-5	Opony do motocykli i skuterów*	tys. szt
32	1375	Obuwie gumowe i tekstylno-gumowe wulkanizowane	tys. par
33	153	Szkło gospodarcze*	tys. zł
34	1611	Porcelana stołowa i galanteria porcelanowa*	tys. zł
35	1917-000-0-9	Tkaniny bawełniane i bawełnopodobne wykończone (bez tkanin kordowych i transporterowych) - obejmuje: 1917, 2031, 2062-001, 2064-001	km
36	1927-000-0-9	Tkaniny wełniane i wełnopodobne wykończone (obejmuje 1927, 2032, 2062-002, 2064-002)	km
37	1929	Włóczki wełniane i wełnopodobne*	kg
38	1936-000-0-9	Tkaniny lniane i konopne wykończone (obejmuje: 1936, 2034, 2062-007, 2064-0071)	km
39	1946-000-0-9	Tkaniny jedwabne i jedwabnopodobne wykończone (obejmuje: 1946, 2033, 2062-004, 2064-004)	km
40	2012	Okrycia z dzianin*	tys. szt
41	2013	Ubiory z dzianin*	tys. szt
42	2014	Bielizna osobista z dzianin*	tys. szt
43	2015	Nakrycia głowy z dzianin*	tys. szt
44	2016	Galanteria odzieżowa z dzianin*	tys. szt
45	2019	Wyroby pończosznicze	tys. par
46	2112	Okrycia z tkanin (łącznie z okryciami na futrze) (bez 2112-009)	tys. szt
47	2113	Ubiory z tkanin	tys. szt
48	2114	Bielizna osobista z tkanin	tys. szt
49	2221	Obuwie z cholewką skórzaną na podeszwie skórzanej	tys. par
50	2222	Obuwie z cholewką skórzaną na podeszwie nieskórzanej	tys. par
51	2223	Obuwie z cholewką tekstylną na podeszwie skórzanej	tys. par
52	2224	Obuwie z cholewką tekstylną na podeszwie nieskórzanej	tys. par
53	2225	Obuwie z cholewką z tworzyw sztucznych na podeszwie skórzanej	tys. par
54	2226	Obuwie z cholewką z tworzyw sztucznych na podeszwie nieskórzanej	tys. par
55	2316	Przetwory mięsne*	t
56	2316-1	Bekony*	t
57	2316-2	Konserwy mięsne, szynki, łopatki w puszkach*	t
58	2316-3	Konserwy mięsne (bez szynek i łopatek w puszkach)*	t
59	2316-4	Wędliny*	t
60	2331	Drób bity*	t
61	2332	Przetwory z drobiu*	t
62	2333	Jaja spożywcze (z przerobu)*	tys. szt
63	2341	Produkty połowów morskich*	t
64	2345	Ryby i przetwory rybne marynowane*	t
65	2347	Konserwy i przetwory z ryb oraz innych surowców i połowów*	t
66	2352-2	Mleko spożywcze normalizowane*	tys. l
67	2354-1	Sery podpuszczkowe dojrzewające*	t
68	2354-3	Sery twarogowe niedojrzewające*	t
69	2354-4	Sery topione i smażone*	t
70	2358-1	Śmietana i śmietanka*	tys. l
71	2358-2	Masło*	t
72	2411-2	Mąka pszenna (rynkowa)	t
73	2412	Kasza	t
74	2414	Makaron	t
75	2421	Pieczywo*	t
76	2431	Cukier (bez cukru surowego)	t
77	2443	Wyroby spirytusowe czyste i gatunkowe	tys. l
78	2464-1	Konserwy warzywne*	t
79	2464-2	Marynaty warzywne*	t
80	2464-411	Koncentrat pomidorowy*	t
81	2464-5	Warzywa i soki warzywne mrożone*	t
82	2471	Wina owocowe i owocowo-ziołowe	tys. l
83	2472	Wina gronowe i gronowo-ziołowe	tys. l
84	2473	Miody pitne	tys. l
85	2483	Piwo*	tys. l
86	2512	Cukierki (bez czekoladowanych)*	t
87	2513	Czekolada*	t
88	2514	Wyroby czekoladowane (o zawartości w powłoce mniej niż 17% kuwertury)*	t
89	2521	Koncentraty obiadowe*	t
90	2552-100-0-9	Papierosy (obejmuje - 2552-1, 2552-51)	mln szt
		Towary z importu
91	2418-3	Ryż łuszczony	t
92	2543-1, 2	Herbata luzem i paczkowana	t
93	2543-4, 5	Kawa naturalna palona luzem i paczkowana	t
94	4035-1	Ziarno kawowe surowe*	t
95	4133-14	Cytryny*	t

Uwaga. Pozycje oznaczone "*" należy wykazywać w sprawozdaniach za IV kwartał.