Wyrok z dnia 15 stycznia 2003 r. w sprawie z odwołania Centrali Handlu Węglem "WENTA-ALFA" Sp. z o.o. w Katowicach przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, sygn. akt. XVII Ama 29/2002.
Dz.Urz.UOKiK.2003.2.261
Akt indywidualnyWYROK
z dnia 15 stycznia 2003 r.
w sprawie z odwołania Centrali Handlu Węglem "WENTA-ALFA" Sp. z o.o. w Katowicach przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów po rozpoznaniu w dniu 15 stycznia 2003 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z odwołania Centrali Handlu Węglem "WENTA-ALFA" Sp. z o.o. w Katowicach przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zainteresowani: Nadwiślańska Spółka Węglowa S.A. w Tychach, Katowicki Holding Węglowy S.A. w Katowicach, Bytomska Spółka Węglowa S.A. w Bytomiu, Gliwicka Spółka Węglowa S.A. w Gliwicach o ochronę konkurencji i konsumentów na skutek odwołania powoda od Decyzji Nr RKT 01/2002 z dnia 11 stycznia 2002 r.:
2. zasądza od Centrali Handlu Węglem "WENTA-ALFA" Sp. z o.o. w Katowicach na rzecz:
UZASADNIENIE
Decyzją nr RKT- 01/2002 z dnia 11 stycznia 2002 r. pozwany Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie stwierdził stosowania praktyk monopolistycznych przez: Katowicki Holding Węglowy S.A. polegających na nadużywaniu pozycji dominującej na rynku poprzez uzależnianie zawarcia i wykonania zawartych umów sprzedaży węgla od spełnienia świadczenia nie związanego z przedmiotem umowy oraz przez zainteresowanych: 1. Nadwiślańską Spółkę Węglową S.A. w Tychach, zainteresowanego 2. Katowicki Holding Węglowy S.A. w Katowicach, zainteresowanego 3. Bytomską Spółkę Węglową S.A. w Bytomiu i zainteresowanego 4. Gliwicką Spółkę Węglową w Gliwicach polegającej na ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku powódki-Centrali Handlu Węglem "WENTA-ALFA" Sp. z o.o. w Katowicach.
Pozwany nakazał także powódce Centrali Handlu Węglem "WENTA-ALFA" Sp. z o.o. w Katowicach uiszczenie na rzecz Katowickiego Holdingu Węglowego S.A. kwoty 300 zł, tytułem kosztów postępowania.
Swoją decyzję pozwany oparł na ustaleniu, że powód wnosił o wszczęcie postępowania w sprawie naruszenia przez zainteresowanych zakazu stosowania praktyk monopolistycznych określonych w art. 4 pkt 4 i art. 5 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów (Dz. U. z 1999 r. Nr 52, poz. 547), zwanej dalej ustawą polegających na uzależnianiu zawarcia i wykonania zawartych umów sprzedaży węgla od spełnienia świadczenia nie związanego z przedmiotem umowy, jakim jest uregulowanie zobowiązań wobec innego konkurenta. Ponadto powódka wniosła o sprawdzenie zgodności z ustawą zapisów uchwały Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy Spółek Węglowych z dnia 15 grudnia 1995 r., a w szczególności punktu 2a, na podstawie którego jej zdaniem zainteresowani stosują zabronione prawem praktyki monopolistyczne.
Pismem z dnia 13 lipca 2001 r. pozwany poinformował powoda, że w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 122, poz. 1319 ze zm.), zwanej dalej ustawą antymonopolową, jego zarzuty posiadają następującą kwalifikację prawną:
1. uzależnianie zawarcia i wykonania zawartych umów sprzedaży węgla od spełnienia świadczenia nie związanego z przedmiotem umowy, o czym mowa w art. 8 ust. 2 pkt 4 nowej ustawy, a co było praktyką z art. 5 ust. 1 pkt 7 ustawy,
2. ograniczanie dostępu do rynku lub eliminowanie z rynku przedsiębiorców nie objętych porozumieniem, o czym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 6 nowej ustawy, a co było praktyką z art. 4 pkt 4 ustawy.
Pozwany ustalił ponadto, że w związku z nasilającymi się trudnościami w odzyskiwaniu należności przeterminowanych z tytułu zakupionego węgla z kopalni, zainteresowana 1 podjęła działania polegające na przekazywaniu innym Spółkom Węglowym informacji o firmach, które posiadają należności przeterminowane, co miało na celu ograniczenie problemów związanych ze ściągalnością zapłaty za sprzedany węgiel od podmiotów nabywających węgiel również w innych kopalniach. Zgodnie z zaleceniem Pełnomocnika Rządu do Spraw Realizacji Restrukturyzacji Górnictwa Węgla Kamiennego z dnia 12 maja 1997 r. zainteresowana 1 przesłała innym Spółkom Węglowym listę nierzetelnych kontrahentów, na której widniała Spółka WENTA-ALFA. W okresie umieszczenia przez NSW Spółki WENTA-ALFA na liście nierzetelnych kontrahentów z dnia 12 listopada 1996 r. jej zadłużenie wobec NSW wynosiło 2.068.203,40 zł.
Powódka była kontrahentem GSW w zakresie sprzedaży węgla w 1996 r., zakupując wówczas węgiel na łączną kwotę 33,3 tys zł. Należność z tego tytułu została uregulowana w całości i w terminie.
W 1997 r. powódka zwróciła się do zainteresowanego 4 z zapytaniem o warunki sprzedaży miałów energetycznych, na co uzyskała odpowiedź, w której zaproponowano jej zawarcie umowy kupna-sprzedaży węgla i otrzymanie statusu autoryzowanego sprzedawcy węgla GSW S.A. po złożeniu odpowiednich dokumentów i zabezpieczeniu finansowym transakcji, w formie weksla wraz z porozumieniem wekslowym oraz jednej z wymienionych form: ubezpieczenia transakcji w firmie ubezpieczeniowej, cesji wierzytelności z lokat terminowych, gwarancji bankowej. Zabezpieczenia te zainteresowana 4 stosowała również wobec innych firm, które uzyskały status Autoryzowanego Sprzedawcy Węgla - w IV kwartale 1997 r.
Zainteresowana 4 wymienia informacje o kontrahentach, którzy nie uregulowali w terminie swoich zobowiązań z tytułu zakupu węgla z innymi Spółkami Węglowymi głównie w formie bieżących informacji telefonicznych lub przesyłanych faksem.
Zainteresowany 3 prowadzi listę nierzetelnych kontrahentów w formie zestawienia komputerowego, które jest aktualizowane na bieżąco. Głównym kryterium, którego spełnienie powoduje umieszczenie danego kontrahenta na tej liście jest skierowanie jego sprawy na drogę postępowania sądowego celem wyegzekwowania długotrwałego zadłużenia i braku możliwości jego windykacji w innej formie. Powódka została umieszczona na liście prowadzonej przez zainteresowanego 3 pod numerem 3137 na podstawie informacji przekazanych przez NSW pismami z dnia 12 listopada 1996 r. oraz 4 lutego 1998 r.
Również zainteresowany 2 prowadził i prowadzi na bieżąco rejestr nieterminowych płatności kontrahentów. W rejestrze tym jednak nie umieścił powódki, ze względu na chęć uniknięcia zaostrzenia konfliktu powstałego na tle nieprecyzyjnych zapisów zawartej umowy. Ponadto, udzielał on informacji o nierzetelnych kontrahentach innym Spółkom Węglowym.
W dniu 15 grudnia 1995 r. została podjęta przez Walne Zgromadzenie zainteresowanego 2 uchwała, która stanowiła, że sprzedaż węgla może być realizowana za pośrednictwem wiarygodnych podmiotów gospodarczych, które powinny wykazać, że spełniają co najmniej dwa warunki: mają uregulowane zobowiązania względem Skarbu Państwa oraz innych producentów węgla oraz ich standing finansowy gwarantuje wywiązanie się z kontraktu. Warunki te nie dotyczyły sprzedaży, gdy kupujący płacą cenę przed odbiorem węgla.
W ocenie pozwanego, zainteresowany 2 na rynku najbardziej poszukiwanych asortymentów węgla grubego i średniego nie ma pozycji dominującej. W latach 1994-2000 jego udział w produkcji i sprzedaży tych asortymentów kształtował się bowiem na poziomie 25-31%.
Brak pozycji dominującej czyni zarzut naruszenia art. 8 ust. 2 pkt 4 ustawy antymonopolowej bezpodstawnym.
Nadto, zdaniem pozwanego, powódka uważała za istotę sporu odmowę wykonania przez Spółki Węglowe zawartych umów gwarantujących jej dostawy węgla w okresie "niesezonu". Rozstrzygnięcie sporu wynikłego na tle wzajemnych roszczeń z tytułu zawartych umów pomiędzy powódką z zainteresowanymi, nie należy do kompetencji Prezesa Urzędu, gdyż właściwym do wydania rozstrzygnięcia w tej sprawie jest sąd cywilny.
Z uwagi na publicznoprawny charakter ustawy antymonopolowej jej celem nie jest bezpośrednia ochrona praw podmiotowych uczestników rynku dotkniętych działaniami innych przedsiębiorców. Taka ochrona stanowi przedmiot działania sądów powszechnych.
Zdaniem pozwanego, istotnym jest, że każda ze Spółek Węglowych prowadziła sprzedaż węgla za gotówkę, na przedpłaty lub też w oparciu o odpowiednie zabezpieczenie wymagane przy zawarciu umowy o dostawę węgla. Powódka nie udowodniła, że KHW odmawiał jej sprzedaży węgla za gotówkę. Miała zatem możliwość zakupu węgla za gotówkę, na przedpłatę lub też w oparciu o odpowiednie zabezpieczenie wymagane przy zawarciu umowy o dostawę węgla.
W ocenie pozwanego, jakkolwiek zainteresowani zawarli porozumienie w sprawie wymiany informacji o dłużnikach i postępowaniu wobec nich, to nie można stwierdzić, by działania te były ukierunkowane na osiągnięcie celu zakazanego ustawą antymonopolową, tj. ograniczenie konkurencji.
Porozumienie to nie naruszało zakazu wynikającego z art. 5 ust. 1 pkt 6 ustawy antymonopolowej. Mając na względzie wynik sprawy pozwany nałożył na powoda obowiązek zwrotu zainteresowanemu 2 kosztów postępowania, stosownie do treści art. 69 wymienionej wyżej ustawy.
Od powyższej decyzji powódka wniosła odwołanie wnosząc o jej uchylenie lub zmianę, zarzucając:
- sprzeczne z wnioskiem ograniczenie rozpoznania sprawy w postępowaniu antymonopolowym,
- błędne ustalenie "rynku właściwego",
- przyjęcie za wiarygodne, przez umieszczenie ich w uzasadnieniu wszystkich wyjaśnień i dowodów przedstawionych przez KHW S.A. i NSW S.A. przy pominięciu wyjaśnień wnioskodawcy dowodzących ich bezprzedmiotowości,
- błędne przyjęcie, iż praktyką monopolistyczną jest całkowity brak dostaw, a nie niekorzystna zmiana warunków współpracy,
- błędne określenie przedziału czasowego analizy stanu współpracy pomiędzy Spółkami Węglowymi, a powodem, jaki winien być przedmiotem rozpoznania.
Powód wywodził, że podstawowym zarzutem jaki na podstawie ustawy z dnia 22 kwietnia 1997 r. postawił Spółkom Węglowym w postępowaniu wyjaśniającym i obecnym, było "uzależnienie zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia nie związanego z przedmiotem umowy, którego nie przyjęłaby lub nie spełniłaby mając zapewnioną możliwość wyboru", tj. o czyn z art. 5 ust. 1 pkt 7. "Możliwość wyboru" ograniczona została zabronionym porozumieniem pomiędzy Spółkami Węglowymi w postaci wspólnego opracowywania tzw. "czarnej listy" tj. czyn z art. 4 pkt 4. W związku ze zmianą ustawy pozwany dokonał nowej kwalifikacji przedmiotu postępowania, tj. z art. 8 ust. 2 pkt 4 oraz art. 5 ust. 1 pkt 6 pomijając art. 5 ust. 1 pkt 5 i twierdząc bezzasadnie, że zarzut ten jest nowym wnioskiem. Tym samym pozwany zmienił intencje ustawodawcy rozszerzającej w nowej ustawie kwalifikacje "czynu zabronionego" zarówno w kontekście art. 5 jak i art. 8. Zdaniem powoda, zapisy art. 5 ust. 1 pkt 5 i art. 8 ust. 2 pkt 4 są identyczne i zgodne ze stawianym zarzutem. Nadto pozwany błędnie określił "rynek właściwy", którego dotyczy postępowanie ustalając, że "rynkiem właściwym w sprawie jest rynek produkcji i sprzedaży węgla kamiennego i zasięgiem swym obejmuje obszar całego kraju". Z przedstawionych przez powoda dowodów w postaci umów oraz wyjaśnień jasno wynika, że rynkiem tym jest "rynek węgla grubego". Na tym rynku właściwym KHW S.A. i NSW S.A. (a nie jedynie KHW S.A., jak przyjął Urząd), które łącznie posiadają 60 % udziału w rynku.
Z tego też względu "pozycja dominująca" nie odnosi się, zdaniem powoda, jedynie do KHW S.A. ale do KHW S.A. i NSW S.A. łącznie, zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy.
Zdaniem powoda, pozwany nie dokonał właściwej analizy jego współpracy z KHW S.A. w kontekście art. 8 ust. 2 pkt 3 ustawy antymonopolowej, bowiem zasadniczo ze zgromadzonej dokumentacji nie wynika, że w segmencie rynku węgla grubego istnieje podział na rodzaje współpracy różniące się znacznie ekonomiczną efektywnością dla firm pośredniczących w handlu węglem.
W szczególności, współpraca ze Spółkami Węglowymi odbywała się w formach:
Powodowi odmówiono podpisania umowy dealerskiej bez podania przyczyny, a także odmawiano sprzedaży węgla za gotówkę, co jest sprzeczne nie tylko z Uchwałą WZA, ale również z zasadami sprzedaży węgla przyjętymi przez Zarządy poszczególnych Spółek Węglowych.
Analizując sytuację finansową wnioskodawcy w 1997 r. i stan współpracy ze Spółkami Węglowymi, pozwany wyciągnął wniosek, że powód nie był wiarygodnym partnerem. Sytuacja finansowa powoda w 1997 r. nie powinna mieć wpływu na wynik postępowania dowodowego, gdyż ponosił on już skutki stosowania praktyk monopolistycznych w 1996 r.
Powód zarzucił również, że decyzja winna być uchylona na mocy art. 24 § 1 pkt 5 Kpa, ponieważ wydała ją ta sama osoba, która wcześniej wydała decyzję uchyloną wyrokiem Sądu Antymonopolowego.
Pozwany i zainteresowani 1, 2 i 3 wnieśli o oddalenie odwołania. Zainteresowany 4 nie zajął stanowiska w sprawie. Pozwany i zainteresowany 2 wnieśli o zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania.
Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:
Jest bezspornym, że wszczęcie postępowania nastąpiło w zakresie zarzutów naruszenia art. 4 pkt 4 i art. 5 ust. 1 pkt 7 ustawy, więc praktyk zdefiniowanych jako:
- porozumienia polegające w szczególności na ograniczeniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nie objętych porozumieniem,
- nadużywanie pozycji dominującej poprzez uzależnianie zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia nie związanego z przedmiotem umowy, którego nie przyjęłaby lub nie spełniłaby, mając zapewnioną możliwość wyboru.
W wyniku wejścia w życie ustawy antymonopolowej, nastąpiła zmiana kwalifikacji i postępowanie prowadzone było w zakresie praktyk zdefiniowanych jako:
- porozumienie, którego celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym, polegające w szczególności na ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem,
- nadużywanie pozycji dominującej na rynku poprzez uzależnianie zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy.
Zmiana kwalifikacji nie ma więc wpływu na istotę zakazu. W przypadku praktyki zdefiniowanej w art. 5 pkt 6 ustawy antymonopolowej, zakazane jest porozumienie kilku przedsiębiorców, ograniczające dostęp do rynku lub eliminujące z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem, co odpowiada istocie zakazu zawartego w art. 4 pkt 4 ustawy. Analogiczna sytuacja dotyczy drugiej z zarzucanych praktyk, dotyczących nadużywania pozycji dominującej poprzez uzależnianie zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy.
W ocenie Sądu, brak jest dowodów, że zainteresowani 1 i 2 nie konkurują ze sobą na rynku właściwym (niezależnie od definicji tego rynku). Skoro tak, to nie ma podstaw do traktowania ich udziału w rynku w sposób łączny. Nadużycie pozycji dominującej wynika bowiem z faktu braku zagrożenia ze strony kontrahentów, co pozwala mu postępować w sposób, który nie byłby możliwy, gdyby istniała pełna konkurencja.
Powód w swoim odwołaniu nie zarzuca, że którykolwiek z zainteresowanych posiada pozycję dominującą, a więc jego udział w rynku samodzielnie przekracza 40%, nawet jeśli rynek właściwy ograniczyć do węgla grubego.
W konsekwencji, trafna była konkluzja pozwanego, że brak pozycji dominującej któregokolwiek z zainteresowanych stanowi negatywną przesłankę stwierdzenia praktyk monopolistycznych wymienionych w art. 8 ustawy antymonopolowej.
W ocenie Sądu, nie ma również podstaw do uznania uchwały WZA zainteresowanego 2 z dnia 15 grudnia 1995 r. za działanie uzależniające zawarcie umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy. Uchwała ta dotyczy wyłącznie zasad udzielania kredytu, a nie sprzedaży jako takiej. Wyraźnie w swojej treści stanowi, że wprowadzone ograniczenia nie dotyczą sprzedaży, gdy zapłata następuje przed odbiorem węgla. Nadto, jeśli powód twierdzi, że jest wiarygodnym kontrahentem, to brak jest racjonalnych przesłanek, uzasadniających posiadanie przez niego nieuregulowanych zobowiązań względem Skarbu Państwa oraz innych producentów węgla i posiadanie standingu finansowego niegwarantującego wywiązanie się z kontraktu. W takim zaś przypadku, ograniczenia wynikające z przedmiotowej uchwały nie dotyczyłyby powoda.
Również i w odniesieniu do działania polegającego na wzajemnym informowaniu się zainteresowanych o niewiarygodnych dłużnikach nie można określić mianem porozumienia, którego celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym.
Po pierwsze, każdy z zainteresowanych może otrzymywane informacje wykorzystać według własnego uznania i oceniać wiarygodność swoich kontrahentów według własnego uznania. Po drugie, przepływ informacji służy eliminacji kontrahentów nierzetelnych, co jest naturalnym procesem gospodarki rynkowej, odpowiadającym interesowi publicznemu.
Nie jest zasadny również zarzut formalny, naruszenia art. 24 § 1 pkt 5 Kpa. Przepis ten stanowi, że pracownik organu administracji publicznej podlega wyłączeniu od udziału w postępowaniu w sprawie, w której brał udział w niższej instancji w wydaniu zaskarżonej decyzji. Osoba, która wydała zaskarżoną decyzję nie może zatem uczestniczyć w postępowaniu odwoławczym, co nie ma miejsca w niniejszej sprawie.
Z tych też względów odwołanie, wobec braku podstaw do jego uwzględnienia, należało oddalić (art. 479 (31) § 1 Kpc). [...]