Wdrożenie w lotnictwie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej "Systemu zapewnienia jakości w lotnictwie".
Dz.Urz.MON.2012.457
Akt utracił mocDECYZJA Nr 400/MON
MINISTRA OBRONY NARODOWEJ
z dnia 20 grudnia 2012 r.
w sprawie wdrożenia w lotnictwie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej "Systemu zapewnienia jakości w lotnictwie"
Na podstawie § 1 pkt 6 lit. e i § 2 pkt 4 i 14 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 lipca 1996 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Obrony Narodowej (Dz. U. Nr 94, poz. 426) ustala się, co następuje:
ZAŁĄCZNIK
ZASADY
FUNKCJONOWANIA SYSTEMU
ZAPEWNIENIA JAKOŚCI
W LOTNICTWIE
ZASADY
FUNKCJONOWANIA SYSTEMU
ZAPEWNIENIA JAKOŚCI
W LOTNICTWIE
WSTĘP
1. Założenia systemu zapewnienia jakości w lotnictwie
1.1. Podział odpowiedzialności kompetencyjnej komórek organizacyjnych systemu bezpieczeństwa lotów i systemu zapewnienia jakości w poszczególnych obszarach problemowych
2. Model systemu zapewnienia jakości w lotnictwie
2.1. Organ nadzorujący
2.2. Podmioty nadzorowane
3. Struktura systemu zapewnienia jakości w lotnictwie
3.1. Szkolenie personelu na potrzeby systemu zapewnienia jakości w lotnictwie
4. Informatyzacja systemu zapewnienia jakości w lotnictwie
5. Koszty wdrożenia systemu zapewnienia jakości w lotnictwie oraz źródła finansowania
WSTĘP
WSTĘP
Wnioski z przeprowadzonych analiz1 wskazały, że zbadane dokumenty normatywne obowiązujące w resorcie obrony narodowej nie odnoszą się w żaden sposób do problematyki funkcjonowania systemu zapewnienia jakości w jednostkach lotniczych, jak też nie wymagają jego ustanowienia i prowadzenia.
Ponadto, przeprowadzony audyt nie wykazał istnienia również nieformalnych praktyk, które wyczerpywałyby definicję systemu zapewnienia jakości w rozumieniu wymagań ustanowionych dla zarobkowego przewozu lotniczego w lotnictwie cywilnym2. Wprawdzie w strukturach 31. i 32. Bazy Lotnictwa Taktycznego oraz 33. Bazy Lotnictwa Transportowego funkcjonują sekcje kontroli technicznej (Quality Assurance Team - QAT) realizujące pewne funkcje systemu zapewnienia jakości w obszarze ciągłej zdatności do lotu (Continuing Airworthiness - CAW)3, niemniej jednak funkcjonowanie pojedynczych elementów składowych systemu, nie daje podstaw ani możliwości formułowania wniosków dotyczących istnienia spójnego systemu zapewnienia jakości.
1.
Założenia systemu zapewnienia jakości w lotnictwie
Założenia systemu zapewnienia jakości w lotnictwie
Celem systemu zapewnienia jakości jest ciągłe poszukiwanie i wykrywanie nieprawidłowości, braków i odstępstw (niezgodności) od wskazanych powyżej dokumentów, które zagrażają lub potencjalnie mogą zagrażać bezpieczeństwu wykonywania operacji lotniczych i szkolenia personelu lotniczego, a także inicjowanie odpowiednich działań korygujących i profilaktycznych.
W przypadku stwierdzenia takiej potrzeby, po uzyskaniu doświadczeń z wdrożenia systemu zapewnienia jakości we wskazanych powyżej obszarach, system ten będzie mógł zostać rozszerzony również o dodatkowe obszary (np. dotyczące zapewnienia służb ruchu lotniczego, w tym: służby zarządzania ruchem lotniczym, służby meteorologicznej, służby informacji lotniczej, służby łączności, nawigacji i nadzorowania, służby ratownictwa lotniczego; zarządzania, utrzymania i eksploatacji lotnisk czy też logistyki lotniska czynnego).
System zapewnienia jakości nie zastępuje ani też nie dubluje zakresu odpowiedzialności struktur systemu bezpieczeństwa lotów funkcjonujących w jednostkach lotniczych Sił Zbrojnych oraz Inspektoracie Ministerstwa Obrony Narodowej ds. Bezpieczeństwa Lotów.
Działanie systemu bezpieczeństwa lotów w jednostkach lotniczych, w tym przede wszystkim ocena skuteczności wdrażanych zaleceń profilaktycznych (wynikających z badań zdarzeń lotniczych), będzie przedmiotem niezależnych ocen ze strony systemu zapewnienia jakości.
Wdrażany system zapewnienia jakości w lotnictwie oparto o rozwiązania, zasady i wymagania określone dla takiego systemu w lotnictwie cywilnym przez organizacje takie jak: Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego (ICAO)4 oraz Europejska Agencja Bezpieczeństwa Lotniczego (EASA)5.
1.1. Podział odpowiedzialności kompetencyjnej komórek systemu bezpieczeństwa lotów i systemu zapewnienia jakości w poszczególnych obszarach problemowych
Funkcjonowanie systemu zapewnienia jakości w lotnictwie nie będzie powodowało zaburzeń w realizacji zadań przypisanych systemowi bezpieczeństwa lotów, a wynikających z decyzji Nr 169/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 31 maja 2012 r. w sprawie przebudowy struktur organizacyjnych bezpieczeństwa lotów i kontroli lotnictwa w resorcie obrony narodowej.
Podział zadań realizowanych przez komórki systemu bezpieczeństwa lotów (BL) oraz systemu zapewnienia jakości (QAS) przedstawiono w poniższym zestawieniu tabelarycznym.
L.p. | Obszar | Operacje lotnicze | Certyfikacja personelu | Zapewnienie zdatności do lotu ** | Uwagi | |||
Zadanie | system | |||||||
BL | QAS | BL | QAS | BL | QAS | |||
Szczebel nadrzędny (nadzorujący) Sztab Generalny Wojska Polskiego/Inspektorat MON ds. Bezpieczeństwa Lotów | ||||||||
1. | Nadzór merytoryczny nad funkcjonowaniem systemu bezpieczeństwa lotów w resorcie obrony narodowej, w zakresie posiadanych kompetencji. | X | X | X | Głównie w zakresie funkcjonowania komórek BL | |||
2. | Badanie zdarzeń lotniczych w ramach Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego. | X | X | X | ||||
3. | Opracowywanie propozycji zaleceń profilaktycznych po badaniu zdarzeń lotniczych. | X | X | X | ||||
4. | Prowadzenie analiz (identyfikacja zagrożeń bezpieczeństwa lotów) i statystyk bezpieczeństwa lotów. | X | X | X | ||||
5. | Organizacja kompleksowego szkolenia personelu bezpieczeństwa lotów oraz badającego zdarzenia lotnicze. | X | X | X | ||||
6. | Działalność kontrolna w resorcie obrony narodowej w zakresie funkcjonowania systemu bezpieczeństwa lotów, szkolenia lotniczego, techniki lotniczej i ruchu lotniczego. | X** | X** | X** | ||||
7. | Kontrola realizacji zaleceń profilaktycznych po zdarzeniach lotniczych. | X | X | X | ||||
8. | Ocena skuteczności działania poszczególnych elementów tworzących system bezpieczeństwa lotów. | X | X | X | ||||
Szczebel podrzędny (nadzorowany) Jednostki lotnicze (skrzydła/brygady/bazy) | ||||||||
9. | Badanie incydentów lotniczych w ramach Komisji Badania Incydentów. | X | X | X | ||||
10. | Weryfikacja i realizacja zaleceń profilaktycznych po zdarzeniach lotniczych w danym rodzaju Sił Zbrojnych. | X | X | X | ||||
11. | Prowadzenie statystyk i analiz BL za dany rodzaj Sił Zbrojnych. | X | X | X | ||||
12. | Identyfikacja zagrożeń BL i zarządzanie ryzykiem. | X | X | X | ||||
13. | Działalność nadzorcza w zakresie funkcjonowania systemu bezpieczeństwa lotów, szkolenia lotniczego, techniki lotniczej i ruchu lotniczego. | X | X** | X | X** | X | X** | |
14. | Ciągłe monitorowanie zgodności prowadzonej działalności lotniczej objętej działaniem systemu jakości z wymaganiami mających zastosowanie przepisów, norm, instrukcji, zasad, wymagań i procedur (dotyczy również BL). | X | X | X* | ||||
Uwaga: * Dotyczy Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych ** Obszar, który zostanie objęty systemem zapewnienia jakości na kolejnym etapie jego wdrażania |
2.
Model systemu zapewnienia jakości w lotnictwie
Model systemu zapewnienia jakości w lotnictwie
2.1. Organ nadzorujący
Do zadań organu nadzorującego, którym jest Zespół Zapewnienia Jakości w Lotnictwie (ZZJL) usytuowany w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego, należy prowadzenie ciągłego nadzoru nad tym, czy jednostki, w których wdrażany jest system zapewnienia jakości (skrzydła/brygady i bazy lotnicze) właściwie i w pełni realizują zadania ustanowionego w nich programu zapewnienia jakości (zgodnie z zasadami określonymi w Księdze Jakości6). Przedmiotowy nadzór należy realizować w formie nadzorów służbowych (kontroli) wskazanych powyżej obszarów zapewnienia jakości, których zakres, uwarunkowania proceduralne i częstotliwość zostanie określona w "Programie Ciągłego Nadzoru Jednostek Lotniczych Sił Zbrojnych" oraz "Instrukcji Ciągłego Nadzoru Jednostek Lotniczych Sił Zbrojnych". Wskazane dokumenty (opracowane przez Szefa Zespołu Zapewnienia Jakości w Lotnictwie do dnia 31 lipca 2013 r.) stanowić będą zamknięty zbiór dokumentów wewnętrznych, Zespołu Zapewnienia Jakości w Lotnictwie, podległego bezpośrednio Szefowi Sztabu Generalnego WP. Zawierać będą kompletne zasady prowadzenia bieżącego nadzoru operacyjnego, wraz ze wszystkimi niezbędnymi kartami kontrolnymi, a także wymaganiami dotyczącymi kwalifikacji i szkolenia personelu zarządzającego i uczestniczącego w tych procesach.
Podczas prowadzenia kontroli etatowi, wykwalifikowani (tj. posiadający uzyskane w instytucji certyfikującej uprawnienia audytora pomocniczego/wiodącego, zgodnie z normą ISO 9000) inspektorzy komórki zapewnienia jakości, za pomocą skonstruowanych w tym celu narzędzi (kart kontrolnych) będą dokonywać sprawdzenia przestrzegania wymogów dokumentów normatywnych (w określonych obszarach), uzyskując binarną (zero-jedynkową), a nie opisową (jak w przypadku dotychczas funkcjonujących procedur nadzoru i kontroli), informację na temat jakości szkolenia personelu latającego Sił Zbrojnych oraz eksploatacji statków powietrznych.
Uzyskane informacje służyć będą do tworzenia baz danych systemu zapewnienia jakości (która uzupełniana będzie także o dane dotyczące podejmowanych działań naprawczych) oraz analizowane będą przy użyciu dedykowanego dla systemu zapewnienia jakości programu informatycznego, który pozwoli na ocenę i prognozowanie trendów rozwojowych w zakresie badania zgodności zadań realizowanych w jednostkach z mającymi zastosowanie wymaganiami i dokumentami resortu obrony narodowej. Umożliwi również badanie skuteczności wdrożonych programów naprawczych oraz wspomaganie projektowania odpowiednich działań korygujących i profilaktycznych.
W związku z powyższym, do zakresu działania Zespołu Zapewnienia Jakości w Lotnictwie w szczególności należy:
1) opracowanie i prowadzenie "Księgi Nadzoru" opisującej system zarządzania Zespołu Zapewnienia Jakości w Lotnictwie w zakresie funkcjonowania systemu zapewnienia jakości, wraz z jego strukturą i powiązaniami organizacyjnymi oraz określeniem zakresów kompetencji,
2) ocena skuteczności działania poszczególnych elementów tworzących system zapewnienia jakości w lotnictwie,
3) ocena skuteczności wdrażanych programów naprawczych w zakresie systemu zapewnienia jakości w lotnictwie,
4) wspomaganie rodzajów Sił Zbrojnych, zwanych dalej RSZ, w projektowaniu działań korygujących i profilaktycznych,
5) opracowanie i prowadzenie bazy danych systemu zapewnienia jakości,
6) planowanie i współpraca z dowództwami RSZ w organizacji kompleksowych szkoleń personelu, w wyspecjalizowanych ośrodkach szkoleniowych, na potrzeby systemu zapewnienia jakości w lotnictwie,
7) zbieranie doświadczeń i wypracowywanie wniosków w zakresie opracowania rozwiązań docelowych ukierunkowanych na wdrożenie systemu zapewnienia jakości we wszystkich jednostkach lotniczych Sił Zbrojnych RP.
2.2. Podmioty nadzorowane
Zadaniem podmiotów nadzorowanych, którymi są dowództwa skrzydeł/brygad, odpowiednio: lotnictwa taktycznego, transportowego, szkolnego, Wojsk Lądowych i Marynarki Wojennej, wraz z podległymi bazami lotniczymi (jednostkami równorzędnymi) oraz 1. Baza Lotnictwa Transportowego, jest opracowanie dokumentu opisującego stosowane w danym skrzydle/brygadzie i 1. Bazie Lotnictwa Transportowego wymagań, zasad i procedur zapewnienia jakości w obszarach szkolenia personelu latającego oraz eksploatacji statków powietrznych.
Dokumentem tym będzie Księga Jakości dla skrzydła/brygady i 1. Bazy Lotnictwa Transportowego opisująca system zapewnienia jakości w jednostkach lotniczych, dla których została opracowana, i zawierająca co najmniej:
1) deklarację polityki i celów jakości;
2) przypisanie obowiązków i odpowiedzialności za realizację zadań jakości;
3) zakres i zasady działania systemu zarządzania jakością;
4) zestaw procedur jakości związanych z zakresem działania systemu;
5) wymagania i zasady dokumentowania procesów jakości;
6) zasady prowadzenia inspekcji jakości, wraz z listami kontrolnymi inspekcji;
7) zasady postępowania z wykrytymi niezgodnościami i odstępstwami od wymagań/norm;
8) zasady prowadzenia analizy wyników działania systemu i doskonalenie systemu jakości;
9) zasady prowadzenia i ochrony dokumentacji jakości;
10) program zapewnienia jakości, który szczegółowo opisuje metody, procesy i procedury działania systemu zapewnienia jakości (ukierunkowane na sprawdzanie, czy dane skrzydło/brygada i 1. Baza Lotnictwa Transportowego prawidłowo realizuje cele i zadania systemu jakości). Program zapewnienia jakości może być podzielony na podprogramy ukierunkowane na cele i zadania szczegółowe, których charakterystyka lub złożoność wymaga odrębnego ich opisania (w tym podprogramy dotyczące obszaru szkolenia personelu lotniczego i obszaru eksploatacji statków powietrznych).
Realizacja programu zapewnienia jakości danego skrzydła/ brygady i 1. Bazy Lotnictwa Transportowego będzie nadzorowana przez Zespół Zapewnienia Jakości w Lotnictwie.
Do prowadzenia Księgi Jakości w danym skrzydle/brygadzie i 1. Bazie Lotnictwa Transportowego wyznacza się etatowego Kierownika Jakości, który przy pomocy wykwalifikowanych, nieetatowych Inspektorów Jakości (w bazach lotniczych/jednostkach równorzędnych) będzie nadzorował realizację programu zapewnienia jakości, w tym przeprowadzał inspekcje jakości.
W związku z powyższym, do zadań Kierownika Jakości w szczególności należy:
1) kontrola skuteczności i terminowości wdrażania programów naprawczych i profilaktycznych,
2) identyfikowanie i definiowanie potrzeb w zakresie sił i środków niezbędnych do funkcjonowania systemu zapewnienia jakości oraz programów naprawczych i profilaktycznych,
3) zbieranie doświadczeń i proponowanie wniosków w zakresie opracowania rozwiązań docelowych ukierunkowanych na wdrożenie systemu zapewnienia jakości we wszystkich jednostkach lotniczych Sił Zbrojnych RP.
Dowódca danego skrzydła/brygady i 1. Bazy Lotnictwa Transportowego odpowiadał będzie za wdrażanie programów naprawczych i profilaktycznych oraz usuwanie przyczyn niezgodności wykrytych przez Kierownika Jakości/inspektorów jakości, jak i nadzory prowadzone przez Zespół Zapewnienia Jakości w Lotnictwie. Odpowiada także za zapewnienie sił i środków budżetowych niezbędnych do prowadzenia systemu zapewnienia jakości oraz programów naprawczych i profilaktycznych.
3.
Struktura systemu zapewnienia jakości w lotnictwie
Struktura systemu zapewnienia jakości w lotnictwie
Szkoleniem w zakresie kontroli (audytów), objętych również zostanie 19 nieetatowych inspektorów jakości dla jednostek lotniczych szczebla bazy lotniczej (jednostki równorzędnej). Strukturę systemu zapewnienia jakości w jednostkach lotniczych Sił Zbrojnych przedstawiono na rysunkach Nr 1 i 2.
Rys. 1. Struktura etatowa Zespołu Zapewnienia Jakości w Lotnictwie usytuowanego w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego (Zarząd Szkolenia P-7).
Rys. 2 Struktura systemu zapewnienia jakości w skrzydłach lotniczych, brygadach Wojsk Lądowych i Marynarki Wojennej oraz 1. Bazie Lotnictwa Transportowego.
Zespół Zapewnienia Jakości w Lotnictwie tworzy siedem stanowisk służbowych, w tym: pięć dla oficerów o STE odpowiednio "płk" i "ppłk" oraz dwa dla pracowników wojska wydzielonych w ramach obowiązujących w Siłach Zbrojnych limitów etatowych.
Stanowiska Kierowników Jakości zostaną utworzone w oparciu o stanowiska wytypowane przez dowódców skrzydeł/brygad i 1. Bazy Lotnictwa Transportowego.
Nieetatowi Inspektorzy Jakości (w bazach lotniczych, jednostkach równorzędnych) zostaną wskazani przez dowódców baz lotniczych (jednostek równorzędnych), w których Inspektorzy będą wykonywali obowiązki w ramach systemu zapewnienia jakości w lotnictwie.
3.1. Szkolenie personelu na potrzeby systemu zapewnienia jakości w lotnictwie
Kandydaci do pracy w komórkach systemu zapewnienia jakości powinni posiadać szeroką wiedzę teoretyczną i co najmniej 10 letnie doświadczenie zawodowe w obszarach, które będą nadzorować w ramach systemu zapewnienia jakości w lotnictwie. Powinni też charakteryzować się spostrzegawczością i umiejętnością nawiązywania kontaktów, a także autorytetem w środowisku lotniczym.
Celem przygotowania do należytego wywiązywania się z obowiązków służbowych w ramach sytemu zapewnienia jakości w lotnictwie, powinni ukończyć niżej wymienione szkolenia i praktyki:
1) stacjonarne szkolenie do uzyskania uprawnień audytorów systemów jakości ISO 9000, które powinno być realizowane przez certyfikowaną jednostkę szkoleniową, akredytowaną w Polskim Centrum Badań i Certyfikacji (np. Bureau Veritas, TUV, Lloyds, Centrum Kształcenia Ustawicznego itp.);
2) stacjonarne szkolenie w zakresie wymaganym dla audytorów lotniczych systemów certyfikacji i nadzoru, w tym zapoznanie z przepisami i wymaganiami serii JAR/EASA oraz wymaganiami wojskowymi i cywilnymi w dziedzinie wykonywanych prac projektowych i wdrożeniowych w zakresie systemu zapewnienia jakości;
3) praktyki (szkolenie praktyczne) w zakresie wykonywania obowiązków przez audytora lotniczych systemów certyfikacji i nadzoru. Szkolenie powinno być realizowane w oparciu o rzeczywiste programy i procedury nadzoru opisane w programie zapewnienia jakości. Szkolenie takie może zapewnić np. Urząd Lotnictwa Cywilnego (po uzgodnieniu takiej możliwości, zasad płatności, rozwiązań w zakresie spełnienia wymogów systemu bezpieczeństwa lotnisk komunikacyjnych itp.). Możliwe jest też jego zaprojektowanie i prowadzenie przez wykwalifikowanego audytora.
Personel komórek systemu zapewnienia jakości w lotnictwie będzie zobowiązany do regularnego odbywania następujących szkoleń doskonalących:
1) okresowego (stacjonarnego, prowadzonego co 2 lata) obejmującego elementy standaryzacji procesów nadzorowania jakości, ze szczególnym uwzględnieniem metodologii i technik prowadzenia audytów inspekcji jakości w ramach programu zapewnienia jakości;
2) doraźnego, po zmianie przepisów normujących system zapewnienia jakości lub zmian w programach zapewnienia jakości;
3) specjalistycznego, przy wdrażaniu do eksploatacji nowych typów statków powietrznych. Szkolenia takie powinny być prowadzone przez producentów lub dostawców statków powietrznych.
4.
Informatyzacja systemu zapewnienia jakości w lotnictwie
Informatyzacja systemu zapewnienia jakości w lotnictwie
Lista funkcjonalności takiego systemu powinna zawierać:
Użytkownikami systemu informatycznego wspierającego system zapewnienia jakości w lotnictwie będą wszyscy uczestnicy tego systemu (na poziomie Sztabu Generalnego WP, skrzydeł/brygad oraz 1. Bazy Lotnictwa Transportowego). Ze względu na charakter wykorzystania systemu wskazane jest zapewnienie dostępu także poprzez urządzenia przenośne (np. tablet z dostępem do Internetu). Rolę użytkownika merytorycznego przedmiotowego systemu informatycznego pełnił będzie Szef Zespołu Zapewnienia Jakości w Lotnictwie. Biorąc pod uwagę uwarunkowania związane z tworzeniem, we własnym zakresie, dedykowanego dla systemu zapewnienia jakości w lotnictwie wsparcia informatycznego, wskazany jest zakup jednego specjalistycznego systemu informatycznego, oferowanego przez przedsiębiorstwa komercyjne.
5.
Koszty wdrożenia systemu zapewnienia jakości w lotnictwie oraz źródła finansowania
Koszty wdrożenia systemu zapewnienia jakości w lotnictwie oraz źródła finansowania
Środki budżetowe niezbędne do prowadzenia systemu zapewnienia jakości oraz programów naprawczych i profilaktycznych winny być zapewniane przez Dowódców skrzydeł/brygad i 1. Bazy Lotnictwa Transportowego, w ramach planowania finansowego na dany rok.
______
1 zawarte między innymi w sprawozdaniu z audytu doraźnego zrealizowanego w Dowództwie Sił Powietrznych oraz 36. splt w okresie luty-marzec 2011 r. przez p. Waldemara Królikowskiego emerytowanego specjalistę Urzędu Lotnictwa Cywilnego, który w latach 2002-2004 kierował zaprojektowaniem i wdrożeniem systemu certyfikacji i nadzoru operacyjnego przewoźników lotniczych, w tym wdrażaniem systemów jakości, opartych o wymagania JAR-OPS 1 & 3 oraz standardy ICAO.
2 Załącznik Nr 1 do Dz. U. nr 262, poz. 2609 z 2004 r.
3 na podstawie instrukcji Sił Powietrznych USA (USAF) nr AFI21-101 pt. Air Force Instruction 21-101, Chapter 8 - Quality Assurance (QA).
4 Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, podpisana w Chicago dnia 7 grudnia 1944 r. - Dz. U. Nr . 35, poz. 212 z 1959 r.
5 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 216/2008 z dnia 20 lutego 2008 r. w sprawie wspólnych zasad w zakresie lotnictwa cywilnego i utworzenia Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego - Dz. Urz. UE Nr L-79 z późn. zm.
6 Księgę Jakości prowadzi Kierownik Jakości.