Wyrok z dnia 20 maja 2002 r. w sprawie z odwołania STOEN S.A. w Warszawie przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, sygn. akt XVII Ama 92/01.
Dz.Urz.UOKiK.2002.3/4.171
Akt indywidualnyWYROK
z dnia 20 maja 2002 r.
w sprawie z odwołania STOEN S.A. w Warszawie przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Antymonopolowy w dniu 20 maja 2002 roku w Warszawie po rozpoznaniu sprawy z powództwa STOEN S.A. przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym zmienia decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 30 marca 2001 r. Nr RWA - 25/2001 w ten sposób, że otrzymuje ona treść:
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 30 marca 2001 roku Nr RWA - 25/2001, pozwany Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zwany dalej Prezesem, po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego wszczętego z urzędu, nakazał STOEN S.A. zaniechania praktyki monopolistycznej polegającej na nadużywaniu pozycji dominującej na lokalnym rynku dostaw energii elektrycznej poprzez narzucanie odbiorcom zaliczanym do V grupy przyłączeniowej, rozliczanym według grupy taryfowej G, uciążliwych warunków sprzedaży energii elektrycznej na skutek stosowania nie ekwiwalentnego systemu rozliczeń opartego na szacowaniu przez dostawcę zużycia energii elektrycznej w przyjętym sześciomiesięcznym okresie rozliczeniowym, co umożliwia mu osiąganie nieuzasadnionych korzyści. Równocześnie pozwany nałożył na powoda karę pieniężną w wysokości 500.000 zł, płatną do budżetu państwa.
Swoją decyzję pozwany oparł na ustaleniu, że powodowe przedsiębiorstwo działa w warunkach monopolu naturalnego. Jego siła rynkowa wynika z sieciowego charakteru usług. W związku z tym, iż powodowe przedsiębiorstwo nie spotyka się na rynku lokalnym z konkurencją, według pozwanego niewątpliwie posiada pozycję monopolistyczną.
Pozwany podniósł, iż przyjęty przez STOEN S.A. system prognozowanego zużycia energii elektrycznej, stosowany w sześciomiesięcznym okresie rozliczeniowym, przy zastosowaniu przyjętych rozwiązań szczegółowych w postaci doszacowania zużycia energii na dzień zmiany ceny oraz na koniec danego okresu rozliczeniowego w sytuacji, gdy dzień ten nie jest tożsamy z dniem dokonania odczytu kontrolnego, przy uwzględnieniu średniodobowego zużycia energii w tym okresie - stanowi niewątpliwie uciążliwy dla odbiorców umowy sprzedaży energii elektrycznej, o ciężarze przekraczającym przyjęty w stosunkach tego rodzaju. Zdaniem pozwanego, dokonywanie rozliczeń za energię elektryczną w ramach tego systemu uniemożliwia odbiorcom indywidualnym uiszczanie opłat za energię, którą w danym okresie faktycznie zużyli, tym samym stanowi przesłankę osiągania przez powoda nieuzasadnionych korzyści.
W ocenie pozwanego działanie strony powodowej wypełnia znamiona praktyki monopolistcznej określonej w art. 5 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów (Dz. U. z 1999 roku, Nr 52, poz. 547 ze zm.), zwanej dalej ustawą. Od powyższej decyzji w dniu 9 kwietnia 2001 roku powód wniósł odwołanie, w którym wnosił o jej zmianę i umorzenie postępowania w sprawie. Powód zarzucił, iż pozwany wydając decyzję naruszył obowiązujące przepisy prawa materialnego tj. art. 5 ust. 1 pkt 6 ustawy, odnosząc je do zachowań powoda mieszczących się w granicach zakreślonych przepisami ustawy Prawo energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 54, poz. 348 ze zm.). Nadto zarzucił nie przeprowadzenie przez pozwanego dowodów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Powód uzasadniając odwołania wywodził, iż Prawo energetyczne samo w sobie jest "prawem antymonopolowym", i określa między innymi, zasady i warunki zaopatrzenia w paliwa i energię oraz działalności przedsiębiorstw energetycznych, przy czym celem ustawodawcy było przeciwdziałanie negatywnym skutkom naturalnych monopoli i ochrona interesów odbiorców (vide: art. 1 ust. 1 i 2 powołanej ustawy).
Sąd Antymonopolowy, zwany dalej Sądem, zważył, co następuje:
Sąd podzielił stanowisko powoda, który podniósł, iż pozwany nie ma kompetencji do kwestionowania taryf zatwierdzanych przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Zatwierdzane taryfy są oceniane przez Prezesa URE pod względem ich zgodności z obowiązującym prawem, a w szczególności, czy wprowadzane nimi stawki opłat za energię elektryczną są skalkulowane w oparciu o koszty uzasadnione. Dyspozycja art. 47 ustawy Prawo energetyczne stanowi, że przedsiębiorstwa energetyczne posiadające koncesje, ustalają taryfy dla paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepła, które podlegają zatwierdzeniu przez Prezesa URE. Prezes URE w terminie 30 dni, zatwierdza taryfę bądź odmawia jej zatwierdzenia w przypadku stwierdzenia niezgodności z zasadami określonymi w art. 45 i 46 cytowanej ustawy. Przedmiotem oceny w postępowaniu o zatwierdzenie taryfy jest stwierdzenie czy zapewniają one pokrycie uzasadnionych kosztów działalności przedsiębiorstw energetycznych w zakresie wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania, dystrybucji lub obrotu paliwami i energią, kosztów modernizacji, rozwoju i ochrony środowiska oraz czy zapewniają ochronę interesów odbiorców energii przed nieuzasadnionym poziomem cenowym. Nie ulega wątpliwości, że to właśnie Prezes URE władny jest dokonywać oceny prawidłowości wysokości i struktury zatwierdzanych przez siebie taryf. Prawo energetyczne odnosi się do konkretnej materii rynkowej tj. energetyki zdefiniowanej w art. 1 tejże ustawy, tak więc ustawa reguluje problematykę związaną z funkcjonowaniem na rynku wszystkich podmiotów dostarczających energię elektryczną. Zawarta w powołanej ustawie regulacja w zakresie taryf wiąże tylko niektóre z tychże podmiotów, tym samym wyłącza stosowanie w odniesieniu do tej kategorii dostawców energii przepisów generalnych. Tym samym w zakresie taryf, prawo energetyczne w stosunku do ustawy ma walor lex specialis. Wykładnia systemowa odnośnych przepisów ustaw, uwzględnia zasadę lex specialis derogat generali pozwala stwierdzić, iż w państwie prawa niemożliwą jest sytuacja, w której dwa organy orzekają odmiennie: tzn. by Prezes URE zatwierdzał taryfy, a Prezes Urzędu swoją decyzją je podważał. Odmienna wykładnia powołanych przepisów mogłaby skutkować jako naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania do państwa. Mogłaby również prowadzić do sytuacji, w której strona mogłaby być ukarana za to, że działa zgodnie z pozytywną decyzją wydaną przez właściwy organ, powołany do orzekania o legalności taryfy tzn. jej zgodności z obowiązującym prawem. Istotą odwołania w sprawie niniejszej jest zarzut stosowania przez powoda praktyki monopolistycznej, polegającej na nadużywaniu pozycji dominującej na lokalnym rynku dostaw energii elektrycznej poprzez narzucanie odbiorcom zaliczanym do V grupy przyłączeniowej, rozliczanym według grupy taryfowej G, uciążliwych warunków sprzedaży energii elektrycznej na skutek stosowania nieekwiwalentnego systemu rozliczeń opartego na szacowaniu przez dostawcę zużycia energii elektrycznej w przyjętym sześciomiesięcznym okresie rozliczeniowym, co umożliwia mu osiąganie nieuzasadnionych korzyści. Tym samym powód zakwestionował decyzję w całości. Przedmiotem badania przez Sąd były przesłanki określone art. 5 ust. 1 pkt 6 ustawy, które łącznie warunkują stwierdzenie istnienia praktyk monopolistycznych. Pierwszą przesłankę stanowi pozycja dominująca podmiotu na lokalnym rynku dostaw energii elektrycznej. STOEN S.A. nie spotyka się z konkurencją na lokalnym rynku, tym samym jego dominująca pozycja jest nie kwestionowana, okoliczność ta pozostaje między stronami poza sporem.
Kolejną przesłanką jest uciążliwy charakter warunków umowy, tj. większy niż powszechnie przyjęty w stosunkach danego rodzaju. STOEN S.A. w stosunku do swoich odbiorców V grupy przyłączeniowej, stosuje system rozliczeń według grupy taryfowej G, oparty na szacowaniu przez dostawcę zużycia energii elektrycznej w sześciomiesięcznym okresie rozliczeniowym. Powód oparł się na Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 3 grudnia 1998 roku (wydane na podstawie delegacji ustawowej art. 46 ustawy Prawo energetyczne), według § 40 "zabrania się stosowania w stosunku do odbiorców finansowego grupy okresu rozliczeniowego dłuższego niż rok". Tym samym długość okresu rozliczeniowego czyni zadość powszechnie obowiązującym w tym zakresie przepisom prawa. Dokonawszy całościowej oceny przedmiotowych umów, uwzględniwszy w szczególności okres objęty przedpłatą, wysokość zaliczek i terminy płatności, należało stwierdzić, iż w ostatecznym rozrachunku narzucony przez dostawcę system rozliczeń nie nakłada na odbiorców większego obciążenia finansowego w stosunku do takiego, w którym stosowano by system płatności bieżących tzn. bez zaliczek, bowiem kolejne faktury wystawiane przez dostawcę na koniec poszczególnych okresów rozliczeniowych uwzględniały dokonane przez odbiorców nadpłaty. Sporną kwestią pomiędzy stronami było szacowanie zużycia energii elektrycznej na dzień zmiany ceny - gdy dzień ten nie jest dniem odczytu kontrolnego. W sprawie niniejszej wykazanie faktycznej uciążliwości umowy byłoby możliwe jedynie w indywidualnych przypadkach, w których odbiorca przez cały okres rozliczeniowy lub przez znaczną jego część faktycznie nie pobierałby energii, sytuacja ta ma niewątpliwie charakter nadzwyczajny, tym samym przyjęcie podnoszonej uciążliwości jest nieadekwatne do przypadków zachowań typowych w stosunkach danego rodzaju. Reasumując, uciążliwość mogłaby być jedynie stwierdzona w przypadkach ekstremalnych niemieszczących się w normie zachowań przeciętnych odbiorców energii elektrycznej. We wskazanych powyżej przypadkach wyjątkowych, wskazane byłoby modyfikowanie systemu rozliczeń dostaw energii elektrycznej poprzez czasowe odłączenie odbiorcy od sieci tj. zastosowanie formuły czasowego zawieszenia uczestnictwa w umowie. Powyższa racjonalna modyfikacja systemu pozwoliłaby na uwzględnienie oczekiwań poszczególnych kontrahentów, bowiem kwestionowanie całego systemu rozliczeniowego rozliczeń są jego aktualnej postaci jest nieuzasadnione. Badając przesłankę uciążliwości umowy należy podnieść także groble dodatkowego okresowego inkasa, którego przeprowadzanie, przykładowo w cyklach comiesięcznych celem wykazania rzeczywistego mierzą jego zużycie dostarczanej energii, niewątpliwie podrożyłoby finalnie koszt świadczenia. Kwestia ta w sprawie niniejszej, nie została podniesiona przez strony, lecz zdaniem Sądu stanowi istotną okoliczność.
Według pozwanego system szacowania potencjalnie rodzi możliwość nieekwiwalentności świadczeń, tym samym stanowi podstawę do osiągnięcia przez dostawcę nieuzasadnionych korzyści.
W ramach stosowanego przez dostawcę systemu rozliczeń, szacowanie zużycia energii elektrycznej zostało dokonane przy uwzględnieniu średnio dobowego zużycia energii elektrycznej, który uwzględniał współczynnik sezonowości, nie ulega wątpliwości, że dostawca dołożył wymaganej w stosunkach tego rodzaju staranności. Za tym, że dostawca faktycznie nie osiągnął korzyści przemawia także okoliczność, iż w cyklu sześciomiesięcznym styczeń-lipiec rozliczanych jest 17% jego klientów. W tej grupie wartość przeszacowania zużycia wynosiła 8,6%, zaś wartość niedoszacowania 17%. Uwzględniwszy powyższe dane, brak jest podstaw do stwierdzenia by na skutek szacowania w czasie okresu rozliczeniowego, STOEN S.A. faktycznie osiągnęła korzyści finansowe nieekwiwalentne do wymiaru dostarczanej energii elektrycznej. Jak już wykazano wyżej do faktycznego wzbogacenia dostawcy względem kontrahenta mogłoby dojść jedynie w indywidualnych sytuacjach ekstremalnych, które nie stanowią podstawy do przyjęcia, iż dostawca osiągnął faktycznie korzyści.
Reasumując, przesłanki warunkujące stwierdzenie praktyk monopolistycznych, muszą być spełnione kumulatywnie, w przypadku braku jednej z nich - zachodząca pomiędzy nimi koniunkcja wyklucza stwierdzenie praktyki monopolistycznej. W sprawie niniejszej nie stwierdzono istnienia wszystkich ustawowych przesłanek umożliwiających stwierdzenie stosowania przez STOEN S.A. praktyk monopolistycznych. Mając powyższe na względzie należało orzec jak w sentencji wyroku tj. uwzględnić odwołanie i zmienić przedmiotową decyzję (art. 47931 § 3 Kpc). [...]