Uznanie praktyk stosowanych przez przedsiębiorcę Jaremę Czosnek - Dom Towarowy w Komprachciach oraz "Minus" Sp. z o.o. w Opolu za ograniczające konkurencję.
Dz.Urz.UOKiK.2002.5.220
Akt nienormatywnyDECYZJA
PREZESA URZĘDU OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW
z dnia 30 września 2002 r.
w sprawie uznania praktyk stosowanych przez przedsiębiorcę Jaremę Czosnek - Dom Towarowy w Komprachcicach oraz "Minus" Sp. z o.o. w Opolu za ograniczające konkurencję
- Panu Jaremie Czosnek uiścić kwotę 39 PLN płatną do budżetu państwa, tytułem zwrotu kosztów postępowania w w/w sprawie,
- "Minus" Sp. z o.o. uiścić kwotę 39 PLN płatną do budżetu państwa, tytułem zwrotu kosztów postępowania w w/w sprawie.
UZASADNIENIE
W dniu 6 czerwca 2002 r. wszczęte zostało z urzędu, w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwanego dalej Prezesem Urzędu bądź organem antymonopolowym), postępowanie w sprawie zawarcia przez przedsiębiorcę Jaremę Czosnek porozumienia ograniczającego konkurencję polegającego na umieszczeniu w zawartej między w/w przedsiębiorcami, dnia 25 lipca 2000 r. w Opolu, umowie najmu części Domu Towarowego w Komprachcicach, klauzuli ograniczającej innym przedsiębiorcom możliwość prowadzenia działalności w określonych w tej klauzuli branżach, przewidującego, że zakazane jest stosowanie w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji, poprzez ograniczenie innym przedsiębiorcom dostępu do lokalnego rynku detalicznej sprzedaży produktów określonych w w/w klauzuli umownej. Drugim z zarzutów było stosowanie praktyki ograniczającej konkurencję polegającej na ograniczaniu innym przedsiębiorcom dostępu do lokalnego rynku detalicznej sprzedaży produktów określonych w w/w klauzuli umownej lub eliminowaniu z niego przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem.
Przedsiębiorca Jarema Czosnek odnośnie zarzutu pierwszego wyjaśnił, iż w dniu 2 kwietnia 2002 r. podpisano aneks do umowy najmu z dnia 25 lipca 2000 r. i wykreślono tym samym ze wspomnianej umowy najmu klauzulę przewidującą obowiązek wynajmującego polegający na niewprowadzaniu konkurencji w zakresie handlu artykułami spożywczymi i chemii gospodarczej. Wyjaśnił również, iż zapis ten nie był w praktyce wykorzystywany. Co do zarzutu drugiego poinformował, iż w umowach najmu z najemcami powierzchni użytkowych w Domu Towarowym wykreślono paragraf 2 przewidujący zobowiązanie do prowadzenia działalności w branży określonej w tym paragrafie. Załączone zostały również zmodyfikowane umowy z innymi najemcami.
W wyniku przeprowadzonego postępowania administracyjnego organ antymonopolowy ustalił następujący stan faktyczny.
Umowa najmu części Domu Towarowego zawarta w dniu 25 lipca 2000 r. pomiędzy przedsiębiorcą Jaremą Czosnek oraz "Minus" Sp. z o.o. w Opolu w swej treści zawierała, określający zobowiązanie wynajmującego, statuujący zakaz wprowadzania przez wynajmującego konkurencji w zakresie handlu artykułami spożywczymi i chemii gospodarczej na terenie Domu Towarowego w Komprachcicach.
Przeprowadzone postępowanie wykazało, iż w Komprachcicach, według danych dostarczonych przez Urząd Gminy w Komprachcicach, powierzchnia użytkowa przeznaczona na działalność handlowo-usługową obejmuje łącznie ok. 2.919 m2. Przybliżony charakter tych danych spowodowany jest m.in. rozbieżnością między wykazem załączonym przez Gminę, a danymi przedstawionymi przez przedsiębiorcę Jaremę Czosnek, z których to danych wynika, iż łączna powierzchnia Domu Towarowego wynosi 984 m2, a wg wykazu załączonego przez Gminę łączna powierzchnia Domu Towarowego wynosi 600 m2. Gdyby przyjąć zatem dane przedstawione przez Pana Jaremę Czosnek łączna powierzchnia handlowa w Komprachcicach wynosi 3.303 m2. Liczba ta obejmuje sklepy różnych branż, restauracje, bary, kawiarnie oraz zakład fryzjerski.
W stosunku do tak obliczonej ogólnej powierzchni użytkowej przeznaczonej na działalność handlowo-usługową w Komprachcicach należący do Pana Jaremy Czosnek Dom Towarowy obejmuje 29,79%, natomiast, jeżeli dokonywać obliczeń według danych przedstawionych przez Urząd Gminy wówczas udział w/w przedsiębiorcy w rynku wynajmu powierzchni użytkowych przeznaczonych na działalność handlowo-usługową kształtuje się na poziomie 20,55%.
Rokiem poprzedzającym zawarcie porozumienia był rok 1999. Zgodnie z danymi dostarczonymi przez Urząd Gminy, w Komprachcicach na koniec roku 1999 znajdowało się 14 punktów usługowych o łącznej powierzchni 2.802 m2. Dane te określają, podobnie jak uprzednio, powierzchnię Domu Towarowego na 600 m2, wskazując jednocześnie jako właściciela Gminną Spółdzielnię. Z akt sprawy wynika, że w dniu 28 lipca 1999 r. Pan Jarema Czosnek nabył od Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" działkę, której częścią składową jest budynek Wiejskiego Domu Towarowego w Komprachcicach.
W celu oceny stanu faktycznego w sprawie przyjąć zatem należy, iż dane podane przez Pana Jaremę Czosnek są najbardziej wiarygodne czyli, iż budynek Domu Towarowego posiada powierzchnię 984 m2, w związku z czym ogólna powierzchnia handlowa w Komprachcicach wynosiła na koniec roku 1999 r. 3.186 m2. Według tak obliczonej ogólnej powierzchni lokali użytkowych przeznaczonych na działalność handlowo-usługową, Pan Jarema Czosnek posiadał po stronie podażowej 30,86% udział w rynku wynajmu powierzchni użytkowych przeznaczonych na działalność handlowo-usługową.
Określając stronę popytową rynku stwierdzić należy, iż powierzchnia wynajmowana przez "Minus" Sp. z o.o. określana jest przez Pana Jaremę Czosnek jako 336 m2 albo jako 300 m2 z kolei Gmina określa ją jako 300 m2. W związku z tym organ antymonopolowy przyjął jako najbardziej wiarygodne dane wskazujące powierzchnię 300 m2 podane przez Pana Jaremę Czosnek w piśmie z dnia 19 marca 2002 r. i według tak przyjętej powierzchni użytkowej udział przedsiębiorstwa "Minus" Sp. z o.o. w w/w rynku po stronie popytowej w roku 2002 wyniósł 9,42%. Mimo powyższego udział w rynku przedsiębiorstwa "Minus" Sp. z o.o. w roku poprzedzającym zawarcie porozumienia (tj. 1999 r.) wyniósł 0%. Jednakże, mimo w/w okoliczności całkowity udział w rynku obu przedsiębiorców w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia przekracza 10% z uwagi na fakt, iż Pan Jarema Czosnek posiadał po stronie podażowej 30,86% udział w rynku.
Zgodnie z dostarczonymi przez strony postępowania dokumentami przedmiotowa klauzula z dniem 2 kwietnia 2002 r. została wykreślona z umowy najmu zawartej przez Pana Jaremę Czosnek oraz "Minus" Sp. z o.o., także w umowach z innymi najemcami powierzchni użytkowych wykreślono określenie branży prowadzonej działalności.
Organ antymonopolowy zważył co następuje:
W rozpatrywanej sprawie skutkami porozumienia zawartego przez wymienionych w sentencji, bezpośrednio dotknięci zostali przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą na terenie Komprachcic, którym ograniczono zakres prowadzonej działalności gospodarczej, a także ci, którym ograniczono dostęp do rynku detalicznej sprzedaży produktów wymienionych w opisywanej klauzuli umownej. Skutki zawartego porozumienia mogą być odczuwane również przez konsumentów, gdyż pośrednio ograniczono im możliwość wyboru sklepu, w którym możliwy byłby zakup produktów określonych w przedmiotowej klauzuli. Również "Minus" Sp. z o.o. spotyka się z mniejszą konkurencją na rynku co skutkować może większą swobodą w ustalaniu cen oferowanych produktów.
Aby stwierdzić, że w niniejszej sprawie doszło do naruszenia przez Pana Jaremę Czosnek oraz "Minus" Sp. z o.o. zakazu porozumień ograniczających konkurencję o jakim mowa w art. 5 ust. 1 ustawy antymonopolowej, konieczne jest wykazanie, że skutkiem lub celem zawarcia w/w porozumienia jest ograniczenie konkurencji na rynku.
W przedmiotowej sprawie niezbędne jest w związku z powyższym wskazanie rynku właściwego, na którym porozumienie zostało zawarte. Zgodnie z art. 4 pkt 8 ustawy antymonopolowej rynek właściwy to rynek towarów, które ze względu na ich przeznaczenie, cenę oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen oraz koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji.
W niniejszej sprawie rynek właściwy produktowo obejmuje powierzchnie użytkowe przeznaczone na działalność handlowo-usługową, w przypadku których możliwa jest przy zastosowaniu relatywnie niskich nakładów, zmiana branży lub charakteru prowadzonej działalności. W związku z powyższym na potrzeby wyznaczenia rynku właściwego w niniejszej sprawie uwzględniono powierzchnie handlowe, na których prowadzona jest działalność handlowa (w różnych branżach) oraz usługowa (gastronomia).
Za rynek właściwy geograficznie przyjęto obszar Komprachcic, gdyż działalność prowadzona na wynajmowanych powierzchniach użytkowych, ma wymiar lokalny, nastawiony na zaspokajanie podstawowych potrzeb mieszkańców. Także liczba ludności Komprachcic pozwala przyjąć, iż klienci korzystając z placówek ulokowanych w Komprachcicach, przy ich wyborze kierują się przede wszystkim ich niewielką odległością od miejsca zamieszkania bądź zatrudnienia tak, aby korzystanie z oferowanych przez nie usług odbywało się bez konieczności użytkowania jakichkolwiek środków transportu. W związku z powyższym w niniejszej sprawie rynek właściwy określono jako rynek wynajmu powierzchni użytkowych przeznaczonych na działalność handlowo-usługową w Komprachcicach.
Dla stwierdzenia praktyki ograniczającej konkurencję i polegającej na zawarciu porozumienia zakazanego treścią przepisów ustawy, niezbędnym jest również ustalenie, iż zawarte porozumienie nie podlega wyłączeniu spod zakazu przewidzianego w art. 5 ust. 1 ustawy antymonopolowej. Przesłanki takiego wyłączenia określa art. 6 ust. 1 pkt 2 w/w ustawy, a mianowicie, dla porozumienia między przedsiębiorcami działającymi na różnych szczeblach obrotu, przesłanką tą jest łączny udział w rynku w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia nie przekraczający 10%. "Minus" Sp. z o.o. oraz Pan Jarema Czosnek w dniu 25 lipca 2000 roku zawarli umowę, w której zamieszczona została klauzula, o której mowa powyżej. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy antymonopolowej, aby zastosowanie znalazł art. 5 w/w ustawy łączny udział w rynku w roku poprzedzającym zawarcie porozumienia winien przekraczać 10%. Jak wskazano w opisie stanu faktycznego na koniec 1999 r. łączny udział w rynku przedsiębiorców uczestniczących w porozumieniu wyniósł ponad 10% co oznacza, iż zawarte porozumienie nie korzysta z wyłączenia określonego w art. 6 ust. 1 ustawy antymonopolowej.
W opisywanej sprawie Pan Jarema Czosnek oraz "Minus" Sp. z o.o. w dniu 25 lipca 2002 r. zawarli umowę najmu części Domu Towarowego w Komprachcicach i, jak wspomniano powyżej, zawarli w tejże umowie najmu klauzulę zobowiązującą wynajmującego do "nie wprowadzania konkurencji w obiekcie w zakresie handlu artykułami spożywczymi i chemii gospodarczej". Umowa ta odnosi się do rynku wynajmu powierzchni użytkowych przeznaczonych na działalność handlowo-usługową w Komprachcicach i jako taka nosi cechy porozumienia zawieranego między podmiotami nie konkurującymi ze sobą lecz jednocześnie oddziałuje na powiązany z rynkiem wynajmu powierzchni użytkowych przeznaczonych na działalność handlowo-usługową w Komprachcicach, rynek detalicznej sprzedaży artykułów i chemii gospodarczej zgodnie z treścią w/w klauzuli. Zawarcie umowy przewidującej w/w klauzulę spowodowało, iż jednemu z podmiotów będącemu stroną porozumienia, a jednocześnie uczestnikiem rynku detalicznej sprzedaży artykułów spożywczych i chemii gospodarczej w Komprachcicach ("Minus" Sp. z o.o.) stworzone zostały odmienne, a zarazem bardziej korzystne, od pozostałych uczestników tego rynku, warunki prowadzenia działalności gospodarczej polegające na niemożliwości prowadzenia przez innych przedsiębiorców wynajmujących powierzchnie użytkowe w Domu Towarowym, działalności w zakresie wyłączonym opisywaną klauzulą. Również cel porozumienia został jasno określony przez jedną ze stron tj. "Minus" Sp. z o.o., gdyż zgodnie z treścią pisma z dnia 20 marca 2002 r., argumentem przemawiającym za umieszczeniem w umowie najmu przedmiotowej klauzuli było zapewnienie "Minus" Sp. z o.o. należytych dochodów pozwalających na prawidłowe prowadzenie sklepu o charakterze ogólno-spożywczym. Nie sposób nie przyjąć, iż powyższe działanie jest uciążliwe dla innych niż "Minus" Sp. z o.o. najemców. Możliwe jest, iż w prowadzonej działalności zechcieliby rozszerzyć asortyment oferowanych towarów również na te, które zostały przewidziane przedmiotową klauzulą chociażby z uwagi na fakt, iż artykuły te, w taki czy inny sposób, byłyby powiązane z już prowadzoną działalnością. Potwierdzeniem powyższego może być umowa zawarta z jednym z najemców prowadzącym sklep zoologiczny. W § 2 wyłączono możliwość prowadzenia działalności w tych samych branżach co w klauzuli zawartej w umowie między "Minus" Sp. z o.o., a Panem Jaremą Czosnek. Umowny zakaz prowadzenia działalności w w/w branżach z pewnością nie był przyjęty dobrowolnie zważywszy na zbieżność tego zapisu z postanowieniem umowy między "Minus" Sp. zo.o., a Panem Jaremą Czosnek.
Biorąc powyższe pod uwagę organ antymonopolowy orzekł jak w pkt I sentencji.
Art. 5 ust. 1 pkt 6 ustawy antymonopolowej stanowi, iż zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym, polegające na ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z niego przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem. Jak wskazano powyżej, w umowie najmu między Panem Jaremą Czosnek, a "Minus" Sp. z o.o. zawarte zostało postanowienie przewidujące niewprowadzanie konkurencji w obiekcie w zakresie handlu artykułami spożywczymi i chemii gospodarczej. Umowa najmu ukształtowana w powyższy sposób, rodzi skutki nie tylko na rynku, na którym ją zawarto tj. rynku wynajmu powierzchni użytkowych przeznaczonych na działalność handlowo-usługową w Komprachcicach, ale także na rynku detalicznej sprzedaży artykułów spożywczych chemii gospodarczej w Komprachcicach. Wniosek powyższy oparty jest na treści przedmiotowej klauzuli, której efektem jest ograniczanie innym przedsiębiorcom dostępu do rynku detalicznej sprzedaży artykułów spożywczych i chemii gospodarczej w Komprachcicach, powiązanego z rynkiem, na którym zawarto porozumienie, a także możliwość eliminowania z tegoż rynku przedsiębiorców, którzy już takową działalność prowadzą, a wynajmują powierzchnie handlowe w Domu Towarowym należącym do Pana Jaremy Czosnek. Jak wskazano w opisie stanu faktycznego niniejszej decyzji, ograniczenie branży prowadzonej działalności, wynikające z klauzuli przewidującej zakaz konkurencji zawartej w umowie najmu między Panem Jaremą Czosnek, a "Minus" Sp. z o.o., posłużyło jako pretekst do działań mających spowodować wypowiedzenie umowy jednemu z najemców. Jeżeli działalność prowadzona była w sposób nie odpowiadający wynajmującemu mógł on wypowiedzieć umowę z zastrzeżonym umownie terminem wypowiedzenia i to bez uzasadnienia, co w końcu i tak nastąpiło. Celem zawartego porozumienia, było ograniczenie dostępu do rynku detalicznej sprzedaży artykułów spożywczych i chemii gospodarczej zgodnie z treścią w/w klauzuli, powiązanego z rynkiem właściwym tj. rynkiem wynajmu powierzchni użytkowych przeznaczonych na działalność handlowo-usługową. Porozumienie posłużyło również jako pretekst do działań zmierzających do eliminacji z tego rynku jednego z przedsiębiorców. Efektem przedmiotowego porozumienia jest również częściowe zamknięcie potencjalnym uczestnikom artykułów spożywczych i chemii gospodarczej w Komprachcicach możliwości prowadzenia działalności gospodarczej w określonych w porozumieniu branżach, a przez to zakłócona została również konkurencja na rynku powiązanym z rynkiem właściwym, gdyż ilość konkurentów "Minus" Sp. z o.o. zarówno realnych jak i potencjalnych została zmniejszona. O tym jakie branże funkcjonują na danym rynku decyduje popyt. Zasadniczy wpływ na to, które z branż, w których prowadzona jest działalność handlowo-usługowa, utrzymają się na rynku i w jakim zakresie, a które z nich winny zostać ograniczone bądź zlikwidowane winny mieć zachowania konsumentów, gdyż to właśnie konsumenci poprzez swoje zachowania kształtują popyt na rynku.
W związku z powyższym należało orzec jak w pkt II sentencji. [...]