Wprowadzenie w Lasach Państwowych wytycznych stosowania płodozmianów w szkółkach leśnych w aspekcie walki biologicznej z pasożytniczą zgorzelą siewek.
B.I.LP.2001.5.53
Akt obowiązującyZARZĄDZENIE Nr 26
DYREKTORA GENERALNEGO LASÓW PAŃSTWOWYCH
z dnia 22 marca 2001 r.
w sprawie wprowadzenia w Lasach Państwowych wytycznych stosowania płodozmianów w szkółkach leśnych w aspekcie walki biologicznej z pasożytniczą zgorzelą siewek.
Na podstawie art. 33, ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jednolity 2000 r., Dz. U. nr 56, poz. 679) w związku z § 8, ust. 1, pkt 1 Statutu Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, stanowiącego załącznik do Zarządzenia nr 50 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 18 maja 1994 r., zarządzam, co następuje:
ZAŁĄCZNIK
WYTYCZNE STOSOWANIA PŁODOZMIANÓW W SZKÓŁKACH LEŚNYCH
WYTYCZNE STOSOWANIA PŁODOZMIANÓW W SZKÓŁKACH LEŚNYCH
(opracowane przez Instytut Badawczy Leśnictwa)
WPROWADZENIE
W następstwie niekorzystnych procesów zachodzących w glebie szkółek leśnych, procesów polegających na wymywaniu biogenów, wzrostu odczynu gleby czy znacznego ograniczenia organizmów symbiotycznych, występują zagrożenia chorobowe na coraz większych powierzchniach kwater.
Pasożytnicza zgorzel siewek drzew i krzewów leśnych jest chorobą, która przysparza dużo kłopotów w szkółkach. Chorobę powoduje kilka patogenów glebowych, z których gatunki należące do rodzaju Fusarium mają znaczący udział (45% liczby udzielanych porad dla nadleśnictw). Grzyby te zasiedlają glebę na różnych głębokościach; izolowane były nawet z warstw gleby na głębokości 30 cm, gdyż mechaniczna uprawa gleby powoduje przemieszczanie jej warstw wraz z bytującymi tam mikroorganizmami. Ostatnie dziesięciolecie to również coraz liczniejsze występowanie innych patogenów, jak: Rhizoctonia, Phytium, Cylindrocarpon czy Phytophtora. Wzrastający udział patogenów grzybowych powoduje zwykle zmniejszanie ilościowe i jakościowe składu zbiorowisk grzybów antagonistycznych i konkurencyjnych wobec sprawców nekroz korzeni.
Występowanie kilku gatunków patogenów w glebie, nawet na małych powierzchniach szkółek, bardzo utrudnia ich ochronę chemiczną. Patogeny korzeni należą do różnych grup systematycznych o różnych mechanizmach oddziaływania na nie fungicydów, co zmusza do wielokrotnych zabiegów wykonywanych różnymi fungicydami. Niezbędne są zatem działania ograniczające występowanie patogenów i zarazem sprzyjające odbudowie korzystnych relacji w zbiorowiskach mikroorganizmów glebowych. Jednym z takich działań jest wykorzystywanie biologicznych sposobów ochrony szkółek leśnych.
Ugory: zielony i czarny
Płodozmian jest systemem zabiegów przyrodniczych spełniających kryteria szeroko pojmowanej metody biologicznej. Płodozmian to system gospodarowania polegający na zmianowaniu, czyli kolejnym następstwie określonych upraw po sobie, powtarzających się co kilka lat. W celu stworzenia korzystnych warunków w środowisku gleby w ugorze zielonym stosowane są gatunki roślin zdolne do wytwarzania allelozwiązków działających na pasożyty inhibicyjnie, fungistatycznie czy też dezynfekcyjnie. Do takich związków należą glukozynolany wytwarzane przez wiele gatunków roślin należących do rodziny krzyżowych, wśród nich różnych gatunków gorczycy, rzepy, rzodkwi.
Zastosowanie ugoru zielonego w płodozmianach spełnia wielorakie funkcje, do których należą:
- poprawienie struktury gleby poprzez głęboką penetrację systemów korzeniowych,
- podniesienie zawartości substancji organicznej,
- wzbogacenie gleby w związki pokarmowe,
- uaktywnienie populacji saprofitycznych mikroorganizmów glebowych.
W nawożeniu zielonym stosuje się wiele roślin, a wśród nich: łubin żółty, seradelę i słonecznik w zmieszaniu, a także: peluszkę, gorczycę białą, facelię, łubin biały, groch, grykę siewną, rzepik perko, wykę siewną oraz inne. Najkorzystniej jest zastosować rośliny zielne dwukrotnie w okresie wegetacyjnym.
Ważnym elementem płodozmianu w szkółce leśnej jest czarny ugór. Dobra uprawa czarnego ugoru uruchamia składniki pokarmowe i po roku uzyskuje się znacznie wyższe plony.
Czarny ugór ma spełniać następujące zadania:
- wyczyścić glebę z chwastów,
- zmagazynować w glebie więcej wilgoci,
- wyniszczyć w glebie patogeny oraz szkodniki, takie jak pędraki i nicienie.
Prawidłowe prowadzenie czarnego ugoru polega na starannej uprawie pola narzędziami do spulchniania gleby i niszczenia chwastów. Pole zostawione do ugorowania i leżące odłogiem nie spełnia warunków postawionych czarnemu ugorowi.
Zabiegi uprawowe, takie jak głęboka orka z przedpłużkiem lub orka, kultywatorowanie i bronowanie, pozwalają zniszczyć w szkółce chwasty rozłogowo-kłączowe, w tym głównie perz. Czarny ugór utrzymuje się przez cały okres wegetacyjny za pomocą takich zabiegów, jak: sprężynowanie, bronowanie oraz włókowanie, w okresach tak dobranych, by niszczyć wschody chwastów. Zalecane jest wykonywanie zabiegów uprawowych także po każdym większym deszczu.
Płodozmiany
W szkółkach leśnych, opierając się na zabiegach zmianowania gatunków i ugorowania zielonego i czarnego, stosuje się odpowiednie dla danego gospodarstwa szkółkarskiego płodozmiany. Najczęściej stosowane płodozmiany to: 3-, 4-, 5-, 6-letnie, a w szkółkach zadrzewieniowych - nawet 7-, 8-letnie.
Przyjmując płodozmian 3-letni (tab. A), ogranicza się możliwości prowadzenia nawożenia. Uprawa roślin zielnych w roku przerwy produkcji sprawia, że w następnym roku pozostają w glebie nie rozłożone ich szczątki lub przy późnym przyoraniu znaczna biomasa, która stanowi naturalną bazę pokarmową dla różnych zbiorowisk grzybów. Uniknięcie tego zjawiska jest wprawdzie możliwe przez krótkotrwałą produkcję roślin zielnych, tj. przyoranie ich przed zwłóknieniem i stworzenie możliwości pełnego rozkładu w glebie, ogranicza to jednak ilość dostarczonej substancji organicznej, nie wpływa na poprawę struktury gleby oraz jej zaopatrzenie w związki pokarmowe. Dlatego też przed kolejnym obsiewem w szkółce korzystniej jest wprowadzić dwa lata ugorowania np.: płodozmiany 4-letni (tab. B) i 5-letni (tab. C), tj. pierwszy rok intensywnego nawożenia (2-krotnie) i jeden rok czarnego ugoru. W płodozmianie 4-letnim pozostaje 50% powierzchni szkółki w ugorowaniu, w płodozmianie 5-letnim przy trzech latach produkcji i dwóch latach ugorowania 40% powierzchni. Zależnie od cyklu produkcyjnego sadzonek, jak również od wielkości szkółki, można z większą korzyścią stosować różne płodozmiany.
Tabela A. Płodozmian 3-letni (dwa lata produkcji i jeden rok ugorowania)
| Pole Rok | I | II | III |
| 2000 | Siewki | Siewki | Zielony ugór |
| 2001 | Siewki | Zielony ugór | Siewki |
| 2002 | Zielony ugór | Siewki | Siewki |
Tabela B. Płodozmian 4-letni z dwuletnią produkcją i dwuletnim ugorowaniem
| Pole Rok | I | II | III | IV |
| 2000 | Siewki | Siewki | Zielony ugór | Czarny ugór |
| 2001 | Siewki | Zielony ugór | Czarny ugór | Siewki |
| 2002 | Zielony ugór | Czarny ugór | Siewki | Siewki |
| 2003 | Czarny ugór | Siewki | Siewki | Zielony ugór |
Tabela C. Płodozmian 5-letni (trzy lata produkcji i dwa lata ugorowania)
| Pole Rok | I | II | III | IV | V |
| 2000 | Siewki | 2-latki | 3-latki | Zielony ugór | Czarny ugór |
| 2001 | 2-latki | 3-latki | Zielony ugór | Czarny ugór | Siewki |
| 2002 | 3-latki | Zielony ugór | Czarny ugór | Siewki | 2-latki |
| 2003 | Zielony ugór | Czarny ugór | Siewki | 2-latki | 3-latki |
| 2004 | Czarny ugór | Siewki | 2-latki | 3-latki | Zielony ugór |
WYTYCZNE
Niniejsze wytyczne nawiązują do "Wstępnych wytycznych stosowania płodozmianów w szkółce leśnej i w namiotach foliowych" opracowanych w 1990 r. (IBL-NZLP Warszawa). Zawarte w nich informacje są wynikiem badań przeprowadzonych w ramach tematu "Płodozmian w szkółkach leśnych w aspekcie walki biologicznej z pasożytniczą zgorzelą siewek" w szkółce położonej na terenie niziny - i w glebie sklasyfikowanej jako piasek słabo gliniasty oraz w namiocie foliowym. Na tej podstawie można przedstawić następujące zalecenia:
1. W wielkoobszarowych szkółkach leśnych z nasilającą się pasożytniczą zgorzelą siewek w celu zahamowania procesów destrukcyjnych w glebie niezbędne jest postępowanie oparte na sposobach biologicznej ochrony. Cały system zabiegów przyrodniczych wykorzystanych w płodozmianie powinien uwzględnić zwiększenie różnorodności i aktywności organizmów saprotroficznych i antagonistycznych w glebie, przez odpowiednie zastosowanie czarnego oraz zielonego ugoru.
2. W płodozmianie 3-letnim należy unikać uprawy w ugorze zielonym: seradeli, wyki i łubinu ze względu na częstszy wzrost populacji patogenów w glebie po uprawie tych roślin.
3. W płodozmianie 3-letnim korzystnie na stan symbiozy mikoryzowej siewek sosny wpływa rzepik, gryka, gorczyca i peluszka uprawiane w ugorach zielonych.
4. Najbardziej korzystny jest płodozmian 4-letni pod względem różnicowania się i stabilizacji zbiorowisk mikroorganizmów glebowych.
5. Stosowany w płodozmianie 4-letnim ugór zielony korzystnie wpływa na uaktywnienie się gatunków grzybów saprotroficznych. Wśród roślin zielnych stosowanych w ugorze zielonym, występowanie patogenów z rodzaju Fusarium oraz Rhizoctonia spp. w największym stopniu ograniczają: gorczyca, seradela i rzepik.
6. W płodozmianie 4-letnim na stan mikoryz korzystnie wpływają gorczyca i peluszka.
7. Ugór czarny w płodozmianie 4- i 5-letnim spełnia rolę dezynfekującą glebę, eliminuje patogeny korzeni siewek, uaktywnia składniki odżywcze w glebie oraz symbiotyczne organizmy, co korzystnie wpływa na stan mikoryz u siewek sosny hodowanych na takich polach płodozmianowych.
8. W płodozmianie 5-letnim, w trzecim roku produkcji siewek występuje w glebie zwiększona ilość patogenów spowodowana długotrwałą produkcją siewek. Wskazane jest hodowanie w trzecim roku tego płodozmianu na kwaterach produkcyjnych wielolatek gatunków iglastych i liściastych i zmniejszenie w ten sposób nagromadzenia w glebie populacji szkodliwych mikroorganizmów.