Uznanie praktyki za ograniczającą konkurencję i stwierdzenie zaniechania jej stosowania przez Związek Polskich Artystów Fotografików w Warszawie.
Dz.Urz.UOKiK.2007.3.28
Akt nienormatywnyDECYZJA
z dnia 6 kwietnia 2007 r.
w sprawie uznania praktyki za ograniczającą konkurencję i stwierdzeniu zaniechania jej stosowania przez Związek Polskich Artystów Fotografików w Warszawie
UZASADNIENIE
W wyniku prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - Delegaturę w Warszawie postępowania wyjaśniającego mającego na celu badanie zasad wykonywania przez organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi zbiorowego zarządu tymi prawami, zostały zebrane informacje i dokumenty dotyczące warunków wykonywania przez Związek Polskich Artystów Fotografików w Warszawie (dalej: ZPAF) zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych.
ZPAF jest stowarzyszeniem działającym na terenie Polski w charakterze organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub pokrewnymi (dalej: OZZ) w rozumieniu art. 104 i n. ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.). W oparciu o przepisy powoływanej ustawy, na podstawie zezwolenia Ministra Kultury (nr decyzji DP.041/Z/14/95), ZPAF wykonuje w imieniu artystów fotografików zbiorowy zarząd prawami autorskimi do utworów fotograficznych na następujących polach eksploatacji: (a) zwielokrotnianie jakąkolwiek techniką, (b) wprowadzanie do obrotu, (c) wystawianie, (d) najem, (e) dzierżawa, (f) wprowadzanie do pamięci komputera.
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: Prezes UOKiK) uznał, że w świetle informacji i dokumentów przekazanych przez ZPAF, stowarzyszenie to wykonuje zarząd prawami autorskimi wyłącznie w pełnym zakresie, tj. w odniesieniu do wszystkich pól eksploatacji.
Zgodnie z §1 ust. 1 stosowanego przez ZPAF wzoru umowy o zarządzanie i ochronę praw autorskich, twórca powierza w zarząd ZPAF przysługujące mu majątkowe prawa autorskie do utworów fotograficznych. Z kolei w świetle pkt 2.1 Regulaminu zarządzania i ochrony praw autorskich do utworów fotograficznych z dnia 17 października 1997 r. (dalej: Regulamin ZPAF), stowarzyszenie to wykonuje, na zasadzie zlecenia, majątkowe prawa autorskie do utworów fotograficznych powierzone mu przez twórcę. Zlecenie staje się skuteczne z chwilą zawarcia umowy. Z zastrzeżeniem punktu 2.4 twórca nie może powierzyć wykonywania przysługujących mu praw autorskich osobom trzecim. Twórca może w ściśle określonym zakresie powierzyć osobom trzecim wykonywanie przysługujących mu majątkowych praw autorskich do indywidualnie oznaczonych utworów, o czym zobowiązany jest niezwłocznie powiadomić ZPAF, wskazując, czy ZPAF traci tym samym prawo zarządzania tymi utworami.
Prezes UOKiK uznał, że w świetle powyższych dokumentów ZPAF nie przewiduje sprawowania zarządu prawami autorskimi w zakresie tylko niektórych pól eksploatacji. Jedyne dopuszczalne przez ZPAF odstępstwo od tej reguły dotyczy możliwości wyłączenia spod zbiorowego zarządu pojedynczych utworów fotograficznych. Nie jest jednakże możliwe powierzenie ZPAF zarządu prawami w odniesieniu do niektórych tylko, wybranych samodzielnie przez artystę fotografika, pól eksploatacji.
Na podstawie zgromadzonych informacji i dokumentów Prezes UOKiK uznał, że okoliczności badanej sprawy stwarzają podejrzenie naruszenia przez ZPAF określonego w art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zakazu porozumień ograniczających konkurencję. Prezes UOKiK uznał także, że opisane wyżej działanie ZPAF może naruszać zakaz określony w art. 81 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (dalej: TWE).
W związku z powyższym postanowieniem z dnia 23 sierpnia 2006 r. zostało wszczęte z urzędu, w imieniu Prezesa UOKiK, postępowanie antymonopolowe w sprawie podejrzenia: a) zawarcia przez ZPAF porozumienia ograniczającego konkurencję na krajowym rynku zbiorowego zarządzania prawami autorskimi do utworów fotograficznych na terenie Polski, polegającego na ustaleniu zasad przyjmowania tych praw do zbiorowego zarządu, które ograniczają autorom możliwość powierzenia mu wykonywania zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych jedynie w odniesieniu do wybranych pól eksploatacji - co może stanowić naruszenie art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, b) zawarcia przez ZPAF porozumienia ograniczającego konkurencję na krajowym rynku zbiorowego zarządzania prawami autorskimi do utworów fotograficznych na terenie Polski, polegającego na ustaleniu zasad przyjmowania tych praw do zbiorowego zarządu, które ograniczają autorom możliwość powierzenia mu wykonywania zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych jedynie w odniesieniu do wybranych pól eksploatacji-co może stanowić naruszenie art. 81 ust. 1 TWE. [...]
Ustosunkowując się do stawianych zarzutów ZPAF stwierdziło, że nie jest prawdą jakoby stosowało metodę zbiorowego zarządu polegającą tylko i wyłącznie na możliwości powierzenia w zarząd praw na wszelkich wynikających z zezwolenia polach eksploatacji, wyłączając tym samym możliwość powierzenia w zarząd praw na polach eksploatacji ściśle określonych przez autora. Stowarzyszenie wyraziło zarazem "gotowość do podjęcia wszelkich starań mających na celu prawidłowe ukształtowanie polskiego prawa konkurencji i konsumentów". [...]
ZPAF przekazało uchwałę nr 13 Zarządu Głównego ZPAF z dnia 25 września 2006 r. w sprawie wprowadzenia nowego Regulaminu ZPAF i wzoru Umowy Powierniczej, zmienionych z uwzględnieniem uwag Prezesa UOKiK oraz wzory zatwierdzonych tą uchwalą ww. dokumentów. [...]
Niniejsza sprawa dotyczy zasad sprawowania zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych, oddawanych przez artystów fotografików pod ochronę ZPAF, który jest organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. [...]
Reżim prawny działalności OZZ określony został w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z jej art. 104 ust. 1, OZZ to stowarzyszenia zrzeszające twórców, artystów wykonawców, producentów lub organizacje radiowe i telewizyjne, których statutowym zadaniem jest zbiorowe zarządzanie i ochrona powierzonych im praw autorskich lub praw pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z ustawy. W granicach udzielonego upoważnienia OZZ udziela użytkownikom zezwoleń na korzystanie z praw, będących w jego zarządzie (powierzonych mu bezpośrednio przez uprawnionych bądź zarządzanych na podstawie umów o wzajemnej reprezentacji zawartych z OZZ w innych krajach), sprawuje kontrolę nad sposobem ich eksploatacji i chroni powierzone prawa, a także inkasuje i dokonuje podziału między uprawnionych środków finansowych uzyskanych od użytkowników. [...]
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych zawęża status prawny OZZ do formy stowarzyszenia. Tym samym reżim prawny działalności OZZ określają także przepisy ustawy z 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.). Wobec tego należy zauważyć, że w świetle preambuły do tej ustawy stowarzyszenia powstają w celu stworzenia warunków do pełnej realizacji gwarantowanej przepisami Konstytucji wolności zrzeszania się. [...]
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie ustanawia na rzecz żadnego podmiotu prawnego monopolu w zakresie zarządu prawami autorskimi lub pokrewnymi. Obowiązująca jest zasada pluralizmu OZZ, dopuszczająca istnienie więcej niż jednej OZZ do wykonywania zbiorowego zarządu danym rodzajem praw na określonych polach eksploatacji. [...]
ZPAF działa jako OZZ na podstawie zezwolenia udzielonego decyzjami Ministra Kultury z dnia 29 maja 1995 r. (znak DP.041/Z/14/95) oraz z dnia 30 stycznia 2001 r. (znak DP.WPA/041/Z/21/99). Działalność ZPAF określają również postanowienia Statutu [...]
Zgodnie z §1 Statutu, ZPAF jest dobrowolnym, samorządnym stowarzyszeniem twórczo-zawodowym. ZPAF jest kontynuacją zarejestrowanego w dniu 10 lutego 1947 r. Polskiego Związku Fotografów. [...]
OZZ sprawują zbiorowy zarząd prawami autorskimi lub pokrewnymi w zakresie poszczególnych pól eksploatacji (obszarów korzystania z utworów lub innych chronionych dóbr). Wśród przykładowych pól eksploatacji wymienia się: 1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu - wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, 2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono - wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, 3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 - publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Stosownie do zakresu zezwolenia udzielonego przez Ministra Kultury, ZPAF wykonuje zbiorowy zarząd prawami autorskimi do utworów fotograficznych na następujących polach eksploatacji: zwielokrotnianie jakąkolwiek techniką, wprowadzanie do obrotu, wystawianie, najem, dzierżawa, wprowadzanie do pamięci komputera.
ZPAF jest jedyną OZZ uprawnioną, na mocy decyzji Ministra Kultury, do wykonywania zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych. Żadna inna z czternastu pozostałych OZZ działających w Polsce nie zarządza zbiorowo tego rodzaju prawami.
Stowarzyszenie nie zawarło umów o wzajemnej reprezentacji z OZZ w innych krajach. ZPAF nie zarządza, na podstawie odrębnych umów, powierzanymi w zbiorowy zarząd prawami osób niebędących obywatelami polskimi, powierzonymi innym organizacjom kolektywnie wykonującymi prawa autorskie do utworów fotograficznych.
Wykonywanie przez ZPAF zbiorowego zarządu prawami autorskimi członków tego stowarzyszenia odbywa się na podstawie umowy o zarządzanie i ochronę praw autorskich, na zasadach określonych w Regulaminie ZPAF.
Zgodnie z §1 stosowanego przez ZPAF wzoru umowy, twórca powierza w zarząd ZPAF przysługujące mu majątkowe prawa autorskie do utworów fotograficznych. Powoływanemu postanowieniu umownemu nadano następujące brzmienie: "§1.1. Na mocy niniejszej umowy Twórca powierza w zarząd ZPAF przysługujące mu majątkowe prawa autorskie do utworów fotograficznych. 2. Prawa i obowiązki stron w zakresie zarządzania i ochrony prawami autorskimi przysługującymi Twórcy regulują Statut ZPAF, Regulamin zarządzania i ochrony praw autorskich oraz niniejsza umowa, a także właściwe przepisy prawa, w szczególności ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz kodeksu cywilnego."
Z kolei w pkt 2.1 Regulaminu ZPAF przewidziano, że ZPAF, na zasadzie zlecenia, będzie wykonywał majątkowe prawa autorskie do utworów fotograficznych powierzone mu przez twórcę. Zlecenie stawało się skuteczne z chwilą zawarcia umowy. Z zastrzeżeniem punktu 2.4 twórca nie mógł powierzyć wykonywania przysługujących mu praw autorskich osobom trzecim. Twórca mógł w ściśle określonym zakresie powierzyć osobom trzecim wykonywanie przysługujących mu majątkowych praw autorskich do indywidualnie oznaczonych utworów, o czym zobowiązany był niezwłocznie powiadomić ZPAF, wskazując, czy ZPAF traci tym samym prawo zarządzania tymi utworami.
Odnoszącym się do zasad sprawowania zbiorowego zarządu punktom Regulaminu ZPAF nadano następującą treść: " 2. Zlecenie i ograniczenia w powierzeniu zarządu osobom trzecim. 2.1 ZPAF, na zasadzie zlecenia, wykonuje majątkowe prawa autorskie do utworów fotograficznych powierzone mu przez twórcę. Zlecenie staje się skuteczne z chwilą zawarcia umowy. 2.2 Twórca zachowuje prawo do osobistego wykonywania praw, o których mowa w punkcie 2.1.2.3 Z zastrzeżeniem punktu 2.4 twórca nie może powierzyć wykonywania przysługujących praw autorskich osobom trzecim. 2.4 Twórca może w ściśle określonym zakresie powierzyć osobom trzecim wykonywanie przysługujących mu majątkowych praw autorskich do indywidualnie oznaczonych utworów, o czym zobowiązany jest niezwłocznie powiadomić ZPAF, wskazując, czy ZPAF traci tym samym prawo zarządzania tymi utworami." [...]
Od dnia 25 września 2006 r. decyzją władz stowarzyszenia, ZPAF zmodyfikowało zasady wykonywania zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych. Na mocy uchwały nr 13 Zarządu Głównego ZPAF z dnia 25 września 2006 r. została wprowadzona nowa treść Regulaminu ZPAF i wzoru Umowy Powierniczej. [...]
W odpowiedzi na stawiane zarzuty ZPAF stwierdził, że kwestionowane przez Prezesa UOKiK zasady wykonywania przez ZPAF zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych obowiązujące przed przyjęciem uchwały nr 13 Zarządu Głównego ZPAF z dnia 25 września 2006 r. w praktyce nie uniemożliwiały powierzenia przez artystę fotografika pod ochronę praw autorskich do utworów fotograficznych tylko w odniesieniu do niektórych pól eksploatacji. Na pytanie o to, czy osoba powierzająca ZPAF zarząd prawami może powierzyć go tylko w odniesieniu do wybranych pól eksploatacji, ZPAF stwierdził, że osoba powierzająca ZPAF zarząd swoimi prawami może powierzyć je w odniesieniu do wybranych pól eksploatacji.
Stowarzyszenie argumentowało, że na podstawie §2 pkt 2 Regulaminu ZPAF twórca zachowuje pełną swobodę decyzji co do zakresu praw powierzanych ZPAF w zarząd oraz co do zakresu samego zarządu, tj. wskazania pól eksploatacji, na których zarząd będzie wykonywany. Tylko i wyłącznie twórca, powierzając swe prawa do zarządu władny jest wskazać ich zakres oraz pola eksploatacji, na których zezwala na wykonywanie zarządu. Zdaniem ZPAF, również postanowienia Umowy powierniczej, na mocy której twórca powierza w zarząd swe prawa, dopuszczają możliwość określenia przez twórcę pól eksploatacji, na których ów zarząd może być wykonywany. Wyrazem tego jest §3 umowy powierniczej, zezwalający na dokonywanie wszelkich zmian postanowień umowy, ograniczony jedynie wymogiem pisemności dla celów pewności ich dokonania. Niezależnie od powyższej argumentacji ZPAF oświadczyło, iż w dotychczasowej praktyce z tego zakresu nie zdarzył się przypadek polegający na intencji twórcy co do ścisłego określenia w Umowie powierniczej pól eksploatacji w zakresie węższym niż wynika to z jej pierwotnych postanowień.
ZPAF powołało się jednocześnie na opinie środowiska artystów-fotografików, w świetle których ograniczenia zakresu pól eksploatacji, na których ZPAF wykonuje zarząd, odstają od potrzeb rynku fotograficznego, nie pozwalając w rzeczywistości na pełną ochronę uprawnień autorskich. Objęcie wszelkich dostępnych pól eksploatacji czyni ochronę i zarząd prawami kompletnym. Powyższa opinia wynika, zdaniem ZPAF, ze specyfiki twórczości fotograficznej oraz jej szczególnego w ostatnim czasie rozwoju, związanego z digitalizacją skutkującą znacznym poszerzeniem pól eksploatacji, na których działalność w tej dziedzinie może być prowadzona. W efekcie tych zjawisk sami twórcy wyrażają, według ZPAF, intencję poszerzenia zakresu pól eksploatacji, na których zarząd ich prawem może być wykonywany.
Kwestionując zasadność stawianych przez Prezesa UOKiK zarzutów ZPAF podkreślił, iż jest obecnie jedyną działającą na terytorium Polski organizacją, która zbiorowo zarządza prawami do twórczości fotograficznej. Wobec czego to nie kwestionowana przez Prezesa UOKiK praktyka tego stowarzyszenia, tylko obiektywny brak innych istniejących organizacji ogranicza konkurencję na polskim rynku.
ZPAF podkreślił także, że dysponenci praw powierzając je ZPAF do zarządu mogą podjąć się indywidualnego wykonywania swych uprawnień w zakresie określonych pól eksploatacji, czego dowodzi §2 pkt 2 Regulaminu ZPAF, który stanowi, iż twórca zachowuje prawa do osobistego wykonywania praw powierzonych w zbiorowy zarząd ZPAF. [...]
Zarzuty stawiane w niniejszej sprawie dotyczą porozumienia na krajowym rynku zbiorowego zarządzania prawami autorskimi do utworów fotograficznych ograniczającego artystom fotografikom możliwość powierzenia ZPAF sprawowania zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych jedynie w odniesieniu do wybranych pól eksploatacji. Praktyka tego rodzaju może wpływać w sposób istotny na stan konkurencji na rynku obejmującym terytorium całego kraju. Tego rodzaju praktyki ograniczające konkurencję mogą bowiem wywierać negatywny skutek na stan konkurencji na rynku. [...]
Niniejsze postępowanie jest prowadzone z urzędu w sprawie zarzutów naruszenia przez ZPAF art. 5 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 81 ust. 1 TWE. Powołane przepisy określające zakazy stosowania praktyk ograniczających konkurencję stosuje się jedynie do przedsiębiorców i ich związków. [...]
W świetle ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów ZPAF posiada status zarówno przedsiębiorcy, jak i związku przedsiębiorców. [...]
W ocenie Prezesa Urzędu rozstrzygając o podmiotowości ZPAF w postępowaniu antymonopolowym należy również wziąć pod uwagę charakter wykonywanego przez to stowarzyszenie zarządu prawami autorskimi. Do statutowych zadań OZZ należy zbiorowe zarządzanie i ochrona powierzonych im praw autorskich i pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W granicach udzielonego upoważnienia OZZ, w tym ZPAF, udzielają użytkownikom zezwoleń na korzystanie z utworów będących w ich katalogu, sprawują kontrolę nad sposobem eksploatacji praw, a także inkasują i dokonują podziału między uprawnionych środków finansowych uzyskanych od użytkowników. OZZ odgrywają zatem istotną rolę w obrocie prawami autorskimi i pokrewnymi. Beneficjentami takiego systemu zarządzania prawami są zarówno autorzy, jak i użytkownicy praw. Z punktu widzenia interesu twórców, za zbiorowym zarządem prawami autorskimi przemawia uciążliwość i nieekonomiczność indywidualnej ochrony tych praw, która w przypadku niektórych rodzajów eksploatacji (np. drobnych utworów słowno-muzycznych) jest wręcz niemożliwa.
Wobec powyższych okoliczności należy stwierdzić, że wykonując funkcje określone w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ZPAF świadczy usługi na rzecz autorów (będących członkami ZPAF lub nieposiadających takiego statusu) oraz użytkowników praw autorskich, którym ZPAF odpłatnie udostępnia prawa do utworów będących w jego katalogu. Tym samym ZPAF w praktyce uczestniczy w wymianie handlowej, której przedmiotem są prawa autorskie do utworów fotograficznych. Działalność ZPAF bezpośrednio wpływa na poziom konkurencji na rynkach związanych z masową eksploatacją dóbr niematerialnych.
Należy zauważyć, że również w świetle ustalonego orzecznictwa antymonopolowego działalność statutowa OZZ podlega ograniczeniom określonym w prawie antymonopolowym - zarówno w relacjach z użytkownikami praw, jak i w zakresie sposobu, w jaki OZZ określają zasady realizacji kolektywnego zarządu prawami na rzecz autorów.
Adresatem zakazów praktyk ograniczających konkurencję są obok przedsiębiorców także ich związki. [...] ZPAF należy traktować jak związek przedsiębiorców. Stowarzyszenie to, podobnie jak pozostałe OZZ, zrzesza bowiem osoby mające status przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. [...]
Działalność artystów-fotografików (a zatem wykonywanie fotografii i odpłatne eksploatowanie ich egzemplarzami bądź praw do nich) mieści się w katalogu rodzajów działalności wymienionym w art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i może być uznane za rodzaj działalności wytwórczej lub usługowej. [...]
W ocenie Prezesa UOKiK, działalność artystów-fotografików ma charakter zarobkowy. O zarobkowej cesze danej działalności decyduje obiektywna ocena, że jej charakter pozwala, choćby potencjalnie, na osiąganie dochodu. Należy zatem zauważyć, że działalność artystów fotografików polega na tworzeniu utworów fotograficznych, do których prawa mogą być następnie przedmiotem obrotu rynkowego - w celu np. sprzedaży zwielokrotnionych egzemplarzy fotografii lub celem wykorzystania fotografii jako elementu większej całości (np. okładki książki, CD, DVD, w wydawnictwach albumowych, czasopismach, na stronach internetowych, w reklamach, jako element opakowań produktów etc.). Owoce działalności twórczej artystów-fotografików są zatem następnie wykorzystywane przez osoby trzecie w celach osobistych (np. jeśli osoba prywatna nabywa bezpośrednio od artysty-fotografika egzemplarze zwielokrotnionego utworu) bądź w celach komercyjnych (jeśli utwór fotograficzny ma być wykorzystany przez innego przedsiębiorcę w związku z prowadzoną działalnością). Efekty pracy twórczej artystów-fotografików są więc przez nich odpłatnie udostępniane w celu zaspokajania potrzeb osób trzecich. [...]
Prezes UOKiK uznał, że działalność artystów fotografików mieści się w zakresie znaczeniowym pojęcia przedsiębiorcy z art. 4 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Niezależnie od powyższej argumentacji można uznać, że artyści fotograficy mieszczą się w kategorii przedsiębiorców, o których mowa w art. 4 pkt 1 lit. b ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, który pod tym pojęciem rozumie osoby fizyczne wykonujące zawód we własnym imieniu i na własny rachunek lub prowadzące działalność w ramach wykonywania takiego zawodu.
Wykonują oni na własny rachunek i we własnym imieniu zawód artysty fotografika. Z tytułu wykorzystywania ich utworów przez użytkowników praw autorskich twórcy ci uzyskują - za pośrednictwem ZPAF - stosowne wynagrodzenie autorskie. Mogą także zawierać z przedsiębiorcami indywidualne umowy, w ramach których odpłatnie dostarczają utwory fotograficzne w celu ich dalszej eksploatacji komercyjnej. Działający profesjonalnie artyści-fotograficy niewątpliwie prowadzą - we własnym imieniu i na własny rachunek - działalność zawodową, wykonując ww. zawód wymagający profesjonalizmu.
W ocenie Prezesa Urzędu, art. 4 pkt 1 ustawy w całości należy definiować szeroko w oparciu o wykładnię funkcjonalną, opartą o faktyczny charakter działalności danego podmiotu. Pozwala to na uznanie artystów-fotografików za przedsiębiorców, o jakich mowa w ww. przepisie. Takie rozwiązanie jest zgodne z celem ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, która określa warunki rozwoju i ochrony konkurencji oraz zasady podejmowanej w interesie publicznym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów (art. 1 ust. 1 ww. ustawy). [...]
Ponieważ artystów fotografików należy traktować jak przedsiębiorców na potrzeby stosowania przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, zrzeszający ich ZPAF ma status związku przedsiębiorców w rozumieniu art. 4 pkt 2 tej ustawy. Stowarzyszenie to jest zatem biernie legitymowane do udziału w charakterze strony w niniejszym postępowaniu. [...]
Przedstawiona powyżej argumentacja co do posiadania przez ZPAF antymonopolowej podmiotowości na gruncie art. 4 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów pozostaje aktualna w odniesieniu do możliwości oceny działania ZPAF na gruncie art. 81 TWE.
We wspólnotowym prawie konkurencji odpowiednikiem pojęcia "przedsiębiorca", które w prawie polskim określa adresatów zakazów praktyk ograniczających konkurencję, jest termin "przedsiębiorstwo" (undertaking). Pojęcie to nie ma legalnej definicji. Jego zakres znaczeniowy kształtowany jest w drodze sądowej wykładni funkcjonalnej art. 81 i 82 TWE i obejmuje każdą autonomiczną jednostkę organizacyjną prowadzącą samodzielnie działalność gospodarczą, nieskierowaną na zaspokajanie swoich codziennych potrzeb, bez względu na formę prawną i sposób finansowania. Zgodnie z orzecznictwem ETS pojęcie działalności gospodarczej charakteryzuje oferowanie dóbr i usług na danym rynku. Dla uznania danej osoby za przedsiębiorcę nie ma znaczenia okoliczność, czy działa w celu osiągnięcia zysku, jak również czy powstała w celu prowadzenia działalności gospodarczej - jeżeli tylko jej działalność faktycznie wiąże się z uczestnictwem w obrocie handlowym, na który jej zachowanie wywiera lub potencjalnie może wywierać skutek.
W powyższym świetle przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 TWE stanowi zarówno ZPAF, jak i artyści-fotograficy, których prawami ZPAF zbiorowo zarządza. Zgodnie z ustalonym orzecznictwem wspólnotowym, działalność takich jak ZPAF organizacji, które zbiorowo zarządzają prawami autorskimi, podlega ograniczeniom określonym w art. 81 i 82 TWE. Świadczone przez OZZ odpłatne udzielanie licencji praw wyłącznych ich użytkownikom, jak i zarządzanie i ochrona praw jest działalnością usługową. W świetle orzecznictwa ETS możliwość przypisania ZPAF statusu przedsiębiorstwa nie jest zależna od tego, jakiego aspektu ich działalności dotyczy zarzut stosowania praktyk ograniczających konkurencję. Wspólnotowe reguły konkurencji tradycyjnie stosuje się do oceny poziomu stosowanych przez OZZ opłat z tytułu wynagrodzeń autorskich, porozumień zawieranych między OZZ oraz - będącej przedmiotem niniejszego postępowania - kwestii kształtowania wewnętrznych relacji z członkami.
Prezes UOKiK uznał, że ZPAF ma także status związku przedsiębiorstw. Związek przedsiębiorstw to zrzeszenie podmiotów mających status przedsiębiorstwa. Art. 81 TWE ma przy tym zastosowanie do decyzji stowarzyszeń także wówczas, gdy status przedsiębiorstw mają tylko ich członkowie, same zaś stowarzyszenia nie prowadzą działalności gospodarczej. Pojęcie związku przedsiębiorstw obejmuje także związki związków przedsiębiorstw.
Status ZPAF jako związku przedsiębiorstw w rozumieniu art. 81 i 82 TWE wynika z faktu, że w myśl tych przepisów jak przedsiębiorstwa należy traktować artystów-fotografików. Zgodnie z orzecznictwem ETS, za przedsiębiorstwo może być uznana osoba fizyczna, nawet wówczas, gdy nie dysponuje zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. [..] ZPAF, które jest zrzeszeniem artystów-fotografików, należy traktować jak związek przedsiębiorstw w rozumieniu art. 81 TWE. [...]
Postępowanie w niniejszej sprawie dotyczy relacji między ZPAF i artystami-fotografikami i ma za zadanie ocenę, z punktu widzenia prawa ochrony konkurencji, zasad wykonywanego przez ZPAF zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych. W wykonywaniu tych praw w imieniu artystów-fotografików pośredniczy ZPAF, zbiorowo nimi zarządzając.
Sprawowanie zbiorowego zarządu prawami swoich członków i innych osób powierzających ZPAF wykonywanie praw wyłącznych stanowi bez wątpienia "usługę", mieszczącą się w definicji towaru z art. 4 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Wykonywanie zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych stanowi wyodrębniony rynek właściwy w wymiarze produktowym.
Prawa autorskie mają charakter praw wyłącznych skutecznych erga omnes, mających postać ustawowych monopoli, w ramach których uprawniony może co do zasady swobodnie decydować o sposobie eksploatacji utworów, a także uzyskuje prawo do wynagrodzenia za korzystanie z nich przez osoby trzecie. [...]
Przynależne twórcy prawo do decydowania o sposobie wykorzystania jego utworów może on realizować samodzielnie, jak i poprzez wyspecjalizowane organizacje, które kolektywnie zarządzają takimi prawami - OZZ. Każdy z tych dwóch sposobów wykonywania prawa ma swoiste cechy, które czynią oczywistym ich niesubstytutywność. [...]
Inną istotną cechą, właściwą jedynie dla zbiorowego zarządu, jest uniformizacja obrotu prawami, skutkująca utratą przez osoby uprawnione możliwości swobodnego korzystania z utworów i decydowania o ich eksploatacji. Przy indywidualnym zarządzie, inaczej niż przy zarządzie zbiorowym, autor ma większą możliwość swobodnego decydowania o sposobie eksploatacji jego utworów i cenie, za jaką decyduje się udzielić zgody na eksploatację swojej twórczości.
Również od strony użytkowników praw autorskich zbiorowy nimi zarząd jest nieporównywalny z zarządem wykonywanym przez pojedynczych twórców. Istnienie OZZ umożliwia użytkownikowi poprzez jedną umowę z jednym tylko podmiotem uzyskanie dostępu do katalogu praw obejmującego utwory wielu tysięcy autorów. W przypadku praw zarządzanych indywidualnie przez uprawnionych, użytkownik chcący eksploatować czyjeś dobra intelektualne jest zmuszony zawierać stosowne umowy z poszczególnymi autorami. Dla użytkownika - przedsiębiorcy chcącego wykorzystać czyjąś twórczość w ramach swojej profesjonalnej działalności gospodarczej, rodzi to znaczące utrudnienie, w szczególności poprzez wydłużenie procesu uzyskiwania niezbędnych zgód na komercyjne wykorzystanie utworów. Problemy występujące w związku z koniecznością uzyskania zgody twórcy na wykorzystanie jego utworów mogą powstawać m.in. w przypadku utworów multimedialnych, tworzonych ze znacznym udziałem szeregu odrębnych utworów, włączanych do nich. Przy prowadzeniu negocjacji z wieloma podmiotami, poza większymi kosztami i czasochłonnością, rodzi się dodatkowo ryzyko zawarcia umowy z podmiotem nieuprawnionym.
Zatem pomimo faktu, że zapotrzebowanie autora na zarządzanie jego prawami może zostać zaspokojone nie tylko przez OZZ, to te istniejące sposoby zarządzania prawami autorskimi nie mają ani zbliżonych kosztów, ani nie reprezentują podobnego poziomu jakości. Tymczasem tylko łączne występowanie tych właśnie cech charakteryzuje towary substytutywne.
W tym miejscu należy podkreślić zasadność uznania za odrębny rynek właściwy zarządzania prawami autorskimi do utworów fotograficznych, w odróżnieniu od zarządzania prawami autorskimi innego rodzaju, czy też prawami pokrewnymi do praw autorskich.
Działalność polegająca na zbiorowym zarządzaniu tymi prawami jest skierowana wyłącznie do artystów fotografików. Twórcy utworów fotograficznych nie mogą zarazem powierzyć zbiorowego zarządzania swoimi prawami podmiotom zarządzającym kolektywnie innymi rodzajami praw autorskich. Na odrębność zbiorowego zarządu prawami artystów fotografików wskazuje także występowanie barier o charakterze administracyjnym: podjęcie się zbiorowego zarządu określonymi prawami wymaga zgody Ministra Kultury niezależnie od tego, czy podmiot podejmujący się tej działalności już ma status OZZ w innym zakresie, czy też nie.
Z uwagi na powyższe okoliczności Prezes Urzędu uznał, że w niniejszej sprawie rynek właściwy będzie od strony produktowej stanowić rynek zbiorowego zarządzania prawami autorskimi do utworów fotograficznych. [...]
ZPAF zarządza na terytorium Polski prawami autorskimi artystów fotografików. W związku z powyższym pod względem terytorialnym rynek właściwy w niniejszej sprawie ogranicza się do terytorium Polski. Prawa do wykonywania zbiorowego zarządu tymi prawami nie mają natomiast inne OZZ - polskie i zagraniczne.
Wskazane powyżej okoliczności przemawiają za tym, by za rynek właściwy w niniejszej sprawie uznać krajowy rynek zbiorowego zarządzania prawami autorskimi do utworów fotograficznych na terenie Polski. [...]
Zarówno na gruncie prawa wspólnotowego, jak i polskiego do porozumień ograniczających konkurencję między przedsiębiorcami stosuje się, co do zasady, regułę de minimis, wyłączającą możliwość ingerencji organu antymonopolowego w treść porozumień bagatelnych, które ze swej istoty nie mogą wywrzeć odczuwalnego skutku dla stanu konkurencji na rynku. [...]
ZPAF jest jedyną działającą na terenie Polski OZZ, której artyści fotograficy mogą powierzać wykonywanie zbiorowego zarządu prawami do ich utworów fotograficznych. Żadna inna z czternastu pozostałych OZZ działających w Polsce nie zarządza zbiorowo tego rodzaju prawami. Oznacza to, że w praktyce ZPAF ma wyłączność na świadczenie usług zbiorowego zarządu tymi prawami. Tym sposobem zasady zbiorowego zarządu, które ZPAF przyjmuje jako związek przedsiębiorców, na podstawie uchwal lub innych aktów organów statutowych, dotyczą wszystkich artystów fotografików, których prawa są zarządzane zbiorowo przez OZZ.
Wobec powyższego w rozpatrywanym przypadku nie zaistniała sytuacja uzasadniająca wyłączenie możliwości rozstrzygania w sprawie porozumień z udziałem ZPAF, jako że nie zostały spełnione warunki z art. 6 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz z obwieszczenia Komisji w sprawie porozumień o mniejszym znaczeniu. [...]
Zdaniem Prezesa UOKiK, ZPAF naruszył określony w art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zakaz porozumień ograniczających konkurencję wskutek ustalenia zasad przyjmowania do zbiorowego zarządu praw do utworów fotograficznych, które ograniczają artystom fotografikom możliwość powierzenia ZPAF wykonywania zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych jedynie w odniesieniu do wybranych pól eksploatacji. [...]
W ocenie Prezesa UOKiK, kwestionowane w niniejszej sprawie działanie ZPAF stanowi naruszenie art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. [...]
Prezes UOKiK stoi na stanowisku, że kwestionowane działanie ZPAF mieści się w tak rozumianym zakresie pojęciowym porozumienia. W uzasadnieniu należy wskazać, że niniejsza decyzja dotyczy wykonywania przez ZPAF zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych wyłącznie w odniesieniu do wszystkich pól eksploatacji, na których ZPAF wykonuje zbiorowy zarząd. W świetle wyjaśnień i dokumentów przedłożonych przez ZPAF, zasady te wynikają z treści Regulaminu ZPAF z dnia 17 października 1997 r. w wersji sprzed 25 września 2006 r. Regulamin ten uchwalony został przez Zarząd Główny ZPAF na podstawie upoważnienia wynikającego ze statutu tego stowarzyszenia. Regulamin ZPAF odpowiada tym samym pojęciu "uchwały lub innego aktu związku przedsiębiorców lub jego organów statutowych" zawartego w art. 4 pkt 4 lit. c ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. [...]
Niniejsza sprawa dotyczy sposobu, w jaki ZPAF - na podstawie postanowień Regulaminu ZPAF w wersji sprzed 25 września 2006 r. - kształtuje zasady sprawowania zbiorowego zarządzania prawami autorskimi artystów-fotografików. Ograniczający konkurencję charakter mają stosowane przez to stowarzyszenie na podstawie Regulaminu ZPAF zasady wykonywania zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych, które wyłączają możliwość powierzenia ZPAF wykonywania zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych jedynie w odniesieniu do wybranych pól eksploatacji. [...]
OZZ powinny zatem w taki sposób określać zasady wykonywania zbiorowego zarządu, by nie ograniczać możliwości powierzenia wykonywania praw na określonych polach eksploatacji, według uznania twórcy, innym podmiotom, np. innym OZZ lub agentom. Dlatego praktykę ograniczającą konkurencję stanowi sprawowanie przez OZZ zbiorowego zarządu prawami autorskimi w sposób nieuwzględniający prawa twórcy do powierzenia jednej OZZ zarządzania prawami wyłącznie w zakresie jednego lub kilku wybranych przez niego pól eksploatacji. Powoduje to bowiem, że uprawnieni z tytułu praw autorskich nie mogą powierzyć wykonywania tych praw innemu podmiotowi bądź podjąć się indywidualnego wykonywania swoich praw w zakresie któregoś z pól eksploatacji. [...]
Prezes UOKiK podziela stanowisko wyrażone w prawomocnym wyroku SOKiK z dnia 9 stycznia 2006 r. (sygn. akt XVII Ama 84/04), iż żaden przepis, a w szczególności ustawa o prawie autorskim, nie przewiduje prawnego monopolu jednej OZZ. Przeciwnie, art. 104 i 107 ustawy o prawie autorskim zakładają istnienie wielu OZZ mogących działać na określonych przez siebie polach eksploatacji. Wybór OZZ należy natomiast do autora. To prowadzi do wniosku, że nie ma powodów, by prawami zarządzać musiała tylko jedna OZZ. Ograniczanie autorom swobody wyboru OZZ na poszczególnych polach eksploatacji prowadzi do eliminacji konkurencji.
Podkreślenia wymaga, że stosowanie przez OZZ zasad zarządzania prawami autorskimi, które nie przewidują możliwości powierzenia przez twórców poszczególnych kategorii swoich praw różnym organizacjom zbiorowego zarządzania jest traktowane jak naruszenie zasad wspólnotowego prawa konkurencji. W uzasadnieniu można przywołać m.in. sprawę Banghalter/Homem Christo (Daft Punk) przeciwko SACEM (decyzja Komisji z dnia 12 sierpnia 2002 r. w sprawie COMP/C2/37.219), w której francuskie stowarzyszenie wykonujące kolektywnie prawa autorów tekstów, kompozytorów lub wydawców, wymagało od osób chcących powierzyć mu zarząd jedynie niektórymi kategoriami praw, wskazania podmiotu profesjonalnie trudniącego się zarządzaniem prawami autorskimi, któremu autor powierzy nadzór nad pozostałymi kategoriami praw. Stowarzyszenie uzasadniało to troską o autorów, którzy mogliby być zmuszani przez wytwórnie fonograficzne do powierzania im zarządu prawami. W praktyce opisane działanie w sposób oczywisty uniemożliwiały autorom indywidualne wykonywanie wybranych kategorii swoich praw. Niewskazanie profesjonalnego podmiotu mającego przejąć zarząd częścią praw autorskich niepowierzonych SACEM, skutkowało odmową podjęcia się zarządu prawami przez SACEM. W związku z prowadzonym przez Komisję postępowaniem w tej sprawie, SACEM zmieniło swój statut, umożliwiając autorom będącym obywatelami Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego zachowanie prawa do indywidualnego wykonania niektórych praw.
O wadze kwestii zgodności z regułami konkurencji zasad wykonywania zarządu prawami autorskimi świadczy podjęcie przez Komisje Europejską inicjatywy, mającej na celu ujednolicenie prawnoautorskich regulacji państw członkowskich UE. W komunikacie dla Rady, Parlamentu Europejskiego i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z dnia 16 kwietnia 2004 r. Komisja wyraźnie podkreśliła, że nie jest możliwe zaakceptowanie stosowanych przez OZZ zasad zarządu prawami, które nie umożliwiają twórcom niezależnego decydowania o zakresie, w jakim powierzają zarząd. Komisja Europejska przyjęła następnie Zalecenie w sprawie transgranicznego zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi w odniesieniu do legalnych usług muzycznych online, którego celem jest ujednolicenie w krajach członkowskich UE zasad zarządzania prawami autorskimi. W świetle wymogów związanych z obrotem handlowym w środowisku elektronicznym Komisja uznała za konieczne wspieranie przestrzegania prawa konkurencji przez tworzenie skutecznych struktur dla transgranicznego zarządzania prawami, co zarazem powinno zapewnić osiągnięcie przez OZZ wyższego poziomu racjonalizacji i przejrzystości. Wśród zasad, jakie powinny charakteryzować relacje między OZZ a osobami, na rzecz których wykonują one zbiorowy zarząd prawami, Komisja wymieniła m.in.: zasadę swobody wyboru podmiotu zarządzającego prawami, według której dysponenci praw autorskich powinni mieć prawo do powierzenia zarządzania wszelkimi prawami online w celu prowadzenia działalności w zakresie legalnych usług muzycznych online, na określonym przez nich obszarze, wybranemu przez nich podmiotowi zbiorowego zarządzania prawami autorskimi; zasadę swobody wyboru zakresu przedmiotowego zarządu prawami realizowanego przez OZZ, według której dysponenci praw autorskich powinni mieć możliwość określenia, jakie prawa online przekazują do zbiorowego zarządzania danej OZZ oraz zasadę swobody wyboru sposobu, w jaki administrowane są prawa, w świetle której twórca powinien mieć możliwość wyboru, jakie prawa decyduje się wykonywać za pośrednictwem OZZ, a jakie będzie wykonywać za pośrednictwem podmiotów innych niż OZZ lub osobiście.
W ocenie Prezesa UOKiK zasady wykonywania zbiorowego zarządu prawami autorskimi wynikające z Regulaminu ZPAF w wersji sprzed 25 września 2006 r. naruszają przedstawione wyżej zasady, jakie powinny charakteryzować działalność OZZ. Należy bowiem uznać za dowiedzione wyłączenie przez ZPAF możliwości powierzenia mu wykonywania zbiorowego zarządu tylko na wybranych polach eksploatacji. [...]
Obecnie wszyscy twórcy, których prawami autorskimi ZPAF zarządza, powierzyli ZPAF sprawowanie zbiorowego zarządu ich prawami w zakresie wszystkich pól eksploatacji, w oparciu o umowy nieprzewidujące ukształtowania stosunków umownych między ZPAF a twórcami w sposób inny niż opisany powyżej. Osoby powierzające ZPAF zarząd prawami powierzają go w zakresie wszystkich pól eksploatacji ujętych w zezwoleniu Ministra Kultury.
ZPAF nie kwestionuje powyższych ustaleń. Stowarzyszenie neguje natomiast prawidłowość zarzucanego mu wykluczania twórcom możliwości powierzenia ZPAF sprawowania zbiorowego zarządu tylko na wybranych polach eksploatacji. W ocenie Prezesa UOKiK argumenty przedstawiane na potwierdzenie tez ZPAF nie zasługują jednak na uwzględnienie.
Nie znajdują potwierdzenia zapewnienia ZPAF, że osoba powierzająca ZPAF zarząd prawami może powierzyć go tylko w odniesieniu do wybranych pól eksploatacji. Ze stanowiska ZPAF wynika, że kwestionowana w niniejszej sprawie umowa o zarządzanie i ochronę prawami autorskimi, na podstawie której zostały sformułowane zarzuty wobec ZPAF, jest jedynie wzorem umowy typowej, która może być przez strony odpowiednio modyfikowana. ZPAF nie potrafił jednakże wskazać, na wezwanie Urzędu, żadnej zawartej umowy o zarządzanie i ochronę prawami autorskimi (bądź aneksów do takiej umowy), której treść w jakimkolwiek stopniu odbiegałaby od treści wzoru przekazanego do UOKiK. ZPAF stwierdził zarazem jednoznacznie, że jak dotąd nie miał miejsca żaden przypadek zawarcia umowy powierniczej o treści odbiegającej od treści tego wzoru.
Nie zostało potwierdzone, jak twierdził ZPAF, by twórca zawierający ze ZPAF umowę o sprawowanie zbiorowego zarządu, zachowywał swobodę decyzji co do zakresu praw powierzanych ZPAF w zarząd oraz co do zakresu samego zarządu, tj. wskazania pól eksploatacji, na których zarząd będzie wykonywany. Należy podkreślić, że wprawdzie w świetle §2 ust. 2 Regulaminu ZPAF, na który w swojej argumentacji powołuje się stowarzyszenie, twórca zachowuje prawo do osobistego wykonywania praw przekazanych ZPAF pod ochronę, jednak oznacza to tylko tyle, że ZPAF nie będzie traktował jak naruszenie warunków zlecenia przypadków, kiedy twórca osobiście zawrze umowę z użytkownikiem. Regulacja ta dotyczy poza tym incydentalnych przypadków, a nie generalnego wyłączenia określonych pól eksploatacji spod zakresu powierzenia ZPAF.
Ponadto w świetle ust. 3 i 4 powoływanego paragrafu Regulaminu ZPAF w wersji sprzed 25 września 2006 r. - twórca nie może powierzyć osobom trzecim wykonywanie przysługujących mu majątkowych praw autorskich w zakresie poszczególnych pól eksploatacji. Wprawdzie na ich podstawie twórca ma, zgodnie z twierdzeniami ZPAF, możliwość ograniczenia zakresu zbiorowego zarządu wykonywanego przez ZPAF, możliwość ta istnieje jednak tylko w odniesieniu do wyłączenia zarządu indywidualnie oznaczonymi utworami, o czym zobowiązany jest niezwłocznie powiadomić ZPAF, wskazując, czy ZPAF traci tym samym prawo zarządzania tymi utworami. Nie obejmuje natomiast wyłączenia zarządu wszystkimi utworami w zakresie poszczególnych pól eksploatacji, czego dotyczy zarzut.
Co więcej, fakt, iż ZPAF przewidział w omawianym regulaminie opisany wyjątek od ogólnej zasady powierzania mu w zarząd całości praw w postaci możliwości wyłączenia zarządu indywidualnie oznaczonymi utworami, a nie przewidział takiej możliwości np. w zakresie poszczególnych pól eksploatacji, tym bardziej świadczy o stosowaniu zarzucanej ZPAF praktyki. Wbrew twierdzeniom ZPAF, iż zawarcie umowy o powierzeniu ZPAF zarządu tylko niektórymi prawami byłoby możliwe w drodze negocjacji, wskazuje, że Regulamin ZPAF określa w sposób wyczerpujący wyjątki od ogólnej zasady, iż ZPAF zarządza prawami autorskimi do utworów fotograficznych na wszystkich polach eksploatacji objętych zezwoleniem Ministra Kultury.
Wobec powyższego należy stwierdzić, że kwestionowane przez Prezesa UOKiK postanowienia Regulaminu ZPAF w wersji sprzed 25 września 2006 r., określające sposób wykonywania zbiorowego zarządu tymi prawami spełniają znamiona porozumienia ograniczającego konkurencję, o którym mowa w art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. [...]
W ocenie Prezesa UOKiK, zarzucane ZPAF porozumienie ograniczające konkurencję nie podlega wyłączeniu na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. [...] W ocenie Prezesa UOKiK, kwestionowane niniejszą decyzją zasady wykonywania zbiorowego zarządu stosowane przez ZPAF nie spełniają łącznie wszystkich określonych w art. 7 ust. 1 warunków będących podstawą wyłączenia.
Należy podkreślić, że Prezes UOKiK nie kwestionuje doniosłości roli organizacji zbiorowego zarządzania, które sprawując zbiorowy zarząd prawami autorskimi umożliwiają prawidłową i pełną ochronę ich praw, a także niewątpliwie ułatwiają skuteczne wykonywanie tych praw w sposób nierzadko ekonomicznie bardziej racjonalny, niż gdyby zarząd ten miał być w całości wykonywany osobiście przez twórcę. W tym sensie działalność tego rodzaju organizacji, w tym ZPAF, bez wątpienia spełnia zawartą w art. 7 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przesłankę przyczyniania się do polepszenia produkcji, dystrybucji towarów lub do postępu technicznego lub gospodarczego.
W ocenie Prezesa UOKiK sposób, w jaki ZPAF ukształtował zasady sprawowania zbiorowego zarządu prawami jego członków, na podstawie Regulaminu ZPAF w wersji sprzed 25 września 2006 r., nakłada na artystów fotografików ograniczenia, które nie są niezbędne do osiągnięcia celów skutecznego zbiorowego zarządu, stwarzając zarazem możliwość wyeliminowania konkurencji na rynku właściwym. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w powoływanym wyżej orzecznictwie antymonopolowym - krajowym i wspólnotowym - w świetle którego ustalane przez OZZ zasady przyjmowania praw do zbiorowego zarządu nie mogą ograniczać autorom możliwości powierzenia danej OZZ wykonywania zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów jedynie w odniesieniu do wybranych pól eksploatacji.
W świetle wszystkich powyższych okoliczności za udowodnione należy uznać naruszenie przez ZPAF zakazu określonego w art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów wskutek zawarcia porozumienia ograniczającego konkurencję na krajowym rynku zbiorowego zarządzania prawami autorskimi do utworów fotograficznych na terenie Polski, polegającego na ustaleniu zasad przyjmowania tych praw do zbiorowego zarządu, które ograniczają autorom możliwość powierzenia wykonywania zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych jedynie w odniesieniu do wybranych pól eksploatacji. [...]
Od dnia 25 września 2006 r. ZPAF zmienił zasady wykonywania zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych. Na mocy uchwały nr 13 Zarządu Głównego ZPAF władze ZPAF zdecydowały tego dnia o zmodyfikowaniu stosowanych zasad wykonywania zbiorowego zarządu prawa autorskimi do utworów fotograficznych. Powoływana wyżej uchwala wprowadziła nowe brzmienie §1 Regulaminu ZPAF, w którego ust. 3 jednoznacznie przesądzono, że "zakres zarządu i ochrony sprawowanej przez ZPAF zostaje każdorazowo określony przez Twórcę w Umowie powierniczej, poprzez wskazanie pól eksploatacji, na których ww. zarząd i ochrona mają być wykonywane".
Z powyższych okoliczności wynika, że od dnia 25 września 2006 r. twórcy zlecający ZPAF ochronę swoich praw mogą wybrać między powierzeniem temu stowarzyszeniu zarządzania prawami do utworów łącznie w zakresie wszystkich pól eksploatacji, na jakich ZPAF sprawuje zbiorowy zarząd, albo z wyłączeniem pól eksploatacji przez siebie wybranych.
Okoliczność zaprzestania stosowania zarzucanej przedsiębiorcy praktyki ograniczającej konkurencję stanowi podstawę wydania decyzji, o której mowa w art. 10 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. [...] W takim przypadku Prezes UOKiK wydaje decyzję o uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję i stwierdzającą zaniechanie jej stosowania. [...]
Wszczynając postępowanie antymonopolowe przeciwko ZPAF Prezes UOKiK uznał, że ustalenie przez ZPAF zasad przyjmowania praw autorskich w zbiorowy zarząd, które ograniczają artystom fotografikom możliwość powierzenia ZPAF wykonywania zbiorowego zarządu prawami autorskimi jedynie w odniesieniu do wybranych pól eksploatacji, może naruszać zakaz określony w art. 81 ust. 1 TWE. [...]
Stwierdzając istnienie podstaw do sformułowania zarzutu naruszenia przez ZPAF art. 81 ust. 1 TWE Prezes UOKiK wziął pod uwagę, że w świetle art. 3 ust. 1 rozporządzenia Rady z 16 grudnia 2002 r. nr 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 TWE (Dz. Urz. UE z dnia 4 stycznia 2003 r. nr L 001, s. 1-25), organy ochrony konkurencji państw członkowskich stosują krajowe prawo konkurencji do porozumień, decyzji związków przedsiębiorstw lub praktyk uzgodnionych w rozumieniu art. 81 ust. 1 TWE, które mogą wpływać na handel między Państwami Członkowskimi w rozumieniu tego przepisu, stosują również art. 81 TWE do takich porozumień, decyzji lub praktyk uzgodnionych. [...]
Zastosowanie kryterium wpływu na handel jest więc niezależne od definicji rynku właściwego w ujęciu geograficznym i może istnieć wpływ praktyki na handel między Państwami Członkowskimi w sprawach, w których rynek określono jako narodowy lub lokalny. W związku z powyższym Prezes UOKiK uznał, że z uwagi na pozycję ZPAF na rynku właściwym podejmowane przez to stowarzyszenie działania naruszające zakaz z art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów na terytorium RP należy oceniać w aspekcie zakazu niezgodnych ze wspólnym rynkiem porozumień wywierających wpływ na znaczącej części Wspólnego Rynku.
Prezes UOKiK uznał, że kwestionowana w niniejszej sprawie praktyka ZPAF może wywierać wpływ na handel między Państwami Członkowskimi. Niniejsza sprawa dotyczy wyłączenia przez ZPAF możliwości oddania mu zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych tylko w zakresie niektórych pól eksploatacji. Z uwagi na charakter skarżonej praktyki ZPAF, niniejsza sprawa może wywierać wpływ na handel między Państwami Członkowskimi. Stosowanie przez ZPAF zakwestionowanych zasad zarządu prawami autorskimi ogranicza bowiem możliwość powierzenia przez twórców zarządu niektórymi kategoriami praw innym organizacjom zbiorowego zarządzania na terenie UE, przedsiębiorcom zarządzającym prawami wyłącznymi niemającym statusu organizacji zbiorowego zarządzania, bądź samodzielnego zarządzanie tymi prawami. Ogranicza to konkurencję między przedsiębiorcami z Państw Członkowskich UE. Tymczasem autorzy utworów fotograficznych - obywatele państw UE - powinni mieć możliwość swobodnego wyboru osoby, której powierzają zarząd swoimi prawami autorskimi. Powyższe stanowisko jest tożsame z powoływanym już stanowiskiem ETS i Komisji Europejskiej w sprawie naruszenia art. 81 i 82 TWE przez organizacje zbiorowego zarządzania. [...]
Prezes UOKiK stwierdził spełnienie warunku odczuwalności zarzucanej ZPAF praktyki. Przy czym odczuwalność danej praktyki mierzona jest przede wszystkim pozycją rynkową na rynku właściwym przedsiębiorców tę praktykę stosujących. W konkretnej sprawie ocena jej odczuwalności zależy również od przychodów przedsiębiorców, charakteru zarzucanych im naruszeń i rodzaju produktów, których te naruszenia dotyczą. W przypadku porozumień ograniczających konkurencję przesłanką negatywną, uniemożliwiającą stwierdzenie odczuwalności porozumienia, jest łączne zaistnienie następujących okoliczności: (a) udział rynkowy stron porozumienia na jakimkolwiek rynku właściwym na terenie Wspólnoty nie przekracza 5%, (b) roczny przychód osiągany na terenie Wspólnoty przez przedsiębiorców biorących udział w porozumieniu nie przekracza 40 mln euro.
W rozpatrywanej sprawie nie zostały spełnione kumulatywnie oba ww. warunki, gdyż udział ZPAF w krajowym rynku zbiorowego zarządzania prawami autorskimi do utworów fotograficznych na terenie Polski znacznie przekracza 5%. ZPAF jest bowiem jedyną organizacją zbiorowego zarządzania w odniesieniu do utworów fotograficznych.
Ocena powyższych okoliczności pod kątem wpływu skarżonej praktyki ZPAF na handel między Państwami Członkowskimi UE doprowadziła do wniosku, że zaistnienie takiego wpływu jest możliwe. Należało wobec tego przyjąć, iż kryterium określające zakres zastosowania art. 3 rozporządzenia Rady zostało spełnione. [...]
W świetle wskazanych wyżej okoliczności na etapie wszczynania postępowania antymonopolowego przeciwko ZPAF istniały podstawy uzasadniające postawienie ZPAF zarzutu naruszenia art. 81 ust. 1 TWE. W toku postępowania zaistniały jednak okoliczności uzasadniające umorzenie postępowania antymonopolowego w tej części - z uwagi na niespełnienie warunków ustanowienia zakazu, o którym mowa w art. 81 ust. 1 TWE, wynikających z art. 5 rozporządzenia Rady.
Zgodnie z art. 35 rozporządzenia Rady, Państwa Członkowskie muszą wyznaczyć organ lub organy ochrony konkurencji odpowiedzialne za stosowanie art. 81 i art. 82 TWE. Środki konieczne do nadania tym organom uprawnień do stosowania przepisów art. 81 lub 82 TWE musiały zostać podjęte do 1 maja 2004 r. W Polsce, zgodnie z art. 24 ust. 1a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, Prezes UOKiK został wskazany jako organ wykonujący zadania nałożone na władze Państw Członkowskich UE na podstawie art. 84 i 85 TWE. W szczególności Prezes UOKiK jest właściwym organem ochrony konkurencji w rozumieniu art. 35 rozporządzenia.
W świetle art. 3 rozporządzenia Rady, jeśli Prezes UOKiK stosuje krajowe prawo konkurencji do praktyk zakazanych w rozumieniu art. 81 TWE, które mogą wpływać na handel między Państwami Członkowskimi lub stosuje krajowe przepisy do praktyk zakazanych w rozumieniu art. 82 TWE, stosuje również odpowiednio art. 81 lub 82 TWE. W związku z tym, jeżeli krajowy organ konkurencji poweźmie podejrzenie, że przesłanka wpływu na handel między Państwami Członkowskimi może być spełniona, wówczas jest zobowiązany do wszczęcia postępowania w sprawie praktyk ograniczających konkurencję również na podstawie przepisów traktatowych. [...]
Cytowany art. 5 rozporządzenia Rady nie przewiduje możliwości wydania przez krajowy organ antymonopolowy decyzji stwierdzającej zaniechanie stosowania praktyki określonej w art. 81 lub 82 TWE. Brak jest takiego rodzaju decyzji w zamkniętym katalogu art. 5 Rozporządzenia. Wynika stąd, że wydanie przez Prezesa UOKiK decyzji stwierdzającej zaniechanie stosowania praktyki na podstawie art. 81 ust. 1 TWE analogicznej do decyzji na podstawie art. 10 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów stanowiłoby przekroczenie kompetencji wynikających ze wspólnotowego prawo konkurencji. Przepisy rozporządzenia Rady, które wprowadziły zamknięty katalog decyzji organów krajowych w sprawach dotyczących art. 81 i 82 TWE, upoważniły te organy do przeprowadzenia dowodu wyłącznie na okoliczność wydania decyzji, o których mowa w art. 5 rozporządzenia Rady. Organy te nie mogą dowodzić faktu zaprzestania naruszenia przepisów art. 81 lub 82 TWE w wydawanych decyzjach administracyjnych i ostatecznie orzekać o zaniechaniu stosowania praktyki ograniczającej konkurencję na podstawie art. 81 lub 82 TWE.
Potwierdzeniem powyższego jest treść art. 11 ust. 4 rozporządzenia. Zgodnie z tym przepisem, nie później niż na 30 dni przed przyjęciem decyzji nakazującej zaprzestanie naruszenia, akceptującej zobowiązania lub wycofującej stosowanie rozporządzenia o wyłączeniu grupowym, organy ochrony konkurencji Państw Członkowskich powiadomią o tym Komisję. Cytowany przepis nie przewiduje obowiązku notyfikacji projektu decyzji o stwierdzeniu zaniechania stosowania praktyki ograniczającej konkurencję. Wynika to z faktu, że zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady organy antymonopolowe Państw Członkowskich nie są uprawnione do wydania takiej decyzji.
Do niniejszej decyzji nie ma zatem zastosowania art. 11 ust. 4 rozporządzenia Rady. Przepis ten wyraźnie bowiem wskazuje rodzaje decyzji, które muszą być notyfikowane Komisji przed ich wydaniem. W katalogu zawartym w art. 11 ust. 4 rozporządzenia Rady nie znalazła się decyzja o stwierdzeniu zaniechania stosowania praktyki (o czym była mowa wyżej), ani też decyzja o umorzeniu postępowania. Niewątpliwie natomiast do niniejszej decyzji ma zastosowanie art. 11 ust. 3 rozporządzenia Rady, zgodnie z którym organy ochrony konkurencji Państw Członkowskich, w przypadku gdy działają na podstawie art. 81 lub 82 TWE, informują Komisję o wszczęciu takiego postępowania. Obowiązek, o którym mowa w powołanym przepisie rozporządzenia Rady został wypełniony przez Prezesa UOKiK.
W związku z powyższym oraz z uwagi na fakt, że niniejsza decyzja Prezesa UOKiK dowodzi, iż ZPAF stosowało praktykę ograniczającą konkurencję określoną w przepisie art. 5 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, lecz następnie zaniechała dalszego stosowania tej praktyki, postępowanie w zakresie podejrzenia naruszenia art. 81 TWE należało umorzyć jako bezprzedmiotowe. Niedopuszczalne byłoby bowiem wydanie w tym zakresie decyzji merytorycznej.
Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów nie reguluje kwestii bezprzedmiotowości postępowania, lecz odsyła w tym zakresie do przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 80 ustawy). Zgodnie z art. 105 Kpa, gdy postępowanie z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe, organ administracji publicznej wydaje decyzję o umorzeniu postępowania. W przypadku niniejszego postępowania, w zakresie podejrzenia naruszenia przez ZPAF art. 81 ust. 1 TWE zachodzi bezprzedmiotowość postępowania. Przedmiotem postępowania, zgodnie z brzmieniem art. 5 rozporządzenia mogłoby bowiem być stwierdzenie stosowania praktyki, nałożenie kary pieniężnej, względnie akceptacja zobowiązań (na wcześniejszym etapie postępowania - zarządzenie środków tymczasowych).
Zgodnie z powyższym należy uznać za uzasadnione umorzenie postępowania antymonopolowego w sprawie podejrzenia naruszenie przez ZPAF art. 81 ust. 1 TWE wskutek zawarcia porozumienia ograniczającego konkurencję na krajowym rynku zbiorowego zarządzania prawami autorskimi do utworów fotograficznych na terenie Polski, polegającego na ustaleniu zasad przyjmowania tych praw do zbiorowego zarządu, które ograniczają autorom możliwość powierzenia mu wykonywania zbiorowego zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych jedynie w odniesieniu do wybranych pól eksploatacji. [...]
Stosownie do art. 101 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10% przychodu, osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli przedsiębiorca ten, choćby nieumyślnie, dopuścił się naruszenia zakazu określonego w art. 5, w zakresie niewyłączonym na podstawie art. 6 i art. 7, lub naruszenia zakazu określonego w art. 8. [...]
W niniejszej sprawie Prezes UOKiK uznał za celowe odstąpienie od nałożenia na ZPAF kary pieniężnej, o jakiej mowa w art. 101 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. [...]
Za odstąpieniem od wymierzania ZPAF kary pieniężnej przemawia jednak fakt łącznego zaistnienia następujących okoliczności: ZPAF nie naruszył dotąd przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, nie był dotychczas adresatem decyzji stwierdzającej stosowanie praktyk ograniczających konkurencję, choć obowiązujące w ZPAF zasady zbiorowego zarządzania prawami autorskimi zostały ponad wszelką wątpliwość uznane za potencjalnie ograniczające konkurencję, to jednak zebrany materiał dowodowy nie wykazał ponad wszelką wątpliwość, że w praktyce wystąpiły przypadki odmowy przez ZPAF wykonywania zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych jedynie w odniesieniu do pól eksploatacji wybranych przez artystę fotografika, już na wstępnym etapie postępowania w niniejszej sprawie ZPAF wyraził gotowość zmiany stosowanych zasad wykonywania zarządu prawami autorskimi do utworów fotograficznych, które czyniłoby zadość wymogom konkurencji, po czym niezwłocznie dokonał stosownych zmian w Regulaminie ZPAF i wzorze umowy zawieranej z twórcami, co zaowocowało stwierdzeniem zaniechania stosowania przez ZPAF zarzucanej mu praktyki. ZPAF sam zatem zmienił postępowanie będące źródłem niedozwolonej praktyki minimalizując w ten sposób rozmiar naruszenia interesu społecznego. Wagę stwierdzonego ograniczenia konkurencji przez ZPAF w pewnej mierze łagodzi okoliczność, że w świetle postanowień Regulaminu ZPAF obowiązujących jeszcze przed 25 września 2006 r., stowarzyszenie umożliwiało dysponentom praw autorskich, w ograniczonym stopniu i w ściśle określonych okolicznościach, na osobiste wykonywanie swoich uprawnień prawnoautorskich - w odniesieniu do pojedynczych utworów. Okoliczności sprawy mogą wskazywać na nieumyślny charakter naruszenia przez ZPAF zakazu praktyk ograniczających konkurencję. Kwestionowane działania ograniczały konkurencję co najmniej w stopniu potencjalnym. Prezes UOKiK uwzględnił jednak również, że w zgromadzonym materiale dowodowym nie ma jednoznacznych dowodów wyraźnej intencji ZPAF ograniczenia konkurencji na rynku. Zebrane wyjaśnienia i informacje mogą raczej wskazywać na nieświadomość naruszenia reguł konkurencji, a wręcz przeświadczenia ZPAF, że tylko zarządzanie prawami autorskimi do utworów fotograficznych na wszystkich polach eksploatacji najlepiej odpowiada interesom twórców. ZPAF mógł nabrać takiego przekonania na podstawie zgłaszanych mu przez członków postulatów, by wręcz rozszerzył zakres ministerialnego zezwolenia na sprawowanie zbiorowego zarządu prawami na jeszcze inne pola eksploatacji. [...]