Uznanie praktyk stosowanych przez Centrum Edukacyjne OMEGA Sp. z o.o. w W. za naruszające zbiorowe interesy konsumentów.

Dzienniki resortowe

Dz.Urz.UOKiK.2005.1.3

Akt nienormatywny
Wersja od: 11 lipca 2005 r.

Decyzja
z dnia 30 września 2004 r.
w sprawie uznania praktyk stosowanych przez Centrum Edukacyjne OMEGA Sp. z o.o. w W. za naruszające zbiorowe interesy konsumentów

(Nr RWA-27/2004)
I. Na podstawie art. 23e ust. 1 i 2 w związku z art. 23a ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804 ze zm.) oraz stosownie do art. 28 ust. 6 tej ustawy i § 6 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie określenia właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 18, poz. 172 ze zm.), po przeprowadzeniu, wszczętego na wniosek Powiatowego Rzecznika Konsumentów w P. postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, uznaje się za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów działanie Centrum Edukacyjnego OMEGA Sp. z o.o. w W., polegające na naruszaniu obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji, poprzez nieinformowanie konsumentów na piśmie o przysługującym im, stosownie do art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271 ze zm.), prawie odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa, w terminie 10 dni od jej zawarcia, co stanowi naruszenie art. 23a ust. 2 w zw. z art. 23a ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i stwierdza się zaniechanie jej stosowania.

II. Na podstawie art. 23e ust. 1 i 2 w związku z art. 23a ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804 ze zm.) oraz stosownie do art. 28 ust. 6 tej ustawy i § 6 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie określenia właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 18, poz. 172 ze zm.), po przeprowadzeniu, wszczętego na wniosek Powiatowego Rzecznika Konsumentów w P. postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, uznaje się za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów działanie Centrum Edukacyjne OMEGA Sp. z o.o. w W., polegające na uniemożliwianiu konsumentom dochodzenia ustawowego prawa odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa w trybie art. 4 ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271 ze zm.), przysługującego konsumentom w przypadku braku pisemnego pouczenia o prawie odstąpienia od umowy, co stanowi naruszenie art. 23a ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i stwierdza się zaniechanie jej stosowania.

UZASADNIENIE

W dniu 22 grudnia 2003 r. do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zwanego dalej "Prezesem Urzędu" wpłynął wniosek Powiatowego Rzecznika Konsumentów w P. (dalej: Wnioskodawca; Rzecznik) o wszczęcie postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów przeciwko Centrum Edukacyjnemu OMEGA Sp. z o.o. w W. (dalej: Spółka).

Podstawą skierowanego do Urzędu wniosku była skarga konsumenta, który zawarł ze Spółką umowę o świadczenie usługi edukacyjnej - kursu języka obcego i następnie zwrócił się do Rzecznika o pomoc w wyjaśnieniu warunków rezygnacji z kursu. Przedmiotowa umowa została zawarta w domu konsumenta, a zatem, według twierdzenia Wnioskodawcy, poza lokalem przedsiębiorstwa w rozumieniu ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271 ze zm.; dalej także: ustawa). Na podstawie prowadzonej ze Spółką korespondencji Rzecznik ustalił, iż regułą jest zawieranie przez Spółkę umów dotyczących uczestnictwa w kursach językowych poza lokalem przedsiębiorstwa przez przedstawicieli Spółki, tzw. konsultantów oświatowych. Dokonana przez Wnioskodawcę analiza wzorca umowy o świadczenie usług edukacyjnych, przedstawionego przez Spółkę wyżej wskazanemu konsumentowi, pozwoliła na stwierdzenie, iż wzorzec nie zawiera pisemnego pouczenia o konsumenckim prawie odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa, o którym mowa w art. 3 ust. 1 ustawy. Kolejnym działaniem kwestionowanym przez Wnioskodawcę jest uniemożliwianie przez Spółkę konsumentom dochodzenia ustawowego prawa odstąpienia od umowy o świadczenie usług edukacyjnych, zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa w trybie art. 4 ustawy, przysługującym konsumentom w przypadku braku pisemnego pouczenia o prawie odstąpienia od umowy. Z dokumentacji przekazanej przez Wnioskodawcę wynika, iż Spółka kwestionuje zasadność stosowania przepisów ustawy do prowadzonej przez nią działalności, ze względu na fakt, iż umowy, które zawiera z konsumentami to umowy zlecenia. W dniu 7 stycznia 2004 r., uznając okoliczności wskazane przez Wnioskodawcę za uprawdopodobniające naruszenie przez Spółkę przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, Prezes Urzędu wszczął postępowanie w sprawie:

I. podejrzenia stosowania przez Centrum Edukacyjne OMEGA Sp. z o.o. w W. praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, polegającej na naruszaniu obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji, poprzez nieinformowanie konsumentów na piśmie o przysługującym im, stosownie do art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271 ze zm.), prawie odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa, w terminie 10 dni od jej zawarcia, co może stanowić naruszenie art. 23a ust. 2 w zw. z art. 23a ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów;

II. podejrzenia stosowania przez Centrum Edukacyjne OMEGA Sp. z o.o. w W. praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, polegającej na uniemożliwianiu konsumentom dochodzenia ustawowego prawa odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa w trybie art. 4 ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271 ze zm.), przysługującego konsumentom w przypadku braku pisemnego pouczenia o prawie odstąpienia od umowy, co może stanowić naruszenie art. 23a ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje.

Ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny reguluje tryb zawierania umów z konsumentami poza lokalem przedsiębiorstwa. Przepisy przedmiotowej ustawy nie dotyczą szczególnego typu umowy (o charakterystycznym świadczeniu lub jego przedmiocie, co uzasadniałoby włączenie ich do Kc jako szczególnych typów umów). Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa to szczególne postaci umów, znamienne miejscem i sposobem zawarcia. Zatem, dla zastosowania przepisów przedmiotowej ustawy w zakresie dotyczącym umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, nie ma znaczenia typ umowy, ale miejsce jej zawarcia. Ponieważ przedmiotowa ustawa stanowi lex specialis w stosunku do przepisów Kc, zastosowanie znajduje pojęcie konsumenta zawarte w art. 221 Kc.

Stosownie do art. 1 ust. 2 ustawy przez lokal przedsiębiorstwa rozumie się miejsce przeznaczone do obsługiwania publiczności i oznaczone zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej. Pojęcie "lokal przedsiębiorstwa przeznaczony do obsługiwania publiczności" nawiązuje do terminu w art. 97 Kc. Łączne posługiwanie się kryterium przestrzenno - funkcjonalnym (lokal - przeznaczenie do obsługi publiczności) nakazuje jako objęte reżimem ochronnym ustawy traktować umowy zawarte w lokalu przedsiębiorstwa, lecz nie przeznaczonym do obsługiwania publiczności (np. w konkretnym przypadku magazyn czy biuro zarządu).

Uprawnienie konsumenta, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa określa art. 2 ustawy. Zgodnie z tą regulacją "Konsument, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, może od niej odstąpić bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie, w terminie dziesięciu dni od zawarcia umowy (ust. 1). Nie jest dopuszczalne zastrzeżenie, że konsumentowi wolno odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne) (ust. 2). W razie odstąpienia od umowy umowa jest uważana za niezawartą, a konsument jest zwolniony z wszelkich zobowiązań. To, co strony świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Jeżeli konsument dokonał jakichkolwiek przedpłat, należą się od nich odsetki ustawowe od daty dokonania przedpłaty (ust. 3)."

Wyżej wskazane przepisy przyznają konsumentowi prawo wycofania się z transakcji, prawo odstąpienia od umowy, które to uprawnienie nie może być w żaden sposób wyłączone lub ograniczone umową (art. 17 ustawy). Obowiązki przedsiębiorcy, w przypadku zawierania przez niego umów poza lokalem przedsiębiorstwa, określa art. 3 ustawy "Kto zawiera z konsumentem umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, powinien przed jej zawarciem poinformować konsumenta na piśmie o prawie odstąpienia od umowy w terminie, o którym mowa w art. 2 ust. 1 i wręczyć wzór oświadczenia o odstąpieniu, z oznaczeniem swojego imienia i nazwiska (nazwy) oraz adresem zamieszkania (siedziby); obowiązany jest także wręczyć konsumentowi pisemne potwierdzenie zawarcia umowy, stwierdzające jej datę i rodzaj oraz przedmiot świadczenia i cenę (ust. 1). Konsument, na żądanie przedsiębiorcy, poświadcza na piśmie, że został poinformowany o prawie odstąpienia i że otrzymał wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy (ust. 2)."

We wniosku o wszczęcie postępowania Rzecznik podniósł, iż z jego ustaleń dokonanych w trakcie korespondencji ze Spółką, która świadczy usługi edukacyjne, wynika, iż regułą jest zawieranie przez Spółkę umów dotyczących uczestnictwa w kursach językowych poza lokalem przedsiębiorstwa przez przedstawicieli Spółki, tzw. konsultantów oświatowych. Dokonana przez Wnioskodawcę analiza wzorca umowy o świadczenie usług edukacyjnych, przedstawionego przez Spółkę konsumentowi, na rzecz którego Rzecznik podjął interwencję, pozwoliła na stwierdzenie, iż wzorzec nie zawiera pisemnego pouczenia o konsumenckim prawie odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa, o którym mowa w art. 3 ust. 1 ustawy. Spółka w piśmie z 10 sierpnia 2004 r. oświadczyła, iż z dniem 1 sierpnia 2004 r. zaczęła stosować nowy wzorzec umowy o świadczenie usług edukacyjnych, w którym znalazł się zapis o następującej treści: § 21 "Płatnik ma prawo do odstąpienia od umowy w terminie 10 dni od zawarcia umowy, pod warunkiem, że w tym terminie doręczy Centrum pisemne oświadczenie o odstąpieniu od umowy napisane według wzoru: [imię, nazwisko i adres zamieszkania płatnika], treść: "Niniejszym informuję Centrum Edukacyjne "OMEGA" Sp. z o.o. w W., że odstępuję od umowy o świadczenie usług edukacyjnych ze zgłoszeniem na kurs nr [nr zgłoszenia], zawartej w [miejscowość] w dniu [dzień, miesiąc i rok zawarcia umowy], [data i czytelny podpis płatnika]", Prezes Urzędu przeanalizował przedmiotowy zapis pod kątem jego zgodności z przepisami ustawy. Zdaniem Prezesa Urzędu przedstawiony przez Spółkę wzorzec nie zawierał wymaganej przez ustawę informacji jakie zachowanie konsumenta wystarczy aby odstąpienie od umowy w terminie 10 - dniowym było skuteczne (wzorzec nakłada na konsumenta obowiązek "doręczenia" oświadczenia do Szkoły w terminie 10 dni). Podobny pogląd w tej kwestii przedstawił także Rzecznik stwierdzając, iż zapis § 21 wzorca Spółki, przedstawionego w załączeniu do pisma z dnia 10 sierpnia 2004 r. zawiera niezgodność z art. 2 ustawy ponieważ zobowiązuje konsumentów do "doręczenia" Spółce oświadczenia o odstąpieniu od umowy w terminie 10 dni od dnia jej zawarcia. Natomiast stosownie do powołanego przepisu ustawy do skutecznego odstąpienia wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem.

Mając powyższe na względzie, zdaniem Prezesa Urzędu, należy przyjąć, iż Spółka stosuje zmieniony, zgodnie z uwagami Prezesa Urzędu, wzorzec od dnia 10 września 2004 r. (data stempla pocztowego umieszczona na kopercie pisma Spółki z dnia 8 września 2004 r.). Paragraf 21 wzorca Spółki uzyskał w owym wzorcu następujące brzmienie: "Płatnik ma prawo do odstąpienia od umowy w terminie 10 dni od zawarcia umowy, pod warunkiem, że w tym terminie złoży Centrum pisemne oświadczenie o odstąpieniu od umowy napisane według wzoru: [imię, nazwisko i adres zamieszkania płatnika], treść: "Niniejszym informuję Centrum Edukacyjne "OMEGA" Sp. z o.o. w W., że odstępuję od umowy o świadczenie usług edukacyjnych ze zgłoszeniem na kurs nr [nr zgłoszenia], zawartej w [miejscowość] w dniu [dzień, miesiąc i rok zawarcia umowy], [data i czytelny podpis płatnika]. Do zachowania tego terminu wystarczy wysłanie przed jego upływem stosownego oświadczenia o odstąpieniu od umowy listem poleconym na adres Centrum."

Zdaniem Prezesa Urzędu, przedstawiony przez Spółkę w załączeniu do pisma z dnia 8 września 2004 r. wzorzec umowny spełnia przesłanki art. 3 ust. 1 ustawy, a mianowicie: zawiera pisemne pouczenie na piśmie o prawie odstąpienia od umowy w terminie 10 dni od dnia jej zawarcia (§ 21); zawiera wzór oświadczenia o odstąpieniu (§ 21). Spółka spełnia też przesłankę potwierdzenia zawarcia umowy, stwierdzające datę, rodzaj oraz przedmiot świadczenia i cenę (odpowiednie rubryki we wzorcu Zgłoszenia na kurs; załącznik do pism Spółki z dnia 26 stycznia 2004 r. oraz 8 września 2004 r.). Należy podkreślić, iż przepis art. 3 ust. 1 ustawy nakłada na przedsiębiorcę obowiązek przedkontraktowego poinformowania konsumenta o prawie odstąpienia. W ocenie Prezesa Urzędu, zamieszczenie przedmiotowej informacji we wzorcu umowy, w warunkach umożliwiających konsumentowi zapoznanie się z jego treścią przed złożeniem podpisu, realizuje ów ustawowy obowiązek.

W ocenie Prezesa Urzędu zastrzeżenie Spółki, iż do odstąpienia od umowy wystarczy wysłanie przed upływem listem poleconym jest zastrzeżeniem uzasadnionym. W innym bowiem przypadku, czas odstąpienia od umowy uległby wydłużeniu. Poza tym, jak to wynika z brzmienia zapisu umowy, konsument może złożyć stosowne oświadczenie - a więc dysponuje możliwością osobistego stawiennictwa w Spółce i złożenia przedmiotowego oświadczenia.

Jednocześnie wobec wprowadzenia przez Spółkę z dniem 10 września 2004 r. do stosowanego przez nią wzorca zapisu przyznającego konsumentom prawo do odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa, zgodnego z przepisami ustawy, zdaniem Prezesa Urzędu należy uznać, iż praktyka określona w punkcie I sentencji została przez Spółkę zaprzestana. W związku z tym uzasadnione jest zakończenie prowadzonego postępowania rozstrzygnięciem wydanym na podstawie art. 23e ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Odnosząc się w sposób szczególny do charakteru decyzji Prezesa Urzędu wydawanych na podstawie art. 23e ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, należy wyjaśnić, iż przedmiotowa decyzja wydawana jest w przypadku, gdy zachowanie przedsiębiorcy nie narusza już w dacie orzekania przepisu art. 23a ustawy. A zatem, dopiero gdy zachowanie przedsiębiorcy przestaje naruszać zakaz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, nakazanie zaniechania ich stosowania, na mocy art. 23c, staje się bezprzedmiotowe.

W ocenie Prezesa Urzędu, Spółka przedstawiając w załączeniu do pisma z dnia 8 września 2004 r. poświadczony za zgodność z oryginałem nowy wzorzec umowy o świadczenie usług edukacyjnych, który zawiera informację o prawie i zasadach odstąpienia od umowy zawieranej z konsumentem poza lokalem przedsiębiorstwa i zapewniając, iż wszelkie umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa będą zawierane w oparciu o ten wzorzec, udowodnił okoliczność zaprzestania stosowania niezgodnej z ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów praktyki.

Odnosząc się natomiast do sugerowanego przez Spółkę zastosowania przepisu art. 23f o ochronie konkurencji i konsumentów, zgodnie z którym w ocenie Prezesa Urzędu zastosowanie przedmiotowego przepisu w ustalonym stanie faktycznym nie znajduje uzasadnienia, z tego względu, iż zapis ów dotyczy sytuacji, gdy przedsiębiorca nie zaniechał jeszcze stosowania praktyki. W rozpatrywanej sprawie, w dacie wydawania decyzji kwestionowana przez Prezesa Urzędu praktyka została zaniechana, w związku z czym odpadły podstawy do nakazywania zaprzestania stosowania praktyki.

Stąd należało orzec jak w punkcie I sentencji decyzji.

Drugi z zarzutów przedmiotowego postępowania dotyczy uniemożliwiania przez Spółkę konsumentom dochodzenia ustawowego prawa odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa w trybie art. 4 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, przysługującego konsumentom w przypadku braku pisemnego pouczenia o prawie odstąpienia od umowy.

Zgodnie z ustaleniami Prezesa Urzędu, Spółka do dnia 10 września 2004 r. zawierając z konsumentami umowy poza lokalem przedsiębiorstwa, przed ich zawarciem nie informowała konsumentów na piśmie o prawie odstąpienia. W szczególności, stosowany przez Spółkę wzór Umowy o świadczenie usług edukacyjnych nie zawierał informacji o ww. uprawnieniu konsumenta. W takiej sytuacji konsument dysponował możliwością skorzystania z uprawnień przewidzianych w art. 4 ustawy, jednakże - jak wynika z załączonych do wniosku dokumentów, obrazujących próbę dochodzenia przez Rzecznika roszczeń przysługujących konsumentowi na mocy art. 4 ustawy (pismo Rzecznika z dnia 14 listopada 2003 r. skierowane do Spółki) - Spółka odmówiła konsumentowi realizacji jego roszczeń uznając, iż nie znajdują one oparcia w podpisanej przez konsumenta umowie i na podstawie § 19 ówcześnie obowiązującej umowy ("W przypadku wypowiedzenia umowy obowiązek płatnika do wnoszenia dalszych opłat miesięcznych za kurs ustaje z dniem rozwiązania umowy") ponownie wezwała konsumenta do uiszczenia należności w wysokości 350 zł oraz dwóch rat miesięcznych.

Przedmiotowe działanie Spółki narusza zbiorowy interes konsumentów, gdyż dotyczy konsumentów naruszając ich prawa na szeroką skalę. Spółka przyznała bowiem, iż uniemożliwiała konsumentom dochodzenia prawa odstąpienia i roszczeń z nim związanych. Działania Spółki godzą w interes ekonomiczny konsumentów, gdyż pozbawiając ich zagwarantowanego w ustawie uprawnienia narażają konsumentów na ponoszenie kosztów wynikających z zapisów umowy.

Mając powyższe na względzie, w ocenie Prezesa Urzędu działanie Spółki polegające na uniemożliwianiu konsumentom dochodzenia ustawowego prawa odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa w trybie art. 4 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, przysługującego konsumentom w przypadku braku pisemnego pouczenia o prawie odstąpienia od umowy, stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.

Ponieważ praktyka, o której mowa w punkcie drugim sentencji przedmiotowej decyzji jest ściśle skorelowana z praktyką punktu I, wobec wprowadzenia przez Spółkę do stosowanego przez nią wzorca zapisu przyznającego konsumentom prawo do odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa, zgodnego z przepisami ustawy i zobowiązania się do umożliwienia konsumentom dochodzenia swego prawa do odstąpienia od umowy, zdaniem Prezesa Urzędu należy uznać, iż także praktyka określona w punkcie II sentencji została przez Spółkę zaprzestana. W związku z tym uzasadnione jest zakończenie prowadzonego postępowania rozstrzygnięciem wydanym na podstawie art. 23e ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Przepis art. 23e ust. 2 tej ustawy stanowi bowiem, iż w przypadku, gdy przedsiębiorca zaprzestał stosowania praktyki, o której mowa w art. 23a, Prezes Urzędu wydaje decyzję o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i stwierdzającą zaniechanie jej stosowania. Stąd należało orzec jak w punkcie II sentencji decyzji. [...]