Wyrok z dnia 24 marca 2004 r. w sprawie z odwołania STALEXPORT-TRANSROUTE Autostrada S.A. w M., przedsiębiorcy Lidii K. - Pomoc Drogowa, Auto Naprawa, Złomowanie Samochodów w C., Przedsiębiorcy Rajmunda K. - Ratownictwo Drogowe RAJ - HOL "TiR" Przedsiębiorstwo Usługowo - Handlowe w C., przedsiębiorców Andrzeja P. i Tomasza L. - Pomoc Drogowa SOS w K. przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, sygn. akt XVII Ama 40/02.

Dzienniki resortowe

Dz.Urz.UOKiK.2004.3.310

Akt indywidualny

Wersja od: 20 maja 2004 r.

Wyrok

z dnia 24 marca 2004 r.

w sprawie z odwołania STALEXPORT-TRANSROUTE Autostrada S.A. w M., przedsiębiorcy Lidii K. - Pomoc Drogowa, Auto Naprawa, Złomowanie Samochodów w C., Przedsiębiorcy Rajmunda K. - Ratownictwo Drogowe RAJ - HOL "TIR" Przedsiębiorstwo Usługowo - Handlowe w C., przedsiębiorców Andrzeja P. i Tomasza L. - Pomoc Drogowa SOS w K. przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

(Sygn. akt XVII Ama 40/02)

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów po rozpoznaniu w dniu 24 marca 2004 r. w Warszawie, na rozprawie sprawy z powództwa: 1. STALEXPORT-TRANSROUTE Autostrada S.A. w M., 2. przedsiębiorcy Lidii K. - Pomoc Drogowa, Auto Naprawa, Złomowanie Samochodów w C., 3. przedsiębiorcy Rajmunda K. - Ratownictwo Drogowe RAJ - HOL "TiR" Przedsiębiorstwo Usługowo - Handlowe w C., 4. przedsiębiorców Andrzeja P. i Tomasza L. - Pomoc Drogowa SOS w K. przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zainteresowany: przedsiębiorca Roman M. - Auto Złom i Wypożyczalnia Samochodów w M. o ochronę konkurencji na skutek odwołania powodów od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 23 stycznia 2003 r., nr RKT- 6/03

1. oddala odwołanie STALEXPORT-TRANSROUTE Autostrada S.A. w M.,

2. oddala odwołanie przedsiębiorcy Lidii K. - Pomoc Drogowa, Auto Naprawa, Złomowanie Samochodów w C.,

3. oddala odwołanie przedsiębiorcy Rajmunda K. - Ratownictwo Drogowe RAJ - HOL "TiR" Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowe w C.,

4. oddala odwołanie przedsiębiorców Andrzeja P. i Tomasza L. - Pomoc Drogowa SOS w K.,

5. zasądza na rzecz Skarbu Państwa - Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów od:

przedsiębiorców Andrzeja P. i Tomasza L. - Pomoc Drogowa SOS w Krakowie kwotę 1.000 zł (słownie: jeden tysiąc złotych) tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

UZASADNIENIE

Decyzją nr RKT-6/03 z dnia 23 stycznia 2003 r. pozwany Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zwany dalej Prezesem Urzędu, uznał za praktyki ograniczające konkurencję zawarcie przez powodów:

- 1. STALEXPORT-TRANSROUTE Autostrada S.A. w M.,

- 2. przedsiębiorcę Lidię K. - Pomoc Drogowa, Auto Naprawa, Złomowanie Samochodów w C.,

- 3. przedsiębiorcę Rajmunda K. - Ratownictwo Drogowe RAJ - HOL "TiR" Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowe w C.,

- 4. przedsiębiorców Andrzeja P. i Tomasza L. - Pomoc Drogowa SOS w K.,

oraz zainteresowanego - przedsiębiorcę Romana Mazura - Auto - Złom i Wypożyczalnia Samochodów w M. porozumienia polegającego na:

- ustalaniu cen za korzystanie z usług pomocy drogowej, co stanowi naruszenie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 122, poz. 1319 ze zm.);

- podziale rynku usług pomocy drogowej na płatnym odcinku autostrady A-4, co stanowi naruszenie art. 5 ust 1 pkt 3 ww. ustawy;

- ograniczaniu dostępu do rynku właściwego przedsiębiorcom nie objętym porozumieniem, co stanowi naruszenie art. 5 ust 1 pkt 6 ww. ustawy.

Pozwany Prezes Urzędu w związku ze stosowaniem powyższych praktyk ograniczających konkurencję nałożył na powodów kary pieniężne w wysokości:

- 678.416,00 zł na powoda 1

- 12.396,38 zł na powódkę 2

- 4.020,20 zł na powoda 3

- 13.764,34 zł na powodów 4.

Pozwany oparł swoją Decyzję na ustaleniu, że powód 1. STALEXPORT - TRANSROUTE Autostrada S.A. zawierał trzykrotnie, poczynając od 28 marca 2000 r., umowy o usługi pomocy drogowej z wybranymi w drodze konkursu podmiotami. Umowy te były zawierane na czas określony.

Zdaniem pozwanego, w wyniku zawartych umów uniemożliwiono ubieganie się o dostęp do rynku właściwego przedsiębiorcom nie objętym porozumieniem, prowadzącym działalność pomocy drogowej. W niniejszej sprawie odstąpiono od przetargu, przeprowadzono konkurs ofert dla wybranych podmiotów, przez co innym przedsiębiorcom ograniczono dostęp do rynku właściwego. Takie działanie uczestników porozumienia, naruszyło i ograniczyło konkurencję. Skutkiem zawartej w umowach zasady wyłączności jest to, że konsumenci nie mają możliwości wyboru konkurencyjnego przedsiębiorcy i zobowiązani są do korzystania z usług wykonawców wybranych i wskazanych przez STALEXPORT - TRANSROUTE Autostrada S.A. Ustalenie ceny powoduje, że przedsiębiorcy nie konkurują pomiędzy sobą. Eliminacja konkurencji występuje wówczas, gdy w wyniku działań o charakterze kolektywnym dotychczas niezależnie działający przedsiębiorcy rezygnują całkowicie ze współzawodnictwa rynkowego.

W ocenie pozwanego w obrębie całego rynku właściwego nastąpiła eliminacja konkurencji, zarówno pomiędzy wykonawcami - uczestnikami porozumienia, jak i innymi przedsiębiorcami świadczącymi usługi pomocy drogowej, którym uniemożliwiono lub ograniczono dostęp do rynku. W niniejszej sprawie nie objęci porozumieniem przedsiębiorcy świadczący usługi pomocy drogowej mogą je świadczyć na rynku właściwym w bardzo ograniczonym zakresie, albowiem zgodnie z treścią porozumienia mogą świadczyć usługi tylko w sytuacjach szczególnych zdarzeń na autostradzie np. w sytuacji karamboli. Ustalanie ceny w formie ryczałtu za korzystanie z usług pomocy drogowej na płatnym odcinku A-4 jest, zdaniem pozwanego, niekorzystne dla użytkowników autostrady - konsumentów, którzy nie mają możliwości wyboru wykonawcy i zobowiązani są do zapłacenia ustalonego w drodze porozumienia ryczałtu za usługi pomocy drogowej i płacą między innymi za dojazd pomocy drogowej. Konsument nie może wybrać profesjonalnej firmy mającej siedzibę np. 3 km od wjazdu na autostradę i musi korzystać z usług wybranych wykonawców mających swoje bazy np. 20 km od wjazdu na autostradę. Użytkownik autostrady bez względu na to, czy jego samochód transportowany jest kilkaset metrów lub kilka kilometrów do najbliższego zjazdu z autostrady, płaci ryczałt ustalony przez uczestników porozumienia i zmuszany jest do korzystania z usług określonego wykonawcy. Takie działanie narusza interesy innych przedsiębiorców i konsumentów. Tak więc, w ocenie pozwanego, skutkiem zawarcia porozumienia jest ograniczenie i naruszenie konkurencji na rynku właściwym.

Rozpoznając odwołania, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje.

Odwołania nie zasługują na uwzględnienie. Okoliczność zawarcia umów przez STALEXPORT - TRANSROUTE Autostrada S.A. w M. z:

- przedsiębiorcą Romanem M., na usługi pomocy drogowej na odcinku autostrady pomiędzy węzłem Murckowska a węzłem Jeleń;

- przedsiębiorcą Lidią K., na usługi pomocy drogowej na odcinku autostrady pomiędzy węzłem Jeleń a węzłem Rudno - pojazdy lekkie oraz na usługi pomocy drogowej na odcinku autostrady pomiędzy węzłem Murckowska a węzłem Balice - pojazdy ciężkie;

- przedsiębiorcą Rajmundem K. na usługi pomocy drogowej na odcinku autostrady pomiędzy węzłem Murckowska a węzłem Balice - pojazdy ciężkie;

- przedsiębiorcami Andrzejem P. i Tomaszem L., na usługi pomocy drogowej na odcinku autostrady pomiędzy węzłem Rudno a węzłem Balice,

a także zawarcie w § 3 tych umów klauzuli wyłączności nie jest sporne. Nie jest także sporne, że na powodzie 1. ciążył wynikający z koncesji obowiązek zapewnienia zorganizowania świadczenia usług pomocy drogowej, wynikający z ogólnego prawnego obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa na administrowanej drodze publicznej, zwłaszcza w kontekście zakazu zawartego w art. 3 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym. Ponieważ autostrada A-4 jest autostradą płatną, należy uznać, że obowiązki koncesyjne koncesjonariusz obowiązany jest finansować ze środków własnych, pochodzących m.in. z pobieranych opłat za przejazd. Obowiązkiem powoda 1. było więc utrzymywanie w gotowości do świadczenia usług własnych pojazdów pomocy drogowej lub też zlecenie tego innym podmiotom. Dla oceny działania STALEXPORT - TRANSROUTE Autostrada S.A. z punktu widzenia naruszenia ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów nie ma znaczenia, czy zawarcie takich umów poprzedził przetarg i czy miał on charakter ograniczony czy nie. Brak jest, zdaniem Sądu, podstaw dla przyjęcia, że nie jest możliwe z przyczyn technicznych lub organizacyjnych, świadczenie usług pomocy drogowej na poszczególnych odcinkach przez nieokreśloną liczbę przedsiębiorców, a zatem przetarg nie stanowi wyłącznej formy konkurowania na tym rynku. Okoliczność, że taka forma wynikała z treści koncesji nie ma dla powyższej oceny żadnego znaczenia, gdyż nadzór nad wykonaniem obowiązków koncesyjnych należy do Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, stosownie do art. 60 ustawy z dnia 27 października 1994 r. o autostradach płatnych.

Oceniając sens ekonomiczny umów zawartych przez STALEXPORT - TRANSROUTE Autostrada S.A. z powodami 2 - 4 i zainteresowanym należy stwierdzić, że na ich podstawie operator autostrady nie pobiera żadnych opłat od przedsiębiorców świadczących usługi drogowe za akwizycję usług i nie płaci na rzecz tych przedsiębiorców żadnych opłat za pozostawanie w gotowości do świadczenia usług przez 24 godziny przez 7 dni w tygodniu. W kontekście tak ukształtowanych stosunków, zawarta w § 3 umów klauzula wyłączności stanowi logiczną konsekwencję przerzucania kosztów na konsumentów usług pomocy drogowej.

STALEXPORT - TRANSROUTE Autostrada S.A. przyznając wyłączność grupie przedsiębiorców świadczących usługi pomocy drogowej umożliwił pobieranie wyższych stawek za świadczone usługi, kompensując im, nieopłacane przez siebie, pozostawanie w stanie gotowości. W ten sposób ceny powodów 2 - 4 i zainteresowanego bywają niekiedy ponad dwukrotnie wyższe od oferowanych przez konkurentów.

Jest oczywistym, że poszczególne usługi może różnić ich jakość, jednak skoro w myśl art. 31 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym, holować na autostradzie może każdy pojazd przeznaczony do holowania, to faktyczny wybór kontrahenta w relacji cena/jakość należy do konsumenta. Jest zatem, w ocenie Sądu, wątpliwym, aby konsument mając do wyboru usługę świadczoną po cenie oferowanej przez jednego z powodów i dwukrotnie niższą wybrał ich ofertę, nawet jeśli oferowali oni znacznie wyższą jakość.

Utrzymanie takiego poziomu cen było możliwe, zatem wyłącznie w warunkach ograniczenia konkurencji ze strony podmiotów, które nie są obowiązane do pozostawania w 24-godzinnej gotowości i świadczą usługi w wybranych przez siebie porach.

W tym kontekście logiczne jest umowne zastrzeżenie wyłączności oraz działania STALEXPORT - TRANSROUTE Autostrada S.A. w celu jej wyegzekwowania m. in. w formie uzgodnień z przedstawicielami Policji w dniu 4 grudnia 2000 r. (okoliczność niekwestionowana).

W rezultacie zawarte umowy prowadziły do ograniczenia (a docelowo wyeliminowania) konkurencji w zakresie świadczenia usług pomocy drogowej na autostradzie A-4 poprzez ustalenie cen, podział rynku pomiędzy powodów 2 - 4 i zainteresowanego i eliminowanie z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem. Powodowie 2 - 4 akceptowali taki stan rzeczy, mając świadomość, że umowa z powodem 1 umożliwia im uzyskiwanie wyższych cen, a ponadto faktyczny monopol na wydzielonej części rynku. Wbrew zarzutom powodów 4 ich rola nie ograniczała się do "przyjęcia do wiadomości" skoro zabiegali o zawarcie przedmiotowej umowy, a następnie zawarli ją świadomi jej warunków.

Z tego też względu, rozstrzygnięcie zawarte w pkt 1 zaskarżonej decyzji należy uznać za trafne.

Należy również podnieść, że stosownie do treści art. 5 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, zakazane jest samo porozumienie, którego celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym. Nie jest więc koniecznym, aby wystąpił zamierzony skutek w całości lub w części. Nie ma zatem znaczenia, że po zawarciu umowy konkurenci, którzy nie mieli umowy z powodem 1, świadczyli swoje usługi na autostradzie A-4.

Nałożone w pkt II zaskarżonej decyzji kary pieniężne, w ocenie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, uwzględniają w należyty sposób okres, stopień oraz okoliczności uprzedniego naruszenia przepisów ustawy.

W szczególności została uwzględniona rola powoda 1 w organizacji całego systemu, jak również bierny, choć świadomy udział w porozumieniu powodów 2 - 4 i zainteresowanego. Kara została zatem nałożona zgodnie z art. 104 i 101 ustawy antymonopolowej.

Z powyższych względów odwołania należało oddalić jako bezzasadne. [...]