Uznanie praktyk stosowanych przez Fundusz Rozwoju Budownictwa - Andrzej Łasko w Lublinie za naruszające zbiorowe interesy konsumentów.
Dz.Urz.UOKiK.2003.2.254
Akt indywidualnyDECYZJA
PREZESA URZĘDU OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW
z dnia 31 marca 2003 r.
w sprawie uznania praktyk stosowanych przez Fundusz Rozwoju Budownictwa - Andrzej Łasko w Lublinie za naruszające zbiorowe interesy konsumentów
Na podstawie art. 23c ust. 1 w związku z art. 23a ust 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 122, poz. 1319 ze zm.), zwanej dalej "ustawą antymonopolową", po przeprowadzeniu z urzędu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zwany dalej "Prezesem Urzędu", uznaje wykorzystywanie przez Fundusz Rozwoju Budownictwa Andrzej Łasko w Lublinie, zwaną dalej "eFRBUD", postanowień umownych zawartych w Ogólnych Warunkach Umowy o następującej treści:
2. § 17 Wstrzymanie przydziałów - W przypadku, gdy w ciągu dwóch kolejnych terminów przydziałów nie zostanie zebrany fundusz grupy, pozwalający na jeden przydział, eFRBUD upoważniona jest do wstrzymania przydziałów i przystąpienia do przedterminowej likwidacji programu lub do podjęcia innego rozwiązania, które najlepiej posłuży interesom Klientów i umożliwi dalsze funkcjonowanie w programie tym Klientom, którzy terminowo wypełnili swoje zobowiązania.
3. § 18 Zakończenie Programu - W ciągu trzech miesięcy licząc od terminu zakończenia planu ratalnego eFRBUD dokona ostatecznej likwidacji grupy.
Środki jakie ewentualnie pozostaną w ramach funduszu po likwidacji, zostaną przeznaczone na:
a) pokrycie strat powstałych w programie z powodów niezawinionych przez eFRBUD, np. niemożność wyegzekwowania zadłużenia od poszczególnych Klientów itp.,
b) wypłatę rat czystych Klientom, którzy nie otrzymali przydziału, a którzy zrezygnowali lub zostali wykluczeni zgodnie z zasadami określonymi w § 14 i 15.
Jeżeli pozostające na rachunku bankowym środki finansowe będą niewystarczające dla całkowitego zaspokojenia wierzytelności w powyższej kolejności płatności, należności regulowane będą proporcjonalnie do wysokości wpłat każdego klienta. Jakiekolwiek zmniejszenie się funduszów i deklaracji wywołane przez zdarzenia nieprzewidziane w niniejszej Umowie, a niezależne od eFRBUD, obciążało będzie proporcjonalnie wszystkich Klientów.
4. § 20 Pełnomocnictwo - Dla umożliwienia eFRBUD zrealizowania celu i przedmiotu niniejszej Umowy Klient, którego dane osobowe wymienione są na pierwszej stronie Umowy, przez jej zawarcie przekazuje na rzecz eFRBUD nieodwołalne pełnomocnictwo na okres formalnego trwania Programu, aż do ostatecznego rozliczenia. Pełnomocnictwo to obejmuje upoważnienie eFRBUD do równoprawnego rozwiązywania spraw dotyczących Klientów, w tym spowodowanych okolicznościami siły wyższej, a które mogłyby przynieść szkody programowi i jego Klientom,
za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 23a ust. 2 ustawy antymonopolowej polegającą na stosowaniu postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do Rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone i nakazuje zaniechanie jej stosowania.
UZASADNIENIE
Prezes Urzędu ustalił i zważył, co następuje:
Art. 23a ust. 2 ustawy antymonopolowej uznaje za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów w szczególności stosowanie postanowień wzorców umowy, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 47945 Kpc. Fundusz Rozwoju Budownictwa - Andrzej Łasko przesłał w dniu 31 stycznia 2003 r. do Delegatury UOKiK w Lublinie aktualnie stosowane przy zawieraniu umów z konsumentami wzory umów oraz Ogólne Warunki Umowy.
Postanowienia zawarte w Ogólnych Warunkach Umowy stosowanych przez eFRBUD z konsumentami różnią się literalnie od postanowień wpisanych do rejestru. Jednak należy je uznać za niedozwolone. Postanowienia te są tożsame w treści. Kontrola wzorców umów ma charakter abstrakcyjny, a przepisy Kc wskazują w sposób abstrakcyjny niedozwolone postanowienia umowne. Sąd uznaje za niedozwolone postanowienia umowne formułowane w określony sposób w konkretnej umowie i zakazuje ich stosowania. Zakaz ten wywodzi się z postanowień wskazanych w kodeksie cywilnym w sposób abstrakcyjny, które za niedozwolone uznają określone zachowania, a nie sposób sformułowania tych zachowań. Należy zatem przyjąć, że niedozwolonym postanowieniem umownym jest każde, które dotyczy takiego samego zachowania, jak zawarte w postanowieniu wpisanym do rejestru. Ze względu na rozszerzoną skuteczność klauzul (art. 47943 Kpc) spełniają one taką samą funkcję jak przepisy prawne. A zatem do ich oceny należy stosować - w drodze analogii - zasady wykładni przepisów. Przy określeniu znaczenia niedozwolonych postanowień umownych należy stosować reguły interpretacji wykształcone w nauce prawa i praktyce orzeczniczej (wykładnia językowa, systemowa oraz funkcjonalna). Niedozwolone są zatem postanowienia umów, które mieszczą się w hipotezie klauzuli wpisanej do rejestru, której treść zostanie ustalona w oparciu o dokonaną wykładnię. Nie jest bowiem konieczna dokładna literalna identyczność klauzuli wpisanej do rejestru i klauzuli z nią porównywanej, aby dane zachowanie mogło być uznane za sprzeczne z prawem.
Niedozwolonymi postanowieniami umownymi zawartymi w Ogólnych Warunkach Umowy stosowanych przez eFRBUD w Lublinie są następujące postanowienia:
1. § 2 pkt 2 Przystąpienie do Programu - Klient przyjmuje na siebie całość praw i zobowiązań wynikających z treści niniejszej Umowy.
2. § 17 Wstrzymanie przydziałów - W przypadku, gdy w ciągu dwóch kolejnych terminów przydziałów nie zostanie zebrany fundusz grupy, pozwalający na jeden przydział, eFRBUD upoważniona jest do wstrzymania przydziałów i przystąpienia do przedterminowej likwidacji programu lub do podjęcia innego rozwiązania, które najlepiej posłuży interesom Klientów i umożliwi dalsze funkcjonowanie w programie tym Klientom, którzy terminowo wypełnili swoje zobowiązania.
3. § 18 Zakończenie Programu - W ciągu trzech miesięcy licząc od terminu zakończenia planu ratalnego eFRBUD dokona ostatecznej likwidacji grupy.
Środki jakie ewentualnie pozostaną w ramach funduszu po likwidacji, zostaną przeznaczone na:
a) pokrycie strat powstałych w programie z powodów niezawinionych przez eFRBUD, np.: niemożność wyegzekwowania zadłużenia od poszczególnych Klientów itp.,
b) wypłatę rat czystych Klientom, którzy nie otrzymali przydziału, a którzy zrezygnowali lub zostali wykluczeni zgodnie z zasadami określonymi w § 14 i 15.
Jeżeli pozostające na rachunku bankowym środki finansowe będą niewystarczające dla całkowitego zaspokojenia wierzytelności w powyższej kolejności płatności, należności regulowane będą proporcjonalnie do wysokości wpłat każdego klienta. Jakiekolwiek zmniejszenie się funduszów i deklaracji wywołane przez zdarzenia nieprzewidziane w niniejszej Umowie, a niezależne od eFRBUD, obciążało będzie proporcjonalnie wszystkich Klientów.
4. § 20 Pełnomocnictwo dla umożliwienia eFRBUD zrealizowania celu i przedmiotu niniejszej Umowy - Klient, którego dane osobowe wymienione są na pierwszej stronie Umowy, przez jej zawarcie przekazuje na rzecz eFRBUD nieodwołalne pełnomocnictwo na okres formalnego trwania Programu, aż do ostatecznego rozliczenia. Pełnomocnictwo to obejmuje upoważnienie eFRBUD do równoprawnego rozwiązywania spraw dotyczących Klientów, w tym spowodowanych okolicznościami siły wyższej, a które mogłyby przynieść szkody programowi i jego Klientom.
Postanowienie wskazane w pkt 1, zostało uznane za niedozwolone wyrokiem Sądu Okręgowego - Sądu Antymonopolowego z dnia 27 marca 2002 r. (sygn. akt XVII Amc 41/01). W sprawie z powództwa Federacji Konsumentów przeciwko Financial Partners Sp. z o.o. Sąd uznał za niedozwolone i zakazał stosowania postanowienia w brzmieniu: "uczestnik przyjmuje na siebie całość praw i obowiązków wynikających z niniejszej umowy". Wpisu do rejestru dokonano w dniu 15 października 2002 r.
Hipoteza klauzuli zawartej w Ogólnych Warunkach Umownych stosowanych przez eFRBUD w całości mieści się w hipotezie klauzuli wpisanej do rejestru. Pojęcie "klient" zgodnie z umową to osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną. Natomiast pojęcie "uczestnik", mimo że nie zdefiniowane jest tożsame, gdyż każda z wymienionych osób będąca klientem jest tak samo uczestnikiem tego Programu. Drugi natomiast człon tej klauzuli jest identyczny jak wpisany do rejestru, o którym mowa wyżej.
Postanowienie wskazane w pkt 2 zostało uznane za niedozwolone wyrokiem Sądu Okręgowego - Sądu Antymonopolowego z dnia 27 lutego 2002 r. (sygn. Akt XVII Amc 27/01) w sprawie z powództwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeciwko BPHF MeCom Sp. z o.o. w Szczecinie. Sąd uznał za niedozwolone i zakazał stosowania postanowienia w brzmieniu: "w przypadku gdyby w danym miesiącu środki wniesione przez Klientów uczestników danej grupy nie wystarczyły na zakup jednego Produktu wówczas zebrana kwota zostanie przeniesiona na następny miesiąc, zasilając fundusz w następnym Akcie Asygnacyjnym. W przypadku, gdy w ciągu dwóch kolejnych miesięcy nie zostanie zebrany fundusz grupy, pozwalający na zakup jednego Produktu, MeCom jest upoważniona do przedterminowej likwidacji danej grupy lub podjęcia innych kroków, które posłużą interesom grupy i umożliwią dalsze funkcjonowanie w Systemie Klientom, którzy wypełnili swoje zobowiązania terminowo". Wpisu do rejestru dokonano 23 sierpnia 2003 r.
Hipoteza klauzuli zawartej w umowie eFRBUD w całości mieści się w hipotezie klauzuli wpisanej do rejestru. Określenia "jeden produkt" i "jeden przydział" są tożsame, dotyczą tej samej rzeczy. Są to pojęcia niezdefiniowane i dlatego można je utożsamiać, na co pozwala posłużenie się obu zwrotami. W pozostałym zakresie klauzula ta jest taka sama jak wpisana do rejestru. Klauzule różni podmiot, do którego się odnoszą. Uwzględniając charakterystykę niedozwolonych postanowień umownych wpisanych do rejestru (postanowienia stanowiące zawsze fragment konkretnej umowy), brak możliwości przeredagowania klauzul przez sąd oraz względy celowości, należy uznać, że zakazane jest posługiwanie się w obrocie klauzulami, które różnią się od klauzul wpisanych do rejestru jedynie podmiotowo.
Postanowienie wskazane w pkt 3 zostało uznane za niedozwolone wyrokiem Sądu Okręgowego Sądu Antymonopolowego z dnia 27 lutego 2002 r. (sygn. akt XVII Amc 27/01) w sprawie z powództwa Prezesa Urzędu przeciwko BPHF MeCom sp. z o.o. Sąd uznał za niedozwolone i zakazał stosowania postanowienia w brzmieniu: "W okresie trzech miesięcy po terminie zakończenia planu ratalnego MeCom dokona ostatecznej likwidacji grupy. Fundusze, jakie ewentualnie pozostaną przeznaczone będą na: a) pokrycie strat powstałych w grupie z powodów niezawinionych przez MeCom (np. niemożność wyegzekwowania należności płatniczych od klientów lub poręczycieli itp.), b) wypłatę rat czystych klientom, którym nie został przydzielony produkt, a którzy zrezygnowali lub zostali wykluczeniu zgodnie z zasadami określonymi w § 16 i 17 niniejszej umowy.
Jeżeli będące w dyspozycji środki finansowe będą niewystarczające do całkowitego zaspokojenia wierzytelności w powyższej kolejności płatności, należności wypłacane będą proporcjonalnie do wysokości wpłat każdego klienta. Jakiekolwiek zmniejszenie się funduszu grupy, wywołane przez zdarzenie nie uwzględnione w tej umowie, a niezależne od MeCom będzie obciążać proporcjonalnie wszystkich klientów uczestników danej grupy". Wpisu do rejestru dokonano dnia 23 sierpnia 2002 r.
Hipoteza klauzuli zawartej w umowie stosowanej przez eFRBUD w całości mieści się w hipotezie klauzuli wpisanej do rejestru. Pojęcia "w ciągu trzech miesięcy licząc od terminu zakończenia planu ratalnego" oraz "w okresie trzech miesięcy po terminie zakończenia planu ratalnego", "środki, jakie ewentualnie pozostaną w ramach funduszu po likwidacji" oraz "fundusze, jakie ewentualnie pozostaną po likwidacji grupy", "pokrycie strat powstałych w programie" oraz "pokrycie strat powstałych w grupie", "niemożność wyegzekwowania zadłużenia od poszczególnych klientów" oraz "niemożność wyegzekwowania należności płatniczych od klientów, poręczycieli itp.", "przydział" oraz "produkt", "zdarzenia nieprzewidziane w niniejszej umowie" oraz "zdarzenia nieuwzględnione w niniejszej umowie" odnoszą się do takich samych sytuacji faktycznych. Ponadto nie ma ich ścisłych definicji, co pozwala je utożsamiać w kontekście posłużenia się obu zwrotami.
Odesłanie do § 14 i 15 w umowie eFRBUD oraz odesłanie do § 16 i 17 w postanowieniu wpisanym do rejestru nie pozwala na traktowanie tych postanowień jako odmiennych. Treść przepisów, do których jest odesłanie jest taka sama. Klauzule różni podmiot, do którego się odnoszą. Uwzględniając charakterystykę niedozwolonych postanowień umownych wpisanych do rejestru (postanowienia stanowiące zawsze fragment konkretnej umowy), brak możliwości przeredagowania klauzul przez sąd oraz względy celowości, należy uznać, że zakazane jest posługiwanie się w obrocie klauzulami, które różnią się od klauzul wpisanych do rejestru jedynie podmiotowo.
Postanowienie wskazane w pkt 4 zostało uznane za niedozwolone wyrokiem Sądu Okręgowego Sądu Antymonopolowego z dnia 27 marca 2002 r. (sygn. akt XVII Amc 41/01) w sprawie z powództwa Federacji Konsumentów przeciwko Financial Partners Sp. z o.o. Sąd uznał za niedozwolone i zakazał stosowania postanowienia w brzmieniu: "Uczestnik składając swój podpis pod niniejszą umową udziela Financial Partners nieodwołalnego pełnomocnictwa do równoprawnego rozwiązywania przez Financial Partners spraw dotyczących uczestników, w tym spowodowanych siłą wyższą, a które poza wolą Financial Partners mogłoby przynieść szkodę uczestnikowi". Wpisu do rejestru dokonano w dniu 15 października 2002 r.
Hipoteza klauzuli zawartej w umowie stosowanej przez eFRBUD mieści się w hipotezie klauzuli wpisanej do rejestru. Dotyczy nieodwołalnego pełnomocnictwa do rozwiązywania przez eFRBUD spraw dotyczących klientów tego programu. Pojęcia można utożsamiać, na co pozwala kontekst użytych zwrotów. Skutki wynikające z tych zapisów są identyczne dla obu grup (klienta i uczestnika).
Klauzule różni podmiot, do którego się odnoszą. Jednak, co wskazano już wyżej, brak możliwości przeredagowania przez sąd treści klauzul oraz biorąc pod uwagę względy celowościowe uznać należy, że zakazane jest posługiwanie się w obrocie klauzulami, które różnią się od wpisanych do rejestru jedynie podmiotowo lub ze względu na inne zredagowanie tego samego skutku.
Zasadnym wydaje się przyjęcie, że dla osoby dotkniętej zakazaną klauzulą najważniejszy i najbardziej uciążliwy jest skutek zapisu umowy w praktyce, a nie tożsame jego brzmienie z zapisami umieszczonymi w rejestrze klauzul niedozwolonych. Bowiem w praktyce te zakazane klauzule z rejestru nie różnią się w skutkach od tych, które mają tylko zmienioną redakcję, a skutek pozostaje tożsamy.
W świetle powyższego, należy stwierdzić, że w niniejszej sprawie został naruszony zbiorowy interes konsumentów i tym samym zasadne było podjęcie działań przewidzianych w ustawie antymonopolowej dla zapewnienia ochrony konsumentów, co uczyniono jak w sentencji niniejszej decyzji. [...]