Wyrok z dnia 7 lutego 2002 r. w sprawie z odwołania Spółdzielni Mieszkaniowej Energetyk w Wejherowie przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, sygn. akt. I CKN 1002/99.
Dz.Urz.UOKiK.2002.2.112
Akt indywidualnyWYROK
z dnia 7 lutego 2002 r.
w sprawie z odwołania Spółdzielni Mieszkaniowej Energetyk w Wejherowie przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Sąd Najwyższy w sprawie z odwołania Spółdzielni Mieszkaniowej Energetyk w Wejherowie przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przy udziale zainteresowanego - Gminy Gniewino o przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 7 lutego 2002 r. na rozprawie kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Antymonopolowego z dnia 19 maja 1999 r., sygn. akt XVII Ama 13/99, oddala kasację i odstępuje od obciążenia Spółdzielni Mieszkaniowej "Energetyk" w Wejherowie kosztami postępowania kasacyjnego.
Spółdzielnia Mieszkaniowa "Energetyk" w Wejherowie wniosła do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o wszczęcie postępowania administracyjnego przeciwko Gminie Gniewino pod zarzutem stosowania przez nią praktyki monopolistycznej polegającej na rozwiązaniu umowy zawartej ze Spółdzielnią o dostawę energii cieplnej i zaprzestania od 1.10.1997 r. dostawy tej energii do trzech budynków mieszkalnych na osiedlu XXX-lecia w Gniewinie, bez zapewnienia dostawy z innego źródła.
W dniu 18.03.1998 r. Urząd wszczął postępowanie administracyjne, w toku którego ustalił co następuje: na rynku produkcji i dystrybucji energii cieplnej pozyskiwanej z węgla, ograniczonym terytorialnie do obszaru Gniewina, Gmina posiadała do końca sezonu grzewczego 1996/97 pozycję monopolistyczną. Rynek ten znajdował się w fazie schyłkowej z uwagi na wyeksploatowanie techniczne kotłowni na węgiel. Ustalono ten fakt na podstawie dokumentu pt. "Ocena gospodarki cieplnej oraz projektu koncepcyjnego zaopatrzenia w ciepło osiedla mieszkaniowego w Gniewinie" opracowanego w lutym 1994 r. przez E. W. oraz na podstawie dokumentu pt.: "Ocena stanu gospodarki cieplnej Gminy oraz wstępnej koncepcji i modernizacji w oparciu o standard Krajowej Fundacji Poszanowania Energii -Warszawa" sporządzonego w dniu 22.01.1996 r. przez M. K. W tym ostatnim dokumencie wskazano na konieczność odcięcia poszczególnych obiektów od dotychczasowego źródła ciepła i wybudowanie w przyziemiu prawie każdego budynku odpowiedniego źródła ciepła z całą niezbędną infrastrukturą. Źródłem tym powinny być nowoczesne, ekologiczne kotłownie olejowe. Koszt przejścia na nowe źródło energii wyliczony został na kwotę ok. 493.500 zł; zaś modernizacji kotłowni węglowych tj. wymiany wszystkich urządzeń i sieci, kosztowałoby 1.190.000 zł i nie przyniosłoby spodziewanego efektu gospodarczego. O zamiarze zamknięcia kotłowni węglowej Spółdzielnia wiedziała już w 1 połowie 1997 r. W lipcu 1997 r. na spotkaniu z odbiorcami ciepła Gmina - zdając sobie sprawę ze znacznych kosztów, które obciążą dotychczasowych odbiorców, którzy będą musieli wybudować własne kotłownie olejowe - zaproponowała finansowanie tej inwestycji w oparciu o leasing operacyjny rozłożony na okres 5 lat. Nadleśnictwo Wejherowo i odbiorcy komunalni przyjęli tę propozycję, zaś Spółdzielnia ją odrzuciła. W dniu 25.10.1997 r. kotłownia węglowa w Gniewinie została zamknięta. Spółdzielnia przed sezonem grzewczym 1997/98 - po uzyskaniu kredytu budowlanego - wybudowała 2 kotłownie olejowe.
Na podstawie tych ustaleń Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zwany dalej Prezesem Urzędu, decyzją z dnia 14.09.1998 r. nie stwierdził stosowania przez Gminę praktyki monopolistycznej polegającej na nadużywaniu pozycji dominującej na lokalnym rynku dostaw przez likwidację kotłowni osiedlowej. Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Antymonopolowy wyrokiem z 19.05.1999 r. oddalił odwołanie Spółdzielni wniesione od tej decyzji. Sąd ten stwierdził, że podejmowane przez przedsiębiorcę działania zmierzające do jego zejścia z rynku, nawet jeśli zajmuje on na nim pozycję monopolistyczną, leży poza obszarem zainteresowania przepisów ustawy antymonopolowej. Ustawa ta nie może być przeszkodą do tego, aby przedsiębiorca zmienił przedmiot swej działalności.
Wyrok ten zaskarżyła kasacją Spółdzielnia. Jako podstawę kasacyjną wskazała naruszenie prawa materialnego tj. art. 7 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 8.03.1990 o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591), art. 18-20 ustawy - Prawo energetyczne oraz art. 5 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (Dz. U. z 1997 r. Nr 49, poz. 318 ze zm.), zwana dalej ustawą. Nadto zarzuciła naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 § 1, 328 § 2 i 382 Kpc co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Wskazując na powyższe wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Warszawie - Sądowi Antymonopolowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszym rzędzie należy odnieść się do zarzutu naruszenia przepisów postępowania, co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Wnosząca kasację zarzuca naruszenie art. 233 § 1, 328 § 2 i 382 Kpc. Analiza tych zarzutów, a w szczególności ich uzasadnienie, nie pozwala przyjąć, aby były one usprawiedliwione. Jeżeli bowiem wnosząca kasację zarzuca naruszenie art. 233 § 1 w związku z art. 382 Kpc, to pomijając fakt, iż Sąd Antymonopolowy jest sądem I instancji, Spółdzielnia nie wskazuje jakie konkretne dowody oceniono z naruszeniem zasad swobodnej oceny, na czym polegała przekroczenie tych granic i w jaki sposób wpłynęło to na wynik sprawy. W kasacji stwierdza się jedynie, że nie można wykluczyć, iż wszechstronne rozważania całego materiału dowodowego doprowadziłoby do odmiennego rozstrzygnięcia. Nie można przyjąć, aby tak sformułowany i umotywowany zarzut mógł być uznany za usprawiedliwiony. Jest on zbyt ogólny, a uzasadniony w sposób ogólnikowy. Można natomiast zgodzić się z tym, że Sąd Antymonopolowy nie odniósł się wprost w uzasadnieniu do zarzutów odwołania dotyczących braku kompletnej dokumentacji w postępowaniu przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Ten brak został uzupełniony w toku postępowania sądowego, a zatem samo uchybienie art. 328 § 2 Kpc nie wywołało żadnego wpływu na rozstrzygnięcie sprawy.
Szerszego ustosunkowania wymagają natomiast zarzuty naruszenia prawa materialnego. Spółdzielnia wskazuje tu na naruszenie przepisów art. 7 ust. 1 pkt 4 ustawy o samorządzie gminnym, art. 18-20 ustawy - Prawo energetyczne oraz art. 5 ust. 1 ustawy antymonopolowej. Uzasadnienie tych zarzutów sprowadza się do twierdzenia, iż skoro zaopatrzenie w energię cieplną członków wspólnoty samorządowej jest zadaniem własnym gminy, to w sytuacji gdy gmina zajmuje na danym rynku lokalnym pozycję monopolistyczną, wypowiedzenie umowy o dostarczenie energii cieplnej bez zapewnienia dostawy tej energii z innego źródła, jest przejawem praktyki monopolistycznej.
Ocenę tego zarzutu należy dokonać z jednej strony w płaszczyźnie przepisów ustawy o samorządzie gminnym i ustawy Prawo energetyczne, z drugiej - w płaszczyźnie ustawy antymonopolowej. Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy o samorządzie gminnym zaspokojenie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy, a zadanie to obejmuje m.in. sprawy zaopatrzenia w energię cieplną. Art. 7 ust. 2 ustawy stanowi jednak, że określenie zadań własnych gminy mających charakter obowiązkowy, należy do przepisów ustawowych. Już w tym miejscu należy stwierdzić, że nie ma przepisu ustawowego, który kwalifikowałby zadanie własne gminy dot. zaopatrzenia wspólnoty samorządowej w energię cieplną - jako mające charakter obowiązkowy. Przeciwnie, treść przywołanych w kasacji przepisów art. 18-20 ustawy Prawo energetyczne precyzuje sposób realizacji zadania własnego gminy w zakresie zaopatrzenia wspólnoty w energię cieplną. Stwierdza się (art. 18 ust. 1 pkt 1), że do zadań własnych gminy należy planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło na obszarze gminy, co m.in. oznacza potrzebę opracowania projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, podanie go do publicznego wglądu celem zgłaszania przez zainteresowane zaopatrzeniem w ciepło osoby i jednostki organizacyjne - uwag i zastrzeżeń, a następnie rada gminy uchwala założenia do planu zaopatrzenia w energię cieplną. Tak uchwalone założenia do planu zaopatrzenia w energię cieplną są konfrontowane z planami przedsiębiorstw energetycznych. Dopiero wówczas, gdy plany przedsiębiorstw energetycznych nie zapewniają realizacji założeń, zarząd gminy opracowuje projekt planu zaopatrzenia w energię cieplną, który powinien m.in. zawierać: propozycje o zakresie rozwoju i modernizacji poszczególnych systemów zaopatrzenia w ciepło wraz z uzasadnieniem ekonomicznym, harmonogram realizacji zadań oraz przewidywane koszty realizacji proponowanych przedsięwzięć oraz źródła ich finansowania. Ten plan uchwala rada gminy.
Powyższe unormowania wskazują dość jednoznacznie, że zaopatrzenie wspólnoty mieszkańców gminy w energię cieplną jest niewątpliwie zadaniem własnym gminy, to jednak nie jest to zadanie o charakterze obowiązkowym. Jednocześnie wynikający z art. 18-20 ustawy Prawo energetyczne sposób realizacji tego zadania w żadnym razie nie upoważnia do stwierdzenia, że ustawowym obowiązkiem gminy jest dostarczanie wspólnocie mieszkańców energii cieplnej. Przeciwnie, gmina - podejmując realizację tego zadania - przyjmuje plan zaopatrzenia w energię cieplną dopiero wówczas, gdy plany przedsiębiorstw energetycznych nie zapewniają realizacji założeń do planu zaopatrzenia w energię cieplną. Istota realizacji przez gminę zadania zaopatrzenia wspólnoty mieszkańców w energię cieplną sprowadza się do planowania i organizacji zaopatrzenia w ciepło. Jeśli zatem od tej strony oceniać podjęte przez Gminę Gniewino przedsięwzięcia, tj. zamknięcie kotłowni węglowej z uwagi na konieczność wymiany wszystkich urządzeń i sieci, co byłoby znacznie kosztowniejsze od przejścia na nowe źródła energii, a nadto nie przyniosłoby spodziewanego efektu gospodarczego, to są to działania podjęte przez Gminę w ramach innej organizacji zaopatrzenia w ciepło.
W ramach tych działań Gmina przewidziała wybudowanie przez dotychczasowych odbiorców własnych kotłowni olejowych, oferując finansowanie tych inwestycji w oparciu o tzw. leasing operacyjny. Tę propozycję odbiorcy akceptowali, za wyjątkiem Spółdzielni.
W konsekwencji stwierdzić należy, że oceniając działania gminy Gniewino w płaszczyźnie przepisów o samorządzie gminnym, nie można uznać, aby działania te pozostawały w sprzeczności z unormowaniami określającymi sposób realizacji zadania własnego gminy w postaci zaopatrzenia wspólnoty mieszkańców w energię cieplną. Spółdzielnia w sposób zbyt uproszczony pojmuje realizację tego zadania przez gminę jeśli twierdzi, że to wyłącznym obowiązkiem gminy jest stworzenie i sfinansowanie systemu zaopatrzenia mieszkańców w energię cieplną. Taki obowiązek nie został nałożony na gminę.
Druga płaszczyzna oceny działań podjętych przez Gminę Gniewino, to przepisy ustawy. Spółdzielnia dopatrzyła się stosowania praktyki monopolistycznej przez Gminę Gniewino w tym, że Gmina wypowiedziała umowę na dostawę energii cieplnej do 3 budynków mieszkalnych na osiedlu XXX-lecia w Gniewinie, bez zapewnienia dostaw z innego źródła. W kasacji precyzuje się ten zarzut wskazując, że Gmina naruszyła art. 5 ust. 1 pkt 4 tej ustawy. Zgodnie z tym przepisem za praktyki monopolistyczne uznaje się także nadużywanie pozycji dominującej na rynku, a w szczególności odmowę sprzedaży lub skupu towarów, dyskryminującą niektóre podmioty gospodarcze przy braku alternatywnych źródeł zaopatrzenia lub zbytu. Tak sformułowany zarzut nie może być uznany za uzasadniony z następujących przyczyn.
Po pierwsze, sama aksjologia ustawy zakłada, że zawarty w niej zespół norm prawnych służy rozwojowi i ochronie wolnej konkurencji przed jej ograniczeniami mającymi swoje źródło w autonomii prywatnej. Prawo to wyznacza publicznoprawne granice swobody działalności gospodarczej i swobody umów w celu kreowania lub przestrzegania nieskrępowanego dokonywania wyborów gospodarczych na rynku przez jego uczestników. Przedmiotem ustawy są w istocie relacje konkurencyjne pomiędzy samodzielnie funkcjonującymi w obrocie przedsiębiorcami, natomiast ustawa nie daje podstaw do ingerowania w wewnętrzne stosunki przedsiębiorców. Do tej zaś sfery należy decyzja o zakończeniu działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, także wówczas, gdy ma on na danym rynku pozycję monopolisty. Tej oceny w niczym nie zmienia fakt, że chodzi o działalność z zakresu użyteczności publicznej;
Po wtóre, wskazana ustawa jest jedną z gwarancji konstytucyjnych zasad swobody prowadzenia działalności gospodarczej i równości wobec prawa. Zasada swobody prowadzenia działalności gospodarczej oznacza zaś m.in. swobodę powzięcia decyzji o jej zaprzestaniu. Przeciwne stanowisko prowadziłoby do nałożenia na przedsiębiorcę obowiązku kontynuowania działalności gospodarczej z uwagi na interes odbiorców. To samo dotyczy gminy, jeżeli prowadzi działalność gospodarczą;
Po trzecie, praktyką monopolistyczną według art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy jest odmowa sprzedaży dyskryminująca niektórych przedsiębiorców przy braku alternatywnych źródeł zaopatrzenia. Chodzi więc o sytuację, gdy sprzedaż ta jest możliwa i dokonywana jest jedynie wobec określonej grupy przedsiębiorców. Hipoteza tego przepisu nie obejmuje zaś sytuacji, gdy odmowa sprzedaży (w tym przypadku energii cieplnej) jest wyłącznie skutkiem zakończenia działalności gospodarczej przez sprzedawcę.
Jeżeli więc oceniać przedsięwzięcia Gminy Gniewino wyłącznie w płaszczyźnie przepisów o zwalczaniu praktyk monopolistycznych, to wypowiedzenie przez tę Gminę umowy o dostawę energii cieplnej do budynków będących własnością Spółdzielni w sytuacji, gdy Gmina powodowana uzasadnionymi względami ekonomicznymi - zaprzestała produkowania tej energii, w żadnym razie nie może być uznana za praktykę monopolistyczną także wówczas, gdy nie zapewniła innych źródeł dostarczania tej energii.
Z tych względów kasację należało oddalić (art. 3932 Kpc). [...]